Tăng cường quản lý nợ nước ngoài ở Việt Nam
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (1.55 MB, 185 trang )
24
OBO
OKS
.CO
M
THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
của nợ trên xuất khẩu, trả nợ hàng năm trên xuất khẩu. Các phân tích
tình trạng nợ nớc ngoài của Việt Nam chỉ ra rằng cho đến nay các
chỉ số nợ đang nằm trong khu vực thuận lợi.
Mô hình Jaime De Pinies là một công cụ đánh giá tính bền vững
nợ của nớc đi vay trong một giai đoạn xác định. Bằng cách sử dụng
các đặc tính của cán cân thanh toán để dự báo chỉ số nợ trên xuất
khẩu, mô hình tỏ ra hữu ích trong việc phân tích tính nhạy cảm của
nớc đi vay trớc các biến động của các điều kiện bên ngoài nh lãi
suất, sự thay đổi các điều kiện xuất khẩu nhập khẩu và các thay
đổi khác gây ảnh hởng đến tăng trởng của nhập khẩu và xuất khẩu.
Mô hình chỉ ra tầm quan trọng của thâm hụt tài khoản vãng lai đối
với khả năng trả nợ của nớc đi vay đồng thời cho phép xác định
đợc một mức thâm hụt cho phép để có thể phát triển trong nớc và
vẫn đảm bảo khả năng thanh toán trớc những ngời cung cấp tín
Mở đầu
1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu:
Vấn đề vay và trả nợ trong nền kinh tế thị trờng thực ra mới chỉ
bắt đầu nổi lên ở nớc ta nh một vấn đề quan trọng kể từ khi có sự
nối lại các hoạt động cho vay của hai tổ chức tài chính đa phơng lớn
là Ngân hàng Thế giới và Ngân hàng Phát triển Châu á vào năm
1993. Song, cũng kể từ đó, cùng với những cam kết hỗ trợ ODA ngày
càng lớn của cộng đồng các nhà tài trợ từ các nớc công nghiệp phát
triển và các tổ chức tài chính đa phơng, vay nớc ngoài của Việt
Nam ngày càng tăng dần về số lợng vay, số khoản vay, tính đa dạng
của các hình thức vay và trả nợ, và sự cần thiết phải theo dõi và kiểm
soát nợ nớc ngoài cũng trở nên ngày càng cấp thiết.
Tính cấp thiết của việc đổi mới quản lý nợ nớc ngoài cũng xuất
phát từ việc tăng cờng hội nhập của nền kinh tế Việt Nam và quá
trình toàn cầu hoá. Năm 2006, nớc ta đã chính thức gia nhập Tổ
chức Thơng mại Thế giới (WTO). Tăng cờng hội nhập với nền kinh
tế thị trờng toàn cầu, đặc biệt là với những cam kết mở cửa thị
trờng dịch vụ tài chính của Chính phủ, sẽ đem lại cho các doanh
nghiệp Việt Nam khả năng tiếp cận lớn hơn với các nguồn tín dụng
nớc ngoài. Mặc dù chính sách của Chính phủ trong trung hạn là hạn
chế vay thơng mại trong khi nguồn ODA còn dồi dào, song sớm hay
muộn việc đáp ứng nhu cầu tín dụng để phát triển của các doanh
nghiệp cũng tất yếu dẫn đến sự gia tăng vốn vay nớc ngoài của khối
doanh nghiệp cả vay lại ODA của Chính phủ lẫn vay thơng mại.
KI L
dụng.
1
Đối với hệ thống quản lý nợ nớc ngoài, điều này cũng có nghĩa là
việc ứng dụng các phơng pháp, các kỹ thuật và kỹ năng phân tích nợ
trong nền kinh tế thị trờng để cập nhật, giám sát và kiểm soát đợc
2
OBO
OKS
.CO
M
THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
23
vay và trả nợ nớc ngoài trở nên hết sức cấp thiết. Đặc biệt, do kinh
(ODA) và các quy định về quản lý nợ nớc ngoài nói chung dẫn đến
nghiệm và thực tiễn quản lý nợ nớc ngoài trong nền kinh tế thị
một số chồng chéo trong việc thực hiện các chức năng quản lý nợ của
trờng của nớc ta cha có nhiều, và hệ thống quản lý nợ nớc ngoài
Bộ Tài chính, Bộ Kế hoạch và Đầu t và Ngân hàng Nhà nớc.
còn đang trong quá trình hoàn thiện, nên nhu cầu nghiên cứu và xây
dựng năng lực về mặt này càng lớn.
2. Tình hình nghiên cứu đề tài
Các phân tích cho thấy rằng trên thực tế, hệ thống quản lý nợ
nớc ngoài hiện nay mới chỉ thực hiện đợc phần nào các chức năng
quản lý nợ mà một nớc có nền kinh tế thị trờng phát triển cần có.
Vấn đề quản lý nợ nớc ngoài có hiệu quả ở nớc ta thực ra mới
chỉ đợc thảo luận và nghiên cứu một cách sâu sắc trong một nhóm
hẹp các nhà quản lý tài chính vĩ mô. Giới học giả cho đến thời gian
gần đây mới bắt đầu có cơ hội tiếp cận với các số liệu và thông tin về
nợ nớc ngoài ở mức tổng thể. Những công trình nghiên cứu đầy đủ
và cập nhật nhất về nợ nớc ngoài ở Việt Nam có lẽ thuộc về Dự án
Xây dựng năng lực quản lý nợ nớc ngoài một cách hiệu quả và bền
vững của Bộ Tài chính do Chính phủ Ôxtrâylia, Chính phủ Đức và
Chơng trình Phát triển Liên hợp quốc (UNDP) tài trợ. Sản phẩm của
Dự án này, bao gồm các báo cáo nghiên cứu do Công ty t vấn Crown
Agent, cơ quan hỗ trợ kỹ thuật của Dự án, phối hợp với các chuyên
gia của Bộ Tài chính thực hiện, các báo cáo tham luận của các chuyên
gia quốc tế và Việt Nam tại các cuộc hội thảo và tập huấn, các tài liệu
hớng dẫn và giới thiệu kinh nghiệm quốc tế về quản lý nợ hiệu quả
v.,v., là những nguồn tham khảo hết sức hữu ích cho Luận án này.
Luận án cũng tham khảo một số các công trình nghiên cứu liên
quan đến các vấn đề nợ nớc ngoài đăng trên các diễn đàn khoa học
KI L
nh Tạp chí Nghiên cứu kinh tế, Tài chính, Phát triển kinh tế xã
hội (xuất bản bằng tiếng Anh), Kinh tế và phát triển. Tào Khánh Hợp
(Tạp chí tài chính, 9/2003) và Đỗ Đình Thu (tạp chí Nghiên cứu kinh
tế, 5/2002) nhấn mạnh tính chất hai mặt của nợ nớc ngoài và khả
Đặc biệt, cha có một uỷ ban nhà nớc có chức năng thống nhất quản
lý nợ để theo dõi chung. Mặc dù việc trao đổi và cùng làm việc giữa
các Bộ đợc phân công quản lý nợ diễn ra thờng xuyên, song còn
thiếu những cơ chế chính thức cụ thể để tiến hành việc phối hợp giữa
các bộ, ngành đợc phân công thực hiện các lĩnh vực quản lý nợ khác
nhau, làm giảm khả năng bao quát, tính thống nhất và tốc độ cập nhật
tình hình về nợ. Kinh nghiệm quốc tế chỉ ra rằng một cơ quan quản lý
nợ thống nhất là điều hết sức cần thiết để có đợc năng lực giám sát
và cân đối nợ của quốc gia.
Đánh giá tính bền vững của nợ nớc ngoài là một khâu quan
trọng trong các chức năng quản lý nợ. Đánh giá tính bền vững của nợ
nớc ngoài là đánh giá khả năng đáp ứng kịp thời các nghĩa vụ trả nợ
của nớc vay nợ. Việc này cần đợc thực hiện thờng xuyên nhằm dự
đoán và phát hiện sớm các vấn đề về nợ có thể xuất hiện và có những
giải pháp điều chỉnh kịp thời. Việc phân tích tính bền vững nợ còn có
thể giúp nớc đi vay phát hiện những yêu cầu điều chỉnh quá mức
chặt chẽ từ phía những ngời cung cấp tín dụng làm tổn hại đến quá
trình phát triển của nớc đi vay.
Các công cụ để đánh giá tính bền vững nợ có thể là các chỉ số
kinh tế vĩ mô, các chỉ số về nợ nh tỷ lệ nợ trên tổng sản phẩm quốc
dân, tỷ lệ nợ công trên tổng sản phẩm quốc dân, giá trị hiện tại ròng
22
OBO
OKS
.CO
M
THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
3
việc vay nợ hiện tại không làm ảnh hởng nghiêm trọng đến tiêu
năng tác động đến sự ổn định nền tài chính quốc gia. Lê Huy Trọng -
dùng của các thế hệ tơng lai.
