phát triển du lịch bền vững làng cổ Đường Lâm

Lời Mở Đầu
Làng cổ ở Đường Lâm mang giá trị của một làng Việt cổ ở vùng Châu thổ sông Hồng và
đây được xem như một “Bảo tàng lối sống nông thôn, lối sống nông nghiệp”. Hầu hết các
nét đặc trưng cơ bản của một ngôi làng người Việt vẫn được còn được lưu giữ cho đến
tận ngày nay. Không gian văn hóa làng cổ ở Đường Lâm hợp thành những công trình sở
hữu chung của cộng đồng như đình, chùa, đền miếu, nhà thờ họ, hàng trăm ngôi nhà cổ
hài hòa với cảnh quan thiên nhiên ở vùng đồi gò thấp bán sơn địa. Các gia đình ở đây đều
còn bảo lưu được những phong tục tập quán của cư dân nông nghiệp trong viêc ứng xử
với tổ tiên (qua việc bài trí bàn thờ gia tiên) và nếp sống của nông dân theo kiểu gia đình
lớn (ba, bốn thế hệ chung sống trong một mái nhà). Ngoài các công trình kiến trúc nghệ
thuật như chùa Mía, đình Mông Phụ (thế kỉ XVIII) cùng các ngôi đình, miếu, nhà thờ
dòng họ trong xã, làng cổ Đường Lâm còn giữ được nhiều ngôi nhà cổ mang đặc trưng
nhà ở dân gian vùng châu thổ sông Hồng. Cũng như rất nhiều làng quê khác thời mở
cửa đang hội nhập và hòa mình vào dòng chảy công nghiệp hóa , hiện đại hóa, thế nhưng
Đường Lâm với nột vị trí rất gần với đô thị lại vẫn ẩn chứa và lưu giữ trong mình những
giá trị lịch sử, văn hóa và kiến trúc vô cùng đồ sộ và rất quý báu. Đó là thành quả của quá
trình lao động sự sang tạo khéo léo của bao thế hệ người nông dân được sinh ra, lớn lên
và tồn tại ở vùng quê yên bình này. Chính vì những giá trị to lớn đó mà khi được đưa vào
để phục vụ du lịch đã mang lai nhiều lợi ích thiết thực.Tuy nhiên song song với việc khai
thác thì cần phải có những biện pháp bảo tồn, trùng tu và nâng cấp làng cổ một cách khoa
học va có chính sách cụ thế để phát triển du lịch bền vững làng cổ Đường Lâm.
Du lịch bền vững được hiểu là hoạt động khai thác có quản lý các giá trị tự nhiên và nhân
văn nhằm thỏa mãn nhu cầu đa dạng của du khách, quan tâm đến các lợi ích kinh tế dài
hạn, trong khi vẫn đảm bảo sự đóng góp cho bảo tồn và tôn tạo các nguồn tài nguyên,
duy trì được sự toàn vẹn về văn hóa để phát triển hoạt động du lịch, bảo vệ môi trường và
góp phần nâng cao mức sống của cộng đồng địa phương.
Đây cũng là cách mà chúng ta gìn giữ lại những giá trị quý báu cho các thế hệ mai sau. .



I) TÀI NGUYÊN DU LỊCH

1. Tài nguyên du lịch tự nhiên
Đường Lâm nằm trong vùng chân núi Ba Vì Tản Viên và gần các con sông như sông
Hồng, sông Đà, sông Tích, sông Đáy. Núi Tản hùng vĩ là Tổ Sơn của đất Việt và với đền
Thượng, đền Trung, đền Hạ( còn gọi là cung Trung, cung Thượng, cung Hạ) và thờ Tản
Viên Sơn Thánh là đệ nhất trong bộ Tứ Bất Tử được coi như Thần Điện của người Việt.
Đường Lâm mang cảnh quan của vùng trung du, vùng bán sơn địa với những đồi gò,
những rộc sâu, những ruộng ven sông với địa hình rất đa dạng và phong phú.Trước đây,
đồi gò phủ đầy rừng.Các làng xóm tụ cư bố trí quanh đồi gò và ven sông. Những địa danh
Đường Lâm, Cam Lâm, Mông Phụ, Phụ Khang…….. còn như in dấu ấn có những đồi gò
và cánh rừng xưa. Truyền thuyết dân gian về Phùng Hưng,Ngô Quyền cũng nói nhiều
đến một quê hương có nhiều gò đồi,rừng cây,thú dữ với vũng Hùm,đồi Hổ Gầm,răng
Duối….Đây là vùng “đất cổ” “đất thiêng” của đất nước mang tính đa dạng về cảnh quan
và sinh học về môi trường sinh thái.Gà Mía,gà Đường Lâm “kẻ Mía kéo mật hôn dường”,
gạo Rí , lúa Sọc, lúa Sòi “cơm phố Mía” , “dưa hấu dưa gang là làng Mộng Phụ”
2. Tài nguyên du lịch nhân văn
2.1) Những di tích lịch sử văn hóa – kiến trúc nghệ thuật
Đó là cổng làng Mông Phụ, đình Mông Phụ, Nhà thờ Thám hoa Giang Văn Minh,
chùa Mía, đình Cam Thịnh, đình Đoài Giáp, đình Phùng Hưng, đền – lăng Ngô Quyền,
Đền phủ Bà Chúa Mía, chùa Ón, các nhà thờ họ, quán, điếm, miếu, giếng. Các loại hình
di tích ấy có mặt ở tất cả các thôn của làng cổ.
- Cổng làng Mông Phụ là chiếc cổng cổ và còn tương đối nguyên vẹn ở vùng đồng
bằng Bắc Bộ. Nằm soi mình bên hồ nước, cùng với cây đa cổ thụ, cổng quay về hướng
đông nam. Chỗ ấy đã trở thành nơi rất thân thuộc, gần gũi cho bao thế hệ người dân của
làng. Thuở ngày xưa, cùng với luỹ tre gai bên ngoài rìa, hai cánh cổng lim được khép lại


