PHÁT HUY GIÁ TR( C)NH QUAN CÔNG TRÌNH TÔN GIÁO BÊN BỜ SÔNG TÔ L(CH

B! XÂY D"NG
TR!"NG #$I H%C KI&N TRÚC HÀ N'I

B! V#N HÓA VÀ TRAO $%I
TR!"NG KI&N TRÚC TOULOUSE

LU&N V#N TH'C S(

CHUYÊN NGÀNH: THI)T K) $Ô TH*, B+O T,N DI S+N VÀ
PHÁT TRI-N B.N V/NG

PHÁT HUY GIÁ TR( C)NH QUAN
CÔNG TRÌNH TÔN GIÁO BÊN B"
SÔNG TÔ L(CH
$*A $I-M NGHIÊN C0U: KHU V"C XUNG QUANH CHÙA B1NG A
VÀ $ÌNH CHU V#N AN

SINH VIÊN : BÙI DUY $0C - KHÓA 09
D23i s4 h23ng d5n c6a:

PGS.TS.KTS TÔN $'I
TS. Paulette GIRARD
TS.KTS.KS Fédric BONNEAUD

HANOI, NOVEMBRE 2011


SV: BÙI DUY !"C – CHP9

2

L*i c+m ,n

Phát huy giá tr! c"nh quan công trình tôn giáo bên b# sông Tô L!ch – !#a $i%m nghiên c&u : khu v'c Chùa B(ng A
và !ình th) Chu V*n An,



SV: BÙI DUY !"C – CHP9

3

M-c l-c
L*i c+m ,n ..................................................................................................... 2!
V.n /0 /1t ra và quá trình phát tri2n c3a /0 tài ........................................ 5!
1. L7 do l4a ch8n 9: tài ............................................................................... 5!
2. Các v;n 9: 9<t ra và ph=m vi nghiên c>u ................................................ 6!
3. H23ng phát tri?n c6a lu@n vAn ................................................................ 6!
4. C;u trúc lu@n vAn ..................................................................................... 6!
5. Lu@n ch>ng khoa h8c .............................................................................. 7!
6. Ph2Bng pháp nghiên c>u ......................................................................... 8!
Ch4,ng I: Ph4,ng pháp ti5p c6n l7 thuy5t
1.1 Khái niCm cDnh quan ........................................................................... 10!
1.1.1! CDnh quan là gì ?........................................................................ 10!
1.2 CDnh quan và nBi thE t4 ...................................................................... 12!
1.3 +nh h2Fng c6a cDnh quan tôn giáo 9Gn không gian 9ô thH ................. 13!
1.3.1 $Ha l7 và tôn giáo tham gia vào bDn sIc c6a 9ô thH ...................... 13!
1.3.2 CDnh quan nBi thE t4 trong cB c;u 9ô thH ..................................... 14!
1.3.3 CDnh quan nBi thE t4 và s4 phát tri?n b:n vJng c6a thành phK ... 15!
1.4 KGt lu@n ............................................................................................... 16!
Ch4,ng II: #o8n cu9i c3a dòng sông huy0n tho8i

2.1 S4 biGn 9Li lHch sM v: cDnh quan c6a dòng sông................................. 17!
2.1.1 NhJng hi?u biGt v: lãnh thL ......................................................... 17!
2.1.2 Dòng sông nh2 con rNng c6a thành phK ....................................... 20!
2.1.3 S4 thay 9Li cDnh quan c6a sông ................................................... 22!
2.1.4 V;n 9: môi tr2Eng và hC sinh thái ............................................... 26!
2.2 Hình thái h8c c6a các làng ven sông ................................................... 29!
2.3 NBi thE t4 trong cDnh quan 9ô thH c6a làng Thanh LiCt và BOng A .... 34!
2.3.1 NBi thE t4 trong kGt c;u không gian 9ô thH và c;u trúc cDnh quan
............................................................................................................... 34!
2.3.2 NBi thE t4 và các công trình tôn giáo ........................................... 37!
2.3.3 NBi thE t4 và m=ng l23i 92Eng giao thông .................................. 40!
2.3.4 NBi thE t4 và không gian cây xanh m2.3.5 NBi thE t4 , không gian công c:ng và ho=t 9Png sinh sKng c6a
ng2Ei dân ............................................................................................... 50!
2.4 Thách th>c 9Ch4,ng III: Quanh chùa Bàng A và /0n th* Chu V;n An .................... 56!
3.1 Gi3i h=n và mKi liên hC ....................................................................... 56!
3.1.1 NhJng gi3i h=n ............................................................................. 56!
3.1.2 MKi quan hC trong ngoài .............................................................. 59!
3.2 Thành tK 9ô thH .................................................................................... 61!
3.3 $<c tr2ng và giá trH cDnh quan tôn giáo t=i 9Ha 9i?m nghiên c>u ........ 64!
3.3.1! Giá trH lHch sM ............................................................................. 64!
Phát huy giá tr! c"nh quan công trình tôn giáo bên b# sông Tô L!ch – !#a $i%m nghiên c&u : khu v'c Chùa B(ng A
và !ình th) Chu V*n An,


SV: BÙI DUY !"C – CHP9

4

3.3.2! Giá trH kiGn trúc .......................................................................... 68!
3.3.3 Giá trH sM dQng .......................................................................... 77!
3.3.4 Giá trH môi tr2Eng và cDnh quan............................................... 79!
3.4 KiGn trúc nhà F xung quanh nBi thE t4................................................ 81!
3.2.1 Nhà cao tRng ............................................................................... 81!
3.2.2 Nhà Kng ...................................................................................... 81!
3.2.3 BiCt th4 ....................................................................................... 82!
3.2.4 Nhà truy:n thKng ........................................................................ 82!
3.2.5 Nhà t=m ...................................................................................... 82!
3.4 TLng hSp ............................................................................................. 86
Ch4,ng IV: #0 xu.t
4.1 KiGn trúc và di sDn ........................................................................... 88!
4.1.1 BDo tNn, phát huy giá trH công trình tôn giáo ................................ 88!
4.1.2 KGt nTi con ng2Ei – công trình – t4 nhiên ................................... 90!
4.2 Môi tr2Eng và t4 nhiên ........................................................................ 96!
4.2.1 CDi t=o môi tr2Eng và cDnh quan t4 nhiên ................................... 96!
4.2.2 Công viên xanh bên sông ............................................................. 99!
4.3 Không gian công nhi:u tRng b@c và liên kGt cPng 9Nng .................... 105!
4.3.1 Không gian công cPng nhi:u tRng b@c ...................................... 105!
4.3.2 Liên kGt cPng 9Nng ..................................................................... 107!
4.4 KGt nKi và di chuy?n .......................................................................... 112!
4.4.1 T=o thêm nhJng yGu tK liên kGt và khai thác tuyGn du lHch vAn hóa
ven sông............................................................................................... 112!
4.4.2 S4 tiGp c@n cho m8i ng2Ei .......................................................... 112!
K5t lu6n ...................................................................................................... 118!
Tài liTrích d=n .................................................................................................... 123!

Phát huy giá tr! c"nh quan công trình tôn giáo bên b# sông Tô L!ch – !#a $i%m nghiên c&u : khu v'c Chùa B(ng A
và !ình th) Chu V*n An,

SV: BÙI DUY !"C – CHP9

5

Phát huy giá tr> c+nh quan công trình tôn
giáo bên b* sông Tô L>ch – $Ha 9i?m nghiên c>u : khu
v4c Chùa BOng A và $ình thE Chu VAn An

