NGHIÊN CỨU KIẾN THỨC VÀ THỰC HÀNH VỆ SINH AN TOÀN THỰC PHẨM CỦA NGƯỜI TIÊU DÙNG TẠI HUYỆN CÁI NƯỚC - CÀ MAU NĂM 2010

NGHIÊN CỨU KIẾN THỨC VÀ THỰC HÀNH
VỆ SINH AN TOÀN THỰC PHẨM CỦA NGƯỜI TIÊU DÙNG
TẠI HUYỆN CÁI NƯỚC - CÀ MAU NĂM 2010
Phạm Thị Tâm, Tô Văn Lành
TÓM TẮT
Đặt vấn đề: Vấn đề tìm hiểu kiến thức và thực hành của người tiêu dùng về VSATTP là rất
cần thiết, sử dụng thực phẩm nhiễm bẩn, nhiễm độc không chỉ ảnh hưởng trực tiếp, thường
xuyên đến sức khỏe con người mà còn liên quan chặt chẽ đến năng suất, hiệu quả phát triển
kinh tế, thương mại, du lịch và an sinh xã hội.
Mục tiêu nghiên cứu: Xác định tỷ lệ người tiêu dùng có kiến thức và thực hành về
VSATTP và mối liên quan đến kiến thức và thực hành về VSATTP của người tiêu dùng tại
huyện Cái Nước, tỉnh Cà Mau năm 2010
Đối tượng và phương pháp nghiên cứu: Đây là nghiên cứu cắt ngang mô tả của 270 người
tại một thị trấn và 2 xã (Thạnh Phú, Hưng Mỹ) thuộc huyện Cái Nước, tỉnh Cà Mau. Nghiên cứu
được tiến hành bằng cách phỏng vấn trực tiếp người tiêu dùng từng hộ gia đình theo bộ câu hỏi
được soạn sẵn.
Kết quả nghiên cứu: Về trình độ học vấn: các đối tượng trong mẫu có trình độ học vấn cấp 1
chiếm 44,07%, cấp 2 chiếm 34,81%, cấp 3 chiếm 14,81% và trên cấp 3 chiếm 6,3%. Về công
tác truyền thông: NTD tiếp cận các nguồn truyền thông về VSATTP từ đoàn thể, bạn bè, người
thân 60,4%; từ thông tin đại chúng 44,4%; từ cán bộ y tế 35,2%. Mức độ tiếp cận truyền
thông từ 3 nguồn 16,44%, từ 2 nguồn 25,6%, từ 1 nguồn 42,2%, không nghe được truyền
thông 15,9%. Về kiến thức: Tỉ lệ người có kiến thức chung đúng về VSATTP là 81,48%. Trong
đó, tỉ lệ người có kiến thức đúng khi ăn thức ăn còn thừa hôm trước đảm bảo HVS 83,3%, về
bảo quản thực phẩm sống và chín bằng tủ lạnh HVS 91,9%. Về thực hành: Tỉ lệ người chế biến
có thực hành đúng về VSATTP là 62,22%. Trong đó, NTD sử dụng dụng cụ chế biến như dao,
thớt, rổ dùng cho thực phẩm sống và chín HVS 72,6% và đảm bảo nơi chế biến thực phẩm
hợp vệ sinh 94,1%.
Kết luận: Kiến thức và thực hành đúng về VSATTP của người tiêu dùng nơi khảo sát tương
đối cao. Trình độ học vấn có ảnh hưởng rất lớn đến sự thay đổi về kiến thức và thực hành. Công
tác truyền thông hiện tại có thay đổi đáng kể về mặt kiến thức VSATTP của người tiêu dùng
ĐẶT VẤN ĐỀ