về đêm sẽ bảo đảm cho sự an toàn và bình yên của làng. Thời gian ấy, mọi người đều
tuân thủ theo quy tắc “nội bất xuất, ngoại bất nhập”.
- Đình Mông Phụ nằm ở vị trí cao, giữa trung tâm của làng.Cái tên Mông Phụ gắn liền
với quê hương của nhà nho học Khổng Tử của Trung Quốc thời cổ đại. Nguyện ý của

những người khi mới đến lập làng là miền quê nhỏ bé này sẽ mở mang, rạng rỡ về con
đường tu chí học tập noi gương Khổng Tử. Đình có kiến trúc độc đáo, rất đặc trưng của
các ngôi đình cổ còn tồn tại ở Việt Nam như các bức chạm nghệ thuật, hướng đình, sập
gỗ lim, hai giếng nước. Đình thờ Đức Thánh Tản Viên Sơn – một vị được xếp vào hàng
đệ nhất phúc đẳng thần trong Tứ bất tử của người Việt..
- Nhà thờ Thám hoá Giang Văn Minh – nơi ghi danh đức độ, tinh thần xả thân vì đất
nước của vị sứ khi làm nhiệm vụ tại đất nước Trung Hoa thời vua Sùng Trinh (nhà Minh)
với tài đối đáp khéo léo, đanh thép hồi thế kỷ 17.
- Chùa Mía còn có tên là Sùng Nghiêm Tự, nằm trên khu đất cao của thôn Đông
Sàng.Đây là ngôi chùa cổ rất thuần Việt.Trong chùa còn bảo lưu một hệ thống tượng Phật
rất phong phú, đa dạng và vô cùng quý giá, bao gồm 287 pho và nhiều di vật quý Ngoài
ra, các tác phẩm ấy còn khẳng định giá trị vô giá về mỹ thuật, điêu khắc. Ấy là sự lao
động miệt mài sáng tạo của những nghệ nhân đất Việt hồi thế kỷ 18,19.
- Rời Sùng Nghiêm Tự, đến với ấp Cam Lâm qua chiếc cầu nhỏ bắc qua dòng sông
Tích. Nơi ấy đã sinh ra hai vị anh hùng làm rạng rỡ non sông đất nước, đó là Bố Cái Đại
Vương – Phùng Hưng (hồi thế kỷ thứ 8) và Tiền Ngô Vương – Ngô Quyền (hồi thế kỷ
thứ 10). Đến với ngôi đình Phùng Hưng, đền và lăng Ngô Quyền, mỗi chúng ta đang
được hồi tưởng về thân thế, sự nghiệp của hai vị vua.
Ngoài ra còn rất nhiều di tích khác như: nhà thờ họ, xích hậu, các quán, điếm canh,
giếng cổ quanh làng. Gắn liền với đó là các lễ hội truyền thống – ngày mà tất cả những
người con quê hương, dù ở tận nơi xa cũng gắng xếp mọi công việc để về dự.


Về di sản văn hóa phi vật thể, Đường Lâm bảo lưu được các lễ hội, phong tục tôn
vinh các vị anh hùng dân tộc, lưu giữ được trên 2.000 trang văn bản Hán Nôm ghi chép
thần phả của các làng, gia phả các dòng họ, gia đình, các tác phẩm văn học, văn hóa, y
học, cùng với các bia ký, hoành phi, câu đối, văn tự trên các bản khắc gỗ ở các di tích,
các truyền thuyết, cổ tích, tục ngữ, ca dao, dân ca.
Đường Lâm còn bảo lưu được một tập hợp thư tịch khá phong phú gồm: Thần tích,
thần sắc, gia phả… ghi chép công lao, sự tích của nhân vật thờ cúng trong di tích, về quá

trình xây dựng, tu bổ tôn tạo với sự hưng công, đóng góp của dòng họ, dân làng và của
những người thiện tâm trong tổng, trong huyện, những di vật, những đồ tự khí có giá trị
về mặt lịch sử, mỹ thuật tạo hình và điêu khắc. Đường Lâm có 21 di vật ở niên đại tạo tác
khác nhau qua nhiều thời kỳ, cổ nhất là tấm bia Phụng tự bi ký ở Cam Lâm, khắc năm
Hồng Đức 4 (1473) ghi nhớ về việc thờ cúng Phùng Hưng, tấm bia Sùng Nghiêm tự bi ký
ở chùa Mía khắc năm Đức Long 6 (1634) ghi việc trùng tu chùa vào năm 1632… Hay
bản gia phả họ Giang được biên soạn năm Tự Đức 8 (1854) gồm 56 trang chữ Hán, ghi
đầy đủ lời tựa, tên hiệu, công việc, ngày mất… của các thế hệ thuộc nhiều chi phái trong
dòng họ khá cụ thể.
Sinh tụ trên một vùng đất có bề dày truyền thống lịch sử, các thế hệ cư dân Đường
Lâm đã tạo dựng được cho mình những truyền thống văn hóa quý báu, truyền thống đó
mang những đặc trưng chung của văn hóa vùng, miền và những sắc thái riêng được tạo
bởi chính những con người Đường Lâm sinh sống trong không gian, điều kiện sinh tồn cụ
thể. Trong bối cảnh hiện nay, việc gìn giữ, bảo tồn và phát huy văn hóa phi vật thể ở làng
cổ Đường Lâm là cần thiết không chỉ cho hôm nay mà còn cho tương lai.
2.2) Nét độc đáo về kiên trúc những ngôi nhà cổ
Không gian nhà cổ ở Đường Lâm với hàng trăm ngôi nhà trên dưới 200 năm. Bố cục
kiến trúc trong khuôn viên thường kết cấu theo kiểu chữ nhất, chữ nhị, chữ đinh và chữ
môn. Kết cấu kiến trúc từ năm hàng chân cột đến bốn hàng chân hay quá giang trốn một


