Sự biến đổi văn hóa tộc người thái ở tây bắc trong thời kỳ đổi mới

VIEN
• KHOA HOC
• XA HOI
# VIET
• NAM
VIEN NGHIEN CU'U VAN HOA
**************

Sir■BIEN 001 VAN HOATO
■C NGlTOI THAI
OfTAY BAC TRONG THGfl KY001 Mdl
a'

__ V

A'

A

BAO CAO TOM TAT DE TAI CAP BO

Le Hong Ly (Chu bien)
Trircyng Duy Bi'ch
Hoang Cam
Nguyen Th{ Phiro’ng Cham
Phan Phtro'ng Hao
Cam Vui

Ha Noi, 2009

m6

efi'u

Khu virc mien nui vung Tay Bac la nai cu tru cua da so cac dan toe it
___

r

r

\

nguai cua Viet Nam, trong do nguai Thai chiem mot so lugng Ion. Do dieu
kien dia ly khong thuan lgi va kinh te con nhieu kho khan nen trong mot
7

'

r

___

thai gian dai, sir phat trien a cong dong nay con kha thap. Tuy vay, truac
r

't

\

r


xu the phat trien cua nen kinh te thi tnrang dang dien ra vo cung manh me
r

a ca nuac, day cung la khu vuc dang chiu nhung tac dong to Ion. Neu nhu
>

f

?

nhieu nam truac day, khu virc nay con ft chiu tac dong cua nhung bien doi
\

r

>

kinh te xa hoi chung nhu cac vung trung tam do thi va dong bang, thi hien
\

r

r

nay cong dong nguai Thai a Tay Bac dang chiu sir tac dong het sue manh
r

r

/

me cua lan song kinh te thi tnrang va su giao luu quoc te rong ma. Vi vay,
r

•>

r

viec xem xet sir bien doi van hoa toe nguai truac nhung tac dong kinh te va
r

r

f

y

\

hoi nhap quoc te la mot van de can dugc nghien cuu hien nay.
'

'

r

r

•

Van de cang co tinh cap thiet han khi ma hang loat cac cong trinh cua
quoc gia va quoc te da va dang dugc thirc hien tai khu vuc nay nhu cac
chuang trinh nuac sach nong thon mien nui cua UNICEF, chuang trinh
trong rung cua to chuc OXFAM, cac chuang trinh 327, 135 cua Chinh phu
r

f

va dac biet la Du an thuy dien San La vai quy mo lan nhat Dong Nam A.
Vai viec thuc hien du an nay, hang van hecta dat se bi ngap, hang chuc
ngan ho dong bao dan toe, trong do chu yeu la nguai Thai se phai di dai de
r

r

'

lay dat cho du an nay va nam trong khu virc anh huang cua Dir an. Mot
cuoc dich chuyen chua tung co cho den thai diem nay se xay ra, tao ra mot
sir bien doi vo cung to lan doi vai nhan dan Tay Bac noi chung va nguai
Thai noi rieng. Nhu vay, no se khong khoi anh huang manh me den dai
song van hoa cua ho. Han the nua, vai toe do phat trien cua dai song hien
nay trong boi canh kinh te thi truang va su hoa nhap quoc te, vai he thong
r

f

thong tin hien dai, giao thong ngay mot cai thien... cuoc song cua tat ca cac


dan toe vung nui Tay Bac, cung nhu cac dan toe thieu so a noi khac ddu
khong tranh khoi bi tac dong va thay doi.
Da co nhieu nghien cuu ve cong dong nguai Thai a Tay Bac, tuy
r

r

•>

r

nhien, con thieu vang nhung cong trinh tim hieu true tiep va chuyen sau
vao su bien doi van hoa toe nguai, lai cang thieu vang han nhung cong
trinh nghien cuu ve su bien doi van hoa cua nguai Thai trong boi canh toan
\

r

\

r

cau hoa hien nay vai nhung van de cap nhat nhat.
1. Muc tieu nghien ciru cua de tai
Gidng nhu nhieu hien tuang khac trong cuoc song, van hoa cung bien
d6i theo thai gian va hoan canh trong qua trinh phat trien a moi quoc gia,

dan toe. Van hoa cua nhung toe nguai a Tay Bac Viet Nam cung nhu vay.
Dac biet la trong boi canh dat nuac ta dang di vao nen kinh te thi truang va
su hoa nhap quoc te ngay cang manh me hien nay.
Viec xem xet su bien doi do dien ra nhu the nao? No co anh huang gi
den dai song chinh tri xa hoi cua cac cong dong dan toe a day? No co tac
•>

r

r

r

dong ra sao vao viec phat trien dai song kinh te, xa hoi va dai song tinh
than cua nguai dan? Nhung anh huang tuang tac cua no trong moi quan he
r

r

\

r

toe nguai giua cac dan toe dang sinh song trong khu vuc la mot van de rat
dang quan tam cua nhieu nha nghien cuu cung nhu cac nha quan ly va
hoach dinh chinh sach a nuac ta cung khong it cac nha nghien cuu nuac
ngoai. Mat khac, nhung thay d6i do co vai tro ra sao trong viec giu gin ban
\

f

sac van hoa toe nguai cua cac dan toe? Dau la tinh ben vung va vai tro cua
su thay d6i tac dong the nao den tinh ben vung cua xa hoi cac toe nguai
dang sinh s6ng a day? Nhung mat tich cue va han che cua su phat trien
f

r

y

r

kinh te va hien dai hoa... Do la nhung van de rat dang dugc quan tam chung
a cac dan toe vung Tay Bac. Tuy nhien, trong khuon kho cua mot de tai cap
Bo, chung toi khong the bao quat het tat ca cac van de neu tren, ma nghien
cuu cu thi vao mot toe nguai - nguai Thai, mot dan toe chiem da so va co
mot vai tro quan trong trong khu vuc. Chung toi se tap trung vao cac van de
sau day:
2


___

r

r

- Xem xet boi canh tu nhien va xa hoi cua toe nguai Thai a Tay Bac
r

r

truac va sau chien thang lich su Dien Bien Phu nam 1954, too ra nhung
r

t

bien doi lan cho toe nguai nay
- Tim hieu mot each chung nhat van hoa truyen thong cua nguai Thai
a Tay Bac Viet Nam
- Xem xet nhung bien doi van hoa cua nguai Thai a Tay Bac Viet
Nam, chi ra mot so nguyen nhan cua su bien doi do va nhung van de dat ra
tu su bien doi ay.
___

r

?

y

r

Truac khi di sau vao cac van de tren, chung toi co diem qua mot so
f

\

f

\

♦

X

A

van de ve van hoa va nghien cuu bien doi van hoa nhu tien de cho viec
nghien cuu su bien doi van hoa cua nguai Thai a Tay Bac Viet Nam.
r

r

x

\

x

Lien quan den nhung van de van hoa cua nguai Thai bao gom nhieu
lmh vuc rong Ion nhu ngon ngu, loi song, kien true, nghe thuat, sinh hoat
van hoa, tin nguang, l! hoi, ma chay, cu6i xin, phuong thuc san xuat, tri
X

•>

thuc dan gian v.v... Vi vay, de tap trung, muc tieu cua de tai nay la chi di
sau vao xem xet su bien doi a nhimg mat sau day:
- Bien doi trong tin nguang, le hoi

- Bien doi trong nghi le vong dai ngu&i
- Bien doi trong mot so net van hoa nghe thuat
2. Phirong phap nghien cuu
Chung toi se su dung mot so phuang phap chu yeu sau:
•)