Thực phẩm là nhu cầu thiết yếu cho sự sống để giúp cho cơ thể con người phát triển và
khỏe mạnh. Sử dụng thực phẩm nhiễm bẩn, nhiễm độc không đảm bảo vệ sinh an toàn thực
phẩm không chỉ ảnh hưởng trực tiếp, thường xuyên đến sức khỏe con người mà còn liên quan
chặt chẽ đến năng suất, hiệu quả phát triển kinh tế, thương mại, du lịch và an sinh xã hội. Theo
báo cáo của Tổ chức Y tế thế giới năm 2000, hơn 1/3 dân số các nước phát triển bị ảnh hưởng
của các bệnh do thực phẩm gây ra mỗi năm. Đối với các nước đang phát triển, tình trạng này
lại càng trầm trọng hơn, hàng năm gây tử vong trên 2,2 triệu người. Việt Nam từ năm 1999
đến năm 2007 chỉ tính ngộ độc thực phẩm phải đi bệnh viện cấp cứu đã có 1.391 vụ ngộ độc
cấp tính, với 25.509 người mắc và hơn bốn triệu người mắc các bệnh lây truyền qua thực
phẩm như tả, lỵ, thương hàn...[1],[5].
Những nguyên nhân của tình trạng trên là do nhận thức, thực hành vệ sinh an toàn thực
phẩm và ý thức trách nhiệm của các cơ quan chức năng, người sản xuất, kinh doanh và người

1


tiêu dùng thực phẩm chưa cao. Các công trình nghiên cứu cho thấy trên 60% tỷ lệ người tiêu
dùng thiếu kiến thức về nguyên nhân gây ngộ độc thực phẩm, 40% tỷ lệ người tiêu dùng cho
rằng ngộ độc thực phẩm chủ yếu do thức ăn bị thiêu và rau, quả chưa sạch... [2],[3],[4]
Đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm không những làm giảm tỷ lệ bệnh tật, tăng cường sức
lao động, kéo dài tuổi thọ mà còn cải thiện giống nòi. Vì vậy việc xác định kiến thức và thực
hành về VSATTP và mối liên quan đến kiến thức và thực hành của NTD về VSATTP là rất quan
trọng và cần thiết.
Mục tiêu nghiên cứu
Xác định tỷ lệ người tiêu dùng có kiến thức và thực hành đúng về VSATTP và mối liên
quan đến kiến thức và thực hành đúng về VSATTP của NTD
ĐỐI TƯỢNG - PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
Thiết kế nghiên cứu
Nghiên cứu cắt ngang mô tả.
Địa điểm và Thời gian nghiên cứu

Thị trấn Cái Nước, xã Thạnh Phú, xã Hưng Mỹ, huyện Cái Nước, tỉnh Cà Mau. Từ tháng
03/2010 đến tháng 06/2010
Đối tượng nghiên cứu:
Những người tiêu dùng thực phẩm tại huyện Cái Nước, tỉnh Cà Mau .
Cỡ mẫu: 270 người.
Phương pháp thu thập dữ liệu
Nghiên cứu được tiến hành bằng cách phỏng vấn trực tiếp NTD theo bộ câu hỏi được soạn
sẵn. Để thu thập số liệu chúng tôi tiến hành chọn mẫu nhiều giai đoạn. Giai đoạn 1 chúng tôi
ưu tiên thị trấn là vùng đầu tiên được chọn vào, vì đây là vùng trung tâm của huyện, có đặc thù
riêng về VSATTP, 10 xã còn lại bốc thăm ngẫu nhiên chọn 02 xã. Giai đoạn 2 chọn ấp bằng
cách mỗi xã, thị trấn bốc thăm ngẫu nhiên chọn 03 khóm và 06 ấp. Giai đoạn 3 chọn đối tượng
nghiên cứu bằng phương pháp ngẫu nhiên hệ thống
Xử
l
ý và phân tích dữ liệu
Sau khi điều tra trực tiếp đối tượng trên, dữ liệu sẽ được làm sạch. Các phiếu điều tra
không hợp lệ sẽ bị loại ra, sau đó nhập và phân tích dữ liệu bằng chương trình phần mềm
SPSS 12.0.1
KẾT QUẢ VÀ BÀN LUẬN
Đặc điểm của mẫu nghiên cứu
Tỉ lệ NTD nhóm tuổi từ 26-45 chiếm tỉ lệ cao nhất 64,44%, tiếp theo nhóm tuổi từ 46-55
chiếm 22,22% và nhóm tuổi > 55 chiếm 8,52, thấp nhất là từ 18-25 chiếm 4,81%
Trình độ học vấn của NTD còn thấp, phần lớn các đối tượng trong mẫu có trình độ học vấn
cấp I chiếm 44,07%, cấp II chiếm 34,81%, cấp II chiếm 14,81% và trên cấp II chiếm 6,3%.
Trình độ học vấn thấp điều này sẽ ảnh hưởng không tốt đến việc tiếp nhận kiến thức về VSATTP.
Trong mẫu nghiên cứu, buôn bán chiếm 41,48%, nông dân chiếm 29,63%, nội trợ chiếm
13,7%, cán bộ chiếm 9,63%.