cột, nhà ba hàng chân hay quá giang trốn hai cột, nhà hai hàng chân hay quá giang trốn
ba cột, nhà một hàng chân.
Những ngôi nhà nằm ẩn mình và phủ màu rêu phong trên bề mặt những viên ngói mũi
ri, tạo nên hình thù võng lưng (giống lưng con lợn ỉn của Bắc Bộ ngày xưa). Gắn liền với
nhà là sân, vườn, bếp, nhà ngang, giếng nước, chuồng trại nuôi gia súc, gia cầm, bình
phong, ao, cây rơm và chiếc cổng có mái che gắn với cái tay nắm xoay tròn. Những ngôi
nhà ấy được xây cất bằng các loại vật liệu truyền thống của xứ Đoài như: đá ong (cấu tạo
lên các bức tường, bảo đảm cho nhà mát về mùa hè, ấm áp về mùa đông), tre, gỗ xoan,
nứa, gạch đất nung, đất nện, trấu, bùn, mùn cưa, vôi, cát, sỉ, rơm rạ. Nhà nào có kinh tế

khá giả thì dùng chất liệu gỗ tứ thiết (đinh – lim – sến – táu). Nhà được bố trí kiến trúc 5
hàng chân, với mô hình 5 gian hay 7 gian 2 dĩ; hệ thống ngách, cửa bức bàn hoặc cánh
phố. Trần nhà thường gác cái thước “lỗ ban” nơi câu đầu, xà nóc có khắc niên đại; các
bức thùng, vòm cửa là nơi được khắc nhiều hoa văn trang trí tỉ mỉ. Gian giữa, chiếm
nhiều diện tích, là nơi bố trí ban thờ tổ tiên.Gắn liền với đó là các bộ hoành phi, câu đối,
tranh ảnh cổ, các bộ đồ thờ, những kỷ vật của các bậc tiền nhân, phía dưới đặt bộ phản để
ngồi.Ngoài ra còn có thêm bộ trường kỷ.Trên bàn hầu như nhà nào cũng có chiếc ấm tích
ủ nước chè xanh mời khách hoặc đôi khi là chiếc điếu bát, điếu ống tre để hút thuốc lào.
Ngoài những di tích điển hình, còn có hệ thống nhà thờ họ, miếu, quán, giếng cổ, ngõ;
kèm theo đó là hệ thống cảnh quan môi trường sinh động với 36 gò đồi, 18 rộc sâu, 49
ao, hồ, vũng, chuôm, hàng chục cây cổ thụ gồm: đa, đề, si, ruối, trong đó nổi bật là rặng
ruối cổ gồm 29 cây ở khu vực đền – lăng Ngô Quyền. Tương truyền, nơi đây, vua Phùng
Hưng và Ngô Quyền đã buộc voi, ngựa chiến. Những thửa ruộng, gò, đồi bãi mấp mô cực
kỳ sinh động và hấp dẫn những nhiếp ảnh gia khi mùa vàng đến, hay lúa, ngô đương thì
“con gái” với màu xanh mướt mượt mà.
2.3) Lễ hội Làng cổ Đường Lâm


Hàng năm, từ ngày mùng 4 đến ngày mùng 10 tháng Giêng Âm lịch, lễ hội truyền
thống của làng cổ Mông Phụ - Đường Lâm (Sơn Tây – Hà Nội) lại diễn ra như là ngày lễ
linh thiêng nhất của một năm.
Người dân Đường Lâm quen gọi việc đi xem hội là đi xem tế.Bởi từ đình làng tiếng
đọc bài tế của những vị cao niên vang vọng khắp làng, tạo nên không khí linh thiêng của
ngày lễ hội.Lễ tế Thành Hoàng làng, tức Tản Viên Sơn Thánh là lễ quan trọng vào bậc
nhất của cả mùa lễ hội.
Mỗi năm, làng đều chọn ra hai gia đình sẽ làm chủ lễ năm đó và một vị cao niên
trong làng làm chủ tế.Những gia đình đó sẽ chịu trách nhiệm chuẩn bị lễ lạt để cúng
Thành Hoàng làng. Các thứ lễ để dâng Thành Hoàng làng gồm 3 mâm xôi tảng trắng, chè
kho được nấu bằng thứ gạo nếp thơm dẻo và những hạt đậu xanh quê. Riêng gia đình ông
chủ tế sẽ chuẩn bị thêm một mâm xôi và một con gà dâng Thánh. Con gà ấy phải được

uốn rất kì công với chiếc cổ vươn cao, quỳ gối và hai cánh dang rộng, trên đầu có cắm ba
nụ hoa hồng. Người Đường Lâm gọi đó là dáng gà bay. Họ tin rằng, năm nào con gà
cúng tế có dáng bay đẹp thì năm ấy dân làng phát đạt, mùa màng ấm no.
Nhớ khi xưa, người Đường Lâm còn có tục dâng lợn, gà vào ngày tế lễ.Dân làng sẽ
lựa chọn những gia đình nuôi “ông” gà, “ông” lợn dâng Thánh.Gia đình ấy sẽ được giao
cho những khoảnh ruộng màu mỡ nhất của làng để trồng trọt mà nuôi vật hiến tế.Đến
ngày chính lễ, một chiếc kiệu gỗ do 8 chàng trai khiêng cùng với cờ quạt trống chiêng
linh đình sẽ đến từng nhà chủ lễ, chủ tế để rước những mâm lễ lên đình làng dâng Thánh.
Lễ tế Thành Hoàng diễn ra tại chính ngôi đình làng cổ nổi tiếng của đất này.15 vị
cao niên trong làng mặc lễ phục chỉnh tề sẽ đọc bài tế và thực hiện nghi lễ. Với tấm lòng
thành kính và biết ơn vị Thành Hoàng đã bảo vệ và che chở cho cả làng, nghi lễ thiêng
liêng ấy được thực hiện để cầu chúc cho dân làng một năm mới bình an, may mắn, phát
đạt, mùa màng bội thu, con cháu học hành tấn tới.