V.n /0 /1t ra và quá trình phát tri2n c3a /0 tài
1. L7 do l?a ch@n /0 tài
" MTi ng2Ei trong chúng ta 9:u sinh ra và gIn li:n v3i mPt dòng chDy, trên tD ng=n
hay hJu ng=n c6a mPt con suKi, mPt con sông. " [1] N23c là ng8n nguNn c6a s4 sKng , chính
vì nhu cRu thiGt yGu ;y mà t;t thDy các 9i?m dân c2 9:u t@p trung và phát tri?n quanh các
dòng chDy. Ta có th? k? 9Gn nhJng thành phK l3n nh2 Thành phK Cairo v3i sông Nil – Ai
C@p, Thành phK Delhi v3i song HOng - Un $P, thành phK Th2Sng HDi v3i sông Hoàng PhK Trung QuKc. Hay nh2 F các n23c ph2Bng Tây, thành phK Paris v3i dòng sông Seine - Pháp,
thành phK London v3i dòng sông Theme - Anh ... V ViCt Nam, nhJng 9ô thH cWng 92Sc hình
thành và phát tri?n gIn li:n v3i nhJng con sông: Thành phK HN Chí Minh v3i sông Sài Gòn,
thành phK $à NXng v3i sông Hàn, thành phK HuG v3i sông H2Bng, hay th6 9ô Hà NPi, nLi
tiGng v3i hC thKng sông bao b8c: sông HNng, sông Tô LHch, sông Kim Ng2u... HC thKng dòng
chDy cùng nhJng hN 9i:u hòa 9ã t=o nên mPt bDn sIc 9ô thH r;t riêng c6a Hà NPi.
Trong hC thKng ;y, Tô LHch không phDi dòng sông l3n nh;t c6a Hà NPi, nh2ng nó
9óng mPt vai trò lHch sM quan tr8ng trong s4 hình thành và phát tri?n c6a 9ô thH. Dòng sông
;y gIn li:n v3i thành phK, tNn t=i và An sâu vào ti:m th>c c6a biGt bao nhiêu thG hC. V: mkhông gian, dòng sông là mPt trong nhJng yGu tK quan tr8ng xác 9Hnh nên c;u trúc 9ô thH c6a
Hà NPi.
NhIc 9Gn sông Tô, ta phDi nói 9Gn hC thKng làng ven sông, và cùng v3i 9ó là nhJng công
trình tôn giáo. NhJng công trình này là linh hNn, là kGt tinh c6a vAn hoá dân tPc. HC thKng
công trình tôn giáo hai bên bE 9ã t=o cho dòng sông mPt cDnh quan 9

nên bDn sIc riêng cho Hà NPi.
Tuy nhiên, dòng sông Tô LHch 9ang phDi chHu s>c ép nnhiYm c6a dòng sông không chZ Dnh h2Fng 9Gn s>c kho[ c6a ng2Ei dân mà còn làm biGn 9Li
không gian và cDnh quan xung quanh. NhJng công trình tôn giáo cWng m;t dRn vai trò c6a
mình. ViCc bDo tNn và phát huy giá trH cDnh quan tôn giáo hai bên bE sông Tô lHch, vì thG,
cWng là gìn giJ mPt nét 99ô.
LSi ích th4c tiYn c6a 9: tài là cDi thiCn và 9em l=i s4 thay 9Li nhanh chóng và tích c4c
9Ki v3i môi tr2Eng, cDnh quan xung quanh các công trình tôn giáo bên bE sông Tô LHch, t\ 9ó
nâng cao giá trH c6a nhJng di sDn qu7 báu mà cha ông 9? l=i. Cùng v3i 9ó là s4 nâng cao v:
9Ei sKng tinh thRn cho ng2Ei dân, góp phRn biGn 9Li bP mtri?n b:n vJng trên cB sF phát huy bDn sIc dân tPc.

Phát huy giá tr! c"nh quan công trình tôn giáo bên b# sông Tô L!ch – !#a $i%m nghiên c&u : khu v'c Chùa B(ng A
và !ình th) Chu V*n An,


SV: BÙI DUY !"C – CHP9

6

2. Các v.n /0 /1t ra và ph8m vi nghiên cAu
V;n 9: 9các công trình tôn giáo, giDi pháp cDi thiCn môi tr2Eng, giDm ô nhiYm, giDi pháp bK cQc mPt
cách hài hoà các yGu tK t4 nhiên và nhân t=o phát huy giá trH cDnh quan công trình tôn giáo
bên bE sông Tô LHch, cQ th? trong tr2Eng hSp khu v4c Chùa ...
Trên quy mô tLng th? 9ô thH, lu@n vAn nghiên c>u mKi quan hC giJa dòng sông lHch sM
và thành phK, lHch sM hình thành và biGn 9Li c6a cDnh quan bên bE sông, cùng v3i 9ó là nhJng
9i?m dân c2 làng xã hai bên bE sông. Trong 9ó 9i sâu vào các v;n 9: 9ô thH khu v4c làng
Bàng A, Thanh LiCt.

$Ha 9i?m nghiên c>u: cDnh quan tôn giáo t=i khu v4c chùa ... t=i khu v4c 9@p Thanh
LiCt. $Ha 9i?m nghiên c>u là nBi còn giJ 92Sc nhJng nét sinh ho=t 9vùng 9Nng bOng BIc BP, cùng v3i 9ó là nhJng công trình tôn giáo, có lHch sM gIn bó và s>c
Dnh h2Fng l3n 9Gn 9Ei sKng tinh thRn c6a cPng 9Nng. NOm F khu v4c ngo=i thành, khu v4c
nghiên c>u 9ang phDi h>ng chHu s>c ép c6a s4 9ô thH hóa và nhJng biGn 9Li quá nhanh 9ã t=o
nên nhJng hC quD tiêu c4c 9Gn cDnh quan và 9Ei sKng c6a ng2Ei dân.

3. H4Bng phát tri2n c3a lu6n v;n
Phân tích mKi quan hC giJa các yGu tK t4 nhiên và yGu tK nhân t=o 9ã
t=o nên cDnh quan 9giáo 9Ki v3i 9Ei sKng tinh thRn c6a nhân dân và s4 phát tri?n c6a 9ô thH.
$ánh giá tác 9Png c6a quá trình 9ô thH hoá và nhJng thách th>c 9=t ra cho
công tác bDo tNn di sDn.

4. C.u trúc lu6n v;n
NPi dung lu@n vAn gNm các phRn sau:
PhRn mF 9Ru: V;n 9: 9l4a ch8n 9: tài, ph2Bng pháp nghiên c>u, ph=m vi nghiên c>u và cB sF l7
lu@n
Ch2Bng 1: Ch2Bng gi3i thiCu ph2Bng pháp tiGp c@n v: mv3i nhJng khái niCm v: cDnh quan tôn giáo t=i Pháp và ViCt Nam, vai trò c6a
cDnh quan ;y trong s4 phát tri?n 9ô thH
Ch2Bng 2: Ch2Bng phân tích bKi cDnh, hiCn tr=ng dòng sông Tô LHch
và khu v4c làng Thanh LiCt. Ch2Bng này s] giDi thích nguNn gKc hình thành
chuTi cDnh quan tôn giáo hai bên bE sông Tô LHch, gIn li:n v3i quá trình
phát tri?n c6a Hà NPi. Nghiên c>u tLng quan vai trò c6a các hình thái ven
Phát huy giá tr! c"nh quan công trình tôn giáo bên b# sông Tô L!ch – !#a $i%m nghiên c&u : khu v'c Chùa B(ng A
và !ình th) Chu V*n An,

SV: BÙI DUY !"C – CHP9

7

sông và tác 9Png c6a nó 9Ki v3i cDnh quan tôn giáo. NhJng v;n 9: 9ô thH
trên hiCn tr=ng kiGn trúc làng Thanh LiCt
Ch2Bng 3: Phân tích 9ánh giá nhJng yGu tK cDnh quan tôn giáo trong
ph=m vi nghiên c>u. Phân tích hình thái và s4 biGn 9Li cDnh quan khu v4c
nghiên c>u. Phân tích hiCn tr=ng và 9ánh giá vai trò c6a nhJng yGu tK c;u
thành nên cDnh quan tôn giáo. Quan 9i?m c6a ng2Ei dân và 9ánh giá khD
nAng tham gia c6a cPng 9Nng trong viCc bDo tNn các công trình di sDn.
NhJng v;n 9: m;u chKt và chu^n 9oán cho 9N án thiGt kG
Ch2Bng 4: $: xu;t: NhJng 9: xu;t thiGt kG nhOm giDi quyGt nhJng
v;n 9: 9trên thG gi3i
PhRn kGt lu@n 92a ra nh@n xét chung và h23ng áp dQng nghiên c>u
vào th4c tG

5. Lu6n chAng khoa h@c
Lu@n c> l7 thuyGt:
- Phân tích các yGu tK cDnh quan trên cB sF xác 9Hnh nhJng 9i?m nhìn chính
- Nghiên c>u mKi quan hC tRm nhìn và góc nhìn
- NhJng phân tích, 9ánh giá khoa h8c v: các yGu tK môi tr2Eng trong ph=m
vi nghiên c>u
- Các nghiên c>u khoa h8c v: v;n 9: cDi thiCn
Lu@n c> th4c tG:
- KhD nAng áp dQng các giDi pháp vào th4c tG, hiCu quD v: kinh tG và giá trH
b:n vJng c6a giDi pháp
- Tính 9i?n hình c6a giDi pháp cho phép áp dQng rPng trên ph=m vi l3n hBn
và tính linh ho=t c6a giDi pháp 9? thích >ng v3i nhJng 9i:u kiCn khác nhau