2

Truyền thông Giáo dục sức khỏe về VSATTP
Trong mẫu nghiên cứu, tỉ lệ người có tiếp xúc với những nguồn thông tin tuyên truyền về
VSATTP là 84,1%. Nguồn thông tin được NTD tiếp xúc nhiều nhất là từ đoàn thể, bạn bè, người
thân 60,4%, kế đến là qua sách, báo, tivi, truyền thanh, phát thanh 44,4% và thấp nhất qua
nguồn thông tin từ cán bộ y tế 35,2%. Mức độ tiếp cận truyền thông từ 3 nguồn 16,44%, từ 2
nguồn 25,6%, từ 1 nguồn 42,2%.
Kiến thức về vệ sinh an toàn thực phẩm
Bảng 1: Đặc điểm của mẫu nghiên cứu (n=270)
Đặc điểm
Tần số
Tỉ lệ %
Dân tộc: Kinh
261
96,7
Hoa
05
1,5
Khmer
04
1,9
Nơi ở: Thị trấn
90
33,3
Xã
180
66,7
Tuổi: 18-25
13
4,8

26-45
174
64,4
46-55
60
22,2
>55
23
8,5
Trình độ học vấn: Cấp I
119
44,1
Cấp II
94
34,8
Cấp III
40
14,8
> Cấp III
17
6,3
Nghề nghiệp: Buôn bán
112
41,5
Nông dân
80
29,6
Nội trợ
37
13,7

Cán bộ
26
9,6
Dân tộc Kinh là chủ yếu chiếm 96,7%, Hoa chiếm 1,9%, Khmer 1,5%; thị trấn chiếm
33,3% và xã 66,7%; nhóm tuổi từ 26-45 chiếm tỉ lệ cao nhất 64,44%, tiếp theo nhóm tuổi từ
46-55 chiếm 22,22% và nhóm tuổi > 55 chiếm 8,52, thấp nhất là từ 18-25 chiếm 4,81%; buôn
bán chiếm 41,48%; nông dân chiếm 29,63%; nội trợ chiếm 13,7%; cán bộ chiếm 9,63%; trình
độ học vấn của NTD còn thấp, phần lớn các đối tượng trong mẫu có trình độ học vấn cấp I chiếm
44,07%, cấp II chiếm 34,81%, cấp II chiếm 14,81% và trên cấp II chiếm 6,3%. Trình độ học
vấn thấp điều này sẽ ảnh hưởng không tốt đến việc tiếp nhận kiến thức về VSATTP.
Bảng 2: Nguồn cung cấp truyền thông (n=270)
Nguồn truyền thông

Tần số

Tỉ lệ %

Đoàn thể, bạn bè, người thân
163
60,4
Sách, báo, tivi, truyền thanh, phát thanh
120
44,4
Cán bộ y tế
95
35,2
NTD tiếp cận các nguồn truyền thông về VSATTP từ đoàn thể, bạn bè, người thân tương
đối cao 60,4%, từ thông tin đại chúng còn thấp 44,4% và từ cán bộ y tế 35,2%.