>

r

\

- Phan tich, tong hop nguon tu lieu da cong bo: Day la nguon tu lieu
rat quan trong cho de tai nay. Chung toi se tap hap cac van ban chinh sach,
nhimg so lieu tong hap, danh gia tinh hinh kinh te, xa hoi, van hoa cung
f

nhu cac cong trinh nghien cuu co lien quan den noi dung ma chung toi
quan tam, \ky do lam ca sa cho nhung s\r so sanh, tiep noi va di sau han
cua chung toi a de tai nay
- Quan sat tham du: Chung toi da di dien da a mot so ban nguai Thai,
trong do dac biet chu y den cac lang chiu tac dong true tiep cua cong trinh
thuy dien Hoa Binh, San La, nhung khu vuc phat trien du hch nhu Mai


r
Chau.... Cung vai cac tai lieu da cong bo, chung toi true tiep xuong cac dia
r

•

'

phuang quan sat va tham du nham dung lai mot buc tranh day du ve van
>

r

\

hoa truyen thong cua nguai Thai trong qua khu, dong thai tim hieu nhung
bien doi cua no trong hien tai.
r

r

- Phong van dinh tinh: Day la phuang phap quan trong nhat va chu
f

r

\

r

yeu nhat ma chung toi se su dung a de tai nay. Phong van sau vai cac ca
nhan a cac nhom khac nhau se mang lai nhung thong tin can thiet va thu vi
cho chung toi trong viec dieu tra, nghien curu.
Ngoai ra, chung toi cung su dung cac phuang phap phan tich, tong
hop, so sanh va cung su dung cac so lieu thong ke, nham thu dugc hieu qua

tot nhat cho cong trinh nghien cuu.
3. ©oi tiring va pham vi nghien cuu
Cac tinh Tay Bac ma chung toi lira chQn la dua theo phan bo cua Nha
nuac tren ban do dia ly va khoanh vung thai tiet bao gom: Hoa Binh, San
La, Lai Chau, Dien Bien, Lao Cai, Yen Bai. Tuy nhien, do dieu kien nghien
cuu nen chung toi tap trung chu yeu vao ba tinh San La, Lai Chau, Dien
Bien va Mai Chau (Hoa Binh). Trong so cac tinh nay chung toi chi lua
r
__
f
*
'
chon mot so khu vuc tap trung nguai Thai sinh song dong nhat va co nhieu
sir bi§n d6i nhat de lam diem nghien cuu. Duong nhien se phai co mot cai
nhin chung cua cac dan toe a khu vuc nay qua viec tham khao tai lieu cua
cac cong trinh nghien cuu da cong bo va su khao sat thuc dia tai moi tinh
khi tiin hanh cong trinh. Trong chimg m\rc co the, cong trinh con co su
tham khao nhung tai lieu nghien cuu a Lao Cai, Yen Bai va cac dia phuang
r

khac ngoai khu vuc Tay Bac.
*

Trong cac tinh dugc lua chon tren day, chung toi da tien hanh khao
' * 7
sat dugc trong pham vi mot so dia diem sau:
- Khu vuc nguai Thai a Mai Chau, Hoa Binh
- Khu virc nguai Thai a Thuan Chau, Quynh Nhai, Muang La,
Muang Tac (San La)

4


- Khu virc nguai Thai a Muang Lay, Dien Bien
- Khu vuc nguai Thai tai Sin Ho, Muang Te, Lai Chau.
4. Noi dung nghien cmi
De tai gom cac chuang sau:
X
X X X
X
Chirang 1: Tong quan ve bien doi van hoa va boi canh tu' nhien xa
hoi cua ngiroi Thai a TSy Bac
Chuang 2: Van hoa truyen thong cua ngirdi Thai
Chuang 3: NhCrng bien doi cua van hoa toe nguxri Thai o’ Tay Bac
va mot so van de dat ra

Chiromg 1

TONG QUAN V€ Bl€N l)6l V&N HOri VA BOI CANH
xfi h6i cun NGiroi th6i a Tfiv bAc

NHliN

1. Phln dau tien cua chirang nay, chung toi de cap den Mot so van de
lien quan den van hod nhu cac khai nifm ve van hoa, di san van hoa va
quan diem vh di san van hoa cua Dang va Nha nuac ta.
2. Phan hai Bien doi van hod qua cac nghien cuu nuac ngoai la viec
diem cac cong trinh nghien cuu va ly thuyet ve bien doi van hoa.
3. Phan ba Tinh hinh nghien cuu ve nguai Thai a Viet Nam
4. Phln bon la Dieu kien tu nhien cua toe nguai Thai a Tay Bac.

x

9

r

5. Phan nam chung toi di vao Lich su toe nguai va dac diem kinh te
r

r

\

\

f

xa hoi cua nguai Thai Tay Bac vai cac van de nguon goc va lich sir toe
r

/

f

nguai, Ban - Muang va cac quan he xa hoi truyen thong Thai Tay Bac,
hoat dong kinh te va quan he sa huu tai san va khong gian van hoa - xa hoi
va kinh te toe nguai Thai sau 1954

5

Chircmg 2

vftN H6n truvCn thong cun nguo i thiSi
Van hoa truyen thong cua nguai Thai la mot kho tang vo cung phong
phu, the hien a nhieu thanh to khac nhau nhu phong tuc tap quan, tha ca
dan gian, truyen thuyet, co tich, van hoa am thuc, nghe thuat, trang phuc, tri
thuc dan gian, tin nguang, ll hoi v.v...Tuy nhien, nhu chung toi da trinh
bay, trong khuon kho cua cong trinh, chung toi khong the nghien cuu dugc
tat ca nhimg thanh to van hoa ma chi dung lai a ba khia canh da xac dinh
la: 1) Van hoa toe nguai Thai lien quan den tin nguang, le hoi; 2) Van hoa
toe nguai Thai lien quan den vong doi nguai; va 3) Van hoa toe nguai Thai
lien quan din mot so phong tuc tap quan va sinh hoat van hoa nghe thuat.
t

___

\

/

Mot diem khac chung toi can luu y a day la nguai Thai a Tay Bac
nuac ta co hai nhom chinh la Thai Tring va Thai Den, giua hai nhom nay
•>

\

f

**

r

co nhung diem khac biet nhau ve mot so net trong thuc tien dai song van
\

*

\

r

hoa a cac vung khac nhau, song ve dai the thi van hoa truyen thong cua ho
gidng nhau, vi vay, a chuang nay, chung toi dua chu yeu tren van hoa cua
nguai Thai Tring a Muang Tac, San La d i khao sat cac van de sau:
1. Van hod tgc ngud’i Thai lien quan den tin ngud'ng, le hoi
2. Cac nghi le quan trong trong chu ky doi ngiroi
Rieng phan thu ba cua chuang nay: “5. Van hod toe ngir&i Thai lien
quan den mot so sinh hoat van hod ngh$ thuat» chung toi tap hgp tu cac
nguon tu lieu dien da va thu tich khac nhau de thuc hien.

