Nhân vật tha hóa trong tiểu thuyết “số đỏ” của vũ trọng phụng

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài
- Vũ Trọng Phụng không chỉ là “ông vua phóng sự của đất Bắc” mà còn là một
tiểu thuyết gia nổi tiếng. Nhiều tiểu thuyết của ông như Giông tố, Vỡ đê, Số đỏ được
xếp vào hàng kiệt tác của nền văn học Việt Nam hiện đại. Từ những năm cuối thế kỷ
XX đến nay, nhiều tác phẩm (hoặc trích đoạn tác phẩm) của ông đã được được vào
sách giáo khoa phổ thông, giáo trình Đại học-Cao đẳng ở Việt Nam.
- Thế giới nhân vật trong tiểu thuyết Vũ Trọng Phụng vô cùng phong phú, đa
đạng nhưng loại nhân vật “tha hóa” là một trong những đóng góp nổi bật của ông cho
dòng văn học hiện thực phê phán Việt Nam thời kỳ 1930-1945 nói riêng và nền văn
học Việt Nam hiện đại nói chung.
- Tìm hiểu nhân vật “tha hóa” trong tiểu thuyết Vũ Trọng Phụng không những
góp thêm tiếng nói xác định những giá trị, những đóng góp to lớn của nhà văn cho nền
văn học nước nhà mà còn giúp bản thân hiểu rõ hơn về cuộc đời và sự nghiệp sáng tác
văn học của Vũ Trọng Phụng.
Từ những lý do trên, chúng tôi chọn nghiên cứu đề tài: Nhân vật tha hóa trong
tiểu thuyết “Số đỏ” của Vũ Trọng Phụng.
2. Lịch sử vấn đề
Từ trước tới nay, có khá nhiều công trình nghiên cứu về nhân vật “tha hóa” nói
riêng và nhân vật tiểu thuyết của Vũ Trọng Phụng nói chung. Những công trình và bải
viết mà chúng tôi bao quát, tập hợp được là:

1


- Vũ Trọng Phụng, sức mạnh tưởng tượng tổng hợp và tiếng cười châm biếm
của GS Nguyễn Đăng Mạnh (in trong Chân dung phong cách-Nxb Văn học, 2001) đã
đề cập đến hiện thực rộng lớn và thế giới nhân vật đông đảo trong tiểu thuyết của Vũ
Trọng Phụng.
- Vũ Trọng Phụng tác phẩm và lời bình (Nxb Văn học, 2014), tập hợp nhiều bài

viết về cuộc đời và sáng tác của Vũ Trọng Phụng. Đáng chú ý nhất là các bài
viết: Sự thể hiện con người “tha hóa” trong các tiểu thuyết hiện thực của Vũ
Trọng Phụng (Đinh Trí Dũng), Tiểu thuyết “Số đỏ” và tài nghệ của Vũ Trọng
Phụng, Đọc lại “Giông tố”của Vũ Trọng Phụng (Nguyễn Đăng Mạnh), Nhân
vật Xuân Tóc Đỏ trong “Số đỏ” của Vũ Trọng Phụng (Hà Minh Đức).
- Chuyên luận Nhân vật tiểu thuyết Vũ Trọng Phụng của Đinh Trí Dũng, Nxb
Đông Tây, 2005, là một công trình khoa học nghiên cứu về nhân vật tiểu thuyết của
Vũ Trọng Phụng.
Tuy nhiên, chưa có công trình nào đi sâu tìm hiểu, nghiên cứu nhân vật “tha
hóa” trong tiểu thuyết Số đỏ của Vũ Trọng phụng một cách đầy đủ, có hệ thống nhưng
những bài báo, chuyên luận trên là những tài liệu quý báu giúp chúng tôi hoàn thành
Khóa luận tốt nghiệp này.
3. Nhiệm vụ nghiên cứu
Nhiệm vụ chính của Khóa luận là nghiên cứu loại nhân vật “tha hóa” trong tiểu
thuyết Số đỏ với các nội dung cụ thể sau:
- Giới thuyết về nhân vật “tha hóa” và nhân vật “tha hóa” trong tiểu thuyết Vũ
Trọng Phụng.

