Sosánh hình thức chính thể nhà nước của nhà nước thành bang Xpác và nhà nước thành bang Aten. Đánh giá nền dân chủ của nhà nước Aten

ĐẶT VẤN ĐỀ
Không giống như các quốc gia ở phương Đông như Ai Cập, Ba Tư, Trung Hoa,
nhà nước Hy Lạp cổ đại xuất hiện dưới hình thức các thành bang – đặc trưng cho
sự phát triển của nhà nước trong điều kiện tự nhiên – xã hội mà ở đó việc thống
nhất các vùng đất không phải là yêu cầu cấp bách. Trong các nhà nước thành bang
ở Hy Lạp, nổi lên hai thành bang lớn và tiêu biểu nhất là thành bang Xpác (Sparta)
và thành bang Aten (Athena). Để làm rõ hai thành bang này em xin chọn đề “So
sánh hình thức chính thể nhà nước của nhà nước thành bang Xpác và nhà nước
thành bang Aten. Đánh giá nền dân chủ của nhà nước Aten” sẽ giúp ta có cái nhìn
sâu sắc hơn về nhà nước thành bang ở Hy Lạp – nên văn minh lớn của thời kì cổ
đại

NỘI DUNG
A: So sánh hình thức chính thể nhà nước của nhà nước thành bang xpac và
nhà nước thành bang Aten
1: Khái quát chung về nhà nước thành bang Xpac và nhà nước thành bang Aten
1.1: Nhà nước thành bang xpac
Thành bang Xpác là một thành bang được xây dựng sớm nhất trong lịch sử Hy Lạp cổ
đại (khoảng thế kỉ VIII – VII TCN) nằm trên vùng đồng bằng Laconia thuộc phía
Nam Hy Lạp, là một thành bang bảo thủ về chính trị, lạc hậu về kinh tế và văn hóa
nhưng lại là một thành bang hùng mạnh về quân sự. Với những điều kiện tự nhiên rất
thuận lợi, nền nông nghiệp ở Spác rất phát triển. Spác là nhà nước điển hình cho hình
thức chính thể cộng hòa quý tộc chủ nô.
1.2: Nhà nước thành bang Aten

1


Thành bang Aten nằm ở trung tâm vùng đồng bằng Attic thuộc miền Trung của
Hy Lạp. Đây chủ yếu là một vùng đồi núi, không thuận tiện đối với việc sản xuất
nông nghiệp, nhưng lại có nhiều khoáng sản và hải cảng tốt nên công thương nghiệp

có điều kiện phát triển. Thành bang Aten thành lập vào thế kỉ VIII TCN Khi mới ra
đời, tính chất dân chủ của nhà nước Aten còn hạn chế, nhưng do sự đấu tranh không
ngừng của quần chúng, trải qua nhiều lần cải cách, Aten trở thành thành bang có chế
độ chính trị dân chủ nhất ở Hy Lạp cổ đại. Tuy vậy đó chỉ là chế độ dân chủ chủ nô,
vì khoảng 4/5 dân cư Aten là nô lệ và ngoại kiều không được hưởng quyền dân chủ.
Nó là nhà nước điển hình cho hình thức chính thể cộng hòa dân chủ chủ nô.
2: Những nét tương đồng và khác biệt giữa hình thức chính thể của nhà nước thành
bang Xpac và nhà nước thành bang Aten
2.1: Những nét tương đồng cơ bản
- Cả Aten và Spác đều là hai thành bang thuộc Hy Lạp, chính thể nhà nước đặc trưng
là chính thể cộng hòa chủ nô.
- Nhà nước được xây dựng và thống trị bởi giai cấp chủ nô – giai cấp nắm các đặc
quyền về kinh tế và chính trị; chung mục đích bảo vệ quyền lợi và địa vị của giai cấp
chủ nô trong xã hội.
- Cả hai nhà nước trên đều tồn tại trên cơ sở tư hữu và quan hệ bóc lột nô lệ.
2.2: Những điểm khác biệt giữa hai nhà nước


Hình thức chính thể của nhà nước Spác là chính thể cộng hòa quý tộc chủ nô với đặc
trưng quyền lực nhà nước không tập trung vào tay một người mà tập trung vào các hội
đồng gồm Hội đồng Trưởng lão, Hội đồng Năm quan giám sát và Hội nghị Công dân;
trong đó quyền lực lớn nhất thuộc về Hội đồng Năm quan giám sát. Đứng đầu nhà
nước Spác là hai vua có quyền lực ngang nhau, nắm giữ chức vụ và quyền hạn như