6


Chmmg 3

NHUNG Bl€N D6l CUH VfiN H6A T6 c NGVdl THtil
6 Tftv liftC Vft MdT s6' VftN f>€ OfiT Rfl
•

•

Tren ca sa cua chuang tren, a chuang nay chung toi se xem xet ba
r

y

r

•»

r

r

van de da neu bien doi the nao trong dai song hien nay cua nguai Thai a
Tay Bac.Trong qua trinh dien da tu Mai Chau (Hoa Binh) din San La,
Dien Bien va Lai Chau, chung toi da dugc chung kien nhimg thay doi a tit
ca cac vung nguai Thai ma chung toi di qua. Tuy co sir khac nhau cua timg
vung trong qua trinh thay doi, do dieu kien khac nhau cua ho, song ve ca
ban deu co nhung net chung ve muc do thay doi va dien ra kha dong deu
giua cac vung dia ly cung nhu giua nguori Thai Trang va Thai Den. Day
cung la dieu de hieu bcri tat ca deu chiu anh huang chung mot chinh sach
r

t

cua nha nuac va mot boi canh lich su giong nhau, sir tac dong cua cac du
“>

r

f

r

an hay chuang trinh cua cac to chuc quoc te hay trong nuac. Vi the, a
\

f

•»

r

chuang nay, sau khi diem qua doi net ve boi canh cua sir thay doi, chung
toi se trinh bay dien bien cua sir thay doi do trong khuon kho cac van de da
\
?
neu. Do dieu kien tu lieu va khuon kho cua cong trinh, chung toi se di sau
vao mot so hien tuang cu the nhu ma chay, cuai xin de nguai doc thay
■
>

r

\

r

£

dugc mot cach het sue cu the ve sir bien doi trong van hoa cua nguai Thai.
Ngoai ra, cac van de khac chung toi van dya theo khuon kho cua ba van de
A

•»

tren, nhung khai thac tu cac nguon tu lifu va quan sat thuc dia de giai
f

y

f

*

___

thieu. Tu do rut ra nhung van de bien doi van hoa cua nguai Thai a Tay
Bac. Trong su thay doi cua tin nguang, le hoi, chung toi co dua ra day mot
« Ngay hoi van hoa the thao cac dan toe Tay Bac » bai ly do sau day : Du
/>/

y

r

f

t

no khong phai la mot le hoi truyen thong bay gia bi bien doi, nhung tu nam
1992 den nay no da dinh hinh thanh mgt ll hoi lan cua ca vung, va quan
trong han la « Ngay hoi » nay chua dung trong do rat nhieu cac hoat dong


y

r

\

r

•>

van hoa truyen thong cua cac dan toe phan nao da dugc bien doi qua viec
dang cai hang nam tu tinh nay sang tinh khac a Tay Bac. Vi vay, chung toi
coi day la mot hien tugng bien doi kha noi troi trong tin nguang, le hoi cua
nguai Thai va cac dan toe a Tay Bac.
l.Nhtrng bwo^c thang tram cua su* thay doi
___

\

•>

r

Trong phan nay chung toi diem qua qua trinh lich su anh huang den su
bien doi van hoa toe nguai Thai, de tu do dan den cac phan bien doi cu the.
2. Bien doi van hoa toe ngirdi Thai o’ Tay Bac
2.LSu" bien doi tin ngir&ng, le hgi
Dieu kifn s6ng thay doi, boi canh xa hoi khong con nhu xua va su
giao luu tac dong manh me cua thai hifn dai da lam cho dai song tin
nguang, le hoi cua nguai Thai thay doi nhanh chong. Mot thai gian dai tu
sau chien thing Dien Bien Phu, do mong muon mien nui nhanh chong “tien
X

>

>V

kip mien xu6i” nen moi anh huang cua chu nghta vo than each mang dien
ra the nao a mien xuoi thi mien nui cung tuang tir. Me tin di doan bi xoa
bo, cac thay cung dugc tuyen truyen, tap huan tu bo nghe nghiep cua minh.
r

f

Cac ban lang buac vao sinh hoat van hoa theo che do mai, mot so sinh
hoat van hoa cong dong bi bo qua nhu cung rung, xen ban, xen muang,
•*
>
*
xen lau no... Cuoc cach mang van hoa a mien xuoi lan den cac ban lang
_

7

r

r

nguai Thai vai nhimg phong trao soi noi theo nep song van hoa mai. Thai
ki do, ngoai nhung lai ca, dieu mua dan gian cua nguai Thai, cung nhung
7

•>

f

cau chuyen co tich, nhung ban tinh ca va nhung nhac cu noi tieng...thi
khong con co nhung le hoi gi khac mang tinh chat tin nguang chung cho
ca cong dong.
Su phyc hoi tra lai cua nhung tin nguang va sinh hoat le hoi cong
y

.

f

r

r

dong that su chi xuat hien tu cuoi nhimg nam 90 cua the ki truac, khi ma
chinh sach ma cua cua Nha nuac xuat hi|n. Mot loat cac le hoi cua nguai
Thai va cac dan toe khac dugc khoi phuc.

8


•

**

'

'

'

Ben c^nh viec phuc hoi cac le hoi truyen thong, thi viec to chuc
7

f

tss

nhung ngay hoi van hoa-the thao Tay Bac dang la mot hien tuang le hoi
r

r t

_

van hoa mai cho thay su bien doi van hoa cua nguai Thai va cac toe nguai
trong khu vuc. Hien tai no da tra thanh mgt nep sinh hoat van hoa dinh ki

^

r

cua cac tinh nay. Theo sang kien ban dau cua ba tinh Hoa Binh, San La,
Lai Chau, ngay hoi van hoa - the thao Tay Bac da dugc to chuc va tra
thanh hoat dong dinh ky the hien tinh than xay dung va bao ve nen van hoa
/

r

dam da ban sac dan toe, huang ung phong trao “toan dan doan ket xay
r

dung dai song van hoa" do Bo Van hoa - Thong tin phat dong (nay la Bo
VHTT-DL).
Ngay hoi van hoa the thao cac dan toe Tay Bac lan dau tien dugc to
chuc tai Moc Chau, San La vao thang 10 n&m 1992 vai su tham gia cua ba
f

r

tinh San La, Hoa Binh, Lai Chau. Doi tugng tham gia chu yeu la cac doan
\

r

'

quan chung vai cac tiet muc van hoa dan gian va cac tro chai dan toe. Den

lan thu 2 to chuc tai Dien Bien Phu (khi do van la tinh Lai Chau), nhan ki
r

r

r

\

niem 40 nam chien thang Dien Bien Phu, da bat dau co su tham gia cua cac
doan nghe thuat chuyen nghiep cua cac tinh Tay Bac. Lan thu ba dugc to
chuc nam 1996 tai Hoa Binh. Lan thu tu, Ngay hoi dugc to chuc tai thi xa
_

7

San La vao nam 1997. Thang 3 nam 1999, Ngay hoi van hoa the thao cac
dan toe lan thu nam dugc to chuc tai Dien Bien Phu vai su gop mat cua
tinh Lao Cai va ke tu do Lao Cai tra thanh tinh tham gia lien tuc trong cac
lan t6 chuc. Vao nam 2001, le hoi nay dien ra tai Lao Cai, sau do cu hai
nam mot lan ngay hoi van hoa the thao cac dan toe Tay Bac dugc to chuc
x

r

y

vai lan thu 8 tai thi xa San La bat dau vai quy mo hoanh trang va co su
tham gia cua nuac ban Lao, co hoi thao khoa hoc va trung bay cac san
pham thu cong mi nghe va dac san dia phuomg...

i

r

Tu do, ngay hoi van hoa the thao cac dan toe Tay Bac da tra thanh
mot sinh hoat vi£n hoa co dinh trong lich cua cac tinh Tay Bac va an sau
vao dai song cua nhan dan a day nhu mgt ngay hoi lan.