2


- Tìm hiểu nhân vật “tha hóa” trong tiểu thuyết Số đỏ của Vũ Trọng Phụng.
4. Phạm vi nghiên cứu
Phạm vi nghiên cứu của Khóa luận bao gồm những tiểu thuyết của Vũ Trọng
Phụng có xây dựng loại nhân vật “tha hóa” như Giông tố, Vỡ đê, Làm đĩ nhưng trọng
tâm là tiểu thuyết Số đỏ.
5. Phương pháp nghiên cứu
Khóa luận kết hợp vận dụng nhiều phương pháp nghiên cứu: Phương pháp loại
hình, phương pháp hệ thống-cấu trúc, phương pháp phân tích, tổng hợp…
6. Đóng góp mới của khóa luận

Đây là Khóa luận đầu tiên nghiên cứu nhân vật “tha hóa” trong tiểu thuyết Số
đỏ của Vũ Trọng Phụng một cách tương đối toàn diện, có hệ thống nhằm làm sáng tỏ
những đóng góp nổi trội của nhà văn cho nền tiểu thuyết hiện đại Việt Nam trên
phương diện xây dựng nhân vật, phản ánh hiện thực, phơi bày bộ mặt xã hội thực dân
phong kiến thối nát làm tha hóa nhân phẩm con người.
7. Cấu trúc khóa luận
Ngoài phần Mục lục, Mở đầu, Kết luận, Tài liệu tham khảo, Khóa luận gồm có
2 chương:
Chương 1: Nhân vật “tha hóa” trong tiểu thuyết Vũ Trọng Phụng
Chương 2: Nhân vật “tha hóa” trong tiểu thuyết Số đỏ của Vũ trọng Phụng
Chương 1
NHÂN VẬT “THA HÓA” TRONG TIỂU THUYẾT VŨ TRỌNG PHỤNG
1. Nhân vật văn học và nhân vật “tha hóa” trong văn học

3


1.1. Nhân vật văn học
Nhân vật văn học là con người được miêu tả, thể hiện trong tác phẩm bằng
phương tiện nghệ thuật. Nhân văn văn học có thể có tên riêng hoặc không có tên riêng.
Cũng có khi khái niệm nhân vật văn học được sử dụng như một ẩn dụ để chỉ một hiện
tượng nổi bật nào đó trong tác phẩm như “chữ” trong tác phẩm Chữ người tử tù của
Nguyễn Tuân.
Nhân vật văn học là một đơn vị nghệ thuật mang tính ước lệ, không thể đồng
nhất với con người có thật trong đời sống xã hội, ngay cả khi tác giả xây dựng nhân
vật với những nét rất gần với nguyên mẫu có thật.
Nhân vật văn học được miêu tả qua các biến cố, xung đột, mâu thuẫn. Đó là
mâu thuẫn trong nội tâm nhân vật, là mâu thuẫn giữa nhân vật này với nhân vật khác,
giữa tuyến nhân vật này với tuyến nhân vật kia. Nhân vật văn học là một chỉnh thể vận
động, có tính cách được bộc lộ dần trong không gian, thời gian.

1.2. Nhân văn “tha hóa” trong văn học
Nhân vật “tha hóa” là nhân vật văn học, do nhà văn hư cấu, tưởng tượng xây
dựng nên nhằm phản ánh hiện thực xã hội mục ruỗng, xấu xa đã làm biến đổi bản chất
con người.
Nhân vật “tha hóa” là sản phẩm của chủ nghĩa hiện thực. Sự ra đời của chủ
nghĩa hiện thực tạo ra một bước ngoặt trong việc khám phá con người.
2.Nhân vật “tha hóa” trong tiểu thuyết Vũ Trọng Phụng

