Các quy định của pháp luật hiện hành về ngân sách nhà nước và chi ngân sách nhà nước

Tìm hiểu về tính hiệu quả trong việc tuân thủ pháp luật về chi ngân sách nhà nước và đưa ra ý kiến đánh giá pháp lý của
nhóm thực hiện?

MỤC LỤC

A. LỜI MỞ ĐẦU
Nếu hoạt động thu Ngân Sách Nhà Nước(NSNN) là nhằm thu hút các nguồn vốn
tiền tệ để hình thành nên quỹ ngân sách nhà nước thì chi ngân sách nhà nước là chu trình
phân phối, sử dụng các nguồn vốn tiền tệ đã được tập trung vào quỹ ngân sách nhà nước.
Việc thực hiện đúng đắn các quy định của pháp luật về chi ngân sách nhà nước trực tiếp
ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động của nhà nước trong việc thực hiện chức năng, nhiệm
vụ của mình. Tìm hiểu về việc thực hiện những quy định của pháp luật về chi ngân sách
nhà nước trong một số năm gần đây, tính hiệu quả trong việc tuân thủ pháp luật về chi
ngân sách nhà nước, trong bài tập nhóm tháng 1 này, nhóm chúng em xin được chọn đề tài
“Tìm hiểu về tính hiệu quả trong việc tuân thủ pháp luật về chi ngân sách nhà nước và đưa
ra ý kiến đánh giá pháp lý của nhóm thực hiện”. Qua đó, chúng em xin được đưa ra một số
giải pháp để nâng cao hiệu quả của việc thực hiện pháp luật về chi ngân sách.

B.NỘI DUNG
1. Cơ Sở Lí Luận
1.1. Các khái niệm
• Khái niệm ngân sách nhà nước:
Luật ngân sách nhà nước của Việt Nam đã được Quốc hội Việt Nam thông qua ngày
16/12/2002 định nghĩa: NSNN là toàn bộ các khoản thu, chi của Nhà nước đã được cơ
quan nhà nước có thẩm quyền quyết định và được thực hiện trong một năm để đảm bảo
thực hiện các chức năng và nhiệm vụ của nhà nước.(Điều 1 Luật NSNN)
Ngân sách nhà nước bao gồm ngân sách trung ương và ngân sách địa phương.
• Khái niệm chi ngân sách nhà nước:
Luật Ngân sách nhà nước 2002 đã đưa ra khái niệm chi ngân sách nhà nước (NSNN) ở
dạng liệt kê tại khoản 2 Điều 2. Theo đó, chi NSNN bao gồm các khoản chi phát triển
1

Tìm hiểu về tính hiệu quả trong việc tuân thủ pháp luật về chi ngân sách nhà nước và đưa ra ý kiến đánh giá pháp lý của
nhóm thực hiện?

kinh tế - xã hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh, bảo đảm hoạt động của bộ máy nhà nước;
chi trả nợ của nhà nước; chi viện trợ và các khoản chi khác theo quy định của pháp luật.
Khái niệm trên đã chỉ ra một cách khá đầy đủ những nội dung chi cơ bản, mang tính then
chốt cho việc đảm bảo các hoạt động của bộ máy nhà nước, thực hiện tốt chức năng,
nhiệm vụ của nhà nước trong các lĩnh vực khác nhau.
Như vậy, ta có thể hiểu chi NSNN là phân phối và sử dụng quỹ NSNN theo dự toán
ngân sách đã được chủ thể quyền lực quyết định nhằm duy trì sự hoạt động của bộ máy
nhà nước và bảo đảm thực hiện các chức năng của nhà nước. Chi NSNN là một nội dung
quan trọng cơ cấu lên đạo luật thường niên NSNN.
Đặc điểm:
- Chi ngân sách nhà nước là hoạt động phân phối và sử dụng quỹ NSNN, hoạt động
này chỉ có thể thực hiện trên cơ sở quy định pháp luật và dự toán ngân sách do cơ quan
quyền lực nhà nước quyết định. Nội dung chi ngân sách phải nằm trong bản dự toán ngân
sách hàng năm. Bản dự toán ngân sách này do Quốc hội thông qua. Quốc hội là cơ quan
duy nhất có quyền quyết định tổng số chi ngân sách nhà nước bao gồm chi ngân sách
trung ương và chi ngân sách địa phương, tổng số chi và mức chi từng lĩnh vực...
- Chi ngân sách nhà nước là hoạt động được tiến hành bởi các chủ thể quyền lực gồm
hai nhóm:
+ Nhóm chủ thể đại diện cho Nhà nước thực hiện việc quản lí, cấp phát, thanh toán
các khoản chi NSNN.
+ Nhóm chủ thể sử dụng NSNN. Đây là nhóm chủ thể được hưởng kinh phí từ NSNN
để trang trải các chi phí trong quá trình thực hiện hoạt động của mình.
- Mục tiêu cơ bản của chi ngân sách nhà nước là đáp ứng nhu cầu về tài chính cho sự
hoạt động của bộ máy nhà nước, bảo đảm cho nhà nước thực hiện được chức năng và
nhiệm vụ của mình. Chi ngân sách nhà nước luôn gắn liền với bộ máy nhà nước. Nhà

nước thông qua hoạt động chi ngân sách đảm bảohoạt động của mình trên các lĩnh vực
kinh tế, xã hội, an ninh và quốc phòng. Ngoài ra, thông qua việc thể chế hóa bằng pháp
luật đối với hoạt động chi ngân sách, Nhà nước còn hướng đến những mục tiêu khác,
trong đó bao gồm mục tiêu quản lí hiệu quả việc sử dụng công quỹ và tăng cường kỉ luật
2