9

7


Trong chuang nay chung toi dira ra mot “Chuang trinh hoat dong
van hoa- the thao tai ngay hoi Van hoa-The thao cac dan toe Tay BSc lln
thu VIII nam 2003” cu the dien ra tir ngay 25/10 - 27/10/2003.
2.2. Su‘bien doi trong nghi le vong dcti
Trong su bien doi cua nghi le vong dai thi bien doi ro nhat la dam
cuai va dam tang, bai vay a day chung toi se tap trung vao hai nghi le nay.
a. Bien doi trong le cuai
Truac day, gia dinh cua nguai Thai cung nhu cua nhieu dan toe thieu
so a nuac ta la gia dinh lan. Cac thanh vien co the thuoc nhieu the he khac
nhau, bao gom vg chong nguai gia trudng, cha me, con cai va doi khi ca
■>.

r

x

chau chat cua ho. O mot vai gia dinh thanh phan con phuc tap han do dugc

X

\

ma rong theo chieu ngang, bao gom nhimg anh chi em da truang thanh, co
x

x

vg, co chong, tham chi da co mot vai dua con nhung chua co du dieu kien
kinh te de tach ho nen van song chung voi nhau duai mot mai nha. Nguai
Thai bay gia nhimg gia dinh gom nhieu thi he van chiem mot ti le dang ke,
\

>

r

x

song hau het nhung gia dinh nay chi gom vg chong nguai gia truang cung
bo me va con cai cua ho. O day khuynh huang chuyen sang gia dinh hat
nhan ngay cang boc lo rd net va dan dan co uu the han. Nhin chung thanh
f

r

\

nien khi da lay vg, lay chong, co con thi'ch tach ra thanh gia dinh rieng chu

f

A

r

khong muon song chung vai bo me.
x

r

r

'

•>

Xuat phat tu quan niem ve duy tri noi giong, phat trien dong hg nguai
ta cho rang “giau con han giau cua”, dong con la niem hanh phuc lan lao
r

o

7

f

r

cua moi gia dinh. Neu chang may tuyet ty, chang nhimg mang toi bat hieu

f

r

i

f

t

ma den khi gia yeu khong biet nuang t\ra cay nha ai, kho “keu trai chang
r

9

r

\

\

thau”. Va khong co nguai den nhang huang khoi con kho gap nhieu lan cai
r

7

fv

_

\

f

kho vi doi ngheo, tung thieu. nuang ray ngay cang bac mau, cac nguon tai
nguyen thien nhien nhu rung, suoi cung can kiet, thi dong con la ca mot
r

\

ganh nang, va uac muon “con chau day nha”, “a dau cung con chau minh”
x

x

r

chi con lai trong lap nguai gia. Nhung quan niem cho rang can “co nep, co

10


te”, it ra cung phai “co nguai deo keo”1, thi van chi phoi tang lap trung
•

\

9

r

nien va tham chi ca thanh men nua. Nguai ta can con trai de thua ke gia
r

9

\

san, noi d5i tong duang, cham soc phan mo to tien va lo huang khoi tren
x

9

ban tha “dam

r

Vi vay nhieu nguai khong muon dong con ma van phai

chiu canh con dan nheo nhoc bai le chi sinh con mot be, toan la gai. Ngay
khi da co mot con trai nguai ta van khong hoan toan yen tam. Hien nay
30% phu nu trong lua tuoi sinh de da dat vong tranh thai. O ban Vang Pheo
mot nua so chi em trong lua tuoi nay da huang ung cuoc van dong, thuc
\

r

f

hien cac bien phap nham han che sinh de. Vi the ben canh nhung gia dinh

r

f

dong con da xuat hien mot so gia dinh chi co 3, 4 con.
Trong gia dinh nguai Thai moi nguai giu bon phan cua minh va song
hoa thuan vai nhau. Vg chong cung nhau lam lung va nuoi day con cai.
x

r

Con con cai co trach nhiem phung dudng cha me gia luc man chieu xe
bong. N lu cac con khong song chung vai nhau thi sau khi da hoan thanh
r

*

r

r

nghTa vu vai con cai bo me co the den a vai bat cu dua con nao ma ho thich
chu khong nhit thiet phai a vai con truang hay con ut. Khi cha me qua dai,
cac con cung lo ma chay chu dao, sau do cac con trai lam ll ruac linh hon
ho len ban tha dtim, neu di lam con nuoi ho khac thi dimg mot cai nha con
/

9

r

*

'

canh nha bo me nuoi de thai bo me de, con cac con gai da di lay chong
\

9

r

cung dung nha con a ria ban, canh nha chong de tha bo me minh.
Noi din gia dinh cua nguai Thai, khong the khong nhac tai cac
chang re. Truac day tuc a re rat pho bien, co tinh chat bat buoc va thuang
keo dai, it ra cung phai vai nam, doi khi hang chuc nam hoac han nua, ca
9

r

f

\

biet co nguai phai a re suot 17 nam trori, khi het han tra ve nha minh thi
con gai d&u long cung buac sang tu6i trang tron. Ngay nay gia dinh lan da
tan ra va thay vao do la gia dinh hat nhan hoac gia dinh hat nhan ma rong.
Quy mo gia dinh cung tra nen nho be han, quan he gia dinh cung thay doi.
Su rang buoc cua nhung tap tuc cu da din dan bi thao bo hoac nai long

6 nguai Thai, trong dam tang cua b6 m?, con trai deo keo sau lung.

11


han. Khong phai bao gia bo me cung co the can thiep tho bao vai dai sdng
rieng tu va hanh phuc cua con cai. Trong nhilu gia dinh viec nang dau di
ngang qua truac mat ban tha cung nhu viec bo chong va con dau cung ng<5i
\

r

9

9

an cam da khong con la dieu cam ki nua. Tuc a re cung khong con pho
bien va mang tinh chat bat buoc. Nhung nguai di bo dpi hay thoat ly cong
tac duang nhien khong phai trai qua giai doan ay. Thai han a rk dugc rut
ngan, chi 2, 3 nam. Nhung thay doi do lam cho gia dinh nguai Thai tra nen
17
dan chu va binh dang
han 2 .
___

x

r

Tu lieu dieu tra a ban Xa, thi tran Muang Lay, Dien Bien cua chung

toi cho thay : truac day khi nguai phu nu de con dau long phai ve nha me
de de sinh con. De xong mot thang mai don ve nha chong, la le xin re, cung
day thang de xin ong ba to tien. Ngay nay, nhung chuyen do khong con
nua, trai gai dugc tu do yeu duang, viec sinh con cung da co cac ca sa y te
x

chu khong phai de tai nha nhu truac. Tuy da bo di nhieu cai phuc tap,
nhung van giu dugc tuc vong bac deo trao cho con dau do nha trai tang la
khong the thieu. Vong bac hoa, danh thanh hoa van goi la Pac khen xe, mot
doi cho con dau, mot doi cho me vg la b&t buoc phai co.(Theo ong Lo Van
Sanh, ban Xa, Muang Lay)
Bay gia thanh nien thich to chuc “dam cuai mai” vira vui ve vira
gian di. Nhieu thu tuc cu da bi loai bo. D&c biet, nguai Thai co tuc le khi co
x

x

r

dau ve nha chong phai tang lai qua cho cac be tren cua chong, chu yeu la
do vat do chinh ban tay co gai lam ra. Co dau mang cang nhieu do va dep
f

X

thi cang danh gia. Ngay nay tap tuc nay dan gian di rat nhieu. Cac co dau
den dip cuai la ra chg... mua do, vua san lai re. DT nhien no cung phan nao
lam mat di mot net dep truyen thong rat co y nghia. Mot so tap tuc cu cung
dan dugc thay the bang tap tuc mai. Xua kia, nhung “do mung”, lai qua
chu yeu la thuc an theo nghi le, ngay nay thay bang phong bi nhu mien

xuoi.Trong chuang nay chung toi co dua ra. mot dam cuai cu the ma chung
2 La Cong Y, M pt so tu lieu ve g ia dinh va quan he g ia dinh cua n guai Thai trang a m uang So, Tap chi
Dan tQC hpc, s6 1, 1992, trang 33