4


Thế giới nhân vật “tha hóa” trong tiểu thuyết của Vũ Trọng Phụng rất đa dạng
và phong phú. Chúng ta có thể phân nhân vật “tha hóa” thành hai loại là nhân vật tự
tha hóa và nhân vật bị tha hóa.
2.1. Nhân vật tự “tha hóa”
Nhân vật tự tha hoá là những nhân vật “tính cách căn bản đã cố định từ đầu,
nhân vật không thay đổi môi trường sống của mình” . Đó là những kẻ tham lam tiền
bạc, vật chất, đam mê lối sống sa đoạ, tham vọng quyền lực đỉnh cao như Nghị Hách
trong Giông Tố, Xuân Tóc Đỏ, bà Phó Đoan trong Số đỏ, thầu khoán Khoát trong Vỡ
đê,…
Nghị Hách trong Giông tố điển hình cho loại nhân vật này. Hắn là một điển
hình nghệ thuật bất hủ về tầng lớp tư sản, đại địa chủ bản xứ trong quá trình làm giàu
và thăng tiến đầy tội ác. Hắn có lối sống xa hoa, "hoang dâm vô độ". Nhờ "lừa thầy
phản bạn" và mánh khóe mà chẳng bao lâu hắn đã trở nên giàu có. Cách ăn chơi của
hắn thì y như các vị công hầu khanh tướng trong tiểu thuyết Tàu, có mười một nàng
hầu đặt dưới quyền một mụ quản gia.
Hình ảnh đầu tiên chúng ta bắt gặp trong Giông tố lại là một vụ lừa đảo, “cưỡng
dâm có tổ chức”, một hình ảnh không mấy tốt đẹp mà kẻ cầm đầu, gây tội ác này
không ai khác lại chính là Nghị Hách. Nhân lúc xe bị hỏng, hắn đã lừa một cô thôn nữ
ngây thơ, trong trắng để cưỡng dâm trong thùng xe.

Hắn không những đang tâm “cưỡng dâm” con gái nhà lành mà còn “khép” cả
nhà, cả làng người ta vào tội vu khống. Một xã hội lắm thị phi, đổi trắng thay đen, cái
xã hội mà công lý nhường chỗ cho quyền lực và tiền bạc. Vũ Trọng Phụng tập trung tô

5


đậm thói dâm đãng, xa hoa của những kẻ có tiền và có thói quen dùng tiền để giải
quyết mọi việc, kể cả bẻ cong công lý, lẽ phải.
Một kẻ không có tính người, một hình mẫu “lý tưởng” của xã hội đảo điên,
Nghị Hách là một trường hợp đặc biệt của tội ác: hiếp dâm, giết người, vu oan giá họa,
cướp đoạt tài sản, … miễn sao đạt được mục đích thỏa mãn tính dâm dục và làm giàu
tiến thân.
Trên nền tảng của cái xã hội Tây chả ra Tây, Ta chả ra Ta ấy, Vũ Trọng Phụng
đã ném một quả bom vào một xã hội chó đểu khi xây dựng thành công một hình mẫu
điển hình về mọi mặt, mọi phương diện là Nghị Hách. Mặt khác, qua nhân vật này, Vũ
Trọng Phụng muốn lên tiếng cảnh báo về sự phát triển của cái ác đang âm thầm làm
biến đổi xã hội, biến đổi bản chất tốt đẹp của con người.
2.2 Nhân vật bị “tha hóa”
Nhân vật

bị tha hóa khác với nhân vật tự tha hoá ở chỗ họ

tha hoá nằm ngoài ý muốn chủ quan của bản thân. Đối tượng
của nhân vật bị tha hóa thuộc đủ các thành phần trong xã hôi,
từ người nông dân cho đến người tri thức như Mịch, Long
trong Giông tố, Huyền trong Làm đĩ,… Mỗi nhân vật có một
quá trình bị tha hóa riêng nhưng cùng chung một quy luật
nghiệt ngã: Quy luật của sự tha hóa. Đó là tình trạng con
người bị bóp nghẹt bởi hoàn cảnh xã hội thối nát, con người