Bi?u 9N khKi không gian:
Trong l_nh v4c cDnh quan, ng2Ei ta sM dQng nhJng bi?u 9N khKi
không gian nh2 mPt công cQ hJu hiCu 9? phân tích cDnh quan. Bi?u 9N khKi
không gian là mPt ph2Bng pháp th? hiCn d=ng 9N h8a, nhOm th? hiCn 92Sc
nhJng hi?u biGt liên quan 9Gn 9Ha hình, th6y vAn, th4c v@t, công trình, chG 9P
gió,... và nhJng v;n 9: v: m9i?m MPt bi?u 9N khKi không gian có th? trF thành công cQ 9? giao tiGp hay
th? hiCn 7 t2Fng thiGt kG
Phát huy giá tr! c"nh quan công trình tôn giáo bên b# sông Tô L!ch – !#a $i%m nghiên c&u : khu v'c Chùa B(ng A
và !ình th) Chu V*n An,


SV: BÙI DUY !"C – CHP9

8

6. Ph4,ng pháp nghiên cAu
Ph2Bng pháp phân tích cDnh quan là mPt công cQ giúp ta tiGp c@n hi?u
mPt cDnh quan hay mPt phong cDnh t\ viCc phân tích cách v@n hành hay xác
9Hnh nhJng yGu tK bên ngoài c6a nó và t\ viCc rút ra kGt lu@n t\ phKi cDnh.
Ph2Bng pháp phân tích cDnh quan là mPt trong nhJng công cQ cho phép
không nhJng hi?u 92Sc s4 thay 9Li cDnh quan theo thEi gian mà còn giúp
nIm 92Sc s4 thay 9Li trong t2Bng lai.
MQc tiêu c6a ph2Bng pháp phân tích cDnh quan là 98c cDnh quan,
ngh_a là 92a ra cái nhìn bao quát v: 9Ha 9i?m phân tích; và ih?u 92Sc cDnh
quan 92Sc thiGt l@p và v@n hành nh2 thG nào. $? th4c hiCn 92Sc mQc tiêu ;y,
ph2Bng pháp tiGn hành 9? phân tích cDnh quan bao gNm 4 b23c:
Thu nh@n cDnh quan và trDi nghiCm cDnh quan - Ph2Bng pháp tiGp c@n
cDm tính: $ây là b23c 9Ru tiên trong viCc 98c mPt cDnh quan.
. S4 tiGp c@n này ch6 yGu d4a trên các giác quan

. Công viCc cQ th? c6a giai 9o=n này là thu th@p và l4a ch8n hình Dnh
Nhìn cDnh quan - NhJng 9. Quan sát cDnh quan theo nhJng bDn 9N và nhJng thành tK khác nhau
. Xác 9Hnh nhJng l3p cDnh quan khác nhau, phù hSp v3i 9i:u kiCn nghiên
c>u
. Xác 9Hnh 92Eng 2u thG trên bDn 9N, 9ây là nhJng nét chính bK cQc nên cDnh
quan tLng th? t=i 9Ha 9i?m nghiên c>u
. Xác 9Hnh 9i?m mKc và s>c h;p d5n c6a nhJng 9i?m mKc ;y
. Xác 9Hnh s4 t2Bng phDn
$8c cDnh quan - quan sát, phân tích và nêu lên v;n 9: c6a cDnh quan .
Xác 9Hnh và 992Sc 9Hnh ngh_a nh2 mPt phRn có gi3i h=n c6a cDnh quan có cùng chung mPt
9. S4 kGt hSp c6a nhJng 9Bn vH cDnh quan này
. Trong giai 9o=n này ta có th? kGt hSp ph2Bng pháp quan sát bOng hình Dnh
v3i mQc tiêu t=o nên mPt chuTi hình Dnh c6a cDnh quan t=i cùng mPt thEi
9i?m trong nhJng nAm khác nhau 9? so sánh và cDnh báo cho nhJng nhà
ch>c trách và cPng 9Nng v: ch;t l2Sng và s4 biGn 9Li c6a không gian
Hi?u cDnh quan - GiDi thích cDnh quan

Phát huy giá tr! c"nh quan công trình tôn giáo bên b# sông Tô L!ch – !#a $i%m nghiên c&u : khu v'c Chùa B(ng A
và !ình th) Chu V*n An,


SV: BÙI DUY !"C – CHP9

9

. TLng hSp nhJng thông tin 98c 92Sc t\ cDnh quan
. $8c 92Sc s4 tiGn tri?n c6a nhJng 9Bn vH cDnh quan khác nhau

. TLng hSp nghiên c>u các yGu tK 9Ha l7, nhJng bDn 9N v@t l7 và sinh h8c
Ngoài ph2Bng pháp tiGp c@n và ph2Bng pháp tiGn hành nghiên c>u
cDnh quan, lu@n vAn còn sM dQng mPt sK ph2uowng pháp nghiên c>u khoa
h8c truy:n thKng khác:
Ph2Bng pháp th4c nghiCm:
- Thu th@p sK liCu v: môi tr2Eng: bao gNm các chZ sK v: ánh sáng, 9P ^m,
gió, nhiCt 9P
- $o 9=c và khDo sát các sK liCu v: tRm nhìn, góc nhìn, 9o kích th23c và v]
ghi công trình và các yGu tK cDnh quan làm cB sF 9: xu;t giDi pháp
Ph2Bng pháp 9i:u tra:
- $i:u tra phang v;n v: m>c 9P tham gia trong công tác bDo tNn và phát huy
giá trH cDnh quan
- $i:u tra, khDo sát v: khD nAng quDn l7 và 9Ru t2 hT trS c6a chính quy:n 9Ha
ph2Bng

Phát huy giá tr! c"nh quan công trình tôn giáo bên b# sông Tô L!ch – !#a $i%m nghiên c&u : khu v'c Chùa B(ng A
và !ình th) Chu V*n An,


SV: BÙI DUY !"C – CHP9

10

Ch4,ng I: Ph4,ng pháp ti5p c6n l7 thuy5t
1.1 Khái ni1.1.1 CDnh quan là gì ?
$? hi?u cDnh quan, tr23c tiên ta cRn phân biCt 92Sc mPt sK khái niCm
cB bDn v: : Sinh thái h8c, môi tr2Eng, và cDnh quan. Sinh thái h8c là khoa
h8c nghiên c>u môi tr2Eng nBi các sinh v@t sKng và sinh sDn và các mKi
quan hC c6a các sinh v@t v3i môi tr2Eng - nAm 1904. Môi tr2Eng là t;t cD các

yGu tK t4 nhiên và nhân t=o bao quanh mPt sinh v@t, - nAm 1964.
T=i Châu Âu, khái niCm cDnh quan xu;t hiCn trong nhi:u l_nh v4c, vì thG
cWng tNn t=i nhi:u 9Hnh nghiã v: nó. Trong l_nh v4c hPi ho= hPi ho=, CDnh
quan 92Sc 92a ra, theo Alain Roger: d23i góc 9P cDm thQ nghC thu@t tr4c
quan và t=i mPt 9Ha 9i?m cQ th?, 9òi hai phDi qua 9ôi mIt. Qua 9ó, ng2Ei
nghC s_ th? hiCn cDnh quan trong tác ph^m c6a mình bFi " nh@n th>c v:
phong cDnh và VAn hóa ". $Hnh ngh_a này nlu@t pháp , bP lu@t 08 tháng 1 nAm 1993 sK 93-24 - JO, 92a ra 9Hnh nghiã
cDnh quan là cái nhìn tLng th? c6a mPt vùng hay mPt b>c tranh th? hiCn hình
Dnh quKc gia . Có ngh_a là phong cDnh thiên nhiên c6a mPt phRn 9;t n23c mà
ng2Ei quan sát nh@n th>c 92Sc. $Hnh ngh_a này có phRn khô c>ng và ch2a
thuyGt phQc . Cho 9Gn nAm 2000, Công 23c châu Âu v: CDnh quan 9ã 92a
ra 9Hnh ngh_a chung nh;t. Qua 9ó, CDnh quan Có ngh_a là mPt phRn lãnh thL,
nh2 nh@n th>c c6a ng2Ei dân, mà 9nhJng nhân tK t4 nhiên và / hoV ViCt Nam, khái niCm cDnh quan 92Sc nhIc 9Gn trong sách KiGn Trúc CDnh
quan c6a PGS. TS. KTS Hàn T;t Ng=n. Trong 9ó, phong cDnh chZ mPt
không gian h=n chG, mF ra nhJng 9i?m nh;t 9Hnh. Còn cDnh quan là tL hSp
phong cDnh t=o nên mPt bi?u t2Sng thKng nh;t chung c6a 9Ha ph2Bng. "Ki!n
trúc c"nh quan là môn khoa h#c gi"i quy!t nh$ng v%n &' t( ch)c môi tr*+ng
ngh, ng-i, gi"i trí, thi!t l.p và c"i thi/n môi sinh, b"o v/ môi tr*+ng, t( ch)c
ngh/ thu.t ki!n trúc. Là ho0t &1ng &2nh h*3ng c4a con ng*+i tác &1ng vào
môi tr*+ng nhân t0o &5 làm cân b6ng gi$a hai y!u t7 t8 nhiên và nhân t0o.
Mang l0i m7i quan h/ t(ng hòa gi$a Thiên nhiên - Con ng*+i - Ki!n trúc "
[2]
T\ nhJng quan niCm khác nhau v: cDnh quan ta 9úc rút 92Sc nhJng 9tr2ng cB bDn là "mPt phRn lãnh thL" và "xem", "quan sát".
Phát huy giá tr! c"nh quan công trình tôn giáo bên b# sông Tô L!ch – !#a $i%m nghiên c&u : khu v'c Chùa B(ng A
và !ình th) Chu V*n An,