12


'
_
7
toi khao sat a Muang La cua vg chong Lo Van La va Lo Thi Pung, to chuc
nam 2009.
b. Bien doi trong tang le
r

f

Giong nhu cac dan toe khac, tang le doi vai nguai Thai la mot nghi
le rat quan trong. O dau cung vay, nguai ta to chuc tang le dau chi vi nguai
r

*

r

\

chet, ma chu yeu vi nguai song. Mot mat, do la su kinh trgng va niem
r

\

*

r

thuang tiec cua gia dinh va cong dong d6i vai nguai chet. Mat khac, nguai
\

^

r

r

r

xua con sg nhieu thu ma quy do nguai chet di neu khong dugc doi xu tot
•t

\

r

r

\

co the dem lai nhung phien phuc cho nguai song. Ngoai ra van de quan
r

r

trong han, do la qua dam tang nguai chet chua dung bao nhieu moi quan
he, ung xu, thai do, y nghTa cua nhimg nguai song doi vai nhau. Vi vay,
r

r

trong qua khu, biet bao nhieu tuc le va nghi thuc lien quan den dam tang
r

^

t

dugc thuc hien. Neu nhu truac day, nhung nghi thuc ay lien quan nhieu
din the giai ben kia, den cac thi luc sieu nhien can dugc an ui, vo ve de
khoi quiy nhieu nguai song, thi ngay nay viec ay co phan giam di, song
f

r

>

viec ung xu cua nguai song vai nguai song qua dam tang lai co phan tang
\

/

F

len. Cac tuc le cu nay da dugc gian tien di nhieu do nep song va phong tuc
da thay doi.
Xung quanh van de bien doi trong nghi le cuai va tang le cua nguai
Thai co the thay:
1-

Ngoai nhung nghi le bat buoc theo truyen thong giong nhu nguai

Kinh va cac dan toe khac thi dam tang va dam cuai co nhieu thay doi cho
phu hgp vai dai song mai. Thanh nien Thai ngay nay cung bat dau ua
chuong bo au phuc complet cua nam va bg vay dam cua nu. Anh nghe thuat
dam cuai dugc tat ca cac co dau, chu re ua thich. Tai cac thanh pho lan nhu
San La, Dien Bien Phu, Hoa Binh thi dam cuai cua trai gai nguai Thai
khong khac gi nhung dam cuai duai Ha Noi hay Sai Gon cua nguai Kinh.
/v

r

\

Nhung nha hang, ban an, tiec mimg vai cac mon an Au, A va tien mung
trong phong bi cung nhu vay. Ke ca cac dam cuai to chuc tai cac ban nguai

13


Thai hien nay, tuy khong dugc quy mo nhu a cac thanh pho Ion, song sir
thay doi da ro ret.

X

a

r

2- Dieu dau tien chung ta thay do la sir gian tien cac tap quan cu da ro
rang, thai gian, cac nghi le, le vat... deu dugc dan gian va rut ggn ca trong le
cuai va le tang. Dieu nay cung de hieu bai nguai Thai ngay nay cung giong
nhu cac dan toe khac khong con song tap trung a mot dia ban nua, ma ho da
*

9

\

f

co su dich chuyen dia diem song ra nhieu nai. Nhu truang hgp nam nguai
r

f

r

con cua ba Thich a day mot nguai song a thanh pho San La, bon nguai con
lai song rai rac ma khong con chi song a trong xa Muang Chien nua. Do
vay, doi vai hg thai gian va cong viec cung khong cho phep dugc keo dai.
Do vay, thai gian va cac phong tuc da phai rut gon lai.
3- Viec rut gon cac phong tuc cung con co mot ly do khac la do anh

r

huang cua van hoa mai vao dai song cua nguai Thai nen ho cung bi anh
huang bai cac dan toe khac va quy dinh chung cua xa hoi mai. Chang han
nhu thai gian quan linh cuu trong nha khong qua ba ngay, ma khong con la
9 ngay nhu truac day nua. Cho nen, nhung nghi thuc diln ra trong chin
r

ngay truac day nay phai rut xuong thanh 3 ngay.
4- Nep s6ng van hoa chung, anh huang cua nguai Kinh rat ro ret nhu
iv

t

>

•>

\

f

f

ban to chuc tang le vai cac thanh phan doan the rat day du ca cau cua mot
M

r

f

F

ban le tang thong thuang ta thay a tat ca moi lang que. Hoac bai dieu van
rat bai ban theo khuon mau cang chung td dieu do.
5- Anh huang cua thi truang trong tang le cua nguai Thai trang the
hien a nhung d6 phung vieng. Ngay nay nguai ta den le tang cung dung
\

F

.

\

phong bi nhu nguai duai xuoi, ben canh truyen thong gop gao va cac do
vat giup gia chu lam ma. Vang ma cua nguai Kinh dugc su dung kha pho
r

x

r

x

bien, tham chi con thay nhung dong do la My bang vang ma dugc dan tren
ao quan nguai qua co.
6-Ben canh nhung bien doi do la nhieu chi tiet khac nhu viec an
F

F

iV

F

uong, thai dp doi vai nguai chet, trang phuc tang le cua nguai trong nha,
nhung nghi thuc, kieng ki... deu da co thay doi theo thai gian.
14


»

r

Tuy nhien mot dieu dang mung la cot loi cua nhung tu tuang nhan
/

<>w

\

f

y

van cua tang le nguai Thai trang van con dugc bao luu nhu triet ly ve hon
r

r

r

r

nguai chet, moi quan he giua nguai chet vai nguai song, quan he anh em,
t

ba con trong gia dinh trong viec trach nhifm vai nguai chet va qua do trach
nhiem vai nhau deu dugc giu gin qua viec thuc hien cac nghi thuc, phong
tuc... du no co dugc dan gian hay rut gon di rat nhieu, song tu tuang cua no
van con nguyen ven trong cuoc song cua nguai Thai trang. Do chinh la
nhung dieu chung ta can phai giu gin cho hom nay va mai sau. Bang cach
ay, tang le cua nguai Thai trang se la mot gia tri van hoa nham giao due cac
the he tre cua dan toe nay, dong thai la nhung net van hoa cua hg trong bo
mat van hoa chung cua ca nuac, ma cac dan toe khac cung hgc dugc khong
it nhung dieu quy gia tu do.
/

r

r

t

Tiep do, cong trinh xem xet den viec « Bien doi trong van hoa nghe
thuat » tren ca so nhung van de dat ra a myc nay trong chuang 2.
3. Mgt so van de dat ra
r

r

r

Nhu vay, thuc te khao sat cho chung toi thay bao trum len su bien
_

r

\

doi van hoa cua nguai Thai xuat phat tu qua trinh toan cau hoa va hoi
*
r —
nhap vai trong nuac va quoc te. Tuy khong thay nhung anh huang true
tiep, song gian tiep qua cac giai doan lich su cua khu vuc da cho thay
di§u do. Ching han, vai su xam luge cua nguai Phap vao Viet Nam va
dac biet la viec xay dung cu diem Dien Bien Phu, sau do la chien dich
Dien Bien cua chung ta, roi chien th^ng Dien Bien Phu « lung lay nam
chau, chan dong dia cau », bo mat v&n hoa cua nguai Thai Tay Bac da
r