6


không thể sống như mình mong muốn và dần đánh mất chất
người của mình.
Mịch (trong Giông tố) là một cô gái hiền lành, chân chất, có đôi nét ngây thơ,
khờ dại của những cô thôn nữ quanh năm sống dưới lũy tre làng. Cuộc sống của Mịch
thay đổi chỉ sau một đêm. Cái đêm “Giông tố” mà Nghị Hách đã gây ra cho cô khi đi
ngang sang làng Quỳnh Thôn. Hắn nhẫn tâm tước đoạt sự trong trắng của cô gái trẻ
chỉ đáng tuổi con hắn, hắn đổ tai họa xuống gia đình cô khiến cô từ người bị hại trở
thành kẻ vu khống bị cả làng xa lánh.
Mịch ban đầu là nhân vật tiêu biểu cho những người nghèo ở nông thôn bị ức
hiếp, bị xâm phạm nhân phẩm bởi những kẻ có tiền và có địa vị. Mịch là một cô gái
giàu lòng tự trọng, biết ý thức về nhân phẩm của mình.
Từ khi sau đêm“Giông tố”, Mịch đã biến thành một người đàn bà rắc rối, phức
tạp và dâm đãng. Cô cư xử vô duyên, đáng ghét. Cô hách dịch, thẳng tay trách mắng
kẻ ăn người ở theo kiểu bà lớn. Mịch từ một cô gái chân quê, mộc mạc đã dần dần trở
thành một kẻ lì lợm, ngang ngạnh, táo bạo bất chấp mọi sự trên đời.
Nhân vật Mịch được Vũ Trọng Phụng khắc họa hết sức chân thực trong phần
đầu nhưng càng về sau khối óc hoài nghi về phẩm chất con người của Vũ Trọng
Phụng trỗi dậy đã dần đưa nhân vật Mịch ra khỏi tính chân thực vốn có, biến cô gái
hiền lành ngày nào trở thành thiếu phụ dâm đãng, vô duyên, tự mãn về sự giàu có của
mình
Phải chăng hoàn cảnh đã làm thay đổi bản chất tốt đẹp vốn có của con người?
Vũ Trọng phụng đã để Mịch trở thành vợ lẽ của Nghị Hách rồi mới cho cô bộc lộ

7


“bản tính dâm đãng” của mình. Dù tác giả đã đưa ra vô số những lý do minh chứng

cho sự thoái hóa biến chất của Mịch nhưng các lí lẽ đưa ra không đủ sức biện minh
cho những hành động ham muốn nhục dục vô độ của cô.
Kinh khủng nhất là hành động “ngoại tình bằng tư tưởng” của Mịch làm người
đọc cảm thấy ghê tởm. Chính những chi tiết này đã làm lu mờ đi những ấn tượng tốt
đẹp mà Vũ Trọng Phụng đã dày công xây dựng cho nhân vật Mịch trước đó.
Cũng giống như Mịch, nhân vật Long (trong Giông tố) đã để lại trong lòng
người đọc nhiều trăn trở. Long là người vừa đáng thương vừa đáng ghét. Thương cho
chàng trai có tình yêu trong trắng nhưng không thành. Ghét vì chàng sau khi đã quyết
định tha thứ cho Mịch nhưng luôn tự vấn, dằn vặt bản thân về sự "mất tân" của người
yêu. Và đáng lên án nhất là những hành động trái với luân thường đạo lý, trái với
lương tâm.
Long, một người có tư tưởng tiến bộ, xuất hiện với tư cách là chồng chưa cưới
của Mịch. Khi biết tin Mịch bị cưỡng hiếp đã không ruồng bỏ Mịch mà an ủi, động
viên Mịch khi cô rối trí, muốn quyên sinh. Nhưng tình yêu và lòng vị tha của chàng
không vượt qua được định kiến và sự cảm dỗ của đồng tiền, của danh vọng. Chỉ cần
Tú Anh-con trai cả của Nghị Hách cũng là ông chủ của Long- khuyên nhủ vài câu và
hứa hẹn sẽ gả em gái cho thì Long đã từ bỏ ngay người vợ chưa cưới của mình, gián
tiếp đẩy Mịch vào con đường tha hóa.
Long và Mịch là hai con người có chung một số phận, chung hoàn cảnh và là
nạn nhân của cái xã hội “chó đểu” Tây chả ra Tây, Ta chả ra Ta. Vũ Trọng Phụng xây
dựng hình tượng nhân vật Long trở thành nhân vật “đa tính cách”. Một người đàn ông