11

SV: BÙI DUY !"C – CHP9

1.1.2 NguCn g9c c3a khái ni
Lu@t phKi cDnh trên mhình h8c.
T\ "cDnh quan" xu;t hiCn trong t\ 9i?n Pháp-Latin
c6a Robert Estienne, th? hiCn hình Dnh c6a quKc gia
hay mPt khu v2En
NghC thu@t cDnh quan trF thành tr2Eng tr2Eng phái
9khái niCm v: hình Dnh c6a mPt quKc gia hay vùng
lãnh thL, mà ta có th? nh@n th4c 92Sc trong tRm nhìn
c6a mình
Khái niCm cDnh quan là mPt s4 mô tD các không gian
mà trong 9ó diYn ra các ho=t 9Png c6a con ng2Ei
Khái niCm mF rPng ph=m vi thành mPt lo=t các n23c
mà chúng ta nhìn trên cùng mPt ph2Bng diCn.
S4 xu;t hiCn c6a nhJng nhJng nghC s_ tiên phong 9ã
t\ ba lu@t phKi cDnh.
pháp lu@t c6a nAm 1913 và 1930 v: bDo vC di tích
lHch sM và 9Ha danh.
cDnh quan 92Sc coi là "mPt phRn hình Dnh thiên
nhiên c6a mPt quKc gia mà ta quan sat 92Sc "
khía niCm trF thành "mPt khu v4c 9Ha l7 mà 92a ra
mPt cái nhìn tLng quan"

The kb 4 TCN

SBn và thub - Núi và n23c, t;t cD 9ã 92Sc miêu tD
d23i hình th>c v@t ch;t, nh2ng mang xu h23ng th?
hiCn tinh thRn
Liên quan 9Gn s4 ly khai c6a mPt bP ph@n nhJng ho=
s_ dòng tranh tôn giáo. Cho th;y tôn giáo 9ã trì hoãn
s4 xu;t hiCn c6a cDnh quan t=i Châu Âu. BF h8 cho
rOng cách th? hiCn 9;y cho th;y khD nAng con ng2Ei
có th? chG ng4 92Sc s4 hTn lo=n

ThG kb 14

S4 xu;t hiCn 9Ru tiên t=i Trung QuKc vào thG kb 4
tr23c Công nguyên v3i mKi liên hC chtôn giáo

Ban
9Ru

T\ 1320
9Gn 1400

Khái niCm v: cDnh quan 9ã không luôn luôn tNn t=i,
và t;t cD các n:n vAn minh 9ã không phát tri?n khái
niCm này.

1549

Trung

QuKc
Trung
QuKc

Châu Âu

Châu Âu

Pháp

ThG
Hà Lan
kb 16
1690

Châu Âu

1861

Châu Âu

1900

Châu Âu
Châu Âu

1930

Pháp

1973

Châu Âu

1984

Châu Âu

Phát huy giá tr! c"nh quan công trình tôn giáo bên b# sông Tô L!ch – !#a $i%m nghiên c&u : khu v'c Chùa B(ng A
và !ình th) Chu V*n An,


12

SV: BÙI DUY !"C – CHP9

Khái niCm v: cDnh quan, s4 duy trì và bDo tNn c6a nó
92Sc 9Hnh ngh_a trong bP lu@t ngày 08 tháng 1 nAm
1993 sK 93-24 - JO c6a ngày 09 tháng 1 nAm 1993)

1993

Châu Âu

Công 23c châu Âu v: CDnh quan

2000

Châu Âu

CuKi cùng, các khái niCm v: cDnh quan 92a ra 9:u 9?
phQc vQ cho viCc mô tD cách quan sát hBn cách làm
Ngày nay

CDnh quan 92Sc 9Hnh ngh_a lnh2 là mPt l_nh v4c
th^m m` c6a mPt không gian t=i mPt thEi 9i?m cQ
th?.

ThG gi3i
ThG gi3i

1.2 C+nh quan và n,i th* t?
CDnh quan có nguNn gKc t\ hPi ho=. V Châu Âu, khái nhiCm cDnh
quan xu;t hiCn muPn, mPt phRn do s4 kìm nén c6a các thG l4c tôn giáo. H8
coi s4 nh@n th>c và th? hiCn thiên nhiên là 7 chí muKn chG ng4 t=o hoá.
Nh2ng trên th4c tG, cDnh quan v5n tNn t=i và phát tri?n bFi không gian t4
thân sinh ra 7 ngh_a c6a nó. Trong t4 nhiên có r;t nhi:u s4 v@t nh2 cây cKi,
9á, nhJng dòng chDy, nhJng không gian 92Sc khoác lên mình nhJng màu
sIc huy:n bí, th@m chí 92Sc 9không gian 9ô thH nh2 nhJng quDng tr2Eng Châu Âu cWng mang tên nhJng
vH thánh. Rõ ràng tôn giáo 9ã sM dQng không gian 9? ;p 9<t mPt cách th>c tL
ch>c lên nhJng không gian sKng.
Khái niCm cDnh quan tôn giáo khi dHch sang tiGng Pháp là « pasage
religieux ». Tuy nhiên danh t\ này dùng 9? chZ mPt cái nhìn tLng quan và
bao quát v: t;t cD các tôn giáo tNn t=i trên ph=m vi c6a mPt lãnh thL. $ây là
nhJng hình th>c c6a 9Ei sKng xã hPi mà các tL ch>c tôn giáo áp 9chính sách 9? tL ch>c cho cPng 9Nng có 92Sc nhJng >ng xM 9úng m4c .
Khái niCm này thiên v: tính xã hPi và chính trH nhi:u hBn là v: không gian.
NAm 1905, t=i Pháp có ra bP lu@t v: s4 tL ch>c theo thEi gian c6a cDnh quan
tôn giáo, trong 9ó giD thiGt chính là s4 tNn t=i c6a mPt mKi quan hC tâm linh

c6a t4 nhiên và s4 quDn l7 lãnh thL 92Sc ghi nh@n trong cDnh quan. Khi mKi
quan ng=i v: m9vai trò quan tr8ng trong cuPc tranh lu@n xã hPi và ban hành các chính sách
quy ho=ch 9ô thH.
Khái niCm v: s4 thiêng liêng 9? chZ nhJng s4 v@t cao qu7, 9áng 92Sc
coi tr8ng hBn hGt, 92Sc c;p cho nhJng 9Ki t2Sng, nhJng 9Ha 9i?m, hay
nhJng th4c th? tr\u t2Sng trong mPt xã hPi nh;t 9Hnh. Khái niCm v: s4
thiêng liêng có tRm quan tr8ng trong viCc nghiên c>u và bDo tNn s4 9a d=ng
Phát huy giá tr! c"nh quan công trình tôn giáo bên b# sông Tô L!ch – !#a $i%m nghiên c&u : khu v'c Chùa B(ng A
và !ình th) Chu V*n An,


