bài giảng đại cương cấu trúc, chức năng của tế bào

I/ Mở đầu
- Tất cả các cơ thể sống đều cấu tạo từ tế bào
- Tất cả các tế bào đều có 3 cấu trúc cơ bản:
 Tất cả các tế bào đều được bao quanh bởi màng sinh
chất
 Tất cả các tế bào đều có nhân hoặc nguyên liệu nhân
chứa thông tin di truyền
 Tất cả các tế bào đều chứa tế bào chất


II/ Hình thái đại cương của tế bào
1. Hình dạng của tế bào
- Hình dạng cố định và đặc trưng cho mỗi loại tế bào ,một số luôn
thay đổi hình dạng
- Hình dạng tế bào tùy thuộc chủ yếu vào đặc tính thích nghi,
chức năng
- Trong môi trường lỏng, tế bào thường có dạng cầu
- Đa số tế bào thực vật và động vật có dạng hình khối đa giác (12
mặt)
2. Kích thước của tế bào
- Độ lớn của tế bào rất thay đổi
- Thể tích của tế bào cũng rất thay đổi ở dạng khác nhau
- Thể tích của một loại tế bào là cố định và không phụ thuộc vào
thể tích chung của cơ thể


3. Số lượng tế bào
- Số lượng tế bào trong cơ thể đa bào là lớn
- Cơ thể đơn bào chỉ gồm một tế bào (vi khuẩn, tảo…)
- Cơ thể đa bào gồm vài trăm tế bào (luân trung Rotifera cơ thể
gồm 400 tế bào)

- Cơ thể đa bào được phát triển từ một tế bào khởi nguyên gọi là
hợp tử
4. Các dạng tế bào và cấu trúc đại cương
- Dạng có nhân nguyên thuỷ (procaryota) có tổ chức còn nguyên
thuỷ, chưa có màng nhân.
- Dạng tế bào có nhân chính thức (eucaryota).


Virus
- Dạng sống rất bé, có kích thước từ 15 – 35 nm
- Chưa có cấu tạo tế bào chưa được xem là cơ thể sống
- Sống ký sinh trong tế bào vi khuẩn, thực vật hoặc động
vật. Đa số virus là những nhận tố gây bệnh.
- Virus được cấu tạo gồm:
+ 1 lõi acid nucleic
+ 1 vỏ bao gồm protein



IV/ Tế bào Prokaryote
- Các vi khuẩn (Bacteria) và tảo lam (Cyanobacteria) thường có
kích thước nhỏ 1 – 10 µm, thuộc nhóm Prokaryota.
- Chúng có nhiều khác biệt với tế bào Eukaryota về bào quan,
AND của bộ gen, vách….
- Vi khuẩn rất đa dạng tùy từng loài
- Chúng có ba dạng chính: hình cầu (cầu khuẩn), hình que (trực
khuẩn), hình xoắn (xoắn khuẩn)


Vách tế bào

- Tế bào vi khuẩn được bao bọc bởi một vỏ dày và chắc ở phía
ngoài màng sinh chất (membrane) giúp tế bào duy trì hình dạng
- Vách tế bào còn chống chịu các áp suất thẩm thấu gây bất lợi
của môi trường bên ngoài
- Do khác nhau trong cấu trúc vách tế bào nên phản ứng nhuộm
màu tím phân biệt được 2 loại vi khuẩn gram + và gram -.
- Một số vi khuẩn còn có thêm nang (capsule) hay tiêm mao
(flagella)


Cấu trúc:
- Peptidoglucan (có nhiều ở vi khuẩn Gram +)
- Acid teichoic, acid lipo teichoic (có nhiều ở vi
khuẩn Gram +)
- Polysaccharide
- Lipopolysaccharide
- Enzyme


Chức năng:
- Bảo vệ tế bào
- Cố định hình dạng của tế bào
- Tham gia quá trình trao đổi chất
- Chứa các chất có hoạt tính sinh học
- Tham gia quá trình nhuộm Gram


– Bao phủ ngoài tế bào
– Thường được tạo từ polysaccharide
– Thường biến mất đối với VSV nuôi theo

phương pháp in vitro
– Nhiệm vụ bảo vệ tế bào


– Màng nguyên sinh chất
Cấu trúc:
- Lipid, protein
- Permease
- Phospholipid
- Hydratcarbon
- Glycolipid


Chức năng:
- Duy trì áp suất thẩm thấu
- Đảm bảo quá trình dinh dưỡng
- Tham gia quá trình trao đổi chất
- Chứa các chất có hoạt tính sinh học
- Có khả năng chuyển thành mezoxome


- Xuất hiện khi tế bào phân
chia
- Là các lớp màng cuộn với
nhau
- Có khả năng sinh ra enzym
phân hủy một số kháng sinh


Cấu trúc:

- 80 – 90% là nước
- Chứa ipoprotein, nucleoprotein, lipid,
riboxom,
ARN, enzym, vi khoáng , các hạt dự trữ
- Tế bào non: Tế bào chất đồng nhất
- Tế bào già : Tế bào chất lổn nhổn


Chức năng:
- Chứa các cơ quan bên trong
- Tổng hợp nhiều chất căn bản của tế bào
- Tham gia quá trình trao đổi chất của tế bào


- Có khoảng 1.800 riboxom / tế bào
- Trọng lượng 70S:
+ 50 S (5S + 23S rRNA) và 30 S (16S rRNA)
+ S = Sverberg = 10-13cm/giây trong siêu ly tâm
- 63% ARN, 37% protein
- Đường kính 10 – 30 mm


Tiểu phần bé

Tiểu phần lớn


Bao gồm:
-Volutin
- Oxyt sắt

- Hạt lưu huỳnh
- Tinh thể diệt côn trùng
- Thể mang màu và sắc tố
- Không bào khí


Cấu trúc:
- Một sợi, hai mạch DNA
- Chứa nhiễm sắc thể
- Chứa plasmid


Chức năng:
• Mang thông tin di truyền
• Điều khiển hoạt động của tế bào
• Tham gia phản ứng sinh hóa
• Điều chỉnh hướng tổng hợp protid
• Duy trì chức năng của các quá trình


TIÊN MAO

– Có ở một vài loại vi khuẩn di động
– Là cơ quan di động
– Phản ứng với thực phẩm/chất độc
- phản ứng sinh học
– Gắn vào màng tế bào
– Nhô ra như một cơ quan
– Làm tế bào di chuyển theo phương
thức chân vịt

TIÊM MAO

– Ngắn hơn tiên mao
– Hình thể xoắn
– Mang chức năng như tiên mao
– Chạy theo chiều dọc của tế
bào
– Chuyển động như loài rắn

Neisseria gonorrhoeae


NHUNG MAO (Pili)

– Dạng mỏng ngắn
– Tác động tiếp hợp trong sinh sản và
dinh dưỡng
– Tham gia quá trình hình thành biểu
mô
– Thường gặp ở vi khuẩn Gram âm
Escherichia coli


- Một số vi khuẩn có khả năng tạo bào tử,
như: Bacillus, Clostridium…
- Hình thành khi gặp điều kiện khắc

Clostridium
botulinum
nghiệt

- Có khả năng bảo vệ vi khuẩn
- Chứa calcium dipicolinate

Clostridium tetani