Sau khi tham dự lễ tế, người dân tham dự các trò chơi giân dan như đấu cờ tướng,
cờ người, đá gà chọi, đập niêu đất, bịt mắt bắt vịt… Hoạt động này diễn ra liên tục trong
thời gian diễn ra lễ hội.

II) TÌNH HÌNH KHAI THÁC DU LỊCH ĐƯỜNG LÂM
Trước khi được công nhận là làng Việt cổ, khái niệm và ý tưởng về kinh doanh du
lịch trong tiềm thức của người dân nơi đây còn mờ nhạt và ít được quan tâm. Chưa có cơ
quan, ban ngành nào phụ trách quản lý, hoạt động du lịch mang tính tự phát. Và thường
là chương trình tham quan, dã ngoại của nhiều nhóm học sinh, sinh viên về ngắm cảnh
làng quê hoặc do hướng dẫn viên du lịch các hãng lữ hành lớn ở Hà Nội và vùng khác
đến Đường Lâm. Sau khi được công nhận là di tích kiến trúc nghệ thuật cấp quốc gia
năm 2005, các làng cổ Đường Lâm được biết đến nhiều hơn và trở thành điểm thu hút
khách du lịch.
1. Số lượng khách đến tham quan
Thống kê lượng vé tham quan di tích làng cổ Đường Lâm thời gian qua cho thấy

lượng khách du lịch có sự tăng trưởng. Năm 2005, có hơn 4.000 lượt khách, liên tục
trong 5 năm qua lượng khách du lịch đã tăng lên gấp 6 lần. Cuối năm 2010 thống kê được
30.000 lượt khách mua vé thăm quan làng cổ. Và ước tính 9 tháng đầu năm 2011 có
khoảng 46.000 lượt khách. Như vậy, trung bình một ngày có khoảng 300 - 500 lượt
khách ghé thăm làng cổ Đường Lâm. Tăng trưởng về khách trung bình đạt 49,6%/năm.
Khách du lịch quốc tế chiếm tỷ lệ khoảng 40% - 41% tổng số khách đến Đường Lâm.
Từ năm 2008 trở lại đây, thị trường khách du lịch quốc tế liên tục tăng trưởng ổn định ở
mức 32,6%/năm. Trong cơ cấu khách quốc tế, đối tượng đến từ các quốc gia trong cộng
đồng Pháp ngữ (Pháp, Canada, Hà Lan, Bỉ, Thụy sĩ, Luxambua...) chiếm 50%.
Thời gian qua, lượng khách du lịch tăng mạnh, tuy nhiên, họ chỉ ghé qua một lần,
không lưu trú lại, lượng khách quay trở lại lần thứ 2 rất ít. Dịch vụ du lịch nơi đây còn


nhiều hạn chế, du khách đến tham quan khó có thể tìm mua được những sản phẩm lưu
niệm...
2. Đội ngũ lao động
Đến nay, hoạt động du lịch tại các làng cổ ở Đường Lâm chưa thực sự phát triển
tương xứng với tiềm năng. Trong làng có duy nhất 1 đơn vị kinh doanh du lịch là Công ty
cổ phần du lịch làng cổ Đường Lâm, với khoảng 10 lao động trực tiếp được tuyển chọn
và đào tạo ngắn hạn. Mặc dù, có khoảng hơn 3.000 người trong độ tuổi lao động có thể
trở thành lực lượng bổ sung, tuy nhiên, đội ngũ tham gia vào hoạt động du lịch còn hạn
chế.
Hiện cũng chưa có hướng dẫn viên du lịch nào được cấp thẻ, trình độ ngoại ngữ của
thuyết minh viên chưa được chú trọng, khả năng giao tiếp với du khách quốc tế còn nhiều
hạn chế.
3. Các dịch vụ du lịch
Làng cổ Đường Lâm là điểm du lịch đầy tiềm năng của Hà Nội, nhưng dịch vụ du lịch ở
đây còn rất hạn chế, chưa đáp ứng được nhu cầu của khách và nâng cao được đời sống
người dân.
- Dịch vụ ăn uống: hầu hết các quán ăn chỉ là bình dân , số lượng ít không phục vụ nhu

cầu cho khách du lịch. Đặc biệt, chỉ có nhà hàng Đường Lâm ( Đuong Lam Reataurant),
là khu vực ẩm thực duy nhất trong làng có trang bị điều hòa nhiệt độ để tránh những
ngày nóng bức, tạo sự thoải mái cho khách tham quan. Bố trí bàn ăn cả ở trong nhà cổ bà
Hà Thị Điền và nhà Pháp cổ tối đa được 10 mâm cỗ, thời tiết đẹp bố trí ăn ở sân được 8
mâm.. Giá cả hợp lý, mọi du khách đều có thể hài lòng về dịch vụ ẩm thực Đường Lâm ở
đây. Đa số khách đều có nhu cầu ăn trưa tại đây. Bữa trưa giản dị được thưởng thức ngay
tại nhà cổ, với cơm gạo mới, gà mía, rau muống luộc chấm tương... Nhưng do không có
người phục vụ và diện tích nhà cổ chỉ hơn trăm mét vuông nằm trong khuôn viên hơn
400 m2 cho nên gia đình cũng chỉ đáp ứng phục vụ ăn uống được cho khoảng 1/10 số
khách.