SV: BÙI DUY !"C – CHP9

13

vAn hoá. Cùng v3i 9ó, nhJng tác 9Png qua l=i c6a xã hPi là r;t cRn thiGt trong
viCc xác 9Hnh tính thiêng liêng và viCc bDo tNn nhJng nBi thiêng liêng. Tính
thiêng liêng phDi 92Sc xem xét trên quan 9i?m c6a nhJng phong tQc m3i c6a
xã hPi 9? 9Dm bDo tính b:n vJng.
T=i Pháp, NhJng nghiên c>u 9Ru tiên v: mKi liên hC giJa tôn giáo và
sinh thái h8c 9ã bIt 9Ru t\ nAm 1990. Nghiên c>u 9ã xác 9Hnh mPt mKi quan
hC phù hSp giJa sinh thái h8c và tôn giáo sM dQng công cQ xã hPi h8c. Song
song v3i 9ó, Giáo HPi Công Giáo, kêu g8i mPt s4 phDn ánh trên cB sF tôn
giáo c6a bDo tNn thiên nhiên và bDo vC môi tr2Eng. MKi quan hC giJa tôn
giáo và sinh thái, thiên nhiên, nh2 v@y, luôn luôn giJ F mPt khoDng cách.
MQc 9ích c6a nghiên c>u là hPi giác 92Sc mPt trong nhJng kGt quD c6a cuPc
9Ki 9Ru giJa tâm linh và quy ho=ch không gian. NhJng nhà nhân ch6ng h8c
và sM h8c c6a tôn giáo 92Sc ghi nh@n F góc 9P hiCn t2Sng, phRn l3n các l_nh

v4c khám phá các 9Ha 9i?m thiêng liêng v3i s4 t@p trung vào mKi quan hC
giJa tâm linh và các l_nh v4c liên quan. $Ha 9i?m t4 nhiên trong các tôn giáo
l3n và nhJng nghi th>c thiêng liêng cung c;p mPt chìa khóa 9? hi?u hành vi
c6a t@p th? hay cá nhân trong cách th>c sáng t=o ra cDnh quan.
Không gian thE cúng không chZ gIn li:n v3i các vH thRn, mà là t;t cD
nhJng nBi 9? cung c;p và thông qua các nghi th>c. CDnh quan thiêng liêng
không chZ là phân bK không gian c6a nBi thE t4, mà nó còn tNn t=i trong mKi
liên quan giJa các mKi quan hC giJa các tính nAng 9Ha hình, tL ch>c xã hPi
c6a lãnh thL và s4 l4a ch8n c6a mPt 9Ha 9i?m linh thiêng và thRn thánh. Tìm
mPt s4 cân bOng giJa thiêng liêng và phRn thG tQc c6a 9Ha 9i?m nghiên c>u
là v;n 9: c6a các kiGn trúc s2. Ví dQ nh2 viCc xM l7 yGu tK ánh sáng 9óng
vai trò trung tâm và th2Eng có mPt liên kGt tr4c tiGp honhiên. CDnh quan nBi thEi t4 không chZ có giá trH v: trên quan 9i?m t4 nhiên,
mà còn là mPt giá trH vAn hóa to l3n, cWng nh2 chúng có liên quan 9Gn nguNn
gKc và lHch sM. $Nng thEi, khái niCm này cWng mang tính nghiên c>u v: mkhông gian, phù hSp v3i nPi dung c6a 9: tài.

1.3 )nh h4Dng c3a c+nh quan tôn giáo /5n không gian /ô th>
1.3.1 $Ha l7 và tôn giáo tham gia vào bDn sIc c6a 9ô thH
"Không có c"nh quan nào t9n t0i mà không có &2a l:. Và c;ng không
có &2a l: nào t9n t0i mà không có c"nh quan." [3] NIm bIt 9Ha hình là 9i:u
cRn thiGt 9? hi?u các cách tL ch>c xã hPi c6a khu v4c nghiên c>u . $Ha l7 h8c
có nhiCm vQ giúp cho con ng2Ei 9: ra nhJng quy ho=ch trong t2Bng quan
Phát huy giá tr! c"nh quan công trình tôn giáo bên b# sông Tô L!ch – !#a $i%m nghiên c&u : khu v'c Chùa B(ng A
và !ình th) Chu V*n An,


SV: BÙI DUY !"C – CHP9

14

v3i mKi quan hC liên quan 9Gn các yGu tK v@t l7 ban 9Ru. Cùng v3i 9ó, các
tôn giáo nh2 là mPt vector 9Hnh h23ng và t=o nên bDn sIc 9ô thH.
V@y làm thG nào phRn tôn giáo nào hình thành bDn sIc c6a mPt thành
phK? Tr23c hGt, là s4 9ánh d;u l7 tính c6a không gian 9ô thH, quanh khu v4c
thE t4, v3i muôn hình v[. NhJng s4 kiCn, lY kb niCm, diYu hành, lY hPi tôn
giáo nh;n m=nh cho cuPc sKng 9ô thH. Th> hai là các c;p 9P ho=t 9Png 92Sc
khFi x23ng bFi các phong trào tôn giáo mà h8 thông báB trên khIp 9ô thH v3i
s4 tham gia c6a nhi:u cá nhân. NhJng ho=t 9Png tôn giáo, cho phép s4
khuGch tán / xây d4ng nhi:u thành tK 9ô thH m3i. NhJng mKi liên hC giJa 9ô
thH và tôn giáo, cho phép ng2Ei ta nIm l;y khoDng cách v3i mKi quan hC con
ng2Ei / t4 nhiên, và có th? 92a l=i nhJng l7 giDi rõ ràng hBn v: xã hPi.
V: ph2Bng pháp tiGp c@n mang tính không gian c6a tôn giáo, Thiên
Chúa xu;t hiCn nh2 là « nhà quy ho=ch » 9Ru tiên. Vì thG, tôn giáo và không
gian t4 bDn ch;t 9ã có mKi liên kGt. NGu tôn giáo 92Sc 9thuyGt chính thKng, tiêu chu^n, nguyên tIc .... Nh2ng nó cWng cRn mPt không
gian cDnh quan gIn v3i th2Bng hiCu c6a mình (nBi thE t4, ho9;t thánh, cDnh gi3i). Ng2Sc l=i, nhJng quy tIc tôn giáo cWng d5n 9Gn s4
biGn 9Li c6a môi tr2Eng sKng.
ThiGt l@p bDn sIc c6a mPt không gian bIt 9Ru t\ mPt sK c;u trúc và
nhJng nét nh;t 9Hnh và tính 9Pc 9áo c6a nó. Nó không phDi là yGu tK t4
nhiên mà mang tính ch;t vAn hoá, th> t=o nên nhJng 9i:u kiCn sKng, nhi:u
hBn. V 9ây, ta phân tích tác 9Png c6a các tôn giáo lên cDnh quan, 9? l=i sang
mPt bên tính bi?u t2Sng hay nhJng mKi quan hC xã hPi. Ta dùng tôn giáo
nh2 là ph2Bng tiCn giDi thích các biGn 9Li c6a bDn sIc. T\ quan 9i?m này, ta
th;y hai ph=m trù 92Sc phân biCt : bDn sIc tôn giáo lP ra t\ trong thành phK
và bDn sIc 9ô thH 92Sc sinh ra t\ nhJung ho=t 9Png tôn giáo. NBi linh thiêng
92Sc 9Ru t2 v3i m>c cao nh;t cùng nhJng d;u hiCu thiêng liêng c6a nó. T\
9ó nó 92Sc d4ng lên v3i nhJng nét 9Công trình và bi?u t2Sng tôn giáo cho phép xác 9Hnh không gian nông thôn

hay thành thH và 9óng góp 9liêng.

1.3.2 CDnh quan nBi thE t4 trong cB c;u 9ô thH
CDnh quan thiêng liêng F nBi thE t4 là phL quát trong 9ó bao hàm 7
ngh_a tLng th? c6a nó, là duy nh;t bFi nhJng nh@n th>c v: 9Ha 9i?m bFi các
ho=t 9Png nghi lY có liên kGt tr4c tiGp 9Gn nó. TRm quan tr8ng c6a nhJng
nBi này 92Sc xác 9Hnh bFi cách chúng 92Sc tích hSp vào mPt cDnh quan
Phát huy giá tr! c"nh quan công trình tôn giáo bên b# sông Tô L!ch – !#a $i%m nghiên c&u : khu v'c Chùa B(ng A
và !ình th) Chu V*n An,


SV: BÙI DUY !"C – CHP9

15

thiên nhiên và vAn hóa 9Ha ph2Bng, th2Eng có quy mô l3n . NhJng khu v2En
trong quRn th? công trình tôn giáo cWng là mPt yGu tK quan tr8ng trong c;u
trúc ;y. V2En t=o thành mPt ma tr@n không gian tôn giáo, xây d4ng d4a trên
tb lC c6a con ng2Ei và cách >ng xM v3i Thiên Chúa. NhJng khu v2En cDnh
quan tôn giáo có th? giúp ta hi?u 92Sc s4 t2Bng tác giJa =2 th? hiCn và
không gian sKng c6a tôn giáo. NhJng khu v2En cho th;y làm thG nào 9? tôn
giáo chuy?n nhJng v@t liCu t4 nhiên 9Gn v3i các thRn linh và cách h8 xây
d4ng cDnh quan t\ các tài liCu tham khDo cho cD tâm linh và hiCn sinh.
S4 quan tâm trong l_nh v4c di sDn tr23c hGt F nhJng trang trí kiGn trúc
và 9ô thH. NhJng công trình tôn giáo có mPt liên kGt mong manh giJa k7 >c,
di sDn và bDn sIc cWng nh2 giJa các vùng, các n23c và cDnh quan. Các cDnh
quan 9=i diCn cho mPt th4c t=i v@t l7, mPt phRn c6a t4 nhiên. NhJng công
trình kiGn trúc cWng xu;t phát t\ s4 chiGm 9óng và sM dQng các khu v4c t4
nhiên c6a con ng2Ei, hình thành xung quanh nó mPt không gian v3i nhi:u

ho=t 9Png ch>c nAng 9V: v;n 9è 9ô thH hoá, Các thành phK và các không gian 9ô thH là nBi
sinh ho=t c6a 9a sK dân c2 9ô thH. S4 t@p trung dân sK quanh khu v4c 9ô thH
và d8c theo các trQc liên kGt chính d5n 9Gn s4 phát tri?n c6a nhà F, các khu
ch>c nAng và cB sF h= tRng thông tin liên l=c. Các cDnh quan công trình tôn
giáo th2Eng tr4c tiGp liên quan 9Gn c;u trúc vùng nông thôn. Khi s4 9ô thH
hoá tiGn dRn 9Gn nhJng cùng nông thôn, cDnh quan này cWng bH Dnh h2Fng
và biGn 9Li.