Đỗ Đình Thu (Tạp chí kinh tế và Phát triển, 12/2003) nêu bật sự cần
Quản lý nợ đóng vai trò quyết định để đảm bảo hiệu quả của việc
thiết và những giải pháp tăng cờng huy động vốn vay nớc ngoài để
vay nợ nớc ngoài. Quản lý nợ bao gồm hai loại chức năng ghi sổ
và quản lý. Ghi sổ bao gồm kiểm soát các khoản vay nợ, thu thập số
đầu t phát triển ở Việt Nam trong những năm sắp tới.
Một số tác giả khác quan tâm hơn đến khía cạnh hiệu quả của
liệu về nợ, phân tích thống kê và hạch toán nợ. Quản lý nợ bao gồm
nguồn vốn vay nớc ngoài trong đầu t phát triển và các giải pháp cụ
hoạch định chính sách vay nợ, vạch chiến lợc hoạt động để thực thi
thể mà Chính phủ đã áp dụng để tăng cờng hiệu quả đầu t bằng vốn
chính sách đó, phân tích chính sách nợ và quản lý rủi ro. Nếu nh ghi
vay. Điển hình là bài viết của Tào Hữu Phùng Nâng cao hiệu quả sử
sổ là loại chức năng quan trọng trong giai đoạn đầu xây dựng hệ
dụng vốn vay nớc ngoài để đầu t phát triển kinh tế xã hội, đăng
thống quản lý nợ, thì quản lý là loại chức năng thiết yếu cho giai đoạn
trởng thành của hệ thống quản lý nợ, khi mà quốc gia vay nợ có thể
chủ động hoạch định và điều tiết các chơng trình vay nợ không
những của Chính phủ và khu vực công, mà của cả khu vực t nhân
rộng lớn trong nền kinh tế thị trờng.
trên Tạp chí Nghiên cứu trao đổi số 17 (9/2000). Luận án của Tôn
Thanh Tâm với đề tài Giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý nguồn
vốn Hỗ trợ phát triển chính thức (ODA) tại Việt Nam (LATS kinh
tế, Trờng Đại học Kinh tế Quốc dân, 2004) và luận án tiến sĩ kinh tế
Để quản lý nợ có hiệu quả cần xây dựng đợc thể chế và cơ chế
của Vũ Thị Kim Oanh, Những giải pháp chủ yếu nhằm sử dụng có
quản lý nợ hữu hiệu. Khung thể chế quy định các chức năng cơ bản
hiệu quả nguồn ODA tại Việt Nam (trờng đại học Ngoại thơng,
về quản lý nợ đợc phân bổ nh thế nào cho các cơ quan quản lý nhà
2002) cũng tập trung phân tích các vấn đề liên quan đến hiệu quả
nớc. Cơ chế quản lý nợ bao gồm các quy trình và thủ tục kiểm soát,
quản lý và sử dụng nguồn vốn ODA tại Việt Nam.
giám sát, phân tích và báo cáo để các cơ quan quản lý nợ có thể đảm
bảo hoàn thành đợc các chức năng quản lý nợ đã đợc phân công.
Hệ thống quản lý nợ nớc ngoài ở nớc ta đang trong quá trình
hình thành và phát triển. Trong vài năm gần đây, khung thể chế về
quản lý nợ nớc ngoài đã liên tục đợc đổi mới nhằm đáp ứng tốt hơn
Tính cấp thiết và những giải pháp cụ thể xây dựng chiến lợc
vay và trả nợ nớc ngoài cũng đã đợc một số tác giả đề cập và giải
quyết, chẳng hạn, Tạ Thị Thu với luận án tiến sĩ kinh tế Một số vấn
đề về chiến lợc vay trả nợ nợ nớc ngoài ở Việt Nam (Đại học
Kinh tế Quốc dân, 2002). TS Lê Ngọc Mỹ với đề tài Hoàn thiện
quốc tế. Hiện tại, tính chất quá độ và cha đồng nhất của hệ thống
quản lý nhà nớc về vốn hỗ trợ phát triểnchính thức ODA) tại Việt
quản lý nợ nớc ngoài vẫn còn thể hiện rõ. Sự tồn tại song song của
Nam (LATS kinh tế, Trờng Đại học Kinh tế Quốc dân, 2005) đã đi
các quy định về quản lý nguồn vốn hỗ trợ phát triển chính thức
sâu vào phân tích công tác quản lý nhà nớc nguồn vốn ODA.
KI L
các yêu cầu quản lý nợ của quốc gia và phù hợp hơn với thực tiễn
4
3. Mục đích nghiên cứu
OBO
OKS
.CO
M
THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
21
3.2.4 Hoàn thiện công tác đánh giá tình hình nợ nớc ngoài:
Luận án sẽ nhằm vào các mục tiêu sau: Một là hệ thống hoá
ứng dụng mô hình đánh giá tính bền vững của nợ nớc ngoài là
những vấn đề lý thuyết về quản lý nợ nớc ngoài, khảo cứu các lý
một trong những hớng phát triển kỹ thuật quản lý nợ phổ biến. Mô
thuyết và mô hình quản lý nợ phù hợp và một số bài học kinh nghiệm
hình James De Pinies là một mô hình đơn giản và hiệu quả, thờng
về quản lý nợ nớc ngoài trên thế giới. Hai là phân tích thực trạng hệ
đợc sử dụng để phân tích và dự báo tính bền vững nợ trong trung
thống quản lý nợ nớc ngoài ở Việt Nam trong thời gian qua, đặc biệt
hạn. Với điều kiện nớc ta hiện nay, mô hình James De Pinies là một
luận án tập trung phân tích thực trạng đánh giá mức độ nợ nần đang
công cụ khá phù hợp và có thể ứng dụng rộng rãi.
áp dụng hiện nay ở Việt Nam và đề xuất ứng dụng mô hình tài chính
Việc ứng dụng mô hình Jaime De Pinies trên số liệu của Việt
để phân tích và dự báo tính bền vững nợ nớc ngoài. Cuối cùng trên
Nam giai đoạn 1995-2005 cho kết quả là mặc dù tỷ lệ nợ trên xuất
cơ sở phân tích thực trạng quản lý nợ nớc ngoài hiện nay luận án
khẩu hiện còn ở mức thấp, song là một nớc có tài khoản vãng lai
cũng đa ra một số đề xuất tăng cờng quản lý nợ nớc ngoài ở Việt
không bao gồm lãi suất thờng xuyên thâm hụt, Việt Nam cần duy trì
Nam trong thời gian tới.
đợc tỷ lệ tăng trởng nhập khẩu ở mức không vợt quá tỷ lệ tăng
4. Đối tợng và phạm vi nghiên cứu
Đối tợng nghiên cứu: luận án tập trung vào việc phân tích hệ
thống quản lý nợ nớc ngoài hiện hành từ quan điểm quản lý nợ nớc
ngoài có hiệu quả và phân tích thực trạng nợ nớc ngoài ở Việt Nam
thông qua các chỉ số kinh tế và các chỉ số nợ nớc ngoài trên giác độ
vĩ mô.
trởng xuất khẩu để đảm bảo tính bền vững của nợ nớc ngoài trong
trung hạn.
Kết luận
Đối với các nớc đang phát triển, nguồn vốn vay nớc ngoài là
nguồn lực bổ sung quan trọng để phát triển kinh tế và điều hoà tiêu
dùng trong nớc. Vay nợ nớc ngoài tạo ra cơ hội để đầu t phát triển
ở mức cao hơn mức mà tiết kiệm trong nớc có thể đem lại, đồng thời
Phạm vi nghiên cứu: phạm vi nghiên cứu của luận án bao gồm
cùng lúc đảm bảo mức tiêu dùng của dân c trong hiện tại, tạo điều
công tác quản lý nợ nớc ngoài- tập trung chủ yếu vào nợ ODA và nợ
kiện ổn định xã hội. Các nớc đang phát triển có nền kinh tế thị
thơng mại, các biến kinh tế vĩ mô và các chính sách có ảnh hởng
trờng đều lựa chọn cách vay nợ từ nớc ngoài để đầu t phát triển
đến tính bền vững của nợ nớc ngoài trong giai đoạn 1995-2005.
nền kinh tế ở buổi ban đầu, và trả nợ bằng nguồn tiết kiệm trong nớc
trong giai đoạn sau. Vay nợ để phát triển về bản chất là phơng thức
KI L
5. Phơng pháp nghiên cứu
Luận án áp dụng tổng hợp các phơng pháp duy vật biện chứng,
duy vật lịch sử, thống kê, phân tích hệ thống, so sánh, mô hình toán,
phơng pháp định lợng, kết hợp giữa lý thuyết và thực tiễn nhằm
cân đối giữa tiêu dùng hiện tại và tiêu dùng trong tơng lai của quốc
gia. Do vậy, để vay nợ nớc ngoài có hiệu quả phải đảm bảo sao cho
20
OBO
OKS
.CO
M
THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
5
2001-2005. Tỷ lệ tổng d nợ nớc ngoài so với kim ngạch xuất khẩu
giải thích, đánh giá những vấn đề quan trọng phục vụ mục đính
năm 2005 là 54,5%, năm 2010 giảm xuống còn 41,4%.
nghiên cứu.