- Dịch vụ lưu trú: hầu như là không có nhà nghỉ khi khách du lịch có nhu cầu nghỉ ngơi
mà du khách chỉ có thể tìm thấy là Homestay tại một số nhà dân. Do mới bắt tay thực
hiện ở 15 nhà dân, việc đào tạo cho người dân cách phục vụ du khách chưa được đầu tư
kĩ lưỡng, vì vậy chất lượng lưu trú còn chưa tốt. Bên cạnh đó, các ngôi nhà cổ đưa vào sử
dụng để phục vụ nghỉ ngơi cho du khách đang bị xuống cấp. chặt chội, hoặc đang tu sửa.
- Dịch vụ vận chuyển: cho thuê xe đạp để du khách tự khám phá mà chưa thật sự có một
chương trình hoàn chỉnh và cũng mới chỉ được thí điểm đón khách. Phần lớn du khách tự
túc phương tiện vận chuyển chủ yếu là đi bộ và xe máy.

- Dịch vụ hướng dẫn
01- 10
Khách
21 - 30

Trên 30

-

Giá
100.000 đ
150.000 đ
200.000 đ
150.000 đ
200.000 đ
250.000 đ
200.000 đ
250.000 đ
300.000 đ

T/gian
2 giờ
4 giờ
6 giờ
2 giờ
4 giờ
6 giờ
2 giờ
4 giờ
6 giờ

Tách làm 2 đoàn

Các dịch vụ khác: dịch vụ vui chơi giải trí, mua sắm quà lưu niệm, chụp ảnh…
còn chưa được phát triển. Nó chỉ được diễn ra dưới hình thức lẻ tẻ, đơn điệu, với
quy mô rất nhỏ. Với Đường Lâm, việc khai thác dịch vụ vui chơi giải trí hầu như
là không có, du khách chỉ có thể tham quan chùa, đình, hay tìm hiểu kiến trúc nhà
cổ đá ong, tham gia vào các lễ hội…

4. Thu nhập du lịch
- Nguồn thu nhập chủ yếu từ hoạt động du lịch ở làng cổ Đường Lâm là số tiền từ bán vé
tham quan thắng cảnh . Từ năm 2008, Ban quản lý làng cổ Đường Lâm chính thức thu
tiền vé tham quan với mức giá đồng hạng cho người lớn là 15.000đ, trẻ em là 7.000 đ.


Thống kê sơ bộ 9 tháng đầu năm 2011 thu được 700 triệu đồng, tăng 66% so với năm
2010.
- Bên cạnh đó, còn có nguồn thu từ các hoạt đọng bổ sung như phục vụ ăn uống, hướng
dẫn viên, bán các đặc sản làng quê,… những hoạt động có bước đầu tác động tích cực
đến việc chuyển đổi kinh tế địa phương và cải thiện chất lượng cuộc sống cảu người dân.

III) Bài học kinh nghiệm phát triển du lịch tại làng cổ Đường Lâm

Làng cổ Đường Lâm là nét văn hóa, là vùng đất bảo tồn được những nét đặc trưng của
làng quê Việt Nam cổ truyền. Đường Lâm là một làng quê có hơn một nghìn năm xây
dựng và tồn tại liên tục, con người ở đây, thế hệ nọ nối thế hệ kia, đã sáng tạo và gìn giữ
một kho tàng di sản văn hóa vô cùng phong phú và bền vững. Để gìn giữ các di sản này
người dân đia phương, chính quyền và các cơ quan có chức năng đang đã thực hiện nhiề
chính sách nhằm bảo tồn, khôi phục lại những giá trị.bền vốn có.
1. Những mặt tích cực trong việc phát triển du lịch tại làng cổ
-

Là trung tâm văn hóa chính trị thứ hai, trong những năm gần đây, sơn tây đang
có những bước chuyển mình mạnh mẽ. Để tiếp tục phát huy tiềm năng, thế mạnh
du lịch địa phương trong thờ gian tới, nhằm đưa du lịch thật sự trở thành ngành
kinh tế mũi nhọn, thị xã Sơn Tây chủ trương xây dựng qui hoạch cho cơ sở hai
tầng du lịch như qui hoạch cụm di tích lịch sử - văn hóa Đường Lâm, đầu tư xây
dựng các điểm du lịch ở Đồng Mô, Xuân Khanh,

-

Tích cực quảng bá du lịch Hà Tây đến bạn bè trong và ngoài nước.

-

Tuyên truyền người dân có ý thức trong việc gìn giữ và bảo vệ tài sản quý giá
mà ngôi làng đang sở hữu.

-

Tuy sự gia tăng dân số đã làm cho diện tích đất thổ cư của các làng trong xã
Đường Lâm trở nên chật chội, nhưng cho đến bây giờ, phần lớn mỗi ngôi nhà
trong thôn vẫn giữ được một khuôn viên riêng. Trong mỗi khuôn viên đó, ngoài
ngôi nhà chính còn có các công trình phụ và sân vườn.


-

Để đảm bảo cho bộ mặt của những ngôi làng cổ mang đầy đủ dáng vẻ truyền
thống, những con đường làng lát gạch nghiêng và những bức tường vây của mỗi
ngôi nhà xây bằng đá ong, đất nện một loại vật liệu sẵn có tại địa phương lại càng
làm tăng vẻ cổ kính của mảnh đất đậm đầy truyền thống

-

Trong phạm vi xã Đường Lâm, đã bảo tồn cho đến nay nhiều di sản văn hoá vật
thể và phi vật thể quý giá.
 Đường Lâm có di tích kiến trúc gồm đình, chùa, đền, miếu, nhà thờ họ, lăng
mộ,...