Tìm hiểu về tính hiệu quả trong việc tuân thủ pháp luật về chi ngân sách nhà nước và đưa ra ý kiến đánh giá pháp lý của
nhóm thực hiện?

ngân sách, đồng thời tạo cơ sở pháp lý cho việc xử lý các hành vi vi phạm pháp luật và
ngân sách nói chung và pháp luật về chi ngân sách nói riêng, góp phần hạn chế tình tình
trạng thâm hụt, lãng phí tài sản nhà nước.
1.2. Các quy định của pháp luật hiện hành về ngân sách nhà nước và chi ngân
sách nhà nước
a. Các điều kiện về chi ngân sách nhà nước
Theo quy định tại Khoản 2 Điều 5 Luật ngân sách nhà nước năm 2002 thì chi Ngân
sách nhà nước chỉ được thực hiện khi có đủ các điều kiện sau đây:
“a) Đã có trong dự toán ngân sách được giao, trừ trường hợp quy định tại Điều 52 và
Điều 59 của luật này;
b)Đúng chế độ, tiêu chuẩn, định mức do cơ quan nhà nước có thẩm quyền quy định;
c)Đã được thủ trưởng đơn vị sử dụng ngân sách hoặc người được ủy quyền quyết định
chi.
Ngoài các điều kiện quy định tại Khoản 2 Điều này, đối với những khoản chi cho
công việc cần phải đấu thầu thì còn phải tổ chức đấu thầu theo quy định của pháp luật về
đấu thầu.”
- Khoản chi dự định thực hiện phải được ghi nhận trong dự toán NSNN phân bổ cho
các đơn vị nhận kinh phí.
• Khoản cho phải đúng chế độ, tiêu chuẩn, định mức do cơ quan nhà nước có thẩm
quyền quy định.

• Các khoản chi được thủ trưởng đơn vị sử dụng ngân sách hoặc người được ủy
quyền quyết định chi. Điều này có nghĩa chỉ người đại diện theo pháp luật và người đại
diện theo ủy quyền mới được phép quyết định chi.
Tóm lại, pháp luật quy định cụ thể điều kiện chi NSNN đã tạo điều kiện cho các đơn
vị sử dụng ngân sách, cơ quan tài chính, cơ quan kho bạc có đủ căn cứ pháp lý để chấp
hành chi.Trường hợp đề nghị các đơn vị sử dụng ngân sách không đáp ứng các điều kiện
nêu trên cơ quan kho bạc nhà nướcđược quyền từ chối chi trả. Trường hợp khi đã có đủ
điều kiện chi và không có lý do chính đáng, đơn vị sử dụng ngân sách nhà nước có quyền
khiếu nại nếu lệnh chi bị từ chối.
b. Kiểm soát chi Ngân sách nhà nước

3


Tìm hiểu về tính hiệu quả trong việc tuân thủ pháp luật về chi ngân sách nhà nước và đưa ra ý kiến đánh giá pháp lý của
nhóm thực hiện?

Kiểm soát chi Ngân sách nhà nước là việc các cơ quan có thẩm quyền thực hiện thẩm
định, kiểm tra, soát xét và đánh giá tính hợp pháp, hợp lí của các khoản chi
• Kiểm soát chi Ngân sách nhà nước là nhiệm vụ chung của các cấp, các ngành, các
địa phương Cụ thể:
+ Các cơ quan nhà nước ở trung ương và địa phương lập dự toán chi NSNN hằng năm
gửi cơ quan tài chính phân phối hạn mức kinh phí quý cho các đơn vị trực thuộc, hướng
dẫn, theo dõi, kiểm tra việc sử dụng ngân sách và xét duyệt báo cáo quyết toán chi NSNN
của các đơn vị trực thuộc, tổng hợp và lập báo cáo quyết toán NSNN của cơ quan mình để
báo cáo cơ quan tài chính.
+ Cơ quan tài chính lập và tổng hợp dự toán chi NSNN của các bộ, ngành, địa
phương; thẩm tra việc phân bổ dự toán ngân sách cho các đơn vị sử dụng NSNN; Kiểm tra
mục đích, tính chất của từng khoản chi, kiểm tra điều kiện chi trước khi ra lệnh xuất quỹ;
cơ quan tài chính còn có quyền kiểm tra quá trình cấp phát, phân phối và sử dụng NSNN