1.3.3 CDnh quan nBi thE t4 và s4 phát tri?n b:n vJng c6a
thành phK
Nghiên c>u cDnh quan trên quan 9i?m phát tri?n b:n vJng, t=i $i:u 5
c6a Công 23c cDnh quan châu Âu, nói rOng : "CRn nh@n th>c cDnh quan
trong pháp lu@t nh2 là mPt thành phRn thiGt yGu c6a dân c2 sinh sKng, phDn
ánh s4 9a d=ng c6a di sDn vAn hóa và thiên nhiên và n:n tDng bDn sIc c6a h8.
" Con ng2Ei 9ã thay 9Li cDnh quan theo nhu cRu c6a nó 9Ki v3i th4c ph^m
n23c, và 9S4 v@n chuy?n c6a con ng2Ei, thông tin liên l=c, cWng Dnh h2Fng 9Gn
cDnh quan. Hay nhJng yGu tK phát tri?n nAng l2Sng s=ch, nAng l2Sng b:n
vJng cWng Dnh h2Fng 9Gn cDnh quan. Ví dQ nh2 : Tua bin gió là mPt cách
tiGp c@n phát tri?n b:n vJng. $ây là nhJng c;u trúc l3n, chi:u cao và hình
th>c bên ngoài c6a nó Dnh h2Fng 9Gn mPt vùng cDnh quan rPng l3n có nguy
cB l;n át nhJng công trình quan tr8ng. Các t;m nAng l2Sng mPhát huy giá tr! c"nh quan công trình tôn giáo bên b# sông Tô L!ch – !#a $i%m nghiên c&u : khu v'c Chùa B(ng A
và !ình th) Chu V*n An,


SV: BÙI DUY !"C – CHP9

16

cho ta lSi ích v: nAng l2Sng, nh2ng v: hình th>c kiGn trúc, nó khó phù hSp
khi 9b;t kd 7 t2Fng v: t;m pin mcDnh quan và di sDn kiGn trúc. T\ quan 9i?m c6a phát tri?n b:n vJng, nhJng
kiGn trúc s2 nên tìm mPt s4 cân bOng giJa bDo tNn môi tr2Eng và bDo tNn di
sDn và cDnh quan.

1.4 K5t lu6n
Hai yGu tK cB vDn nh;t c6a cDnh quan cRn 92Sc khai thác, 9ó là yGu tK
lãnh thL và nhãn quan. $Ki v3i cDnh quan nBi thE t4, yGu tK quan sát không
chZ d\ng l=i F cDnh quan t4 nhiên, mà còn mang mPt giá trH vAn hóa to l3n,
liên quan 9Gn nguNn gKc và lHch sM.
« Không có cDnh quan nào tNn t=i mà không có 9Ha l7. Và cWng không
có 9Ha l7 nào tNn t=i mà không có cDnh quan. » NIm bIt 9Ha hình là 9i:u cRn
thiGt 9? hi?u các cách tL ch>c xã hPi c6a khu v4c nghiên c>u . NhJng 9Ha
9i?m linh thiêng là nBi 92Sc ch8n l4a k` càng, 92Sc chIt l8c t\ nhi:u l7
thuyGt huy:n bí và nhi:u tiêu chí khIt khe. $Nng thEi, nhJng công trình tôn
giáo cWng 92Sc 9Ru t2 v3i m>c cao nh;t, t\ 9ó nó 92Sc d4ng lên v3i nhJng
nét 9trò không nha trong viCc hình thành nên bDn sIc 9ô thH.
Công viCc c6a các nhà KiGn trúc s2 là tìm hi?u, nh@n biGt và thiGt l@p
bDn sIc c6a mPt không gian 9ô thH, công viCc ;y bIt 9Ru t\ mPt sK c;u trúc
và nhJng nét 9phát tri?n b:n vJng, nhJng kiGn trúc s2 cRn tìm mPt s4 cân bOng giJa bDo
tNn môi tr2Eng và bDo tNn di sDn và cDnh quan.

Phát huy giá tr! c"nh quan công trình tôn giáo bên b# sông Tô L!ch – !#a $i%m nghiên c&u : khu v'c Chùa B(ng A
và !ình th) Chu V*n An,

SV: BÙI DUY !"C – CHP9

17

Ch4,ng II: #o8n cu9i c3a dòng sông huy0n tho8i
2.1 S4 biGn 9Li lHch sM v: cDnh quan c6a dòng sông
2.1.1 NhJng hi?u biGt v: lãnh thL
Sông Tô LHch vKn là mPt con sông t4 nhiên, là mPt nhánh c6a sông
HNng. Trong sách $=i Nam nh;t thKng chí (so=n giJa thG kb 19) có viGt: "
Sông Tô F phía $ông tZnh thành (Hà NPi) là phân l2u c6a sông NhH, chDy
theo phía BIc tZnh thành vào cMa cKng thôn H2Bng Bài, tLng $ông Xuân,
huyCn Th8 X2Bng (cMa sông x2a nOm F vH trí phK CRu GT qu@n Hoàn KiGm)
chuy?n sang phía Tây huyCn V_nh Thu@n 9Gn xã Ngh_a $ô F phía $ông
huyCn T\ Liêm và các tLng thuPc huyCn Thanh Trì, quanh co gRn 60 dt3i xã Hà LiYu chDy vào sông NhuC." Ngày nay, v: vH trí, Sông Tô LHch bIt
9Ru t\ cRu Gi;y, chDy cùng h23ng v3i 92Eng Láng và 92Eng Kim Giang v:
phía Nam t3i sông NhuC.
CDnh quan là mPt cuKn sách mF v: mKi quan hC giJa con ng2Ei và
không gian. Nó 92Sc c;u thành t\ nhJng yGu tK t4 nhiên và yGu tK sM dQng
92Sc t=o nên bFi con ng2Ei. $? phân tích cDnh quan, ta cRn phDi hi?u rõ lãnh
thL. Tr23c tiên là nhJng yGu tK 9i= l7 bao gNm 9Ha hình, th6y vAn. "<ó là
n'n t"ng và là tài li/u d=n h*3ng cho thi!t k! &ô th2" - Frederick Law
Olmsted 1822-1903 – nhà &2a l: h#c Nghiên c>u nhJng yGu tK 9Ha l7 cho ta
hi?u 92Sc mKi quan hC giJa cDnh quan và c;u trúc 9ô thH, khcng 9Hnh 92Sc
tính liên tQc v: không gian và thEi gian c6a cDnh quan. V: mgiúp l7 giDi 92Sc tính khD dQng và tính phù hSp c6a thiGt kG 9Ki v3i 9Ei sKng
c6a cPng 9Nng.
<2a hình là thành t7 &>u tiên c4a c"nh quan, &2a hình ch, &2nh nên
hình dáng c4a b' m?t &%t. L*u v8c h/ th7ng sông Tô L2ch n6m trong &2a bàn

thành ph7 Hà n1i, k@p gi$a sông H9ng và sông Nhu/. <2a hình t8 nhiên l*u
v8c h/ th7ng sông Tô L2ch n1i thành &*Ac chia làm ba cung b.c &2a hình
chính: B' m?t có &1 cao l3n h-n 8m chi!m 10%; b' m?t có &1 cao 5-8m
chi!m 50%; b' m?t d*3i 5m chi!m 40% di/n tích thành ph7. [4].
V: 9Ha ch;t, 9;t cung c;p cho cDnh quan ch;t liCu, màu sIc và nhJng
9v@t nh;t 9Hnh. Tính 9a d=ng v: b: sâu c6a 9;t quy 9Hnh nên nhJng cDnh quan
khác nhau trên b: mloài chHu ng=t 9;t t=m thEi. " <o0n sông Tô L2ch thu1c ph)c h/ tr>m tích h9
l>y ven bi5n Haloxen. Kh"o sát t0i &1 sâu tB 15-20m, có 4 l3p. L3p trên
cùng là l3p &%t h$u c- ch)a sét dCo m'm có màu nâu ho?c &en, hàm l*Ang
Phát huy giá tr! c"nh quan công trình tôn giáo bên b# sông Tô L!ch – !#a $i%m nghiên c&u : khu v'c Chùa B(ng A
và !ình th) Chu V*n An,


eWXGLDQW%Ô,'8<ĈӬ&±'3($

2.1.1 Những hiểu biết về lãnh thổ - La connaissance du territoire

)LJXUHĈӏDKuQKWӵQKLrQOѭXYӵFKӋWKӕQJV{QJ7{
/ӏFK/DWRSRJUDSKLHQDWXUHOOHGXV\VWqPHGHODULYLqUH
7R/LFK6RXUFHJRRJOHFRPYQ
)LJXUH9ӏWUtWKjQKSKӕ+j1ӝL/RFDOLVDWLRQGH+DQRL6RXUFHZLNLSHGLDRUJ