Luận án sử dụng số liệu thống kê về tăng trởng, xuất nhập khẩu,
3.2 Giải pháp tăng cờng quản lý nợ nớc ngoài
3.2.1 Về quản lý nợ vĩ mô
đầu t v.,v., của Việt Nam đợc lấy từ nguồn chính thức do Tổng cục
Thống kê công bố. Các số liệu thống kê về nợ chủ yếu lấy từ nguồn
Thúc đẩy hơn nữa quá trình cổ phần hóa các doanh nghiệp
cơ sở dữ liệu của Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF), tính bằng đồng đôla Mỹ
Nhà nớc theo hớng Nhà nớc chỉ thực hiện điều tiết vĩ mô nền kinh
mức giá hiện hành. Luận án sử dụng tỷ giá hối đoái giữa đồng Việt
tế, việc phát triển kinh tế dành cho khu vực t nhân.
Nam và đồng đôla Mỹ của Quỹ Tiền tệ quốc tế dùng trong việc quy
3.2.2 Về thể chế và cơ chế quản lý
đổi GDP hàng năm của Việt Nam để quy đổi số liệu nợ nớc ngoài
Hệ thống hóa các văn bản pháp quy về quản lý nợ nớc
ngoài: sẽ giúp giảm đáng kể chi phí tuân thủ, cũng có nghĩa là tăng
hiệu quả quản lý.
Thành lập uỷ ban quản lý nợ: uỷ ban là cơ chế phối hợp chính
thành đồng Việt Nam và sử dụng hệ số giảm phát GDP của Tổng cục
Thống kê để đa về đồng Việt Nam theo mức giá so sánh 1994. Các
phân tích đợc thực hiện trên cơ sở dữ liệu chuyển đổi nh mô tả.
6. Đóng góp của luận án
thức, đợc thể chế hoá ở cấp vĩ mô để quản lý nợ một cách thống nhất
Về mặt lý thuyết:
và toàn diện nh mục tiêu của Chính phủ đã đề ra.
Mô tả một cách có hệ thống những vấn đề lý thuyết về hệ
Cơ chế quản lý nợ nớc ngoài: Bộ Tài chính cần xây dựng
đợc cơ chế tổng kết và báo cáo, sao cho Bộ có thể thực hiện đợc
các phân tích danh mục nợ và phân tích tính bền vững nợ một cách
thờng xuyên.
3.2.3 Tăng cờng năng lực quản lý nợ:
Việt Nam trong thời gian qua;
Phân tích những điểm mạnh và điểm yếu của hệ thống quản
lý nợ nớc ngoài ở nớc ta hiện nay nhằm hớng tới một hệ thống
KI L
Năng lực tổ chức: Một hệ thống quản lý nợ hiệu quả đòi hỏi
phải có chiến lợc, có cấu trúc, có cán bộ và phơng tiện, có thông
tin, phân tích thông tin, kiểm soát và vận hành.
của nợ nớc ngoài;
Làm rõ mức độ bền vững của việc vay và trả nợ nớc ngoài ở
và phơng tiện chuyên môn, để thống kê, phân loại, tổng hợp, phân
Hệ thống lại phơng pháp và mô hình đánh giá tính bền vững
Về thực tiễn
Năng lực chuyên môn kỹ thuật: bao gồm cán bộ chuyên môn
tích, đánh giá, dự báo về các loại hình nợ.
thống quản lý nợ nớc ngoài có hiệu quả.
quản lý nợ nớc ngoài có hiệu quả;
Trên cơ sở các phân tích thực trạng ở Việt Nam và trên cơ sở
tổng hợp những bài học kinh nghiệm quốc tế, đề xuất một số biện
pháp có cơ sở khoa học nhằm tăng cờng quản lý nợ nớc ngoài ở
6
OBO
OKS
.CO
M
THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
nớc ta phù hợp với chiến lợc vay nợ của Chính phủ trong thời gian
tới.
19
Kết luận
Chơng 2 trình bày và phân tích các cân đối vĩ mô chủ yếu tác
Đặc biệt luận án đề xuất và thử nghiệm ứng dụng một mô
hình tài chính để phân tích và dự báo tính bền vững nợ.
động đến tình hình nợ nớc ngoài giai đoạn 1995-2005. Chơng này
cũng đa ra những ý kiến phân tích về các mặt thành tựu đã đạt đợc,
các vấn đề còn tồn tại cũng nh nguyên nhân của những tồn tại trong
7. Cấu trúc của luận án
Chơng 1. Nợ nớc ngoài và quản lý nợ nớc ngoài.
Chơng 2. Thực trạng quản lý nợ nớc ngoài ở Việt Nam
Chơng 3: Giải pháp tăng cờng quản lý nợ nớc ngoài ở Việt
Nam.
Chơng 1. Nợ nớc ngoài và quản lý nợ nớc ngoài
1.1 Tổng quan về nợ nớc ngoài
công tác quản lý nợ nớc ngoài dựa trên khung lý thuyết đã đợc đa
ra trong chơng 1.
Chơng 3. Giải pháp tăng cờng quản lý nợ nớc ngoài ở
Việt Nam
3.1. Mục tiêu và nguyên tắc quản lý nợ nớc ngoài
3.1.1.Mục tiêu quản lý nợ nớc ngoài
Mục tiêu cụ thể của việc sử dụng vốn đợc tập trung vào hiệu quả
1.1.1 Định nghĩa nợ nớc ngoài
Theo Quy chế quản lý vay và trả nợ nớc ngoài 2005: Vay nớc
của việc sử dụng vốn.
ngoài là các khoản vay do ngời c trú ở một nớc vay của ngời
3.1.2. Nguyên tắc quản lý nợ nớc ngoài
không c trú..
(1) Chính phủ thống nhất quản lý toàn diện nợ nớc ngoài của quốc
Khái niệm nợ nớc ngoài về cơ bản mang ý nghĩa thống kê và
nhất quán với Hệ thống thống kê tài khoản quốc gia (SNA).
quan trọng hàng đầu trong việc quyết định vay vốn nớc ngoài; (3)
Đảm bảo cân đối giữa vay và khả năng trả nợ, cân đối ngoại tệ và các
1.1.2 Phân loại nợ nớc ngoài
-
Theo ngời đi vay: nợ công và nợ của khu vực t nhân
-
Theo niên hạn: nợ trung và dài hạn, nợ ngắn hạn
-
Theo loại hình vay: nợ ODA và nợ thơng mại
1.1.3 Vai trò và chu trình của nợ nớc ngoài
gia; (2) Hiệu quả của chơng trình, dự án sử dụng vốn vay là tiêu chí
cân đối vĩ mô khác của nền kinh tế về dài hạn
3.2. Định hớng vay và trả nợ của Chính phủ trong thời gian tới
Khả năng huy động nguồn vốn ODA trong năm năm 2006-2010
khoảng 17 tỷ USD, giải ngân khoảng 10.9 tỷ USD, vốn đầu t trực
KI L
Với việc đi vay nớc ngoài, một quốc gia có cơ hội đầu t phát
triển ở mức cao hơn trong thời điểm hiện tại mà không phải giảm tiêu
dùng trong nớc, và nhờ vậy, có thể đạt đợc tỷ lệ tăng trởng trong
hiện tại cao hơn mức mà bản thân nền kinh tế cho phép. Tuy nhiên
tiếp thực hiện trong giai đọan dự kiến chiếm khoảng 19.5 tỷ USD. D
nợ nớc ngoài của toàn nền kinh tế dự kiến tăng từ 16,7 tỷ USD năm
2005 lên 24,4 tỷ USD năm 2010. Tổng d nợ vốn vay nớc ngoài so
với GDP trong 5 năm tới ổn định ở mức 37,5%, tăng nhẹ so với 5 năm
18
OBO
OKS
.CO
M
THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
7
Tồn tại trong cơ chế quản lý nợ nớc ngoài: trong khi mỗi cơ
việc sử dụng giải pháp vay nợ nớc ngoài luôn tiềm ẩn nguy cơ dẫn
quan chịu trách nhiệm chính trong việc thực hiện một số chức năng
đến một nền tài chính không bền vững và không hiếm trờng hợp nợ
nhất định của quản lý nợ, và để hoàn thành chức năng này đòi hỏi có
nớc ngoài quá cao và quản lý lỏng lẻo đã dẫn đến khủng hoảng tài
sự phối hợp chặt chẽ với một hoặc nhiều các cơ quan khác, thì lại
chính và kinh tế suy thoái.
thiếu những cơ chế chính thức cụ thể để tiến hành việc phối hợp.