>

•>

'

bien doi manh me. Thai gian xay dung xa hoi chu nghTa a mien Bac va
nhit la tu khi Doi mai thi qua trinh toan cau hoa va hoi nhap dien ra

ngay cang manh me.
Dieu nay dan den su bien doi trong hau het cac khia canh van hoa
cua nguai Thai Tay Bac. Co the khai quat mot so van de trong nhimg bien
doi ay nhu sau:

15

r


-

Trong link vuc tin nguang, le hoi
f

Vai s\r giao liru vai nguai Kinh durai xuoi len xay dung kinh te mai
a Tay Bac, dong thai la cac chinh sach xoa bo me tin di doan cua nhung
nam 60-70 the ki truac, giong nhu hien trang a mien xuoi, hang loat cac
sinh hoat tin nguang, le hoi da bi xoa bo. Mot mat do phai chap hanh
nhimg quy dinh cua Nha nuac, song mat khac trong qua trinh giao luu
___

\

\

(V

f

nguai Thai cung dan dan tir bo nhung sinh hoat tin nguang, le hoi ay, bai
ngay do vua dugc khuyen khich khong nen lam va co lam cung chang may
ai dam du.
Nhung nam Doi mai, cung lai xuat phat tu xu the toan cau hoa va hoi
nhap a cac khia canh sau :
>

>

/

f

- Nhan thuc ve van hoa da thay doi nhieu trong tat ca cac cap, cac
\

/

nganh, da co su cai ma va ma rong cach nhin nhan ve doi tugng nay
nhu mot dong luc cua su phat trien.
- Khi th i giai dung truac trao luu nhat the hoa van hoa, tac dong cua
__

r

\

van hoa phuang Tay, nhat la van hoa My xam nhap o at vao cac
>

/

\

nuac, thi nhu cau giu gin ban sac van hoa dan toe dugc de cao de
/

■x

r

■>

\

chong lai sir dong hoa va nhat the hoa cua toan cau hoa.
r

•>

*»

r

- Trong the giai cang thang hien nay vai toe do phat trien nhu vu bao
cua khoa hgc va cong nghe, con nguai tra nen kho khan, lanh lung
va co dan thi su da dang van hoa lai la nhu cau lan.
- Vai cac vin d l buc xuc ve moi truang, bien doi khi hau dang dien ra
hang ngay tren the giai thi niem tin ve tin nguang phan nao do lai
r

iv

'

f

giai toa cho con nguai. Vi the cac tin nguang, le hoi truyen thong
v6n dugc coi la me tin di doan xua nay dugc khoi phuc nhu mot su
can bSng ve tam linh cho con nguai truac sir cang thang cua cuoc
s6ng duang dai. Do la chua ke den van de tri thuc ban dia co vai tro
khong nho trong viec tim ra nhung huang tranh dugc cac tham hoa
ve moi truang song cua hanh tinh xanh cua chung ta ...

16


Chinh vi vay, nhieu tin nguang, le hoi da dugc khong phuc nhu da
trinh bay a dau chuang nay. Tuy nhien, nhung tin nguang, le hoi ay da bien
doi nhieu so vai truyen thong. Chang han lay vi du mot le hoi Xen lau no.
Truac het no bien doi a khong gian the hien cua no khong phai nhu xua
nua, ngay xua day chi la mot sinh hoat nghi le cua thay then va cac con
benh do thay chua khoi. Nghi le hoan toan co tinh chat ca nhan cua mot
>

A

>

A

nhom nguai nham ta an thay va than linh ma thay phu thuoc ma nha ho
mai cuu giup dugc cac con benh. Con ngay nay, le hoi nay dugc lam lan
han nhieu, doi khi rat hoanh trang va con mang tinh cong dong rong han,
>

A

nhieu luc lai co ban tay cua chinh quyen sa tai tham gia vai tu cach la bao
>

r

trg cho viec giu gin mot hien tugng van hoa truyen thong. Vi nhu a Muang
Lay noi tren, ll hoi nay da dugc khoi ph\ic lai manh me va con dugc huyen
_

r

dua di tham du vao ngay hoi van hoa cac dan toe Tay Bac. Nhu vay, co
them mot su bien doi ve nhan thuc trong ca nguai to chuc lan nguai tham
du va chinh quyen dia phuang.
N hilu tin nguang, le hoi dugc khoi phuc lai a cac quy mo khac nhau,
khong gian khac nhau va thai gian tien hanh cung nhu dien bien cua cac tin
nguang, le hoi ky cung dugc thay doi khong it nhu thai gian le, trang phuc,
ll vat..., phu thuoc vao nhu cau cua tung nhom nguai, timg dia phuang
khac nhau. Tham chi, mot so nghi ll con dugc dua len san khau hay cac
lien hoan van hoa nhu truang hgp cac « Ngay van hoa cac dan toe » dien ra
nhu da k l tren. D ilu nay co nhimg bat cap cua no nhu tach hien tugng van
hoa ra khoi moi truang diln xuang cua no, khong gan vai nhung cong

ddng nguai cu the, anh huang cua van hoa quan chung... Song, a mot
chung muc nhit dinh no lai dap ung dugc su giao luu, quang ba van hoa
truyen thing cua mot cong dong nay vori mot cong dong khac. Han nua,
r

f

y

trong mot thai gian han che, mot khong gian nhat dinh ma nhieu gia tri van
hoa cua mot cong ding nguai dugc pho dien, dugc the hien, day la mot
dilu co lgi cho khong chi cac cong dong dan toe, ma con cho nhung nguai

17


?

f

khac, tham chi khach du lich co co hoi tim hieu dugc cac sac thai van hoa
da dang cua van hoa dan toe Thai a Tay BSc. Vi vay, chung toi chu y dua
r

7

vao chuong nay mot « Ngay van hoa cac dan toe » de thay no vua nhu mot
su bien doi van hoa cua toe nguai Thai, vua nhu mot hien tugng van hoa
mai trong van hoa cua ho a Tay Bac.
Ben canh su bien doi cua cac tin nguang, le hoi con ton tai hay dugc

khoi phuc l^i, thi con khong it nhimg tin nguang, le hoi bi mat di ma khong
khoi phuc lai dugc. Chang han nhu hoi tim song cua nguai Thai Trang a
x

^

r

*

Chieng Le, Quynh Nhai, Muang La. Truac kia, cu den ngay giap tet, ca
0

w

A

'

ban co tuc ra song Ba tam goi de rua het nhimg phien muon, xui xeo cua
x

y

r

nam cu, nham don mot nam mai nhieu may man va hanh phuc han. Nhung
\

x

\

r

ngay nay, toan bo ban Chieng Le da dugc di dai ve thanh pho San La vi
A

cong trinh thuy dien, cho ban cu se la long ho thuy dien San La, nen khong
m*

7

r

r

\

the nao khoi phuc lai dugc le hoi ay nua. Day cung la thuc te a nhieu dia
___

r

r

phuang khac co nguai Thai sinh song trong khu vuc lien quan den du an
thuy dien.
-

Trong cac nghi le lien quan den vong doi nguai

C) phan nay, chung toi tap trung chu yeu vao hon nhan va tang le, bai
nhimg phong tuc va nghi le lien quan den viec sinh de va nuoi con gan nhu
da thay doi can ban. Thuc ra thi trong dai song cua nguai Thai, viec kieng
ki cua phu nu: truac va sau khi sinh, cung nhu nuoi con van con mot so
phong tuc va nghi le dugc giu a day do trong cong dong. Ngay nay khi di
qua cac ban nguai Thai ta van nhin thay nhimg canh la buoc ben cau thang
• r