8


chung thủy, sắt son, có học thức nhưng chỉ vì một bước lầm lỡ tin vào kẻ đạo đức giả
mà nhẫn tâm đẩy người mình yêu vào tay một kẻ hoang dâm vô độ.
Vũ Trọng Phụng đưa người đọc đi từ ngạc nhiên này đến ngạc nhiên khác. Một
“vòng loạn luân thu nhỏ” dần hé mở, sự thật giấu kín được phơi bày. Những tình tiết
độc đáo và bất ngờ làm câu chuyện thêm lôi cuốn, hấp dẫn. Long tự đưa mình đến với

con đường sa đọa, đắm chìm trong “nàng tiên nâu”, “động bàn tơ” của các nhà chứa để
rồi trái tim càng ngày càng đau đớn. Và cái chết trong vòng tay của cô gái làng chơi
phải chăng là cái kết có hậu cho cuộc đời đầy bế tắc của Long?
Làm đĩ là một tiểu thuyết thực nghiệm, xoay quanh câu truyện về cuộc đời đầy
gian truân của Huyền. Vũ Trọng Phụng để nhân vật tự kể về cuộc đời mình như một
lời than vãn, khuyên nhủ con người. Nỗi đau khổ của người phụ nữ gắn liền với khao
khát tình dục, những cảnh ân ái trần tục khiến cuộc đời Huyền thêm phần chua chát,
đắng cay trong mắt độc giả. Tuy sống trong cảnh ô nhục nhưng Huyền không chôn vùi
tâm hồn mình trong vũng bùn ấy. Cô vẫn ngày ngày viết lại nhật ký về cuộc đời mình
và muốn lưu lại như một thứ “bằng chứng xác thực” cảnh tỉnh để những cô gái đang
tuổi trăng tròn để họ không lặp lại vết xe đổ đó. Vũ Trọng Phụng để Huyền làm như
vậy phải chăng chính ông cũng muốn làm điều gì đó có ích cho đời, cứu vãn những
con người đang trên bờ vực sa ngã? Đằng sau cái lớp vỏ phê phán, mỉa mai, phải
chăng là một niềm đau xót, cảm thông, xót thương cho kiếp “hồng nhan bạc mệnh”
của Huyền nói riêng, của những người phụ nữ lầm lỡ nói chung.
Huyền là một cô gái thông minh, xinh đẹp, sinh trưởng trong một gia đình danh
giá và được thừa hưởng nền giáo dục phong kiến hà khắc, khuôn mẫu. Như bao cô gái

9


trẻ khác, Huyền luôn tò mò, khao khát tìm hiểu về vấn đề giới tính nhưng không được
cha mẹ, người thân đáp ứng. Trong lúc Huyền đang say đắm trong thế giới riêng về
những vấn đề nam nữ thì Nguyễn Lưu, người anh họ xa của cô xuất hiện. Vì tò mò, vì
muốn khám phá sự bí ẩn của tình dục nên cô đã thông dâm với anh ta. Mối tình vừa
chớm nở đã không đơm hoa kết trái bởi cha mẹ cô tìm cách gả cô cho một người có
học thức, giàu có. Nguyễn Lưu tìm đủ mọi cách để hai người được bên nhau nhưng
không thành. Nguyễn Lưu phải tìm đến cái chết còn Huyền phải lấy chồng.
Đêm tân hôn, khi Huyền vô cùng lo sợ về chuyện “mất tân” thì chồng cô lại tự
thú là mình mắc bệnh giang mai đang chữa trị và cầu xin Huyền tha thứ. Chính những

khao khát không được thỏa mãn đó là nguyên nhân dẫn đến tấn bi kịch trong cuộc đời
Huyền. Cô đắm chìm trong cuộc tình vụng trộm với Tân và bị chồng phát hiện đuổi ra
khỏi nhà. Cũng lúc ấy, cô phát hiện ra bộ mặt đểu giả, lừa đảo của Tân. Cô sụp đổ
hoàn toàn, mọi thứ trước mắt cô chỉ toàn màu đen. Mọi cánh cửa đã khép lại với cô.
Huyền buộc phải dấn thân vào con đường “bán trôn nuôi miệng”.
Môi trường gia đình và xã hội đã góp phần tạo lập nên tính cách con đĩ của
Huyền nhưng cũng chính Huyền đã tạo cho xã hội một cánh nhìn mới về cái nghề
mà mọi người xem là thấp hèn trong xã hội. Đó là cả một quá trình tha hóa và quá
trình tìm lại nhân cách, tìm lại chữ “ người” của Huyền.
Vũ Trọng Phụng cho rằng môi trường, hoàn cảnh xã hội và gia đình quyết định
tính cách của Huyền, nhưng cũng chính môi trường đó đã biến Huyền thành “con đĩ’
trong lớp vỏ là cô gái con nhà danh giá, có giáo dục. Có thể nói Huyền đã có cú lội
ngược dòng ngoạn mục để khẳng định quyền sống, quyền làm người bởi tình dục là