của các cơ quan cấp phát và kiểm tra việc sử dụng kinh phí ở các đơn vị sử dụng NSNN.
+ Kho bạc nhà nước kiểm tra hồ sơ chi của đơn vị sử dụng kinh phí NSNN gồm: kiểm
tra xem khoản chi có thỏa mãn các điều kiện cấp phát, thanh toán theo quy định của luật
NSNN; kiểm tra, đối chiếu các khoản chi với dự toán để đảm bảo các khoản chi có trong
dự toán; kiểm tra đối chiếu các khoản chi với hạn mức kinh phí được cơ quan tài chính
hoặc cơ quan có thẩm quyền thong báo; kiểm tra, kiểm soát các hồ sơ, chứng từ; kiểm tra,
kiểm soát các khoản chi đúng định mức, chế độ chi tiêu tài chính nhà nước. Ngoài ra còn
Kiểm tra, kiểm soát các yếu tố hạch toán;kiểm tra con dấu,chữ ký của người quyết định
chi, kế toán trưởng đảm bảo khớp với mẫu dấu, chữ ký đã đăng ký tại kho bạc nhà nước.
• Kiểm soát chi Ngân sách nhà nước được tiến hành trong suốt quá trình chi.
+ Kiểm soát trước khi chi (kiểm tra, xác nhận chi) là việc kiểm tra, kiểm soát của cơ
quan nhà nước có thẩm quyền về các điều kiện chi trước khi thực hiện việc thanh toán, chi
trả từ quỹ NSNN cho các đơn vị thụ hưởng kinh phí. Các điều kiện chi: khoản chi phải có
trong dự toán được duyệt đúng chế độ,Tiêu chuẩn, định mức chi tiêu, đã có lệnh chi, có
đầy đủ hồ sơ…
+ Kiểm soát trong khi chi là quá trình kiểm soát việc thanh toán các khoản chi của
NSNN cho các đơn vị thụ hưởng. Kiểm soát trong khi chi phải đảm bảo việc xuất quỹ
NSNN thanh toán trực tiếp cho đối tượng đích thực. Kiểm soát trong khi chi là bước xác

4


Tìm hiểu về tính hiệu quả trong việc tuân thủ pháp luật về chi ngân sách nhà nước và đưa ra ý kiến đánh giá pháp lý của
nhóm thực hiện?

định phương thức cấp phát, thanh toán, đơn vị thụ hưởng NSNN được hưởng phương thức
chi nào.
+ Kiểm soát sau khi chi là việc cơ quan nhà nước có thẩm quyền kiểm tra trình hình
sử dụng kinh phí NSNN của các cơ quan, đơn vị sử dụng NSNN thong qua các báo cáo kế
toán, quyết toán. Là giai đoạn kiểm tra việc chấp hành pháp luật NSNN, kiểm tra hoạt

động quản lý tài chính ở các đơn vị sử dụng ngân sách, tính hợp pháp, hợp lý, đúng đắn và
trung thực trong việc chi tiêu của các đơn vị sử dụng ngân sách. Việc kiểm soát sau khi
chi nhằm chấn chỉnh việc sử dụng kinh phí của các đơn vị sử dụng ngân sách đảm bảo
việc sử dụng đúng mục đích đồng thời ngăn chặn tham ô, lãng phí làm thất thoát tài sản
của nhà nước.
•

Kiểm soát chi Ngân sách nhà nước được tiến hành trong quá trình hạch toán kế

toán và báo cáo chi Ngân sách nhà nước.
Căn cứ vào chế độ hạch toán nhà nước hiện hành Kho bạc nhà nước tổ chức thực hiện
hạch toán kế toán chi NSNN.
Định kỳ tháng, quý, năm các đơn vị sử dụng NSNN lập báo cáo tình hình thực hiện dự
toán chi ngân sách đã được giao có xác nhận của Kho bạc nhà nước nơi giao dịch để gửi
cơ quan chủ quản tổng hợp gửi cơ quan tài chính đồng cấp.
Kho bạc nhà nước cũng lập báo cáo chi NSNN theo định kỳ quỹ, tháng, năm gửi cơ
quan tài chính đồng cấp và Kho bạc nhà nước cấp trên. Kho bạc nhà nước trung ương sẽ
tổng hợp báo cáo chi NSNN gửi bộ tài chính.
Thông qua việc hạch toán kế toán chi NSNN việc xác nhận và báo cáo thực hiện dự
toán chi của các đơn vị sử dụng ngân sách cũng như thong qua việc lập báo cáo chi
NSNN, Kho bạc nhà nước có thể tiến hành kiểm soát một lần nữa những khoản cấp phát,
thanh toán từ quỹ NSNN. Để đảm bảo tính đúng đắn và hợp pháp báo cáo chi NSNN còn
được kiểm soát lần cuối bởi kiểm toán nhà nước khi các cơ quan này tiến hành rà soát báo
cáo quyết toán NSNN các cấp trước khi trình Quốc hội phê chuẩn.
2. Tính hiệu quả trong việc tuân thủ pháp luật về chi Ngân Sách Nhà Nước.
2.1 Thực trạng trong việc tuân thủ quy định về các khoản chi cụ thể trong NSNN.
Căn cứ theo khoản 2, Điều 2, Luật Ngân sách nhà nước thì chi NSNN bao gồm các
khoản chi sau: chi phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh, bảo đảm hoạt
5

Tìm hiểu về tính hiệu quả trong việc tuân thủ pháp luật về chi ngân sách nhà nước và đưa ra ý kiến đánh giá pháp lý của
nhóm thực hiện?