)LJXUH1ѭӟFYӯDEӗLÿҳSYӯD
VyLPzQÿҩW/¶HDXVFXOSWHHW
FUHXVHOHVRO

a
b

c
d

)LJXUHOӟSÿӏDFKҩW
D/ӟSWUrQFQJOjOӟSÿҩWKӳX
FѫFKӭDVpWGҿRPӅPFyPjXQkX
KRһFÿHQ
EOӟSWKDQEQFyPjX[iPÿHQ
[ӕSQKҽ
FOӟSEQJӗPVpWVpWSKDFKӭD
QKLӅXKӳXFѫ
GOӟSÿҩWVpWVHWGSKDWKXӝFSKӭF
KӋWUҫPWtFKELӇQ

)LJXUH9ӏWUtV{QJ7{/ӏFK/RFDOLVDWLRQGHODULYLqUH7R/LFK6RXUFHJRRJOHFRP
0,6((19$/(85'83$<6$*('(6/,(8;'(&8/7(/,($/$5,9,(5(72/,&+3+È7+8<*,È75ӎ&Ҧ1+48$1&Ð1*75Î1+7Ð1*,È2%Ç1%Ӡ6Ð1*7Ð/ӎ&+


eWXGLDQW%Ô,'8<ĈӬ&±'3($

2.1.1 Những hiểu biết về lãnh thổ - La connaissance du territoire

Figure 6 - Hệ thống thӫ\YăQ sông Tô Lịch - Hydrographie de la rivière To Lich - Source: google.com.vn
Figure 7 - mặt cắt sông - La coupe
de la rivière
Figure 8 - Đoạn thoát nước ra
sông Nhuệ và sông Hồng - 'HX[

GLUHFWLRQVGXGUDLQDJHYHUVODULYLqUH
1KXHHWOHÀHXYH5RXJH

0,6((19$/(85'83$<6$*('(6/,(8;'(&8/7(/,($/$5,9,(5(72/,&+3+È7+8<*,È75ӎ&Ҧ1+48$1&Ð1*75Î1+7Ð1*,È2%Ç1%Ӡ6Ð1*7Ð/ӎ&+


SV: BÙI DUY !"C – CHP9

20

h$u c- 20-30 %, b' dày 1-3 m. Ti!p theo là l3p than bùn có màu xám &en,
x7p nh@, &1 Dm cao, dày tB 0,5-1 m. Sau ti!p &!n l3p bùn g9m sét, sét pha
ch)a nhi'u h$u c- màu &en, xám &en, có tr0ng thái dCo m'm, dCo ch"y, dày
tB 5-6 m. Bên d*3i là các l3p &%t sét, setd pha thu1c ph)c h/ tr>m tích bi5n
Playtoxen. [5]
V: th6y vAn, n23c là yGu tK nAng 9Png nh;t c6a cDnh quan. N23c v\a
bNi 9Ip, v\a sói mòn 9;t, ghi d;u mPt cách m=nh m] lên cDnh quan. Nh2 9ã
nói trong phRn mF 9Ru v: tRm quan tr8ng c6a n23c, nhJng thành phK l3n
gRn nh2 luôn luôn 92Sc xây d4ng xung quanh mPt 9i?m hay mPt dòng chDy.
S4 hình thành và diYn biGn dòng chDy c6a hC thKng sông Tô LHch phQ
thuPc ch6 yGu vào chG 9P m2a, n23c thDi (do sinh ho=t và sDn xu;t) trên l2u
v4c, ch6 yGu theo hai h23ng là thoát n23c ra sông NhuC và sông HNng. HC
thKng sông Tô LHch 9óng vai trò quan tr8ng trong viCc thoát n23c c6a thành
phK Hà nPi: bao gNm: Sông Tô lHch, Sông Kim ng2u, Sông sét, Sông L\.
Sông Tô L2ch &ã &*Ac c"i t0o, m?t cEt sông hình thang, r1ng trung bình tB
20 - 45 m, sâu 3 - 4 m, hai b+ kè &á. Có 16 c>u, &*+ng bEc qua sông, l*u
l*Ang &0t m)c t7i &a là 30 m3/s. [6] L*u v8c sông Tô L2ch có 70 h9 t8 nhiên
và nhân t0o v3i di/n tích m?t h9 &!n 1178,8 ha, chi!m
15,2%(11,788km2/77,5km2). N!u tính c" di/n tích các ao nuôi cá c4a khu
v8c Yên SF (830,4ha) thì tG l/ h9 chi!m t3i 25,9%. [7] Các hN này phân bK
không 9:u trên l2u v4c nh2ng 9óng vai trò 9i:u tiGt, cDi thiCn vi khí h@u,
cDnh quan trong 9ô thH và góp phRn làm s=ch mPt phRn n23c thDi 9ô thH.

2.1.2 Dòng sông nh2 con rNng c6a thành phK
T\ 9Ru nguNn sông Tô 9Gn CL Loa - $ông Anh - Hà NPi là vùng 9;t
có 9Ha tRng 9Ha ch;t không Ln 9Hnh. GiD thiGt cho rOng mPt Long m=ch r;t
l3n bIt nguNn t\ núi TDn Viên và các r$=i la kéo dài qua thành $=i La theo d8c sông Tô LHch (khí th2Eng 9i theo
n23c ), ch=y qua khu v4c HN Tây bây giE sau 9ó sang t3i t@n 9Ha ph@n CL
Loa và còn theo h23ng $ông, $ông BIc 9i tiGp.
GiD thiGt v: long m=ch xu;t phát t\ thG 9Ha-th6y c6a kinh 9ô 9ã 92Sc
ghi nh@n trong nhi:u th2 tHch cL, trong 9ó có tác ph^m quan tr8ng là ChiGu
dEi 9ô (Thiên 9ô chiGu), vua L7 Công U^n khcng 9Hnh “Thành $=i La
(ThAng Long) F nBi chính giJa trEi 9;t; có thG rNng cuPn hL ngNi F giJa
Nam BIc $ông Tây tiCn hình thG núi sông sau tr23c …, là chT hPi h8p c6a
bKn ph2Bng, là nBi th2Sng 9ô c6a kinh s2 muôn 9Ei”.
Phát huy giá tr! c"nh quan công trình tôn giáo bên b# sông Tô L!ch – !#a $i%m nghiên c&u : khu v'c Chùa B(ng A
và !ình th) Chu V*n An,


eWXGLDQW%Ô,'8<ĈӬ&±'3($

2.1.2 Dòng sông như con rồng của thành phố La rivière comme le dragon de la ville

)LJXUH7KӃÿӏDWKӫ\FӫDYQJOmQKWKә/DFRQ!
¿JXUDWLRQGXWHUULWRLUH6RXUFH/LYUH+DQRLOH
F\FOHGHVPpWDPRUSKRVHVS

)LJXUH6ѫÿӗYӏWUtSKRQJWKӫ\FXҧ+j1ӝL6KpPD
GXJpRPDQFLHGH+DQRL6RXUFH/LYUH+DQRLOH
F\FOHGHVPpWDPRUSKRVHVS

)LJXUH7UөFWӭJLiFFӫDFiFFӱD{TXDGUDQJXODLUH

GHODSRUWHGHODYLOOH6RXUFH/LYUH+DQRLOH
F\FOHGHVPpWDPRUSKRVHVS
0,6((19$/(85'83$<6$*('(6/,(8;'(&8/7(/,($/$5,9,(5(72/,&+3+È7+8<*,È75ӎ&Ҧ1+48$1&Ð1*75Î1+7Ð1*,È2%Ç1%Ӡ6Ð1*7Ð/ӎ&+