Các nớc vay nợ thờng phải trải qua những giai đoạn khác nhau
Tồn tại trong quản lý cấp tác nghiệp : một loạt các vấn đề cần
trong quá trình phát triển, trong đó nợ nớc ngoài đợc tích tụ, tăng
đợc tháo gỡ và nâng cao năng lực trong việc thống kê, quản lý thông
dần trong thời gian đầu và giảm dần khi tiết kiệm trong nớc tăng lên
tin, báo cáo và đánh giá rủi ro v.,v.,
và có tích luỹ. Mỗi quốc gia đi vay cần nhận thức đợc các giai đoạn
Tồn tại trong đánh giá tình hình nợ nớc ngoài: Cho đến nay,
các phân tích về nợ nớc ngoài mà các cơ quan quản lý thực hiện mới
chỉ phản ánh đợc tình trạng nợ ở dạng tĩnh, tại một thời điểm nhất
định
để có những chiến lợc và chính sách quản lý nợ phù hợp.
1.2 Quản lý nợ nớc ngoài
1.2.1 Sự cần thiết của quản lý nợ nớc ngoài
2.3.3 Nguyên nhân của những tồn tại
này cũng nh các vấn đề và các nguy cơ tiềm ẩn trong mỗi giai đoạn
Yếu tố lịch sử: Quản lý nợ nớc ngoài trong nền kinh tế thị
trờng chỉ mới đợc triển khai ở nớc ta từ khoảng năm 1995, và hệ
Quản lý nợ nớc ngoài để đảm bảo an toàn nợ và an ninh cho
nền tài chính quốc gia.
thống quản lý nợ nớc ngoài còn đang trong quá trình xây dựng và
1.2.2 Nội dung quản lý nợ nớc ngoài
hoàn thiện.
1.2.2.1 Xây dựng chiến lợc và kế hoạch vay trả nợ nớc ngoài
Một trong những công cụ quản lý nợ nớc ngoài là chiến lợc và
kế hoạch vay trả nợ. Chiến lợc vay trả nợ đợc lập trong dài hạn
trong khi kế hoạch vay trả nợ đợc lập trong trung hạn.
1.2.2.2 Ban hành khung thể chế, xây dựng cơ chế, tổ chức bộ máy
quản lý nợ nớc ngoài
Một trong những nhiệm vụ của Nhà nớc trong quản lý nhà nớc
về nợ nớc ngoài là xây dựng đợc một khuôn khổ pháp lý và thể chế
cho quản lý nợ nớc ngoài, trong đó có sự phân định rõ ràng trách
nhiệm và quyền hạn của các cơ quan chức năng đợc ủy quyền thay
mặt chính phủ trong việc vay, trả nợ, phát hành bảo lãnh và thực hiện
các giao dịch tài chính nh cho vay lại.
Hạn chế trong kinh nghiệm quản lý nợ: vay nợ thơng mại
nớc ngoài của Việt Nam còn rất ít ỏi, do vậy kinh nghiệm quản lý và
kiểm soát nợ thơng mại còn khá hạn chế
Thiếu hụt đội ngũ cán bộ chuyên môn: Đội ngũ cán bộ của
các cơ quan quản lý nợ nớc ngoài chủ yếu vừa làm vừa học.
Hệ thống và quy trình thẩm định các dự án đầu t còn yếu
kém: những điểm yếu của hệ thống và quy trình thẩm định và quản lý
động đến công tác quản lý nợ nớc ngoài.
KI L
các dự án đầu t, vốn đã là thực tiễn nhiều năm của nớc ta, đã có tác
8
1.2.2.3Đánh giá tính bền vững của nợ nớc ngoài
OBO
OKS
.CO
M
THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
17
2.3 Đánh giá chung về quản lý nợ nớc ngoài ở Việt Nam
Tính bền vững nợ là khái niệm dùng để chỉ trạng thái nợ của một
quốc gia tại đó nớc vay nợ có khả năng đáp ứng các nghĩa vụ trả nợ
cả vốn gốc lẫn lãi một cách đầy đủ, không phải nhờ đến biện
pháp miễn giảm hoặc cơ cấu lại nợ nào, cũng nh không bị tình trạng
tích tụ các khoản nợ chậm trả, đồng thời vẫn cho phép nền kinh tế đạt
đợc một tỷ lệ tăng trởng chấp nhận đợc. (IDA và IMF, 2001)
Tổng hợp các chính sách vay nợ và chính sách vĩ mô đảm bảo
việc duy trì tính bền vững của nợ nớc ngoài đợc gọi là chính sách
nợ bền vững.
Mô hình đánh giá tính bền vững nợ dựa trên hai thông số quan
trọng quyết định tính bền vững của nợ, đó là tỷ lệ giữa tăng trởng
xuất khẩu và tăng trởng nhập khẩu. Nếu tỷ lệ nói trên tăng liên tục
thì chính sách nợ sẽ trở nên không bền vững, ngay cả trong trờng
hợp lãi suất thấp hơn tỷ lệ tăng trởng của xuất khẩu.
2.3.1 Những thành tựu nổi bật của công tác quản lý nợ nớc
ngoài
Quản lý nợ nớc ngoài đã góp phần quan trọng vào phát triển
kinh tế và thu hút nguồn vốn ODA. Khung thể chế quản lý nợ nớc
ngoài đã đợc từng bớc hoàn thiện. Hệ thống tổ chức quản lý nợ
nớc ngoài đã hoàn thiện và từng bớc đợc cải tiến. Năng lực cán bộ
đang từng bớc đợc nâng cao
2.3.2 Một số tồn tại trong quản lý nợ nớc ngoài
Tồn tại trong quản lý vĩ mô: nền tài chính cha hoàn toàn
thoát khỏi tình trạng bị ức chế, thể hiện ở việc tín dụng vẫn chủ yếu
rót vào các doanh nghiệp nhà nớc theo các điều kiện u đãi, trong
khi các doanh nghiệp t nhân chỉ đợc tiếp cận một cách hạn chế; lãi
suất thực bị giữ ở mức quá thấp.
Tồn tại trong khung thể chế quản lý nợ nớc ngoài: sự chồng
1.2.2.4 Đánh giá năng lực trả nợ hiện có của nền kinh tế thông qua
các chỉ số kinh tế vĩ mô
song của các quy định về quản lý nguồn vốn hỗ trợ phát triển chính
Để theo dõi và đảm bảo đợc tính bền vững nợ, cần nắm bắt và
phân tích đợc một loạt các cán cân kinh tế vĩ mô và nợ nớc ngoài,
nh: tăng trởng của nền kinh tế, động thái giữa xuất khẩu và nhập
khẩu, điều kiện thơng mại, dự trữ ngoại tệ, lãi suất, Tỷ giá hối đoái
thực tế, Lạm phát, các chỉ số tiền tệ, thâm hụt tài khoá và tín dụng
dành cho khu vực công.
1.2.2.5 Đánh giá mức nợ và tốc độ tăng nợ nớc ngoài
KI L
Các chỉ số nợ nớc ngoài quan trọng nhất bao gồm: (1) nợ nớc
ngoài trên GDP; (2) nợ nớc ngoài trên xuất khẩu; và (3) trả nợ hàng
năm trên xuất khẩu.
chéo về quy định quản lý nợ nớc ngoài thể hiện ở sự tồn tại song
thức (ODA) và các quy định về quản lý nợ nớc ngoài nói chung mà
trong đó phần lớn là nợ ODA.
Tồn tại trong hệ thống quản lý nợ nớc ngoài: trong khi Bộ
Tài chính lập kế hoạch về giá trị vay nợ và trả nợ (bằng tiền) thì Bộ
Kế hoạch và Đầu t lập kế hoạch về nội dung vật chất của số tiền đi
vay. Việc tách quy trình lập kế hoạch về nợ nớc ngoài làm hai mảng
nh vậy một mặt dẫn đến một số hoạt động trùng lặp của hai cơ quan,
mặt khác gây khó khăn cho quá trình theo dõi, giám sát, thu thập
thông tin và đặc biệt là đánh giá hiệu quả của việc sử dụng nguồn vốn
ở tầm vĩ mô.