3

Bảng 3: Tỉ lệ có kiến thức đúng về các nội dung VSATTP (n = 270)
Tần
số
201
202
184
205

Tỉ lệ
%
74,4
74,8
68,1
75,9

Thực hành về VSATTP

Tần số

Tỉ lệ %

Chọn đúng nơi mua thực phẩm chín đảm bảo HVS
Chọn mua đúng thực phẩm tươi, sống HVS
Chọn thực phẩm đồ hộp, bao gói sẵn an toàn
Chọn mua đúng thực phẩm đồ hộp, bao gói sẵn đảm bảo an toàn,
HVS
Thực hiện đúng việc sử dụng dụng cụ chế biến như dao, thớt, rổ dùng
cho thực phẩm sống và chín hợp HVS

Thực hiện đúng khi ăn thức ăn còn thừa hôm trước đảm bảo HVS
Thực hiện đúng về sử dụng nước HVS
Thực hiện đúng nơi chế biến thực phẩm đảm bảo HVS
Bảo quản thực phẩm sống và chín bằng tử lạnh đúng, đảm bảo HVS
Thực hiện đúng về thời gian bảo quản thực phẩm tươi sống bằng tủ
lạnh

99
109
100

36,7
40
37

218

80,7

196

72,6

232
106
254
243

85,9
39,3

94,1
90

132

48,9

Kiến thức về VSATTP

Nhận thức đúng nơi bán thực phẩm chính HVS
Nhận thức đúng thực phẩm tươi, sống HVS
Nhận thức đúng thực phẩm đồ hộp, bao gói sẵn đảm bảo an toàn, HVS
Nhận thức đúng các loại rau, quả tươi đảm báo HVS trước khi ăn
Nhận thức đúng việc sử dụng dụng cụ chế biến như dao, thớt, rổ dùng
156
57,8
cho thực phẩm sống và chín HVS
Nhận thức đúng khi ăn thức ăn còn thừa hôm trước đảm bảo HVS
225
83,3
Nhận thức đúng về nước HVS
168
62,2
Nhận thức đúng nơi chế biến thực phẩm đảm bảo HVS
216
80
Nhận thức đúng bảo quản thực phẩm sống và chín bằng tủ lạnh HVS
248
91,9
Nhận thức đúng về thời gian bảo quản thực phẩm tươi sống bằng tủ

122
45,2
lạnh HVS
Tỉ lệ NTD kiến thức đúng về các nội dung VSATTP chiếm thương đối cao, cụ thể như:
nhận thức về nơi bán thực phẩm chính HVS 74,4%, thực phẩm tươi, sống HVS 74,8%, thực
phẩm đồ hộp, bao gói sẵn đảm bảo an toàn, HVS 68,1%, các loại rau, quả tươi đảm báo hợp
vệ sinh trước khi ăn 75,9%, khi ăn thức ăn còn thừa hôm trước đảm bảo HVS 83,3%, nhận
thức đúng về nước HVS 62,2%, nơi chế biến thực phẩm đảm bảo HVS 80%, bảo quản thực
phẩm sống và chín bằng tủ lạnh HVS 91,9%. Tuy nhiên hiểu biết về thời gian bảo quản thực
phẩm tươi sống bằng tủ lạnh HVS của NTD còn thấp chiếm 45,2% và sử dụng dụng cụ chế
biến như dao, thớt, rổ dùng cho thực phẩm sống và chín HVS 57,8%
Thực hành về vệ sinh an toàn thực phẩm
Bảng 4: Tỉ lệ có thực hành đúng về VSATTP trong mẫu nghiên cứu (n = 270)

4


NTD thực hành chung về VSATTP tương đối tốt (62,22). Trong đó thực hành về nơi bán
thực phẩm chính HVS 36,7%, thực phẩm tươi, sống HVS 40%, sử dụng thực phẩm đồ hộp,
bao gói sẵn đảm bảo an toàn, HVS 37%, các loại rau, quả tươi đảm báo hợp vệ sinh trước khi
ăn 80,7%, sử dụng dụng cụ chế biến như dao, thớt, rổ dùng cho thực phẩm sống và chín HVS
72,6%, khi ăn thức ăn còn thừa hôm trước đảm bảo HVS 85,9%, đảm bảo nước HVS chế biến
TP 39,3%, nơi chế biến thực phẩm đảm bảo HVS 94,1%, bảo quản thực phẩm sống và chín
bằng tủ lạnh HVS 90% và bảo quản thực phẩm tươi sống bằng tủ lạnh HVS đúng thời gian
48,9%.
Mối liên quan đến kiến thức về VSATTP
Bảng 5: Mối liên quan giữa đặc điểm dân số xã hội và kiến thức chung (n=270)
Kiến thức chung
2
OR