động của bộ máy nhà nước; chi trả nợ của Nhà nước; chi viện trợ và các khoản chi khác
theo quy định của pháp luật.
Cơ cấu các khoản chi NSNN thể hiện những nhiệm vụ kinh tế, chính trị và xã hội mà
nhà nước phải gánh vác trong từng giai đoạn lịch sử. Đồng thời là căn cứ để đánh giá tính
tích cực, tiến bộ của ngân sách từng quốc gia. Ở Việt Nam, vấn đề này được thể hiện ở
những năm gần đây như sau:
-

Trong lĩnh vực chi phát triển kinh tế - xã hội: Thông qua các khoản chi Ngân sách vào

lĩnh vực này nhà nước thể hiện vai trò quản lí nền kinh tế đất nước. Trong những năm gần
đây chúng ta thấy rằng Nhà nước ta đã giảm dần chi vào đầu tư phát triển để dần thu hút
sự tham gia của các chủ thể khác vào lĩnh vực này một nhiều hơn, cụ thể chúng ta đã giữ
mức từ 21,73% năm 2005 đến 20,8% năm 2008 mặc dù nền kinh tế của chúng ta đang
trong giai đoạn chuyển đổi mạnh mẽ, tốc độ phát triển cao (giữ mức 7% - 8% trong gần 10
năm qua) điều đó có thể cho thấy được mặc dù yêu cầu đầu tư của nền kinh tế rất lớn
nhưng với việc thực hiện chính sách cải cách chúng ta đã thu hút sự đầu tư của các chủ thể
khác vào đầu tư phát triển từ đó giảm bớt một phần ngân sách nước nước. Đặc biệt trong
một số lĩnh vực như chi đầu tư xây dựng cơ bản, là một lĩnh vực quan trọng nhất, chiếm tỷ
lệ chi nhiều nhất trong đầu tư phát triển chúng ta đã giảm được mức chi trong lĩnh vực này
từ 19,78% năm 2005 xuống còn 20,72% năm 2008, chi vào việc bù chênh lệch lãi xuất tín
dụng nhà nước từ 0,83% năm 2005 đến 0,92% năm 2007 đến năm 2008 giảm xuống còn
0,91%...
-

Chi bảo đảm quốc phòng, an ninh, bảo đảm hoạt động của bộ máy nhà nước.

Trong những năm qua chúng ta đã tăng cường chi ngân sách cho quốc phòng an ninh

nhằm thực hiện những biện pháp bảo vệ, củng cố nền chính trị, kinh tế quốc gia, chi quốc
phòng tăng từ 8,33% năm 2005 lên đến 11,3% năm 2008 và chi cho an ninh tăng từ 3,57%
năm 2005 lên đến 5,23% năm 2008.
-

Chi trả nợ Nhà nước. Theo bảng thống kê chúng ta thấy được rằng trong những năm

gần đây khoản chi trả nợ trong nước tăng từ 13,94% năm 2007 lên 15,74% năm 2008 và
chi trả nợ nước ngoài tăng từ 3,82% năm 2007 lên 4,24% năm 2008. Như vậy, Chính phủ
ta sử dụng biện pháp chi trả nợ đã góp một phần không nhỏ để cân đối thu, chi ngân sách.
6


Tìm hiểu về tính hiệu quả trong việc tuân thủ pháp luật về chi ngân sách nhà nước và đưa ra ý kiến đánh giá pháp lý của
nhóm thực hiện?

2.2. Thực trạng trong việc tuân thủ pháp luật trong điều kiện chi ngân sách nhà nước

a. Những kết quả đạt được:
Nhìn chung, việc chi ngân sách nhà nước đã đạt được rất nhiều thành tựu đáng kể
trong những năm vừa qua.
Qua bản báo cáo đánh giá tình hình thực hiện NSNN 2010, hoạt động chi NSNN đã
tương đối đảm bảo được các điều kiện cơ bản của chi NSNN.
Năm 2010, mặc dù nền kinh tế gặp nhiều khó khăn nhưng tình hình kinh tế trong nước
chuyển biến tích cực đã tạo điều kiện để tăng thu NSNN. Thu ngân nhà nước năm 2010 ước
đạt 520.100 tỷ đồng, vượt 12,7% so với dự toán, tăng 17,6% so với năm 2009, và đạt tỷ lệ
động viên vào NSNN là 26,7%. Tổng chi cân đối NSNN ước đạt 637.200 tỷ đồng, tăng 9,4%
so với dự toán và tăng 9% so với thực hiện năm 2009. Bội chi ngân sách năm 2010 ước

khoảng 117.100 tỷ đồng, bằng khoảng 5,95% GDP, giảm so với năm 2009 (6,9%) và cũng
giảm so với kế hoạch đề ra (6,2%).
Bảng quyết toán chi ngân sách Nhà nước giai đoạn 2005 – 2009
Đơn vị: Tỷ đồng

(Nguồn: Tổng cục Thống kê.)

Chi NSNN đã từng bước được cơ cấu lại theo hướng xóa bỏ bao cấp, thực hiện cơ chế
tự chủ, tự chịu trách nhiệm, tăng cho đầu tư phát triển xã hội và cơ sở hạ tầng, phát triển
nguồn nhân lực, xóa đói giảm nghèo, phát triển nông nghiệp và nông thôn, bảo vệ môi
trường, nâng cao năng lực quản lý, đảm bảo chi ngân sách ngày càng tiết kiệm và đạt hiệu
quả cao. Ví dụ, theo bảng số liệu thì năm 2010 bội chi ngân sách đã giảm từ 7% xuống

7


Tìm hiểu về tính hiệu quả trong việc tuân thủ pháp luật về chi ngân sách nhà nước và đưa ra ý kiến đánh giá pháp lý của
nhóm thực hiện?