SV: BÙI DUY !"C – CHP9

22

V: thG 9Ha - th6y: Núi Nùng - Sông Tô là chT d4a phong thub c6a
ThAng Long. Sông Tô LHch nOm trên trQc t> giác c6a các cMa ô: Ô CRu Gi;y,
Ô $ông Mác (Thanh Nhàn), Ô B2Fi. Các cMa ô này 9:u F ngã ba sông, t=o
nên mPt thG 9Ha-chính trH chiGn l2Sc cho kinh 9ô. Trong sK 9ó, sông Tô tr;n
giJ hai cMa ô tr8ng yGu F phía Tây và phía Tây BIc kinh thành x2a. $i:u 9ó
cho th;y con sông có vai trò bao b8c và là mPt thành tK quan tr8ng t=o nên
thG "rNng cu@n hL ngNi" mà vua L7 Công U^n nhIc t3i.
V' m?t &2a- chính tr2, sông Tô ngày %y là m1t tuy!n &*+ng th4y quan
tr#ng, có v2 trí “y!t h>u”, là cHa ngõ &i vào thành T7ng Bình. B6ng ch)ng
n6m F nh$ng thành l;y b6ng tre gI F cHa sông Tô do vua L: Nam nên &5 ch7ng quân L*-ng xâm l*Ac vào nJm 545 [8]. Mthành phK Hà NPi hiCn nay, có th? th;y v3i chi:u dài 14,4 km, sông Tô là
con 92Eng th6y huyGt m=ch duy nh;t “thông” các vành 9ai c6a thành phK.
V: mc6a thành phK.
Tuy nhiên, nhJng d4 án cDi t=o c6a thành phK l=i 9ang 9i ng2Sc v3i
nhJng lSi ích và tRm quan tr8ng c6a con sông. ViCc bê tông hoá, cKng hoá
th2Sng nguNn sông Tô s] khiGn dòng sông bH chbH… ch
2.1.3 S4 thay 9Li cDnh quan c6a sông

MKi quan hC giJa s4 biGn 9Li c6a 9ô thH và nhJng thay 9Li trong 9Ei
sKng tôn giáo là mKi quan hC biCn ch>ng. Khi phân tích s4 biGn 9Li cDnh
quan c6a dòng sông theo thEi gian, ta s] l7 giDi 92Sc quá trình phát tri?n c6a
nhJng công trình tôn giáo và ng2Sc l=i.
T\ tr23c khi Vua L7 Thái TL dEi 9ô v: ThAng Long, Sông Tô LHch 9ã
tNn t=i và giJ mPt vai trò quan tr8ng trong cuPc sKng c6a ng2Ei dân trong
vùng. Dòng sông gIn li:n v3i quá trình hình thành và phát tri?n th6 9ô Hà
NPi. Trong sách "$=i Nam nh;t thKng chí" so=n giJa thG kb XIX có 9o=n
viGt: " Tô LHch vKn là mPt phân l2u 92a n23c t\ sông HNng sang sông NhuC.
Ngày tr23c, sông sâu, n23c trong mát, hai bên bE buôn bán t;p n@p."
Sông Tô LHch có tRm quan tr8ng chính trH và vAn hoá l3n trong nghìn
nAm hình thành và phát tri?n c6a kinh 9ô ThAng Long. ThEi L7 - TrRn, thG
kb 11, 14. NAm 545, L7 Nam $G d4ng thành lu` bOng tre F bên cMa sông Tô
LHch 9? chKng giF vùng Hà NPi cL, 9ó cWng là thành quách 9Ru tiên c6a Hà NPi.
Phát huy giá tr! c"nh quan công trình tôn giáo bên b# sông Tô L!ch – !#a $i%m nghiên c&u : khu v'c Chùa B(ng A
và !ình th) Chu V*n An,


SV: BÙI DUY !"C – CHP9

23

"Trong quy ho0ch h/ th7ng thành l;y c4a ThJng Long, qua nhi'u tri'u &0i,
sông Tô L2ch là m1t con hào t8 nhiên, có v2 trí tr#ng y!u, gi$ nhi/m vK b"o
v/ cho kinh thành F m0n bEc, m0n tây." [9]
ThEi kd này có danh t23ng Ph=m Tu, ng2Ei làng Thanh LiCt. Chính quy:n
phong kiGn Trung QuKc 9ã xây d4ng mPt hC thKng thành lu` 9N sP. La
Thành cao 6,82m, có 3 cLng, là thành l3n 9Ru tiên c6a Hà NPi. gIn v3i thành
là hàng lo=t nhJng câu chuyCn liên quan 9Gn s>c m=nh thiên nhiên cWng nh2

tâm linh c6a sông Tô.
Vào thEi L7, nBi buôn bán chính c6a ThAng Long tQ t=i nBi hSp l2u
giJa sông HNng và sông Tô LHch ( cMa Hà Kh^u), 9ây cWng là nBi có m@t 9P
dân c2 9ông 9úc. Lòng sông 92Sc n=o vét th2Eng xuyên nhOm phQc vQ cho
mQc 9ích thông th2Bng và v@n chuy?n l2Bng thQc vào kinh thành. D8c theo
dòng sông có nhi:u cRu v2St qua, cùng v3i hN Tây, 92Sc coi là phNn hoa
thIng cDnh, 92Sc ngSi ca trong các tác ph^m vAn h8c. Tô LHch có thEi 92Sc
mCnh danh là dòng sông vàng, sông b=c, sông buôn, sông bán, v3i nhi:u bGn
cDng thuy:n mành chen vai sát cánh... v\a là con sông kinh tG, v\a là con
sông vAn hóa: "Sông Tô x*a n*3c &>y Ep, dân KC ChA s7ng F hai bên b+
sông buôn bán t%p n.p, trên b!n d*3i thuy'n." [10]
$Gn nAm 1592, thành $=i La bH phá hub 9ã t=o 9i:u kiCn cho kinh
thành mF rPng và giao l2u v3i bên ngoài. Các làng ngh: dCt vDi, làm r2Su,
trNng tr8t d4a vào dòng sông v5n r;t phNn thHnh. $Gn thEi NguyYn, do không
92Sc chú tr8ng, dòng sông th2Eng bH bNi lIng và c=n dRn. Sông Tô LHch
không còn là yGu tK quan tr8ng v: giao thông và cDnh quan c6a kinh thành
nJa. Qua khDo sát 9Ha l7, thì nguNn vào c6a Sông Tô là CMa Thiên Phù (BIc
HN Tây), còn Giang Kh^u là cMa ra c6a mPt nhánh Sông Tô. TB m0n h9 Tây
“Sông Tô x*a &>y Ep n*3c, t*3i nhu>n &9ng ru1ng Th# X*-ng, VLnh Thu.n,
TB Liêm, Thanh Trì... &!n thôn Hà LiMu (Thanh Oai) thì d9n n*3c vào sông
Nhu/ ... Mùa n*3c l;, có khi n*3c &9ng d9n xu7ng sông Tô, th! n*3c cao
h-n sông C" khi!n n*3c tB phía sông Nhu/ &( ra sông H9ng." [11]
N23c lW mang theo phù sa vun 9Ip cho mPt vùng nông nghiCp trù phú
nh2ng 9Nng thEi cWng là nguy cB ti:m ^n c6a mTi con sông. Sông Tô L2ch
còn thông v3i H9 Tây và r%t nhi'u h9 &>m khác, t0o nên m1t h/ th7ng &*+ng
th4y liên hoàn. nên tình tr0ng ng.p lKt [12]
Sông Tô mang nhi:u ch>c nAng. Ngoài ch>c nAng ngAn lW, nhi:u 9o=n
9ê 9óng vai trò La Thành c6a ThAng Long. Tuy nhiên, Qua nhJng biGn thiên
c6a lHch sM, sông Tô LHch dài 30 cây sK 9ã dRn dRn bH l;p mPt phRn l3n. ThEi

kd thuPc 9Ha, Hà NPi phát tri?n v3i h= tRng 92Eng bP, 92Eng sIt nh2ng sông
Phát huy giá tr! c"nh quan công trình tôn giáo bên b# sông Tô L!ch – !#a $i%m nghiên c&u : khu v'c Chùa B(ng A
và !ình th) Chu V*n An,


eWXGLDQW%Ô,'8<ĈӬ&±'3($

2.1.3 Sự thay đổi cảnh quan của sông - Changement du paysage de la rivière

(siècle VI-XI)

(siècle XI)

(siècle XI-XIV)

(siècle XV-XVIII)
Figure 12 ,13,14,15 - Hà nội và sông Tô - Plan Hanoi
avec la rivière To Lich - Source: Mai Tiến Thịnh, la
rivière To Lich dans la ville, p. 13,15,17,19

Figure 16, 17 - Sông Tô Lịch ảnh chụp từ năm 1885 - la rivière en 1885 - Source: www.tolichriver.net,
0,6((19$/(85'83$<6$*('(6/,(8;'(&8/7(/,($/$5,9,(5(72/,&+3+È7+8<*,È75ӎ&Ҧ1+48$1&Ð1*75Î1+7Ð1*,È2%Ç1%Ӡ6Ð1*7Ð/ӎ&+