χ
Đúng
Chưa đúng
Đặc điểm dân số xã hội
(KTC 95%)
P
n
%
n
%
Nơi ở
Thị trấn

86

95,6

04

4,4

Xã

134

74,4

46

25,6

7,38
2,56-21,23

17,7
<0,01

Trình độ học vấn
0,06
13,45
Cấp 1- cấp 2
164
81,6
49
23
0,008-0,44
<0,01
Từ cấp 3 trở lên
56
98,2
01
1,8
Nghề nghiệp
0,11
47,9
Nông dân
45
56,3
35
43,8

0,05-0,2
<0,01
Khác
175
92,1
15
7,9
NTD ở xã có kiến thức chưa đúng cao gấp 7,38 lần so với những người ở thị trấn (OR=
7,38; p <0,01), NTD có trình độ học vấn từ cấp 1 đến cấp 2 có kiến thức chưa đúng cao gấp
0,06 lần so với những người có trình độ học vấn từ cấp 3 trở lên (OR= 0,06; p <0,01) và người
nông dân có kiến thức chưa đúng cao gấp 0,11 lần so với những nghề khác (OR= 0,11; p
<0,01).
Bảng 6: Mối liên quan giữa truyền thông chung với kiến thức chung (n=270)
Nghe truyền
thông chung

Kiến thức chung

OR
(KTC 95%)

χ

2

Tổng cộng
Đúng
Chưa đúng
P
n (%)

n (%)
Nghe
202 (89,4)
24 (10,6)
226
12,1
57,34
Chưa nghe
18 (40,9)
26 (59,1)
44
5,8-25,3
<0,01
Tổng cộng
220 (81,5)
50 (18,5)
270
NTD nghe truyền thông về VSATTP có kiến thức đúng về VSATTP cao hơn những người
chưa nghe truyền thông (89,4% so với 40,9%). Sự khác biệt này có ý nghĩa thống kê (p<
0,001)

5


Mối liên quan đến thực hành về VSATTP
Bảng 7: Mối liên quan giữa đặc điểm dân số xã hội và thực hành chung (n=270)
Thực hành chung
OR
Đặc điểm dân số xã hội
n

Tốt
Chưa tốt
(KTC 95%)
n (%)
n (%)
Nơi ở
3,2
Thị trấn
71 (78,9)
19 (21,1)
90
1,8-5,7
Xã
97 (53,9)
83 (46,1)
180

χ

2

P
15,95
<0,01

Trình độ học vấn
0,41
6,9
Cấp 1- cấp 2
124 (58,2)

89 (41,8)
213
0,2-0,8
<0,01
Từ cấp 3 trở lên
44 (77,2)
13 (228)
57
Nghề nghiệp
0,28
21,27
Nông dân
33 (41,3)
47 (58,8)
80
0,2-0,5
<0,01
Khác
135 (71,7)
55 (28,9)
190
Có mối liên quan giữa đặc điểm về nơi ở, đặc điểm về trình độ học vấn và có mối liên
quan giữa đặc điểm nghề nghiệp và thực hành chung của NTD về VSATTP (p <0,001). NTD
có trình độ học vấn từ cấp 1 đến cấp 2 thực hành chưa tốt cao gấp 0,41 lần so với những người
có trình độ học vấn từ cấp 3 trở lên (OR= 0,41; p <0,01)
Bảng 8: Mối liên quan giữa truyền thông chung với thực hành chung
Nghe truyền
thông chung

Thực hành chung

OR
(KTC 95%)

χ

2

Tổng cộng
Tốt
Chưa tốt
P
n (%)
n (%)
Nghe
153 (67,7)
73 (32,3)
266
4
17,6
Chưa nghe
15 (34,1)
29 (65,9)
44
2,04-8,02
<0,01
Tổng cộng
168 (82,2)
102 (37,8)
270

Có sự khác nhau giữa tỉ lệ NTD nghe truyền thông chung và thực hành chung về
VSATTP, sự khác nhau này có ý nghĩa thống kê (p< 0,001)
Bảng 9: Mối liên quan giữa kiến thức chung với thực hành chung
Thực hành chung