2


nhau – thủ lĩnh quân sự, vừa là tăng lữ tối cao vừa là người xử án đồng thời cũng là
thành viên trong Hội đồng trưởng lão.
Trong tổ chức bộ máy nhà nước, Hội nghị công dân giữ vai trò thứ yếu trong các

quyết định của nhà nước, là cơ quan đại diện cho tầng lớp bình dân trong xã hội
nhưng không có thực quyền. Hội đồng trưởng lão nắm giữ vai trò quan trọng trong
việc quyết sách các vấn đề liên quan đến vận mệnh của đất nước như chiến tranh hay
hòa bình. Hội đồng này là cơ quan nhà nước tiêu biểu cho hình thức chính thể cộng
hòa quý tộc chủ nô Spác. Tuy nhiên, Hội đồng trưởng lão vẫn phải chịu sự kiểm soát
nghiêm ngặt bởi Hội đồng năm quan giám sát – cơ quan quyền lực tối cao của thành
bang Spác.
Nhìn chung, nhà nước Spác là một hình thức nhà nước cộng hòa quý tộc điển hình;
là thành trì của tầng lớp quý tộc chủ nô lạc hậu, phản động và ở đó quyền dân chủ của
công dân bị hạn chế tới mức tối đa.


Hình thức chính thể của thành bang Aten là hình thức chính thể cộng hòa dân chủ chủ
nô, hình thức chính thể này được hoàn thiện qua 3 cuộc cải cách: cải cách Xôlông
(594 TCN), cải cách Clixten (509 TCN) và cải cách của Pêriclet (giữa thế kỷ V
TCN).Cải cách của Xôlông đặt nền móng cho sự hình thành chính thể cộng hoà dân
chủ. Với tư cách là quan chấp chính ông căn cứ vào số lượng tài sản để chia cư dân tự
do ra thành 4 đẳng cấp. Đẳng cấp 1 được giữ những chức vụ quan trọng nhất của nhà
nước và có nghĩa vụ cung cấp tiền để xây dựng hạm đội và chi phí cho những ngày lễ
quan trọng của đất nước. Đẳng cấp 2 , 3 được bầu người vào Hội đồng 400 người,
được gia nhập kỵ binh và phục vụ bộ binh. Đẳng cấp 4 được tham gia Hội nghị nhân
dân nhưng không có quyền quyết định. Trong tổ chức nhà nước thành lập thêm toà án
đảm nhận công việc xét xử



Nhìn chung, nhà nước dân chủ chủ nô Aten tiêu biểu cho hình thức chính thể cộng
hòa dân chủ chủ nô, có nhiều điểm tiến bộ hơn so với thành bang Spác. Mặc dù quyền

3

dân chủ của công dân tự do khá rộng rãi nhưng vẫn bị giới hạn trong một chừng mực
nhất định bởi các quy định đặt ra.
3: Những cơ sở tạo nên sự tương đồng và khác biệt trên
-

Về nhà nước xpac: chính do cơ sở kinh tế và những đặc thù chính trị- xã hội
nên ở xpac đã phát sinh và tồn tại chính thể cộng hòa quý tộc chủ nô. Về kinh
tế thì ruộng đất ở Xpac thuộc quyền sở hữu của nhà nước mà thực chất là
quyền định đoạt của tầng lớp quý tộc thị tộc cũ. Những người bình dân là người
Xpac tuy được chia ruộng đất để sử dụng nhưng họ cũng chỉ là những chủ đất,
chủ nô loại vừa và nhỏ và bị phụ thuộc vào tầng lớp quý tộc thị tộc, chủ nô lớn
chính là những quý tộc thị tộc. Về chính trị xã hội: nhà nước Xpac là kết quả
trực tiếp của cuộc chiến tranh xâm lược và chinh phục nên giai cấp chủ nô phải
có một tổ chức quyền lực nhà nước tập trung vào trong tay một số ít người để

-

đảm bảo duy trì được ách thống trị của mình
Về nhà nước Aten: bên cạnh mâu thuẫn gay gắt giữa nô lệ với chủ nô, còn mâu
thuẫn sâu sắc giữa các tầng lớp cư dân tự do với tầng lớp quý tộc chủ nô. Trong
cuộc đấu tranh gay gắt và dằng co giữa hai phe phái này, những thắng lợi của
tầng lớp dân tự do được thể hiện qua các cuộc cải cách do chủ nô công thương
khởi xướng thực hiện. Qua đó chính thể cộng hòa dân chủ chủ nô từng bước
được xác lập và phát triển.