 7 di tích đã được xếp hạng cấp quốc gia,
 1 di tích xếp hạng cấp tỉnh. Đặc biệt có chùa Mía được Bộ Văn hoá - Thông tin
xếp loại đặc biệt quan trọng.
 Đến chùa Mía được cảm nhận không gian khu tôn giáo tín ngưỡng thờ Phật có
chợ – chùa – chùa chợ của thời xưa Lê - Mạc, thấy được hương vị làng cổ Việt
Kẻ/ Mía, Kẻ/ chợ.

-

Để tiềm năng du lịch nơi đây không bị hoang hóa, ngành du lịch đã mở các cuộc

hội thảo có sự tham gia của các chuyên gia giỏi, nhiều kinh nghiệm trong việc gây
dựng những sản phẩm du lịch có giá trị thu hút khách.
-

Các cơ quan quản lý nhà nước tại địa phương căn cứ vào quy định của Luật di sản

văn hóa cần kịp thời đưa ra những quy định để bảo vệ di sản trong quá trình lập quy
hoạch. Ngay sau khi di tích được xếp hạng, cần tổ chức bộ máy quản lý di tích phù
hợp với tầm vóc di tích, đáp ứng được yêu cầu, bảo tồn và phát huy tốt giá trị di tích
trong thời gian trước mắt và lâu dài.
-

Việc lập kế hoạch, khảo sát, điều tra cả về vật thể và phi vật thể đang được tiến

hành song song với quá trình vận động cộng đồng nhân dân địa phương tham gia vào
công tác bảo tồn di sản văn hóa tại địa phương.


-

Xác định thứ tự ưu tiên trong quy hoạch, xây dựng lộ trình thực hiện quy hoạch

trong đó dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra là một yếu tố quyết định thành bại
của quy hoạch.

2. Những mặt tiêu cực trong việc phát triển du lịch tại làng cổ

Đường Lâm hiện vẫn giữ được mô hình kiến trúc cổ của một làng quê thuần Việt ở
khu vực Đồng bằng Bắc bộ. Cùng với đó, nơi đây còn là mảnh đất có những giá trị lịch
sử đặc biệt –“mảnh đất hai vua”. Thế nhưng, du lịch làng cổ Đường Lâm vẫn ở dạng tiềm
năng, chưa thu hút đông khách tham quan. điểm yếu của Đường Lâm là sinh hoạt, lao
động của người dân khá đơn điệu, tẻ nhạt. Nếu so với các điểm du lịch vùng cao đã triển
khai sản phẩm này thì Đường Lâm thua kém hẳn về tính sinh động.
- Người dân vẫn tập trung làm nông nghiệp chưa chú trọng đến kinh doanh du lịch.
Trong làng chỉ có 4-5 hộ biết làm du lịch nên cung chưa đủ cầu. Những người trong
ngành du lịch chưa có chính sách để nâng cao ý thức của người dân về cách làm du lịch
- Dịch vụ ở Đường Lâm tuy đã từng bước khai thác nhưng chưa phát triển xứng
đáng với tiềm năng, ảnh hưởng không nhỏ tới việc thu hút khách tham quan và nâng cao
đời sống người dân
 Hệ thống cơ sở hạ tầng như nhà hàng, nhà nghỉ, cửa hàng bán đồ lưu
niệm…, thậm chí cả khu vệ sinh cho khách đều khó khăn
 Chưa có chính sách phat triển dịch vụ về dịch vụ vận chuyển cho du
khách. Vì khi đi mỏi chân du khách muốn thuê xe đạp thì chỉ có lượng
xe cho thuê rất hạn .
 Chưa xây dựng nhiều khu vui chơi cho khách. Khách đến đây chỉ có thể
thăm quan ngôi nhà cổ xong không biết làm gì tiếp theo.
- Chưa có lớp hướng dẫn cho người dân làm du lịch, nâng cao ý thức của một số gia
đình do:

 Một vài hộ gia đình tỏ rõ sự tự mãn,thiếu sự xởi lởi, thiếu quan tâm tới
khách, nhiều nơi còn “chặt chém” du khách nước ngoài giống như rất
nhiều vùng du lịch khác của Việt Nam.
 Có những gia đình sống trong nhà cổ nhưng không hiểu gì về ngôi nhà
mình đang sống để giới thiệu cho khách. Điều này thể hiện kiến thức
văn hóa hạn chế và nhận thức thấp của người dân về du lịch.
 Người dân xây dựng nhiều nhà cao tầng để thay thế cho những ngôi nhà
cổ, đường xá được thay vật liệu mới, đường nét thô cứng.
- Chính quyền phải tiến hành công tác kiểm tra, quản lý chặt chẽ về giá cả các loại
hình dịch vụ, quy định giới hạn cụ thể cho từng mức phí để đảm bảo quyền lợi của du
khách cũng như uy tín của địa phương.
- Chưa quan tâm đến vấn đề vệ sinh môi trường, cần xây dựng nhiều biện pháp
bảo vệ môi trường nhằm thu hút khách du lich.

3. Các biện pháp phát triển du lịch tại làng cổ Đương Lâm
Để làng cổ Đường Lâm thu hút nhiều khách du lịch hơn nữa, phát triển du lịch hơn
chúng ta nên có mốt số biện pháp cụ thể như:
• Phải tính tới các nhu cầu trước mắt của cả cư dân địa phương và cả du
khách như:
 Vấn đề về dịch vụ lưu trú , vận chuyển , mua sắm… của du khách tại
điểm đến.
 Cần công ăn việc làm, thu nhập qua dịch vụ du lịch.
• Hợp nhất tất cả các mặt kinh tế môi trường xã hội và văn hóa đia phương
vào trong việc quy hoạch.
• Tôn trọng chính sách địa phương, khu vực và quốc gia các ngành công
nghiệp, nông nghiệp, nhà cửa đất đai, nhà cửa và phúc lợi.