16
OBO
OKS
.CO
M
THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
doanh nghiệp và tổ chức thuộc khu vực công và dự báo vay nớc
ngoài hàng năm của khu vực t nhân đã đợc Thủ tớng Chính phủ
phê duyệt.
GDP (PV FD/GDP)
Giá trị hiện tại của nợ nớc ngoài so với
kim ngạch xuất khẩu hàng hoá và dịch
vụ (PV FD/EX)
Không quá 200%
Giá trị hiện tại của nợ nớc ngoài so với
thu ngân sách nhà nớc (PV FD/GR)
Không quá 200%
Nghĩa vụ trả nợ hàng năm so với kim
ngạch xuất khẩu hàng hoá và dịch vụ
(DS/EX)
Không quá 25%
Nghĩa vụ trả nợ nớc ngoài hàng năm
so với thu ngân sách nhà nớc (DS/GR)
Không quá 30%
Quản lý nợ đợc phân thành hai cấp: quản lý nợ cấp vĩ mô và
riêng. Hình 1-1 mô tả các chức năng quản lý nợ và sản phẩm của từng
chức năng.
quản lý cấp vĩ mô
định hớng và tổ
chức
Chức năng chính sách
Chức năng pháp lý-thể chế
Chức năng đảm bảo nguồn lực
quản lý cấp tác
nghiệp
Chiến lợc
Cấu trúc
Cán bộ và phơng tiện
Các dòng nợ và
thực tiễn quản lý
Quản lý thụ động:
Chức năng ghi nhận
Thông tin
Chức năng phân tích
Các phân tích
Quản lý chủ động
Chức năng hoạt động
Các hoạt động
Chức năng kiểm soát
Sự kiểm soát
/ phối hợp
/ giám sát
KI L
Không dới
Dự trữ ngoại hối nhà nớc so với tổng
200%
số nợ nớc ngoài ngắn hạn (FR/STD)
Việc phân tích (và dự báo) tính bền vững nợ theo quy định cần
đợc thực hiện 2 năm một lần.
1.2.3 Hệ thống quản lý nợ nớc ngoài .
quản lý nợ cấp tác nghiệp. Mỗi chức năng quản lý có các sản phẩm
2.2.3 Theo dõi và đánh giá tình hình nợ nớc ngoài
Cơ quan chủ trì đánh giá, giám sát nợ là Bộ Tài chính. Cơ quan
phối hợp thực hiện việc đánh giá, giám sát là Ngân hàng Nhà nớc
Việt Nam, Bộ Kế hoạch và Đầu t, Tổng cục Thống kê, Bộ Thơng
mại; các Bộ, cơ quan ngang Bộ, ủy ban nhân dân các tỉnh, thành phố
trực thuộc Trung ơng có sử dụng vốn vay nớc ngoài của Chính phủ.
Theo Quyết định số 231 năm 2006 của Thủ tớng Chính phủ, các
chỉ tiêu chính dùng để đánh giá, giám sát theo ngỡng an toàn nợ bao
gồm:
Giá trị hiện tại của nợ nớc ngoài so với Không quá 45%
9
Nguồn: UNCTAD, 1993
Hình 1 Các chức năng quản lý nợ và sản phẩm của các chức năng
đó
1.2.4 Các nhân tố ảnh hởng đến nợ nớc ngoài
Có nhiều nhân tố ảnh hởng đến công tác quản lý nợ nớc
ngoài của một quốc gia, có những nhân tố bên trong nền kinh tế và
cũng có những nhân tố bên ngoài. Các nhân tố này có thể có những
10
OBO
OKS
.CO
M
THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
15
ảnh hởng thuận lợi, cũng có thể có những ảnh hởng bất lợi đến
các dự án thuộc lĩnh vực khác không có khả năng thu hồi vốn trực
công tác quản lý nợ.
tiếp, bao gồm cả trờng hợp ngân sách địa phơng đợc vay lại vốn
1.3 Kinh nghiệm quốc tế về vay và trả nợ nớc ngoài
1.3.1 Tình hình nợ của các nớc trên thế giới
Một điều đặc biệt quan trọng đã đợc các nhà nghiên cứu chỉ ra,
đó là gánh nặng nợ nớc ngoài của các nớc đang phát triển đã lên
đến mức mà dòng tiền trả nợ lớn hơn dòng vốn chảy vào từ nớc
ngoài.
1.3.2 Chiến lợc vay nợ và khủng hoảng nợ ở các nớc châu Mỹ
Khủng hoảng nợ ở châu Mỹ Latinh chủ yếu liên quan đến việc
quản lý nợ nớc ngoài của khu vực t nhân. Các chính phủ cũng thiếu
sự quan tâm cần thiết đối với sự ổn định kinh tế vĩ mô, đặc biệt là đối
với lạm phát và quản lý nợ. Tác động lớn nhất của cuộc khủng hoảng
nợ ở các nớc Mỹ Latinh là sự suy thoái kinh tế kéo dài.
1.3.3 Sử dụng vốn vay nớc ngoài và khủng hoảng tài chính ở khu
Thiếu hụt lớn trong tài khoản vãng lai t nhân ở các nớc nh
Thái lan, Indonesia, Hàn Quốc và việc duy trì tỷ giá cố định đã
khuyến khích các nớc này vay nợ nớc ngoài. Kết quả dẫn đến sự lệ
thuộc lớn vào rủi ro hối đoái của cả hai lĩnh vực: tài chính và doanh
nghiệp. Mặc dù rơi vào khủng hoảng nhng tình hình tài chính ở
1.3.4 Bài học rút ra đối với Việt Nam
KI L
Đông á vẫn lành mạnh hơn nhiều so với Mỹ Latinh vì hầu hết các
nớc có tỷ lệ nợ nớc ngoài thấp hơn nhiều.
trình, dự án là đối tợng cấp vốn của ngân sách nhà nớc. Cơ chế cấp
phát thực hiện theo c ch cp phỏt vn ngõn sỏch nh nc.
Các chơng trình, dự án đầu t phát triển có khả năng thu hồi vốn
toàn bộ hoặc một phần thì áp dụng cơ chế cho vay lại toàn bộ hoặc
cho vay lại một phần và cấp phát một phần từ ngân sách nhà nớc tùy
theo khả năng hoàn vốn.
Cơ chế cho vay lại:
Latinh
vực Đông á cuối thập kỷ 90
vay nớc ngoài từ ngân sách trung ơng để cấp phát cho chơng
Dấu hiệu chung của khủng hoảng: các chỉ số kinh tế vĩ mô rất
khả quan nh tốc độ tăng trởng cao, luồng vốn nớc ngoài đổ vào
Trung bình hơn 40% vốn vay ODA đợc sử dụng cho vay lại
thông qua các tổ chức đợc uỷ quyền là Quỹ hỗ trợ phát triển (nay là
Ngân hàng Phát triển Việt Nam), các ngân hàng thơng mại nhà nớc
và Ngân hàng Chính sách Xã hội. Với kênh cho vay lại là Quỹ Hỗ trợ
Phát triển, Chính phủ đứng ra chịu rủi ro tín dụng thay cho các doanh
nghiệp nhà nớc. Trong khi đó, nếu cho vay lại thông qua các ngân
hàng thơng mại thì ngân hàng lãnh lấy trách nhiệm về rủi ro tín
dụng
Cơ chế cấp bảo lãnh nợ
Bộ Tài chính chịu trách nhiệm thay mặt Chính phủ cấp bảo lãnh
của Chính phủ cho các doanh nghiệp và tổ chức đợc bảo lãnh. Ngân
hàng Nhà nớc Việt Nam là cơ quan thẩm định phơng án vay nợ và
xác nhận đăng ký các khoản vay đã đợc bảo lãnh.
Các dự án muốn đợc cấp bảo lãnh trớc hết phải lọt vào danh
sách các chơng trình và dự án u tiên do Bộ Kế hoạch và Đầu t
thẩm định. Mức cấp bảo lãnh của Chính phủ do Bộ tài chính cân đối
hàng năm trên cơ sở hạn mức thơng mại nớc ngoài hàng năm của
14
OBO
OKS
.CO
M
THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
11
lớn. Tuy nhiên thâm hụt cán cân thơng mại rất cao, tỷ giá hối đoái
2.2.2. Cơ chế quản lý nợ
Cơ chế quản lý nợ bao gồm một loạt các quy trình và thủ tục
kiểm soát, giám sát, phân tích và báo cáo để cơ quan quản lý nợ có
thể đảm bảo hoàn thành đợc các chức năng ghi sổ và quản lý nợ.
Bộ Tài chính thực hiện việc ghi nhận và lập báo cáo về nợ nớc
thực tế cũng rất cao.