10


một phần của tình yêu, là một nhu cầu tất yếu của con người cần được xã hội thừa
nhận. Đó cũng chính là khát vọng giải phóng con người của nghệ sỹ của Vũ Trọng
Phụng. Đây là logic tất yếu của sự tồn tại không thể nào đảo ngược và là căn nguyên
sâu xa cho những lý lẽ khả dĩ đem lại một cái nhìn thật sự nghiêm túc về Làm đĩ của
ông.

Chương 2
NHÂN VẬT “THA HÓA” TRONG TIỂU THUYẾT SỐ ĐỎ
CỦA VŨ TRỌNG PHỤNG
1. Thế giới nhân vật “tha hóa” trong tiểu thuyết Số đỏ
1.1. Nhân vật “tha hóa” là ông, bà chủ
Đại diện tiểu biểu cho những ông chủ, bà chủ thuộc tầng lớp thượng lưu trong
xã hội Việt Nam những năm 30 của thế kỷ trước đã được Vũ Trọng Vũ dựng lên trong

tiểủ thuyết Số đỏ là cụ cố Hồng, bà Phó Đoan.
1.2. Nhân vật “tha hóa” là trí thức
Điển hình cho loại nhân vật “tha hóa” trí thức là Văn Minh, ông Phán mọc
sừng, Hoàng Hôn-vợ ông Phán mọc sừng, Tuyết, Cậu Tú Tân-con trai út cụ cố Hồng,
Tip Phờ Nờ-nhà thiết kế trang phục Âu Hóa. Tất cả họ đều có điểm tương đồng là bịp
bợm, giả dối, đểu cáng.
1.3. Nhân vật “tha hóa” là những kẻ thi hành pháp luật và sư sãi
Nhân vật “tha hóa” đại diện cho những kẻ chấp pháp mù quáng như Min Đơ,
Min Toa và Sư Tăng Phú-người sáng lập ra báo Gõ Mõ.

11


1.4. Nhân vật “tha hóa” là bình dân
Nhân vật “tha hóa” thuộc tầng lớp bình dân là lang Tỳ, lang Phế và điển hình
là Xuân Tóc Đỏ.
2. Xuân Tóc Đỏ điển hình cho hình mẫu nhân vật “tha hóa”
Xuân Tóc Đỏ đúng như cái tên, bắt đầu bước vào câu chuyện cho đến khi kết
thúc chuyện toàn gặp những chuyện may mắn. Hắn bịp người chỉ bằng một bài quảng
cáo thuốc lậu. Hắn sử dụng câu học mót của TYPN: “Chúng tôi rất được hân hạnh”
mỗi khi tiếp khách hàng nữ. Hắn đưa ra những lời khoe mẽ khi giới thiệu về bản
thân: “Me sừ Xuân, giáo sư quần vợt, cái hy vọng của Bắc Kỳ”. Những “phẩm chất”
ấy đã tạo nên cái tên Xuân Tóc Đỏ.
Xuân Tóc Đỏ là sản phẩm của xã hội đường phố, của môi trường vô giáo dục,
không ai dạy dỗ, kèm cặp, phải lang thang kiếm sống với nhiều nghề phức tạp nên
sớm trở thành một kẻ lưu manh, tha hóa thực thụ. Bản chất lưu manh của hắn được thể
hiện từ cách ăn nói tục tĩu “mẹ kiếp”, ‘nước mẹ gì” đến hành động nhìn trộm con gái
tắm, nhìn trộm bà đầm thay đồ… Thế nhưng trong một hoàn cảnh đặc biệt hắn được
nhập vào môi trường của những kẻ giàu có, những con người dang ôm ấp mộng Âu
hóa và cải cách xã hội.