• Giảm thiểu các tổn hại về môi trường, xã hội và văn húa với cộng đồng địa

phương bằng cách thực hiện đánh giá tác động tới môi trường một cách
toàn diện, có sự tham gia cua cư dõn địa phương và chính quyền sân cư sở
tại.
• Cùng với việc xây dựng một quy chế bảo tồn và phát huy giá trị khu di
tích là rất cần thiết.
• Đây là một khu bảo tồn kết hợp, gắn bó chặt chẽ giữa các di tích với cuộc
sống của cộng đồng cư dân nên sự nhận thức và tham gia tự nguyện của
nhân dân hết sức quan trọng.
• Cần nêu cao vai trò chủ thể của cộng đồng cư dân, cần bàn bạc với dân,
cần nâng cao niềm tự hào và ý thức trách nhiệm của cộng đồng cư dân trên
cơ sở gắn liền với việc bảo tồn, phát huy các giá trị di sản với lợi ích thiết
thân của nhân dân.

IV) NHỮNG QUY ĐỊNH VỀ MÔI TRƯỜNG ĐANG ĐƯỢC ÁP DỤNG TẠI
LÀNG CỔ ĐƯỜNG LÂM
1) Những quy định chung
 Toàn bộ các công trình kiến trúc (cả sở hữu tư nhân, cộng đồng và nhà nước quản
lý), các di tích lịch sử - văn hoá đã và chưa xếp hạng, các giá trị văn hoá phi vật
thể ... Đối với nhà ở truyền thống có giá trị lịch sử - văn hoá và kiến trúc nghệ
thuật, phương án bảo tồn áp dụng theo nguyên tắc cơ cấu khuôn viên mặt bằng
trong từng hộ gia đình, tôn trọng cơ cấu mặt bằng hiện có bao gồm cơ cấu mặt
bằng nhà, sân, vườn, tường- giữ nguyên kiến trúc nhà cổ.
 Đối với các ngôi nhà xây mới thuộc khu vực I - xây dựng theo nguyên tắc: chiều
cao không quá một tầng, mái dốc, xây bằng vật liệu truyền thống. Tuyệt đối không
được mở cửa sổ ra đường - khi xây dựng phải xin phép.
 Toàn bộ các công trình kiến trúc gồm các di tích lịch sử - văn hoá đã và chưa xếp
hạng; các ngôi nhà cổ có giá trị tiêu biểu đã lập danh sách, các giá trị văn hoá phi
vật thể…

 Giữ nguyên tối đa hiện trạng đường đi hiện có trong năm làng: Mông Phụ, Cam
Thịnh, Đông Sàng, Đoài Giáp, Cam Lâm (Có thể mở một số đường cần thiết cho
công tác phòng cháy chữa cháy, nhưng không làm ảnh hưởng đến các di tích nhà
cổ, cảnh quan môi trường và phải xin phép cơ quan Nhà nước có thẩm quyền).
 Bảo tồn các ngôi nhà loại 1 như ở Mông Phụ. Nhà loại 2, loại 3 (có danh sách
phân loại) khi sửa chữa cần tuân thủ quy chế quản lý xây dựng trong khu vực bảo
vệ II. Đối với các loại cổng, khi tu sửa cần làm bằng đá ong và gạch nung, bảo tồn
nguyên cổng có mái, cánh cổng bằng gỗ xẻ.
 Nghiêm cấm việc tiêu huỷ, làm hư hại, làm biến dạng, chiếm giữ, sử dụng, mua
bán trái phép và làm ảnh hưởng xấu, làm giảm giá trị của di tích. Người nào phát
hiện bất kỳ ai xâm phạm di tích, phải báo cáo ngay cho các cơ quan có thẩm quyền
để tiến hành các biện pháp ngăn chặn và xử lí kịp thời.
2. Quy định về quản lý, nghiên cứu, bảo tồn và sự dụng di tích lịch sử văn hóa
 Cấm ô tô, phương tiện cơ giới lưu thông, xe công nông lưu thông trong
làng cổ. Trong những trường hợp cần thiết, UBND thị xã qui định tuyến và
thời gian cụ thể cho loại phương tiện nào được phép lưu thông
 Cấm lắp đặt và hoạt động các công nghệ gây tiếng ồn và độ rung, gây cháy
và thải chất độc hại ảnh hưởng quá mức cho phép của cơ quan nhà nước có
thẩm quyền..
 Tuỳ theo vị trí cụ thể mà cho phép điều chỉnh xây dựng, nhưng phải góp
phần làm tăng giá trị của làng cổ về mặt kiến trúc nói riêng và về mặt cảnh
quan nói chung.
 Không làm mới các hạng mục gây che khuất các công trình mặt tiền nhà cổ.
Tuỳ theo vị trí, đặc điểm của từng công trình và kiến trúc tứ cận, có thể làm
được mái hiên bằng ngói ta, sơn màu giả gỗ, khung bằng gỗ.


 Không làm mới các hạng mục gây che khuất các công trình mặt tiền nhà cổ.
Tuỳ theo vị trí, đặc điểm của từng công trình và kiến trúc tứ cận, có thể làm
được mái hiên bằng ngói ta, sơn màu giả gỗ, khung bằng gỗ.