B. Nền dân chủ của nhà nước Aten.
Nền dân chủ của thành bang Aten đã được đánh giá cao trong lịch sử nhân loại.
Tuy vậy, khi nhìn theo góc độ Nhà nước, ta có thể thấy nền dân chủ ấy vừa có những

tiến bộ vượt bậc lại vừa tồn tại những hạn chế nhất định:
a. Mặt tiến bộ:

4


- Giai cấp bình dân được tham gia sinh hoạt chính trị, quyền hạn này ngày càng
được mở rộng do giai cấp bình dân là hậu thuẫn cho giai cấp chủ nô trong giai đoạn
cải cách nên chủ nô công thương buộc phải nhưọng bộ một số quyền lợi cho giai cấp
bình dân trong nhà nước.
- Nền dân chủ Aten được coi là đỉnh cao của nền dân chủ cổ đại, là điểm sáng
của văn minh chính trị cổ đại, nó đã đưa vào một nền dân chủ trực tiếp trong sinh hoạt
chính trị.
- Hội nghị công dân là cơ quan thực quyền chứ không tồn tại hình thức như
trong chính thể cộng hòa quý tộc chủ nô.
- Các cơ quan nhà nước hoạt động thường xuyên và theo nhiệm kì (thường là
một năm). Các quan chức cấp cao đều được công dân trực tiếp tín nhiệm và bầu ra
dưới nhiều hình thức (bỏ phiếu bằng vỏ sò hoặc biểu quyết…).
b. Mặt hạn chế:
- Nền dân chủ trở nên thiểu số hơn khi cách thức hoạt động còn chưa phù hợp
với thực tế như quyền hạn còn hạn chế, việc các kì họp cách nhau 10 ngày ở thủ đô
Aten không phù hợp với các công dân ở xa…
- Một nền dân chủ không phổ cập ngay trong nội bộ những người được pháp
luật thừa nhận là công dân tự do mà lại đặt ra các quy định khắt khe như: phải là công
dân tự do, có cha hoặc mẹ là người Aten; phụ nữ, kiều dân, nô lệ hoàn toàn không có
tư cách tham gia chính trị…
- Nền dân chủ ở Aten vẫn là nền dân chủ chủ nô, phục vụ lợi ích và bảo vệ địa
vị, quyền lợi cho giai cấp chủ nô. Một “Nền dân chủ thiểu số người áp bức, thống trị
đa số người” trong đó phần lớn giai cấp bị áp bức là giai cấp nô lệ (chiếm đến 8/10
dân cư của thành bang).

5


KẾT THÚC VẤN ĐỀ
Như vậy, các thành bang đã trở thành những quốc gia- nhà nước theo đầy đủ
nghĩa của nó. Hình thức tổ chức nhà nước của từng quốc gia- thành bang không giống
nhau và sự thể hiện rõ nhất là nhà nước thành bang Xpac và Aten với hai hình thức
khác nhau là hình thức cộng hòa quý tộc chủ nô và cộng hòa dân chủ chủ nô. Từ đó
Aten – Xpác đã trở thành hai thành bang huyền thoại trong lịch sử nhà nước Hi Lạp
cổ đại với những đặc trưng riêng biệt về hình thức chính thể nhà nước và sự nổi trội
trong tổ chức bộ máy nhà nước trong thời kì lúc bấy giờ và ngay cả trên Thế giới.

6


DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Trường Đại học Luật Hà Nội, Giáo trình lịch sử nhà nước và pháp luật thế
giới, Nxb. Công an nhân dân, Hà Nội, 2012.
2. Khoa Luật - Đại học quốc gia Hà Nội, Giáo trình lịch sử nhà nước và pháp luật
thế giới, Nxb. Đại học quốc gia, Hà Nội, 1997
3. Một số trang web:
-

/>
-

%C3%A0_Chu
/>
7

MỤC LỤC:
I: Đặt vấn đề…………………………………………………………………………1
II: Nội dung
A: So sánh hình thức chính thể nhà nước của nhà nước thành bang Xpác và nhà nước
thành bang Aten
Khái quát chung về nhà nước thành bang Xpac và nhà nước thành bangAten
1.1)
Nhà nước thành bang Xpac…………………………………………… 1
1.2)
Nhà nước thành bang Aten…………………………………………… 2
2) Những nét tương đồng và khác biệt giữa hình thức chính thể của nhà nước
1)

thành bang Xpac và nhà nước thành bang Aten
2.1) Những nét tương đồng cơ bản………………………………………….. 4
2.2) Những điểm khác biệt giữa hai nhà nước………………………………
3) Những cơ sở tạo nên sự tương đồng và khác biệt ấy…………………………….
B: Đánh giá về nền dân chủ của nhà nước Aten
a.
b.

Mặt tiến bộ……………………………………………………………… 4
Mặt hạn chế……………………………………………………………... 5

III: Kết thúc vấn đề

8