Bà Phó Đoan đã dang tay cứu vớt, đưa hắn từ môi trường hạ lưu lên địa vị
thượng lưu, chuyên trách quảng cáo ở tiệm Âu Hóa.
Bằng miệng lưỡi, thủ đoạn, mánh lới của một gã chuyên rao bán thuốc lậu,
Xuân Tóc Đỏ có đủ khả năng để tạo dựng chỗ đứng, lôi kéo khách hàng cho vợ chồng
Văn Minh. Hắn tận dụng triệt để những gì hắn học mót được, những gì cuộc đời dạy
hắn kết hợp với cái “Số đỏ” của mình để chứng minh cho người khác thấy gã là bậc tri

12


thức, sinh viên trường thuốc. Chỉ bằng một đoạn trong bài quảng cáo thuốc lậu mà hắn
đã khiến cụ cố Hồng bái phục.
Hắn chọn đúng thời điểm để nói (khi giúp ông Phán mọc sừng), để xuất hiện
(đến viếng đám ma cụ cố tổ) để kiếm lời và trở thành “ân nhân” gia đình cụ cố Hồng:
“Xuân tuy phạm tội quyến rũ một em gái ông, tố cáo cái tội trạng hoang dâm của một
em gái khác nữa của ông, nhưng tình cờ đã gây ra cái chết của ông cụ già đáng chết.
Hai cái tội nhỏ, một cái ơn lớn”.
Từ một kẻ vô lại, vô học bỗng chốc Xuân Tóc Đỏ trở thành đốc tờ, triết gia, thi
sĩ, nhà cái cách xã hội, anh hùng cứu quốc,…Nghịch lý này được Vũ Trọng Phụng vẽ
ra bằng những nét nguệch ngoạc, tùy tiện tạo thành một bức chân dung biếm họa.
Trong trận đấu giao hữu với tay vợt hàng đầu nước Xiêm La, Xuân vô cùng hả
hê, sung sướng khi được coi là “anh hùng cứu quốc”, là “một vĩ nhân” được người đời
tung hô: “Xuân Tóc Đỏ vạn tuế! Sự đại bại vạn tuế”. Hơn thế, hắn còn dùng những lời
lẽ huênh hoang, kênh kiệu, xấc xược để ngụy biện cho thất bại của mình trước công
chúng.
Có thể nói, Xuân Tóc Đỏ bước từ thế giới hạ lưu sang thế giới thượng lưu chỉ
là bước từ môi trường tha hóa này sang môi trường tha hóa khác. Bản chất của hai
tầng lớp này có nhiều điểm chung: dâm đãng, bịp bợm, lừa lọc, đểu giả, chuyên hợm
người và hợm mình. Chính vì thế mà Xuân không bỡ ngỡ, khó hòa đồng khi “sẩy
chân” vào giới thượng lưu.

Từ đâu mà Xuân Tóc Đỏ lại “đỏ” thế? Được “quí nhân” phù trợ nhiều đến thế?
Trong cuộc sống, chẳng ai muốn kết nạp một kẻ ma cà bông, vô lại, vô học, sống đầu

13


đường xó chợ, làm đủ mọi nghề mạt hạng, có “sở thích” nhìn trộm phụ nữ thay đồ vào
cái xã hội thương lưu cả. Chẳng qua, do bản chất bịp bợm, dối trá Văn Minh đã lỡ tâng
bốc hắn trước mặt cụ cố tổ là “sinh viên trường thuốc”, “Đốc tờ Xuân” khi bảo hắn
xem bệnh cho cụ. Cứ thế, các danh hiệu “trí thức”, “chuyên gia quần vợt”, “nhà cải
cách xã hội”, “anh hùng cứu quốc”,… lần lượt được Văn Minh và giới thượng lưu
“gắn” dần cho hắn để lăng xê cho tiệm Âu Hóa và phong trào cải cách xã hội của
mình. Khi đã đưa Xuân lên mây, Văn Minh phải tự ép bản thân chấp nhận một thằng
em rể vô lại dưới cái lốt đẹp đẽ, hào nhoáng do hắn tạo ra. Sau đó Văn Minh lại trát
thêm một lớp vỏ nữa để che giấu bản chất đê tiện của kẻ vô học, vô lại cho Xuân khi
tạo điều kiện cho hắn thi quần vợt, trở thành “anh hùng cứu quốc” được tặng thưởng
Bắc đẩu bội tinh.
Vũ Trọng Phụng rất thành công khi xây dựng nhân vật điển hình Xuân Tóc Đỏ
- một nhân vật có một không hai của thời đại.