6,2%...Đó là những kết quả rất đáng khích lệ trong bối cảnh nền kinh tế vừa trải qua cơn
suy giảm.
Đến năm 2012 tổng chi cân đối ngân sách địa phương 6 tháng đầu năm 2012 là
2.144.354 triệu đồng, đạt 42,3% dự toán năm và tăng 22,9% so cùng kỳ. Trong đó, chi ngân
sách tỉnh 898.434 triệu đồng và ngân sách huyện, thị xã, thành phố 1.245.820 triệu đồng.
Việc điều hành chi ngân sách của các cấp chính quyền địa phương trong 6 tháng đầu năm đã
thực hiện theo hướng triệt để tiết kiệm trong khả năng cân đối nguồn thu của địa phương và
bám sát dự toán HĐND giao đầu năm. Trong đó: chi đầu tư phát triển 391.554 triệu đồng,
chi thường xuyên 1.573.300 triệu đồng, chi theo mục tiêu 179.500 triệu đồng…

b. Những điểm bất cập:

Dù đạt được những kết quả như đã nêu trên, nhưng thực tế vẫn còn tồn tại những điểm
bất cập như tình trạng bội chi NSNN, thất thoát NSNN.
Tình trạng bội chi là vấn đề đáng quan ngại. Chính Ủy ban Kinh tế - Ngân sách đã
thừa nhận, dự toán chi ngân sách chưa được thực hiện nghiêm nên hiệu quả thấp. Ngoài
ra, tình hình giải ngân xây dựng cơ bản cũng được tiến hành rất chậm. Lý do cho tình
trạng này là trong điều hành NSNN đã phát sinh một số khoản chưa có nguồn thanh toán.
Ủy ban Tài chính - Ngân sách Quốc hội cũng nhận định, Chính phủ đã kiên quyết trong
quản lý NSNN, hạn chế thất thoát lãng phí nhưng việc quản lý chi theo dự toán còn chưa
được coi trọng. Đặc biệt, việc triển khai và giải ngân vốn đầu tư phát triển chậm, nhất là
vốn trái phiếu chính phủ, xử lý nợ xây dựng cơ bản vẫn chậm.
Chế độ, tiêu chuẩn, định mức chi NSNN còn thiếu, chưa tương xứng với tình hình
thực tế, gây khó khăn trong việc cấp phát, kiểm tra, kiểm soát trong chi NSNN.
Ví dụ: Hàng năm Quốc hội phân bổ 2% tổng chi NSNN cho lĩnh vực khoa học, công
nghệ, nhằm đẩy mạnh nghiên cứu và áp dụng thành tựu khoa học để phát triển kinh tế - xã
hội liệu có quá ít. Hơn nữa, thủ tục pháp luật quy định quá rườm rà khiến cho ngân sách
dành cho khoa học không dùng hết. Đối với lĩnh vực giáo dục, hàng năm được dành 20%
tổng NSNN nhưng hiệu quả sử dụng ngân sách vẫn không cao.

Chi ngân sách còn biểu hiện chấp hành kỷ luật tài chính không nghiêm, sai phạm
vẫn còn nhiều, chi ngân sách tăng khá cao so với dự toán chưa góp phần vào mục tiêu
8


Tìm hiểu về tính hiệu quả trong việc tuân thủ pháp luật về chi ngân sách nhà nước và đưa ra ý kiến đánh giá pháp lý của
nhóm thực hiện?

kiềm chế lạm phát, ổn định kinh tế vĩ mô đồng thời gây thất thoát, lãng phí ở các mức độ
khác nhau. Tình trạng sử dụng ngân sách sai mục đích, vượt định mức, tiêu chuẩn, dự toán
vẫn tồn tại khá phổ biến và chậm được khắc phục. Trong 7 tháng đầu năm 2012, Kho bạc
Nhà nước phát hiện trên 31.300 khoản chi thường xuyên chưa thực hiện đúng thủ tục. Cơ

quan thanh tra Nhà nước đã kiến nghị thu hồi trên 3.529 tỷ đồng và kiến nghị xử lý trách
nhiệm nhiều tập thể, cá nhân vi phạm chế độ quản lý, sử dụng ngân sách…

Vấn đề sử dụng vốn và tài sản tại các doanh nghiệp Nhà nước cũng còn hạn chế. Nợ
xấu trong hệ thống ngân hàng thương mại ở mức cao ảnh hưởng không thuận tới sự phát
triển bền vững nền kinh tế.
Thống kê của Bộ Tài chính, của Kiểm toán Nhà nước cho thấy, hiệu quả kinh doanh của
khối doanh nghiệp Nhà nước thấp. Nhiều tập đoàn, TCty sản xuất kinh doanh thua lỗ (như
Tập đoàn Xăng dầu, Tập đoàn Điện lực, TCty Hàng hải Việt Nam...). Mặt khác, các doanh
nghiệp Nhà nước chủ yếu sử dụng vốn tín dụng, kết quả kinh doanh phụ thuộc chủ yếu vào
lãi suất ngân hàng. Đặc biệt từ năm 2009 đến cuối năm 2011, cung cầu mất cân đối, hàng
hóa tồn kho lớn, chậm luân chuyển, gây áp lực lớn làm tăng nợ xấu của hệ thống ngân hàng,
cản trở sự lưu thông tiền tệ trong nền kinh tế, ảnh hưởng lớn đến nền kinh tế năm sau, lãng
phí các nguồn lực.