Về việc sử dụng vốn vay nớc ngoài: Mức nợ nớc ngoài cao luôn
kèm theo những rủi ro về tài chính mà Chính phủ các nớc đang phát
triển không thể kiểm soát đợc.
ngoài của Chính phủ và nợ của các doanh nghiệp nhà nớc có sự bảo
Cần phối hợp thực hiện các chính sách vĩ mô đảm bảo tiền đề cho
lãnh của Chính phủ. Hoạt động này do Vụ Tài chính Đối ngoại đảm
chính sách nợ bền vững và đảm bảo hệ thống thông tin đầy đủ trong
trách. Vụ Tài chính Đối ngoại cũng theo dõi dòng nợ trong nớc bằng
quản lý
ngoại tệ. Vụ Ngân sách Nhà nớc ghi sổ nợ trong nớc của các chính
Kết luận
quyền các tỉnh.
Chơng 1 đã hệ thống hóa các vấn đề lý thuyết chung về nợ nớc
Bộ Kế hoạch và Đầu t là cơ quan đầu mối về thông tin, ghi nhận,
giám sát và báo cáo về các khoản vay nợ ODA.
ngoài nh khái niệm, phân loại nợ nớc ngoài, vai trò của nợ nớc
ngoài trong phát triển kinh tế xã hội, bên cạnh đó các rủi ro trong vay
2.2.2.1 Cơ chế vay và trả nợ nớc ngoài của khu vực t nhân:
Vay nợ nớc ngoài của các doanh nghiệp FDI và doanh nghiệp t
nhân đợc quản lý bằng những biện pháp chặt chẽ qua hệ thống Ngân
hàng Nhà nớc.Các ngân hàng chi nhánh chịu trách nhiệm gửi cho
và sự dụng nợ nớc ngoài cũng đợc tổng hợp. Một bức tranh tổng
thể về quản lý nợ nớc ngoài từ cáp vĩ mô đến cấp vi mô với các
chức năng, các sản phẩm cụ thể đã đợc xây dựng.
Ngân hàng Nhà nớc các tài liệu liên quan đến việc xác nhận đăng ký
Chơng 2. Thực trạng quản lý nợ nớc ngoài ở Việt Nam
vay cho các doanh nghiệp.
2.1 Tình hình phát triển kinh tế xã hội và nợ nớc ngoài giai đoạn
2.2.2.2 Cơ chế quản lý nợ nớc ngoài của khu vực công
Vay thơng mại
2.1.1 Tình hình phát triển kinh tế
Bộ Tài chính chủ trì, phối hợp với Bộ Kế hoạch và Đầu t lập đề
án huy động và kế hoạch sử dụng vốn vay trình Thủ tớng Chính phủ
xem xét và quyết định cho từng trờng hợp cụ thể.
Vay ODA
1995-2005
xã hội giai đoạn 1995-2005
Trong 10 năm 1995-2005 nền kinh tế Việt Nam đạt đợc tốc độ
tăng trởng cao liên tục. Tỷ lệ tăng trởng GDP trung bình hàng năm
trong cả giai đoạn này là gần 7,5%. Lĩnh vực ngoại thơng có mức
tăng trởng đặc biệt cao. Mặc dù vẫn nằm trong tình trạng thâm hụt
KI L
Vốn vay nớc ngoài của Chính phủ có thể đợc sử dụng để cấp
phát trực tiếp hoặc gián tiếp hoặc cho vay lại tùy theo đối tợng đầu
t. Các chơng trình dự án đầu t cơ sở hạ tầng, phúc lợi xã hội và
ngoại thơng, song việc xuất khẩu hàng năm tăng nhanh hơn nhập
khẩu đã giúp cho Việt Nam cải thiện đáng kể cán cân thanh toán
trong giai đoạn này và tăng dự trữ ngoại tệ.
12
OBO
OKS
.CO
M
THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
13
Việc gia nhập WTO góp phần tạo lòng tin từ phía các nhà cung
Nợ nớc ngoài của Việt Nam do nhà nớc thống nhất quản lý
cấp tín dụng u đãi. Trong điều kiện nh vậy, nguồn vốn vay từ nớc
toàn diện. Chiến lợc nợ nớc ngoài và các kế hoạch vay và trả nợ
ngoài chủ yếu là ODA có điều kiện u đãi, làm giảm rất nhiều rủi ro
trung và dài hạn của quốc gia phải đợc Quốc hội phê duyệt. Thủ
từ nợ nớc ngoài đối với cân đối kinh tế vĩ mô.
tớng Chính phủ là cấp cao nhất của nhà nớc có thẩm quyền phê
2.1.2 Nợ nớc ngoài giai đoạn 1995-2005
Phân theo chủ sở hữu nợ, nợ công chiếm tỷ trọng chủ yếu trong
tổng nợ trung và dài hạn của Việt Nam trong cả giai đọan. Nợ t
nhân chiếm hơn 30% vào đầu giai đoạn, sau đó tỷ trọng nợ t nhân
tăng dần đến năm 1998, đạt khoảng 40%, sau đó giảm dần và ổn
định ở mức dới 20% từ năm 2002.
duyệt chiến lợc nợ dài hạn, chơng trình quản lý nợ trung hạn và Kế
hoạch hàng năm về vay và trả nợ nớc ngoài. Thủ tớng Chính phủ
cũng trực tiếp phê duyệt một số các nội dung cụ thể có tầm quan
trọng chiến lợc.
Bộ Tài chính là cơ quan đầu mối của Chính phủ thực hiện việc
quản lý nhà nớc về vay và trả nợ nớc ngoài. Đây là một hớng
chuyển đổi chức năng quản lý nợ phù hợp hơn với thực tiễn quốc tế.
Tổng nợ nớc ngoài, 1995-2005
(tỷ đồng, giá so sánh 1994)
Thời gian trớc khi có Luật Ngân sách 2002, các chức năng lập kế
140,000
120,000
100,000
80,000
60,000
40,000
20,000
-
hoạch vay nợ nớc ngoài và quản lý dự án sử dụng nợ nớc ngoài
đợc tập trung chủ yếu tại Bộ Kế hoạch và Đầu t trong khi chức
năng bảo lãnh và đảm bảo việc trả nợ đợc trao cho Bộ Tài chính (và
một phần cho Ngân hàng Nhà nớc), dẫn đến tình trạng đứt đoạn
Biểu đồ 2-4Nợ
Tổng
nợvànớc
ngoài
1995-2005
trung
dài hạn
(tỷ đồng)
Nợ ngắn hạn
2.2 Thực trạng quản lý nợ nớc ngoài
2.2.1 Khung thể chế và tổ chức quản lý nợ
2005
2004
2003
2002
2001
2000
1999
1998
1997
1996
1995
trong quản lý, giám sát nợ và không đảm bảo tính trách nhiệm cao
trong việc giám sát nợ.
Xu hớng chuyển dịch một số nhiệm vụ để Bộ Kế hoạch và Đầu
t tập trung nhiều hơn vào chức năng lập kế hoạch chiến lợc về phát
triển kinh tế xã hội đợc thể hiện ngày càng rõ trong các văn bản
pháp quy.
KI L
Trong vài năm gần đây, khung thể chế về quản lý nợ nớc ngoài
Ngân hàng Nhà nớc có trách nhiệm phối hợp cùng với Bộ Tài
đã liên tục đợc đổi mới nhằm đáp ứng tốt hơn các yêu cầu quản lý
chính trong việc xây dựng các chiến lợc và kế hoạch vay và trả nợ,
nợ của quốc gia và phù hợp hơn với thực tiễn quốc tế.
chịu trách nhiệm về một loạt các lĩnh vực quản lý nhà nớc cụ thể.
THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
bộ giáo dục và đào tạo
OBO
OKS
.CO
M
trờng đại học kinh tế quốc dân
Nguyễn Thị Thanh Hơng
tăng cờng quản lý
nợ nớc ngoài ở Việt Nam
Chuyên ngành: Kinh tế Tài chính Ngân hàng
KI L
Mã số: 62.31.12.01
Tóm tắt luận án tiến sỹ kinh tế
Hà nội - 2007
THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
OBO
OKS
.CO
M
Công trình đợc hoàn thành tại
Trờng đại học kinh tế quốc dân
---------
Ngời hớng dẫn khoa học:
1. PGS. TS. Nguyễn Thị Bất
Trờng Đại học Kinh tế Quốc dân
2. TS Lê Xuân Nghĩa
Ngân hàng Nhà nớc Việt Nam
Phản biện 1 : PGS. TS Nguyễn Đình Tự
Phản biện 2 : PGS. TS Lê Hoàng Nga
Phản biện 3: TS Dơng Thu Hơng
KI L
Luận án sẽ đợc bảo vệ tại Hội đồng chấm Luận án cấp Nhà nớc
Họp tại Trờng Đại học Kinh tế quốc dân
Vào hồi .. giờ ngày .. tháng.. năm 200.