Một hình mẫu điển hình cho mẫu

nhân vật ‘tha hóa”, tha hóa từ trong ra ngoài, từ suy nghĩ cho đến hành động. Ở hắn
quy tụ đủ các yếu tố: dâm, đểu, dối trá, thủ đoạn, … Những yếu tố xấu xa vốn nẩy
mầm trong con người hắn, sau đó học được nơi đầu đường xó chợ và tiêm nhiễm từ
giới thượng lưu trong xã hội “chó đểu” của thời Âu Hóa trong xã hội nước ta những
năm 30 thế kỷ XX.
KẾT LUẬN
1. Vũ Trọng Phụng là một trong những nhà báo, nhà văn xuất sắc nhất của dòng
văn học hiện thực phê phán Việt Nam giai đoạn 1930-1945 nói riêng và nền văn học

hiện đại Việt Nam nói chung. Ở lĩnh vực nào ông cũng để lại cho nền văn học nước

14


nhà những kiệt tác. Những thiên phóng sự Cơm thầy cơm cô, Kỹ nghệ lấy Tây, Cạm
bẫy người, … đã nâng tên tuổi nhà văn họ Vũ thành “Ông vua phóng sự của đất Bắc”.
Những tiểu thuyết Giông tố, Vỡ đê, Số đỏ …nâng tầm “Ông vua phóng sự” thành một
tiểu thuyết gia hàng đầu Việt Nam. Tác phẩm của ông “có khả năng chiếm lĩnh cuộc
sống ở một tầm khái quát tổng hợp ít có ở những nhà tiểu thuyết đương thời”.
2. Trong thế giới nhân vật phong phú, đa dạng đó, Vũ Trọng Phụng đặc biệt
thành công khi khắc họa nhân vật phản diện. Ngòi bút trào phúng của ông đã tạo nên
một loạt chân dung những Nghị Hách, Vạn Tóc Mai, Phó Đoan, cậu Phước, Xuân Tóc
Đỏ, cụ cố Hồng… Ông khá nhất quán trong việc lột trần cái “dâm”, cái “đểu”, cái bất
lương, giả dối của bọn chúng. Những lúc đó ngòi bút ông sắc sảo “như roi quất”, “như
dao chem”, “như đóng đinh chúng nó lên… cho thiên hạ muôn đời nguyền rủa”. Dưới
ngòi bút của Vũ Trọng Phụng các nhân vật có mối quan hệ ràng buộc, ảnh hưởng lẫn
nhau. Người này là nguyên nhân ảnh hưởng đến sự tha hóa của người kia. Ví như
Xuân Tóc Đỏ chỉ là thằng nhặt banh trong sân quần vợt được bà Phó Đoan cứu vớt,
đưa về tiệm Âu Hóa của vợ chồng Văn Minh. Sau đó, được Văn Minh thổi phồng lên
với các danh hiệu “sinh viên trường thuốc”, “nhà cải cách xã hội”, “giáo sư quần vợt”.
Những danh hiệu rất kêu ấy, chẳng phải do Xuân Tóc Đỏ nghĩ ra và muốn thế mà
người ta bắt hắn phải như thế.

15


3. Số đỏ là tiểu thuyết thành công nhất trong sự nghiệp cầm bút của Vũ Trọng
Phụng. Nhà văn đã dựng nên nhiều bức chân dung biếm họa về nhân vật “tha
hóa” mà điển hình cho hình mẫu của loại nhân vật này là Xuân Tóc Đỏ. Ở

Xuân có sự kết hợp giữa cái ma mãnh, xấc xược, hỗn láo theo kiểu du côn của
những kẻ đầu đường xó chợ với thói đểu giả, bịp bợm, dối trá, hợm hĩnh của
tầng lớp thượng lưu đang chạy theo trào lưu Âu hóa trong xã hội đương thời.
Nhân vật Xuân Tóc Đỏ không chỉ điển hình cho loại người cơ hội, tha hóa
trong xã hội thực dân phong kiến nước ta thời kỳ 1930-1945 mà ít nhiều có giá
trị trong mọi thời đại.

16


17