Có nhiều nguyên nhân khác nhau của sự tồn tại trên như: Các đơn vị sử dụng ngân
sách khi nhận được nguồn kinh phí chưa quan tâm đúng mức đến thực tiễn nhiệm vụ được
giao và luôn tìm cách để nâng cao dự toán chỉ để có thể sử dụng kinh phí một cách thoải
mái…. Quy mô của nền kinh tế cũng có tác động nhất định đến việc đảm bảo điều kiện
chi NSNN, khi quy mô nền kinh tế tăng dần lên, nhu cầu tăng chi để thúc đẩy phát triển
kinh tế đang đặt ra rất cấp bách, từ đó gây sức ép căng thẳng cho NSNN, quy mô ngân
sách cũng phải lớn lên và tiềm ẩn những rủi ro trong các khoản chi NSNN như tình trạng
thất thoát, lãng phí, tham nhũng…
2.1. Thực trạng trong việc tuân thủ pháp luật về các phương thức cấp phát kinh phí
từ ngân sách nhà nước.
Các phương thức cấp phát kinh phí được hiểu là những cách thức, biện pháp mà nhà
nước sử dụng để chuyển giao nguồn kinh phí từ NSNN tới các đối tượng sử dụng theo
đúng yêu cầu định trước. Theo quy định của pháp luật hiện hành, có hai phương thức , đó
9

Tìm hiểu về tính hiệu quả trong việc tuân thủ pháp luật về chi ngân sách nhà nước và đưa ra ý kiến đánh giá pháp lý của
nhóm thực hiện?

là phương thức cấp phát theo dự toán kinh phí và phương thức cấp phát bằng lệnh chi
tiền.
• Phương thức cấp phát theo dự toán kinh phí là phương thức áp dụng đối với khoản
chi mà cơ quan tài chính không cấp phát trực tiếp. Phương thúc này được áp dụng cho chi
thường xuyên của các đối tượng thường xuyên sử dụng kinh phí từ NSNN để thực hiện
nhiệm vụ được giao. Khi có nhu cầu thực tế, đại diện hợp pháp của đơn vị sử dụng ngân
sách phát hành giấy rút dự toán NSNN cùng các chứng từ hợp pháp, yêu cầu kho bạc quản
lí tài khoản thanh toán. Kho bạc nhà nước thực hiện chi trả theo đúng mục chi thực tế sau
khi đã kiểm tra các điều kiện và quy định. Ưu điểm của phương thức này là tạo điều kiện
cho kho bạc Nhà nước dễ dàng chủ động trong quá trình kiểm soát chi ngân sách, chủ
động sử dụng nguồn kinh phí với hiệu suất cao nhất.Tuy nhiên hạn chế là đơn vị sử dụng
ngân sách bị chi phối về tính chủ động trong quá trình sử dụng kinh phí, có thể thực hiện
hành vi tiêu cực; cần phải loại trừ.
• Phương thức cấp phát bằng lệnh chi tiền: phương thức này áp dụng đối với những
khoản chỉ do cơ quan tài chính cấp phát trực tiếp cho đơn vị sử dụng ngân sách. Lệnh chi
tiền quyết định chỉ do cơ quan tài chính phát hành, gửi kho bạc nhà nước, yêu cầu kho bạc
chi trả , thanh toán một số tiền cho đơn vị sử dụng ngân sách theo đúng nội dung của lệnh
chi. Nhận được lệnh chi hợp lệ, kho bạc xuất quỹ cho đơn vị sử dụng ngân sách . Đơn vị
thụ hưởng ngân sách toàn quyến sử dụng nguồn kinh phí đã được chuyển giao. Phương
thức này có ưu điểm là tạo sự chủ động tối đa cho đơn vị thụ hưởng, nâng cao trách nhiệm
của các đơn vị này, đồng thời gắn trách nhiệm trực tiếp của các cơ quan tài chính vào quá
trình cấp phát . Bên cạnh đó sự tham gia của kho bạc nhà nước cũng có ý nghĩa nhất định.
• Phương thức cấp phát theo hạn mức kinh phí đã bám sát dự toán chi NSNN được
duyệt cả về tổng số cũng như cơ cấu các mục chi, tạo điều kiện thuận lợi cho kho bạc nhà
nước, cơ quan tài chính trong việc kiểm soát chi.
• Phương thức cấp phát theo lệnh chi tiền chỉ áp dụng đối với các khoản chi đột xuất,

không kế hoạch hóa được hoặc áp dụng đối với những đơn vị ít có quan hệ với NSNN,
song trong cả một thời gian khá dài, hình thức cấp phát này được áp dụng cho hầu hết các
dự án đầu tư xây dựng cơ bản và các chương trình mục tiêu.
Hiện nay với xu hướng phân công nhiệm vụ rõ ràng, chuẩn hóa quy trình ngân sách,
điều hành ngân sách theo luật; đặc biệt trong điều kiệu hội nhập tài chính quốc tế và khu
vực ở lĩnh vực tài chính công, để thích ứng với những chuẩn mực quản lý NSNN của các
10


Tìm hiểu về tính hiệu quả trong việc tuân thủ pháp luật về chi ngân sách nhà nước và đưa ra ý kiến đánh giá pháp lý của
nhóm thực hiện?

nước thì việc áp dụng các hình thức cấp phát trên cần nghiên cứu và sửa đổi lại cho phù
hợp.
2.2. Thực trạng trong việc tuân thủ pháp luật về chủ thể chịu trách nhiệm chính
trong việc chi ngân sách theo từng phương thức cấp phát.
•