Có thể tìm hiểu luận án tại:
- Th viện Đại học Kinh tế quốc dân.
- Th viện Quốc gia, Hà Nội.
THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
Danh mục các công trình khoa học
OBO
OKS
.CO
M
liên quan đến luận án của tác giả
1. Vietnams External debt and Investment Strategy
Đề tài cấp dự án, thực hiện tại SOAS, Đại học Tổng hợp
London, 1996
2. Mô hình Jaime De Pinies và tính bền vững của nợ nớc ngoài
Tạp chí Kinh tế phát triển, số 60, tháng 2/2002
3. Dự báo tính bền vững của nợ nớc ngoài của Việt Nam giai đoạn
2006-2011
Tạp chí Kinh tế Phát triển, số 116, tháng 2/2007
4. Forecasting the foreign debt sustainability of Vietnam for the
period 2006-2011
5/2007
KI L
Tạp chí Kinh tế Phát triển (bằng Tiếng Anh ), số 26, tháng
KI L
OBO
OKS
.CO
M
THÖ VIEÄN ÑIEÄN TÖÛ TRÖÏC TUYEÁN
THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
OBO
OKS
.CO
M
bộ giáo dục và đào tạo
trờng đại học kinh tế quốc dân
Formatted: Font: 11 pt
Nguyễn Thị Thanh Hơng
tăng cờng quản lý
nợ nớc ngoài ở Việt Nam
Chuyên ngành: Kinh tế Tài chính Ngân hàng
Mã số: 62.31.12.01
Deleted: Chuyên ngành: Tài chính
Lu thông tiền tệ và tín dụngả
Mã số: 5.02.09ả
luận án tiến sỹ kinh tế
ngời hớng dẫn khoa học:
1. PGS. TS. Nguyễn Thị Bất
KI L
2. TS Lê Xuân Nghĩa
Hà nội - 2007
Formatted: Font: 18 pt, Complex
Script Font: 18 pt
THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
Formatted: Indent: Before: 0 mm
ii
OBO
OKS
.CO
M
Deleted: ả
Lời cam đoan
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu,
kết quả nêu trong luận án là trung thực và nội dung này cha từng đợc ai
Tác giả luận án
KI L
công bố trong bất kỳ một công trình nào khác.
THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
Formatted: Indent: Before: 0 mm
iii
Mục lục
KI L
OBO
OKS
.CO
M
Trang phụ bìa
Lời cam đoan
Mục lục
Danh mục các chữ viết tắt
Danh mục các bảng
Danh mục các biểu đồ
Danh mục các hình vẽ
Mở đầu
............................................................................................................................... 1
Chơng 1. Nợ nớc ngoài và Quản lý nợ nớc ngoài......................................................... 10
1.1. Tổng quan về nợ nớc ngoài ................................................................................ 10
1.1.1 Định nghĩa nợ nớc ngoài ........................................................................ 10
1.1.2 Phân loại nợ nớc ngoài ........................................................................... 12
1.1.3 Vai trò và chu trình của nợ nớc ngoài .................................................... 19
1.2. Quản lý nợ nớc ngoài ......................................................................................... 25
1.2.1 Sự cần thiết của quản lý nợ nớc ngoài.................................................... 25
1.2.2 Nội dung quản lý nợ nớc ngoài .............................................................. 27
1.2.3 Hệ thống quản lý nợ nớc ngoài ............................................................. 45
1.2.4 Các nhân tố ảnh hởng đến quản lý nợ nớc ngoài.................................. 55
1.3. Kinh nghiệm quốc tế về quản lý nợ nớc ngoài................................................... 57
1.3.1 Tình hình nợ nớc ngoài của các nớc trên thế giới ................................ 57
1.3.2 Chiến lợc vay nợ và khủng hoảng nợ ở các nớc châu Mỹ Latinh......... 60
1.3.3 Sử dụng vốn vay nớc ngoài và khủng hoảng tài chính ở khu vực
Đông á cuối thập kỷ 90 ........................................................................... 66
1.3.4 Bài học đối với Việt Nam......................................................................... 69
Chơng 2. Thực trạng quản lý nợ nớc ngoài ở Việt Nam ............................................... 72
2.1. Tình hình phát triển kinh tế xã hội và nợ nớc ngoài giai đoạn 1995-2005......... 72
2.1.1 Tình hình phát triển kinh tế xã hội giai đoạn 1995-2005.................... 72
2.1.2 Nợ nớc ngoài giai đoạn 1995-2005 ........................................................ 79
2.2. Thực trạng quản lý nợ nớc ngoài........................................................................ 87
2.2.1 Khung thể chế và tổ chức quản lý nợ ....................................................... 87
2.2.2 Cơ chế quản lý nợ..................................................................................... 97
2.2.3 Theo dõi và đánh giá tình hình nợ nớc ngoài ....................................... 106
2.3. Đánh giá chung về quản lý nợ nớc ngoài ở Việt Nam ..................................... 111
2.3.1 Những thành tựu nổi bật của công tác quản lý nợ nớc ngoài ............... 111
2.3.2 Một số tồn tại trong quản lý nợ nớc ngoài ........................................... 115
2.3.3 Nguyên nhân của những tồn tại.............................................................. 122
Chơng 3. Giải pháp tăng cờng quản lý nợ nớc ngoài ở Việt Nam............................ 126
3.1. Mục tiêu và nguyên tắc quản lý nợ nớc ngoài.................................................. 126
3.1.1 Mục đích quản lý nợ nớc ngoài............................................................ 126
3.1.2 Nguyên tắc quản lý nợ nớc ngoài......................................................... 126
3.2. Định hớng vay và trả nợ của Việt Nam trong thời gian tới .............................. 127
3.3. Giải pháp tăng cờng quản lý nợ nớc ngoài..................................................... 131
3.3.1 Về quản lý nợ vĩ mô............................................................................... 131
3.3.2 Về thể chế và cơ chế quản lý.................................................................. 132
3.3.3 Tăng cờng năng lực quản lý nợ ............................................................ 136
3.3.4 Hoàn thiện đánh giá tình hình nợ nớc ngoài ........................................ 138
Kết luận
........................................................................................................................... 150
Phụ lục .. 154
Tài liệu tham khảo ... 156
Deleted: 65
Deleted: 68
Deleted: 87
Deleted: 87
Deleted: 87
Deleted: 87
Deleted: 97
Deleted: 97
Deleted: 106
Deleted: 106
Deleted: 111
Deleted: 111
Deleted: 111
Deleted: 111
Deleted: 115
Deleted: 115
Deleted: 122
Deleted: 122
Deleted: 126
Deleted: 126
Deleted: 126
Deleted: 126
Deleted: 126
Deleted: 126
Deleted: 126
Deleted: 126
Deleted: 127
Deleted: 127
Deleted: 131
Deleted: 131
Deleted: 131
Deleted: 131
Deleted: 132
Deleted: 132
Deleted: 136
Deleted: 136
Deleted: 138
Deleted: 138
Deleted: 150
Deleted: 150
Deleted: 151
THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
Formatted: Indent: Before: 0 mm
iv
OBO
OKS
.CO
M
Danh mục các chữ viết tắt
ADB
Ngân hàng Phát triển Châu á (Asian Development Bank)
ASEAN
Hiệp hội các nớc Đông Nam á (Association of South
East Asian Nations)
Bộ KH&ĐT
Bộ Kế hoạch và Đầu t
Bộ TC
Bộ Tài chính
CA
Tài khoản vãng lai (Current account)
CG
Nhóm t vấn các nhà tài trợ cho Việt Nam (Consultant
group)
DMFAS
Hệ thống quản lý nợ và phân tích tài chính (Debt
management and financial analysis system)
DRS
Hệ thống báo cáo bên nợ (Debtor reporting system)
FDI
Đầu t trực tiếp của nớc ngoài (Foreign direct
invesstment)