OR
(KTC 95%)

Kiến thức chung

χ

2

Tổng cộng
Tốt
Không tốt
P
n (%)
n (%)
Đúng
163 (74,1)
57 (25,9)
220
25,7
71,2
Chưa đúng
05 (10)
45 (90)
90

9,7-68
<0,01
Tổng cộng
168 (62,2)
102 (37,8)
270
Có mối liên quan chặt chẽ giữa kiến thức chung và thực hành chung về VSATTP của NTD
(p< 0,001)

6


KẾT LUẬN
Kiến thức và thực hành về VSATTP của người tiêu dùng
Có 81,48% NTD có kiến thức chung đúng và có 62,22% NTD thực hành chung tốt về
VSATTP, đây là kết quả khá cao. Tuy nhiên, trong đó NTD vẫn còn một số kiến thức và thực
hành chưa đúng về VSATTP: kiến thức về thời gian bảo quản thực phẩm tươi sống bằng tủ
lạnh HVS 45,2%; sử dụng dụng cụ chế biến như dao, thớt, rổ dùng cho thực phẩm sống và
chín HVS 57,8%; thực hành về nơi bán thực phẩm chính HVS 36,7%; sử dụng thực phẩm đồ
hộp, bao gói sẵn đảm bảo an toàn HVS 37%; đảm bảo nước HVS chế biến TP 39,3%.
Các yếu tố liên quan đến kiến thức và thực hành
Có 84,1% NTD nghe được truyền thông chung, trong đó nghe từ đoàn thể, bạn bè và
người thân 60,4%; từ thông tin đại chúng 44,4% và từ cán bộ y tế 35,2%. Đây là một kết quả
cho chúng ta thấy tính cấp thiết của công tác tập huấn và đồng thời đẩy mạnh công tác truyền
thông về VSATTP
Có mối liên quan giữa trình độ học vấn, nghề nghiệp với kiến thức và thực hành chung.
Đồng thời có mối liên quan giữa nghe truyền thông chung với kiến thức và thực hành chung
của NTD về VSATTP. Điều này cho chúng ta thấy sự tiếp cận truyền thông về VSATTP của
NTD càng nhiều thì NTD sẽ có kiến thức đúng và thực hành tốt về VSATTP
Có mối liên quan chặt chẽ giữa kiến chung và thực hành chung. NTD có kiến thức chung

chưa đúng và thực hành chưa tốt cao gấp 25,7 lần (OR= 25,7; p< 0,01) so với những NTD có
kiến thức chung đúng. Như vậy NTD kiến thức không đúng sẽ thực hành không tốt về
VSATTP.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Bộ Y tế (2001), Chương trình hành động quốc gia Bảo đảm chất lượng vệ sinh an toàn
thực phẩm.
2. Hà Thị Anh Đào, Phạm Thanh Yến, Vũ Thị Hồi, Trần Quang, Huỳnh Hồng Nga,
Nguyễn Khánh Trâm (2000), Tình trạng vệ sinh của một số thực phẩm, Nhà xuất bản Y học,
Hà Nội, tr 161-169
3.Nguyễn Thị Thu Hà và cộng sự (1995), Nghiên cứu thực trạng chất lượng vệ sinh dịch
vụ ăn uống trên đường phố và đề xuất biện pháp quản lý nâng cao chất lượng vệ sinh thực
phẩm góp phần bảo vệ môi trường thành phố Hà Nội, tr 8.
4. Đỗ Lê Huấn (1996), Tình hình vệ sinh an toàn thực phẩm ở Hà Nội. Tình hình dinh
dưỡng và chiến lược hành động ở Việt Nam, Nhà xuất bản Y học Hà Nội, tr 106
5. Nguyễn Thị Khánh Trâm, Phan Thị Kim (2005), Định hướng hoạt động khoa học công
nghệ phục vụ công tác quản lý chất lượng VSATTP giai đoạn 2001-2005, Trong báo cáo khoa
học – Hội nghị chất lượng, VSATTP lần 1. TP.HCM, ngày 24-25/10/2001 tr19-26

7