Phương thức cấp phát theo dự toán kinh phí: Đối với phương thức này, khi có nhu

cầu thực tế, đại diện hợp pháp của đơn vị sử dụng ngân sách phát hành giấy rút dự toán
NSNN cùng các chứng từ hợp pháp, yêu cầu kho bạc quản lí tài khoản thanh toán. Đối với
phương thức này, trách nhiệm cao thuộc về cơ quan kho bạc nhà nước, cơ quan tài chính
chỉ có trách nhiệm đôn đốc, thông báo chính thức dự toán kinh phí trong kỳ áp dụng cho
đơn vị sử dụng ngân sách.
•

Phương thức cấp phát bằng lệnh chi tiền : Cơ quan tài chính có trách nhiệm ngay từ

giai đoạn phát hành về khả năng kiểm tra nội dung, tính chất khoản chi, bảo đảm lệnh chi

tiền chắc chắn có đủ điều kiện chi ngân sách.
3. Đánh giá pháp lý của nhóm và một số giải pháp nhằm tăng hiệu quả trong việc
tuân thủ các quy định của pháp luật về chi ngân sách nhà nước.
Từ những thực trạng trên có thể thấy việc tuân thủ pháp luật đã đạt được những hiệu
quả nhất định. Chi NSNN đã từng bước được cơ cấu lại theo hướng xóa bỏ bao cấp, thực
hiện cơ chế tự chủ, tự chịu trách nhiệm, tăng chi đầu tư xã hội và cơ sở hạ tầng, phát triển
nguồn nhân lực, xóa đói giảm nghèo, phát triển nông nghiệp và nông thôn, bảo vệ môi
trường, củng cố an ninh quốc phòng, chú trọng chi trả nợ theo đúng cam kết, nâng cao
năng lực quản lí đảm bảo chi ngân sách ngày càng tiết kiệm và đạt hiệu quả cao, chi
thường xuyên của ngân sách được cân đối từ tổng số thu thuế, phí và lệ phí. Chúng ta
cũng đang từng bước hoàn thiện chế độ NSNN, đổi mới quản lí tài chính trong các đơn vị
sử dụng kinh phí từ NSNN…Công tác kiểm tra việc thực hiện pháp lệnh thực hành tiết
kiệm, chống lãng phí trong quản lí và sử dụng NSNN được tăng cường, góp phần nâng
cao hiệu quả sử dụng vốn NSNN.
Bên cạnh đó việc tuân thủ pháp luật về chi ngân sách cũng còn những hạn chế nhất
định. Việc phân bổ và sử dụng NSNN còn nhiều bất cập, hiệu quả chi ngân sách đã được
nâng lên nhưng chưa cao, vẫn còn hiện tượng thất thoát, lãng phí trong sử dụng kinh phí
từ NSNN. Chi đầu tư xây dựng cơ bản còn phân tán, công tác quy hoạch, chuẩn bị đầu tư,

11


Tìm hiểu về tính hiệu quả trong việc tuân thủ pháp luật về chi ngân sách nhà nước và đưa ra ý kiến đánh giá pháp lý của
nhóm thực hiện?

lập dự án chưa được chú trọng nên chất lượng dự án không cao, việc thẩm định và quyết
định đầu tư còn chậm dẫn đến tình trạng vốn chờ công trình, gây lãng phí trong đầu tư.
Theo ý kiến của nhóm thì các nguyên nhân dẫn đến những mặt hạn chế đó là:
- Sự thiếu đồng bộ, mâu thuẫn, chồng chéo trong hệ thống pháp luật về ngân sách nói
chung và chi tiêu ngân sách nói riêng, gây khó khăn cho việc áp dụng.

- Trình độ hiểu biết pháp luật, nghiệp vụ của một số cán bộ điều hành ngân hàng còn
nhiều mặt chưa được hoàn thiện.
- Chất lượng các văn bản pháp luật về chi NSNN trong một số lĩnh vực cụ thể (như
lĩnh vực xây dưng) còn nhiều bất cập. Việc thực hiện một số văn bản pháp luật về chi
NSNN chưa nghiêm;
Hoạt động chi NSNN chưa thực hiệu quả, hiện nay, nước ta vẫn phải đối mặt với vấn
đề bội chi nhưng hiệu quả kinh tế, xã hội, an ninh quốc phòng… từ việc đầu tư đó mang
lại còn rất hạn chế…Ví dụ: Dự án cầu Thanh Trì và tuyến phía Nam vành đai 3 Hà Nội với
số vốn đầu tư 7.660 tỷ đồng chậm trễ nhiều tháng, mỗi ngày phải trả 1,5 tỷ đồng tiền lãi vay.
Cầu xây xong nhưng hai đường dẫn lên cầu chưa hoàn thành nên tốn thêm cả chục tỷ đồng
nữa để xây dựng đường tạm, song chất lượng đường rất kém, thường xuyên gây ách tắc…