\

\

vai y khong muon cho nguai la vao nha nham kieng ki mot dieu gi do hay
mot so dua tre van dugc deo nhimg vong b chan, tay hay biia a co.... Tuy
nhien, hien tugng do khong con nhieu, bcri hau het cac vung cua nguai Thai
7

\

r

r

deu da thuc hien ve sinh phong benh theo cac tieu chuan y te quoc gia. Vi
vay, nhung phong tuc, tin nguang va kieng ki lien quan den viec sinh de va
cham soc tre ca ban da thay doi theo phuang phap cua y hoc hien dai. Tram

18

y te va nu ho sinh da dirge phan bo tuang ddi day du tren cac ban cua nguai
Thai a Tay B&c, bai so vai mot so toe nguai khac thi nguai Thai song tap
trung han va a nhimg khu vuc co dia hinh thSp, giao thong thuan tien.
Trong viec cuai xin va tang le co le con giu dugc kha nhiSu net
truyln thong, song cung giong nhu nguai Kinh, chu yeu th i hien a cac quy
trinh cua cac nghi thuc, con noi dung cua cac quy trinh ky da thay d6i.
Chang han doi vai dam cuai, cac buoc tu an hoi den to chuc cuai van giu
r

\

f

iv

r

dugc theo nep truyen thong nhung thai gian, le vat, trang phuc, an uong da
■
>

\

r

r

thay doi nhieu. Khong it cac dam cuai da giong nhu cua nguai Kinh, nhat

r

r

la so thanh nien song a thi xa va thi tu, tham chi ca a cac ban xa trung tam.
Vi nhu viec chup anh cuai, an mac theo phong cach phuang Tay, nhac hien
>

x

r

dai, mung cuai bang phong bi tien v.v...Ngay nay hiem co dam cuai cua
%

r

doi trai gai Thai mang phong cach truyen thong. Bac biet tai cac do thi
trung tam tinh hoac huyen, khong con su khac biet giua dam cuai cua
nguai Thai va nguai Kinh.
Tuang tu nhu vay trong dam tang. Ta thay cac buac theo quy trinh
truyen thong va viec lam nha mo, dung co tung (cay phuan) thi van giu
dugc theo phong tuc, song thai gian, cach to chuc, le vat v.v... da thay doi
ve can ban. Bam tang ngay nay co sir tham gia cua hoi nguai cao tuoi, co
dieu van, co ban to chuc, co phung vieng bang do vat, nhung da co rat
nhieu phong bi thay the, du phong bi ay cung chi bang gia tri cua le vat
truac day hay dung. Tham chi nhu dam tang cua ba La Thi Thich ke tren da
r

\

\

\


xuat hien vang ma bang do la My nhu a mien xuoi roi. Cac nghi le dugc
lam dan gian han, nhanh gon han, tham chi con tiet kiem va gian di hern
^
>
nhieu so vai nguai Kinh a mien xuoi hien nay.
r

•>

- Bien doi trong van hoa nghe thuat
Nha san Thai da thay doi can ban v§ kien true, vat lieu, noi that, cau
true, khong gian...song co mot dieu rdt quan trong la nhung quy dinh
x

r

truyen thong nhu gian tha, vi tri cua chu nha, cua khach va cac thanh vien
trong gia dinh ve ca ban van giu dugc.
19


Vai trang phuc va cach mac cua cac nhom tuoi khac nhau cung co su
thay doi nhu da trinh bay a tren, song sir thay doi manh me nhat co the thay

x

r

r

a lua tuoi thanh nien. Dieu nay cung pham anh mot thuc te cua tat ca moi
dan toe. Thanh nien la tang lap de tiep thu nhung cai mai la va thich sir
7

r

thay doi, mau chong cap nhat vai xu the mai tu ben ngoai.
Rieng cac sinh hoat nghe thuat, do mot thai gian dai co su anh huang
va giao luu vai cac gia tri van hoa mai, dac biet la phong trao van hoa quan
chung tu cac nuac xa hoi chu nghTa cu, nguai ta dua nhac hien dai, cac
dieu mua c6 dien va hien dai vao nhac va mua dan toe, nen khong it nhung
gia tri van hoa truyen thong bi mai mot va bien dang. Gia day nhung no lire
cua nhieu du an, nhieu cong trinh nghien cuu da va dang dugc thuc hien
>

>

x

'

r

r

r

nham dan dan khoi phuc lai nhung di san truyen thong, song chac chan se
khong con dugc nhu xua.
r

/

r

?

Mot so xu the cua su bien doi
r

r

Tu tat ca nhung nghien cuu tren day, chung toi xin rut ra mot so xu
th6 biin doi van hoa cua nguai Thai nhu sau :
/

f

9

>

r

\

1- Xu the giu gin ban sac van hoa de bao ton va cung co cong dong
\

trong qua trinh hoi nhap va toan cau hoa
2- Xu the « Kinh hoa » va hda nhap vai cac dan toe khac
3- Xu the anh huang len dan toe khac a xung quanh
4- Xu the khai thac cac gia tri van hoa phuc vu hoat dong du lich
dang tra thanh pho bien
5- Xu the hoi nhap vai cac cong dong nguai Thai ngoai bien giai
■>

r

r

Ngay nay, khong chi nhung nguai Thai da chuyen xuong sinh song a
_
___
'
cac do thi vai nguai Kinh, ma ngay ca nguai Thai dang a Tay Bac, su thay
d6i trong moi khia canh cua dai song la khong the tranh khoi. Do cung la
r

f

r

___

***

>

*

quy luat tat yeu cua cuoc song. Tu cac tin nguang, le hoi cong dong den
vong dai moi ca nhan va cac sinh hoat van hoa nghe thuat khac deu chiu su
tac dong cua su thay doi, nhung ban sac van hoa cua ho nhu mot cong dong
rieng van dugc giu gin. Trong qua trinh hoi nhap hien nay, nhieu sac thai
20


van hoa lai dugc khoi phuc lai (nhu nghi det, xoe Thai, nghe thuat am
^

r

7

thuc...) nham phuc vu cho su phat trien kinh te va van hoa, gop phan vao
buc tranh chung nhieu mau sac cua toan dan toe. Khi ma toan cau hoa va
hoi nhap quoc te da len loi vao tung ngo ngach cua cuoc song, thi du chung
r

r

7

ta co co tinh niu keo, bam giu cung khong the nao giu dugc. Do vay, van
de la binh tinh xem xet va tim cach hoa nhap, thich nghi vai no de tim ra
huang di cho minh, de tu do ma phat trien. Tu cho hieu biet va thich nghi
vai the giai hien dai de tim ra tinh doc dao, so truang cua dan toe minh va
nhung uu the ma no co tu chieu sau van hoa dugc vun dap tu nhieu nghin
nam qua, at se tim ra dugc ch6 dung rieng cho dan toe minh vai mot vi tri
r

r

7

7

i

xung dang trong the giai hien dai. Do chinh la su bien doi de phat trien.