 Các cây cổ thụ trong các khu vực bảo vệ đều phải được bảo vệ chu đáo
 Quy định về vật liệu, chất liệu, kiểu thức, màu sắc khi trùng tu, tôn tạo
 Quy định về xây dựng, sửa chữa, trùng tu các di tích lịch sử văn hoá và hạ
tầng kỹ thuật
3) Nhận xét về các quy định có tác dụng với làng cổ Đường Lâm
Những quy định đã tác động sâu sắc đến việc bảo tồn giá trị taig nguyên du lịch ở làng
cổ Đường Lâm, giữ bản sắc của một làng quê cổ đậm bảm sắc dân tộc.
3.1. Những điểm tích cực
Các công trính kiến trúc cổ đã được khoanh vùng để bảo vệ là di sản văn hóa không
gian làng cổ Đường Lâm với nhiều hình thức sở hữu của nhà nước, tập thể , tư nhân đan
xen đã tồn tại phát triển cư dân ở làng cổ Đường Lâm.
Tăng sự phối hợp của các ngành chức năng để bảo tồn, các quản lý nghiên cứu, kiểm
kê di tích. Làng cổ đã có quy trình cụ thể chế độ bảo dưỡng cẩn thận, trùng tu lại. UBND,
MTTQ và các đoàn thể nhân dân xã Đường Lâm có trách nhiệm phối hợp chặt chẽ với
các cơ quan chức năng trong việc bảo vệ và sử dụng di tích trên địa bàn xã. Đặc biệt là
việc thực hiện quản lý trật tự xây dựng, tuyên truyền phổ biến các qui định của nhà nước,
của tỉnh và thị xã Sơn Tây về xây dựng, bảo tồn, tôn tạo làng cổ, công tác phòng cháy,
chữa cháy, trật tự an toàn xã hội, bảo vệ cảnh quan môi trường trên địa bàn. Nâng cao sự
hiểu biết của người dân trong làng về sự giữ gìn bản sắc dân tộc.
Mọi hoạt động , sinh hoạt người dân đều tự do tín ngưỡng ở các di tích lịch sử văn
hoá: Đình, chùa, nhà thờ họ, đền, miếu... phải được tôn trọng. Các hoạt động lễ hội


truyền thống được khuyến khích tổ chức đa dạng, phong phú và sinh động giá trị tài
nguyên thiên nhiên mà Làng cổ đang nắm giữ là một thứ tài sản quí giá, không nơi nào
có được. Đây là điều kiện thúc đẩy hơn nữa sự phát triển bền vững để khách thăm quan
có cơ hội được chiêm ngưỡng mà vẫn bảo tồn cấc giá trị vô giá đó.
3.2. Những điểm tiêu cực
Hiện nay công tác quản lý ở làng cổ Đường Lâm gặp bất cập, sự chồng chéo và không
thống nhất là nguyên nhân cơ bản khiến sự dụng tai nguyên chưa hiệu quả.

Việc khai thác tài nguyên chưa phối hợp nhịp nhàng trong quản lý, chưa thống nhất
trong việc quản lý hành chính.
Trong việc đô thị hóa của đất nước và nhu cầu của người dân đang gặp bất cập về sự
đến công tac quản lý vì hiện nay người dân đã xâ dựng nên những ngôi nhà hiện đại- đất
it, nhà nhỏ, them người. Nhưng có một số gia đình vẫn giữ nét nguyên sinh của ngôi nhà.
Về vấn đề ô nhiễm môi trường thì theo thông tin của khách du lịch thì quản lý còn
lỏng lẻo. Khi khách du lịch tham quan thì những giếng cổ- “mắt ngọc” cỏ mọc um tùm
trong giếng, và rác được vất rất nhiều xuống giếng. Ngay cạnh cổng làng Mông Phụ đã ra
đời một bãi đỗ xe lớn, nơi đây đang trở thành bãi vứt rác của người dân địa phương.
Các quy định đựợc đưa ra nhưng chưa đựợc thực hiện một cách chặt chẽ dẫn đến sự
quản lý thiếu sự hài hòa và làm cho khách du lịch chỉ đên một lần mà không quay lại.
Các họat động làm biến dạng di tích đó diễn ra ngay trong quá trình lập quy hoạch
bảo tồn các làng cổ xã Đường Lâm. Thiếu sự xác định thứ tự ưu tiên trong quy hoạch,
xây dựng lộ trình thực hiện quy hoạch trong đó dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra
là một yếu tố quyết định thành bại của quy hoạch.
3.3. Kết luận
Để làng cổ Đường Lâm được bảo tồn như một thực thể sống động với các giá trị kiến
trúc, mỹ thuật, phong tục, cần tạo điều kiện giúp người dân có thêm thu nhập, ổn định


cuộc sống, bằng cách các quy định đưa ra cần đuợc quản lý chặt chẽ,có sự phối hợp giữa
các ngành lien quan một cách nhịp nhàng, và xây dựng nhiều chương trình và những sản
phẩm du lịch mang tính bền vững từ cộng đồng để người dân được hưởng lợi xứng đáng.

Lời Kết.
Đến Đường Lâm vào thăm làng Việt cổ đá ong, một mình mình nghe tiếng bước châm
mình rộn lên trong từng ngõ nhỏ, chắc bạn cũng cảm thấy hình như có một điều kỳ diệu
còn tiềm ẩn dưới lớp đá dày trầm mặc đã tích tụ tự bao đời. Ra khỏi cổng làng Mông Phụ
(Chiếc cổng duy nhất còn xót lại) mấy chữ đại tự còn in đậm trong lòng: " Thế hữu hưng
ngơi đại" (thời nào cũng có người tài giỏi). Phải chăng đó là lời động viên, nhắn nhủ của

tiền nhân với chúng ta hôm nay. Chúng ta có nghĩa vụ không chỉ thừa hưởng các giá trị
quí báu đó, mà còn phải bảo tồn và phát huy một cách bền vững cho du lịch hôm nay và
còn giữ lại cho du lịch muôn đời sau. Do tầm hiểu biết còn nhiều hạn chế, nên trong qua
trình tìm tũi tư liệu và viết bài, bài viết của em còn nhiều thiếu sót. Em rất mong nhận
được sự sửa chữa, dỏnh giá góp ý của cô để bài làm của em được hoàn chỉnh hơn.


TÀI LIỆU THAM KHẢO
/>option=com_content&task=view&id=1798&Itemid=5
/> /> />