- Công tác thanh tra, kiểm tra, giám sát, đánh giá về hoạt động chi NSNN chưa được
triển khai tốt ở các cơ quan nhà nước, các ngành, các cấp và địa phương.
Qua đó, nhóm đưa ra một số biện pháp nhằm nâng cao tính hiệu quả của việc tuân thủ
pháp luật về chi ngân sách nhà nước:
- Hoàn thiện pháp luật về quy trình lập, chấp hành, quyết toán NSNN. Đây là ba khâu
quan trọng trong quá trình NSNN. Luật Ngân sách nhà nước đã có những quy định khá rõ
ràng về thời hạn, yêu cầu, nội dung và các trình tự, thủ tục lập dự toán NSNN. Tuy nhiên,
trên thực tế vẫn bộc lộ nhiều bất cập đòi hỏi chúng ta phải hoàn thiện pháp luật về quy
trình lập dự toán NSNN. Điều này đảm bảo cho điều kiện thứ nhất của chi NSNN, có một
bản dự toán ngân sách với những khoản chi hợp lý, phù hợp với điều kiện, định hướng
phát triển kinh tế -xã hội.
- Cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cấp lập dự toán ngân sách để tránh tình trạng
thẩm quyền nơi thì thiếu nơi thì chồng chéo.

12


Tìm hiểu về tính hiệu quả trong việc tuân thủ pháp luật về chi ngân sách nhà nước và đưa ra ý kiến đánh giá pháp lý của

nhóm thực hiện?

- Cơ cấu lại các khoản chi NSNN sao cho phù hợp, theo kịp với tình hình kinh tế xã hội. Trong những năm gần đây, chi đầu tư có xu hướng tăng. Tuy nhiên chi đầu tư phát
triển kinh tế phải là số chi đầu tư huy động trong toàn xã hội, không thể chỉ lấy từ NSNN.
Nếu chỉ trông chờ vào Nhà nước thì khoản chi vừa kém hiệu quả, vừa hạn hẹp. Chi ngân
sách phải cần được thực hiện theo quan điểm phải gắn liền với việc xác định đúng đắn cơ
cấu chi tối ưu, có tỷ trọng hợp lý giữa chi đầu tư phát triển với chi thường xuyên, chi trả
nợ, chi dự phòng…
- Cần hoàn thiện cơ chế kiểm soát chi chặt chẽ để các chủ thể sử dụng ngân sách
chấp hành nghiêm túc các điều kiện chi trong hoạt động chi ngân sách. Có chế tài tương
xứng đối với những đơn vị sử dụng ngân sách không chấp hành tốt các điều kiện chi
NSNN theo luật định.
- Nâng cao mức độ tham gia, kiểm tra giám sát của nhân dân đối với hoạt động chi
ngân sách để các đơn vị sử dụng ngân sách có ý thức hơn trong việc sử dụng nguồn vốn
được cấp, đảm bảo đủ các điều kiện chi để chi đúng, chi đủ, chi hợp pháp.

C. KẾT LUẬN
Thông qua việc tìm hiểu và phân tích những kết quả trong việc thực hiện các quy định
của pháp luật về chi NSNN trong một số năm gần đây có thể thấy rằng trong quá trình
hoàn thiện pháp luật về NSNN nói chung, pháp luật về chi NSNN nói riêng ở nước ta đã
đạt được những thành tựu nhất định, sử dụng ngày càng hiệu quả hơn quỹ NSNN vào việc
ổn định và phát triển đất nước. Tuy nhiên bên cạnh đó cũng vẫn còn tồn tại không ít
những hạn chế cần phải nhanh chòng khắc phục. Do đó cần hoàn thiện hơn về pháp luật
chi ngân sách cho lĩnh vực cơ bản của Việt Nam để nền kinh tế nước ta có nền móng, cơ
sở vững chắc hơn cho sự phát triển và hội nhập.

13


Tìm hiểu về tính hiệu quả trong việc tuân thủ pháp luật về chi ngân sách nhà nước và đưa ra ý kiến đánh giá pháp lý của

nhóm thực hiện?

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Giáo trình Luật Ngân sách nhà nước, nhà xuất bản Công an nhân dân Hà Nội 2010,
Chủ biên TS. Nguyễn Văn Tuyến.
2. Bộ tài chính - Viện khoa học tài chính, Luật tài chính, ngân sách và kế toán công ở
các nước, Thông tin chuyên đề, Hà Nội, 1993.
3. Trường Đại học Luật Hà Nội, Từ điển giải thích thuật ngữ luật học (Phần luật tài
chính), Nxb. Công an nhân dân, Hà Nội, 1999.
4. Hệ thống ngân sách nhà nước và các biện pháp nâng cao hiệu quả quản lí về ngân
sách, Luận văn tốt nghiệp, 2006.
5. www.mof.gov.vn/portal/page/portal/mof_vn/1351583/2126549?
p_folder_id=2201720&p_recurrent_news_id=15264375
6. />7. />
14


Tìm hiểu về tính hiệu quả trong việc tuân thủ pháp luật về chi ngân sách nhà nước và đưa ra ý kiến đánh giá pháp lý của
nhóm thực hiện?

MỘT SỐ HÌNH ẢNH VỀ HOẠT ĐỘNG QUẢN LÝ NSNN
Bội Chi Ngân Sách 6 tháng năm 2011

15


Tìm hiểu về tính hiệu quả trong việc tuân thủ pháp luật về chi ngân sách nhà nước và đưa ra ý kiến đánh giá pháp lý của
nhóm thực hiện?

16

Tìm hiểu về tính hiệu quả trong việc tuân thủ pháp luật về chi ngân sách nhà nước và đưa ra ý kiến đánh giá pháp lý của
nhóm thực hiện?

17