GDP
Tổng sản phẩm quốc nội (Gross Domestic Product)
HIPC
Nớc nghèo mắc nợ trầm trọng (Highly indebted poor
countries)
IDA
Hiệp hội Phát triển Quốc tế (International Development
KI L
Association)
IMF
Quỹ tiền tệ quốc tế (International Monetary Fund)
JBIC
Ngân hàng Nhật bản về Hợp tác quốc tế (Japan Bank for
International Cooperation)
JICA
Cơ quan Hợp tác Phát triển Quốc tế Nhật Bản (Japanese
International Development Cooperation Agency)
NHNN
Ngân hàng Nhà nớc
THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
Formatted: Indent: Before: 0 mm
v
Giá trị hiện tại ròng (Net Present Value)
ODA
Hỗ trợ phát triển chính thức (Official Development
Assistance)
OECD
OBO
OKS
.CO
M
NPV
Tổ chức hợp tác kinh tế và phát triển (Organisation for
Economic Cooperation and Development)
SNA
Hệ thống Thống kê tài khoản quốc gia (System of National
Account)
UNCTAD
Hội nghị về Thơng mại và Phát triển Liên Hợp Quốc (The
United Nations Conference on Trade and Development)
UNDP
Chơng trình Phát triển Liên hợp quốc (United Nations
Development Programme)
Ngân hàng Thế giới (World Bank)
WTO
Tổ chức Thơng mại Thế giới (World Trade Organisation)
KI L
WB
THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
Formatted: Indent: Before: 0 mm
vi
OBO
OKS
.CO
M
Danh mục các bảng
Bảng 2-1 Tăng trởng GDP và 3 lĩnh vực kinh tế, giai đoạn 1995-2005 ..... 72
Bảng 2-2 Xuất nhập khẩu giai đoạn 1995-2005 (tỷ đồng, giá so sánh
1994) .......................................................................................... 75
Bảng 2-3 Một số chỉ số tài chính cơ bản, 1995-2005.................................. 77
Bảng 2-4 Nợ nớc ngoài của Việt Nam 1995-2005 .................................... 80
Bảng 2-5 Tổng nợ nớc ngoài và cơ cấu nợ ngắn hạn, nợ dài hạn, 1995-
2005 ........................................................................................... 82
Bảng 2-6 Cơ cấu nợ công và nợ t nhân trong tổng nợ trung và dài hạn,
giai đoạn 1995-2005 ................................................................... 84
Bảng 2-7 Cơ cấu trả nợ theo chủ vay nợ, giai đoạn 1995-2005................... 85
Bảng 2-8 Thực hiện nguồn vốn ODA của Chính phủ, 1995-2005............. 101
Bảng 2-9 Ngỡng an toàn về nợ nớc ngoài giai đoạn 2007-2010............ 107
KI L
Bảng 2-10 Giá trị hiện tại ròng của nợ trên xuất khẩu của các khu vực ...... 110
Deleted: 85
Deleted: 85
Deleted: 101
Deleted: 101
Deleted: :
Deleted: 107
Deleted: 107
Deleted: 110
Deleted: 110
Formatted: Left, Indent: Before: 0
mm, Hanging: 22.5 mm, After: 10
mm
THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
Formatted: Indent: Before: 0 mm
vii
OBO
OKS
.CO
M
Danh mục các biểu đồ
Biểu đồ 1-1 Tổng nợ nớc ngoài của các nớc đang phát triển phân
theo khu vực (tỷ USD, giá hiện hành) ..................................... 58
Biểu đồ 1-2 Tỷ lệ nợ nớc ngoài trên GDP của các nớc đang phát
triển, phân theo khu vực, giai đoạn 1980-2005........................ 59
Biểu đồ 1-3 Tổng nợ trên xuất khẩu hàng hóa và dịch vụ của các nớc
đang phát triển, giai đoạn 1980-2005...................................... 60
Biểu đồ 1-4 Tỷ lệ tăng trởng GDP trung bình hàng năm của một số
nớc Mỹ Latinh, 1965-90 ....................................................... 65
Biểu đồ 2-1 Tỷ lệ tăng trởng GDP giai đoạn 1995-2005........................... 73
Biểu đồ 2-2 Tăng trởng xuất nhập khẩu giai đoạn 1995-2005 .................. 74
Biểu đồ 2-3 Tỷ lệ thâm hụt ngoại thơng trên GDP, 1995-2005................. 76
Biểu đồ 2-4 Tổng nợ nớc ngoài, 1995-2005 ............................................. 83
Biểu đồ 2-5 Tỷ lệ nợ công và nợ t nhân trong tổng nợ trung và dài hạn
giai đoạn 1995-2005 ............................................................... 84
Biểu đồ 2-6 Trả nợ nớc ngoài phân theo chủ vay nợ, 1995-2005 .............. 86
Biểu đồ 2-7 Tỷ lệ nợ nớc ngoài trên GDP, 1995-2005 ............................ 108
Biểu đồ 2-8 Tỷ lệ trả nợ trên xuất khẩu hàng năm, 1995-2005 ................. 110
Biểu đồ 3-1 Tỷ lệ nợ trên xuất khẩu với b = 0,95, 2006-2011................... 144
Biểu đồ 3-2 Tỷ lệ nợ trên xuất khẩu với b = 0,98, 2006-2011................... 144
Deleted: 86
Deleted: 86
Deleted: 108
Deleted: 108
Deleted: 110
Deleted: 110
Deleted: 144
Deleted: 144
Formatted: Indent: Before: 0 mm,
Hanging: 27.5 mm, After: 10 mm
Deleted: 144
Biểu đồ 3-4 Tỷ lệ nợ trên xuất khẩu với b = 1,02, 2006-2011................... 146
Deleted: 144
Biểu đồ 3-5 Tỷ lệ nợ trên xuất khẩu với b = 1,05, 2006-2011................... 147
Deleted: 145
KI L
Biểu đồ 3-3 Tỷ lệ nợ trên xuất khẩu với b = 1, 2006-2011........................ 145
Deleted: 145
Deleted: 145
Deleted: 146
Deleted: 146
Deleted: 146
Deleted: 147
Deleted: 147
Deleted: 147
Deleted: 148
THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
Formatted: Indent: Before: 0 mm
viii
OBO
OKS
.CO
M
Danh mục các hình Vẽ
Hình 1-1 Hệ toạ độ Jaime De Pinies ............................................................. 36
Deleted: s
Hình 1-2 Các chức năng quản lý nợ và sản phẩm của các chức năng đó ....... 49
KI L
Hình 2-1 Hệ thống quản lý nợ nớc ngoài .................................................... 91
Deleted: 91
Deleted: 91
THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
Formatted: Indent: Before: 0 mm
1
OBO
OKS
.CO
M
Mở đầu
1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu:
Để đạt tốc độ tăng trởng cao trong điều kiện tiết kiệm trong nớc còn
hạn chế, các nớc đang phát triển thờng thu hút nguồn vốn nớc ngoài bằng
nhiều cách khác nhau, trong đó, vay nợ là một phơng thức phổ biến. Vay nợ
nớc ngoài bao gồm vay nợ dới hình thức vay vốn hỗ trợ phát triển chính
thức (ODA) có tính chất u đãi và vay thơng mại theo các điều kiện thị
trờng. Nguồn vốn bổ sung từ bên ngoài đã giúp nhiều quốc gia khắc phục
tình trạng chậm phát triển và chuyển sang phát triển bền vững.
Nợ nớc ngoài phải đợc sử dụng một cách có hiệu quả để đáp ứng các
nhu cầu đầu t, đồng thời phải thúc đẩy xuất khẩu tăng trởng, nhằm tạo
nguồn vốn trả nợ, đảm bảo phát triển kinh tế bền vững. Tuy nhiên cũng có
không ít quốc gia không những không cải thiện đợc một cách đáng kể tình
hình kinh tế mà còn lâm vào tình trạng nợ nần nặng nề, khủng hoảng tài chính
và kinh tế suy thoái. Nguyên nhân của những thất bại trong việc vay nợ nớc
ngoài có rất nhiều, trong đó phải kể đến việc buông lỏng quản lý nợ nớc
ngoài. Chính vì vậy chính sách quản lý nợ nớc ngoài là một bộ phận thiết yếu
trong hệ thống chính sách tài chính quốc gia.
Trong suốt một thời gian dài kể từ khi giành đợc độc lập, Việt Nam đã
nhận đợc sự hỗ trợ vô t từ phía các nớc xã hội chủ nghĩa anh em nh Liên
Xô, Trung Quốc, các nớc Đông Âu, Cu-ba, v.,v., và một số nớc anh em bè
KI L
bạn khác. Kinh nghiệm về vay và trả nợ nớc ngoài trong thời kỳ này chỉ giới
hạn ở một số khoản vay nhỏ từ một số các Chính phủ bạn bè, thêm nữa trong
việc vay và trả nợ thời đó quan hệ hữu nghị và ngoại giao đợc coi trọng hơn
quan hệ kinh tế thị trờng.
Vấn đề vay và trả nợ ở Việt Nam thực ra mới chỉ bắt đầu nổi lên nh
một vấn đề quan trọng kể từ khi có sự nối lại các hoạt động cho vay của hai tổ
chức tài chính đa phơng lớn là Ngân hàng Thế giới và Ngân hàng Phát triển