21


K€T LUfiN

Bien d6i van hoa la mot xu the khong thi tranh khoi doi vai tat ca
cac dan toe tren toan te giai, tham chi ngay ca vai nhung nuac phuang Tay
tung dem s\r bien doi den cac dan toe khac bang viec di khai hoa van minh
cho cac dan toe man di moi dg nhu ho thuang noi. Tuy nhien, trong qua
trinh tiep xuc vai cac dan toe man di ay, chinh ho lai bi thuyet phuc bai cac
nen van hoa ma ho di chinh phuc. Nguai Anh chinh phuc An Do, nhung
X.

sau mot thai gian, van hoa An Do da tra thanh mot bo phan van hoa cua
r

/

\

nuac Anh, tham chi thanh van hoa cua giai cap quyen quy nhu tuc uong tra
r

An Do hien nay da tra thanh nep sinh ho$t van hoa cua nuac Anh. Ngoai
ra, con nhieu net van hoa khac dugc nguai Anh va nguai Tay phuang su
?

r

•>

dung trong dai song cua hg. Chang han nhu am thuc phuang Dong dang
tra thanh mot sinh hoat noi troi va dugc ua chuong tai cac nuac Au-My
nhu nhung nha hang Trung Quoc, Viet Nam, Thai Lan... Xu the phuang
Dong hoa dang dugc pho bien a phuang Tay. Ro rang bien doi van hoa
khong chi xuat phat tu mot phia, ngay ca du phia anh huang la mot nen van
r

\

hoa manh, thi qua qua trinh anh huang cua no den mot nen van hoa khac
den mot luc nao do ban than no cung bi tac dong ngugc lai. Day la mot quy

r

*»

r

tv

r

luat tat yeu cua sir phat trien dien ra a mgi nai tren trai dat. Duang nhien,
tuy theo dieu kien cua tung nai, tung dia phuang va dan toe, ma qua trinh
nay dien ra nhanh hay cham, manh me hay ben bi. Q nuac ta cung nhu
vay, cung vai nguai Kinh a mien xuoi, tuy co cham han nhung su bien doi
van hoa cua cac dan toe it nguai cung dien ra mot cach tu nhien trong mgi
•>

r

f

r

thai dai, song manh me nhat ke tu sau chien thang Dien Bien Phu nam
r

r

r

1954 ket thuc cuoc khang chien chong thuc dan Phap cua toan dan toe.
o

*>

r

Thay doi cang manh me han tu khi dat nuac buac vao cong cuoc Doi mai.
Nhung thay doi do cung the hien theo quy luat chung cua the giai dugc cac

22


nha nghien cuu nhieu the he da chi ra, do la xu huang toan cau hoa va hoi
r

f

\

t

nhap quoc te. Nhimg tri thuc nay deu co the ap dung vao nuac ta, tuy
khong phai la dap khuon va cung nhac, ma phai van dung linh hoat vao
hoan canh thuc te cua Viet Nam, cu the a day ta tMy truang hap van hoa
r

toe nguai Thai a tay Bac Viet Nam.
Nguai Thai la mot toe nguai chiem da so trong so cac dan toe thilu
so a Tay Bac Viet Nam. Ho song chu yeu a cac tinh San La, Dien Bien,

Lai Chau, Hoa Binh, Yen Bai va mot phan a Nghe An. Cho den nay, chua
co mot tai lieu chinh xac nao chung minh nguon goc nguai Thai a Viet
r

\

r

\

\

f

Nam tu dau den, nhieu y kien cho rang ho tir mien nam Trung Quoc, tir
f

r

y

\

Sisongbana den day sinh song da nhieu dai va tao ra mot nen van hoa rieng
hoa chung vai cac dan toe khac a Viet Nam. Nguai Thai dinh cu chu yeu a
cac vung thung lung kha bang phang, thuan lgi cho viec trong lua nuac va
cac loai cay luang thuc khac. Vi vay, hp co nhieu kinh nghiem trong viec
canh tac lua nuac. He thong thuy lai muang - phai - lai - lin la mot phuang
thuc su dung nguon nuac ma dugc nhieu dan toe anh em hoc tap va da tra
°

'
r
thanh mot phuang phap canh tac co truyen co gia tri. Nguai Thai song
thanh timg ban quay quan ben nhau theo nhung dong hg va xom gieng than
thiet, giup da va ho trg lan nhau trong cupc song, cung nhau chia nggt se
/

•»

a

r

bui, chong lai thien tai, dich hoa de ton tai va phat trien cho den ngay nay.
'

'

/

9

Tren ban la cac muang gom nhieu ban hap thanh, co mot ca cau to chuc
\

f

\

chat che va ne nep va dugc thu thach qua thai gian chung to su ben vung

cua no. Nhung muang noi tieng trong lich su nhu Muang Thanh, Muang
Mun, Muang So, Muang Tac v.v...M ot thai gian dai, cac muang ay da in
dam trong ki uc cua khong it nguai mien xuoi cung nhu nhimg nha tham
?

hiem va thuc dan Tay phuang. Nhung khung canh thanh binh, tru phu cua
cac ban, muang cua nguai Thai dugc ghi chep trong cac sach va, cac tu
\

r

lieu lich su qua nhieu thai ki nhu cac khu vuc tu tri co dai song van hoa vat
/

\

r

■
>

chat va tinh than phong phu vai cac nep nha san an hien duai cay rung va

23


nhung dieu xde, nhung lan dieu dan ca lam ngay ngat long nguai, nhung co
x

r

gai Thai xinh dep vai nhung bo trang phuc cau ki va chiec khan pieu dac
sac chat van hoa cua nguai Thai da the hien mot sac thai van hoa rieng cua
toe nguai nay.
r

>

r

Song trong dieu kien khac nghiet cua nui rung nhiet dai, giua mot
thien nhien bao la va bi hiem trong khung canh tir nhien hiem tra va xa
f

r

r

cach cua vung nui Tay Bac, nguai Thai cung co nhimg nep song tin
\

r

nguang va phong tuc cua cac dan toe dang ton tai tren manh dat nay. Ho co
vu tru luan rieng cua minh de giai thich the giai bao quanh, ho co cac
phong tuc tap quan, tin nguang, luat tuc, le hoi de xu ly va dap ung cho dai
song xa hoi cua: minh, nham cung co va phat trien trong suot mot thai gian
\

^

f

dai cua lich su. Nhung truyen thong do ton tai dai nay qua dai khac, dugc
\

^

•>

r

r

r

trai nghiem, dugc boi dap va cung co de tra thanh nep song van hoa cua
___

\

M

X

nguai Thai, tao nen nen van hoa cua hp. Do la nhung le hoi cua cong dong
va gia dinh, la nhung nghi le vong dai bam theo va gan bo vai con nguai
r

f

\

trong suot cuoc dai tu luc sinh ra cho den khi tra ve vai cat bui. Nhung net
■
\

r

\

van hoa do dong hanh vai cuoc song cua hp, cung hp vui buon, chia se
trong moi luc moi nai. No lam cho hp hanh phuc va sung suang truac
nhimg thanh qua ma hp co dupe, niem vui cua nghi le ngay mua boi thu, su
x

x

r

r

man nguyen cua mot sinh hoat cong dong nham tao ra su gan ket giua cac
thanh vien, niem vui khi gia dinh co them mot thanh vien mai, su se chia,
\

r

f

r

an ui khi gap nhung noi buon luc dm dau hay mat mat nguai than... Tat ca
\

•>

"S

nhimg dieu do dugc the hien trong cac sinh hoat van hoa cong dong, trong
cac nghi le lien quan den con nguai, ma viec tham gia vao do nguai ta
khong chi de se chia, ma con la sir khang dinh vai tro, vi tri cua moi thanh
vien trong cong dong ay. Do la quyen lgi, song cung la nghTa vu va trach
nhiem. Nhung cai do lam cho moi ca nhan gan bo vai cong dong han, dong
'
'
'
r
thai cung tao cho cong dong ngay mot ben chat han nham doi pho vai
nhimg bat trac hay hiem hoa tu ben ngoai cong dong. Nhung le hoi, tin
r

r

f

r

•>

\

nguang va phong tuc ay lam nen mot su co ket vimg chac de cong dong
24