Tiểu luận báo chí thế giới

A - PHẦN MỞ ĐẦU
Trong tiến trình phát triển của lịch sử văn hóa nhân loại, báo chí là
một hiện tượng xã hội, ra đời do nhu cầu thông tin giao tiếp và giải trí của
con người. Khi xã hội phát triển, trình độ dân trí được nâng cao, đòi hỏi
báo chí cũng phải tự đổi mới, tự biến đổi cho phù hợp với yêu cầu của thời
đại. Như vậy, báo chí ra đời và phát triển dựa vào động lực chính là đặc
điểm xã hội, con người ở từng thời kì lịch sử. Do sự khác nhau về môi
trường địa lí, thể chế chính trị, nền kinh tế, văn hóa – lối sống của cư
dân…. Nên ở mỗi quốc gia, mỗi khu vực, mỗi châu lục lại mang những đặc
điểm báo chí riêng biệt.
Trong khuôn khổ nhỏ hẹp của bài tiểu luận này, em xin trình bày về
lịch sử hình thành, đặc trưng tồn tại và xu hướng phát triển của báo chí
Châu Á. Sở dĩ em lực chọn đề tài này là vì: Châu Á là châu lục đông dân
nhất trên thế giới với môi trường địa lí đa dạng; nền kinh tế phát triển năng
động; thể chế chính trị, văn hóa, tìn ngưỡng ở mỗi quốc gia lại mang một
bản sắc riêng; đó là môi trường thuận lợi cho báo chí phát triển mạnh mẽ,
bộc lộ được nhiều khía cạnh riêng độc đáo mà không dễ có ở bất cứ châu
lục nào. Cùng với sự ảnh hưởng lớn của cộng đồng các quốc gia Châu Á
trên các trường quốc tế, sự phát triển và tầm ảnh hưởng của nền báo chí
châu lục này đến những châu lục khác trên thế giới là vô cùng lớn và mạnh
mẽ. Do vậy, sự đánh giá khách quan sự hình thành và phát triển của báo chí
Châu Á là quan trọng và mang tính thời sự cao.
Hơn nữa, việc đánh giá tương quan giữa báo chí Châu Á với báo chí
ở các châu lục khác giúp cho chúng ta có thể đánh giá được những điểm
mạnh, điểm yếu, những tiềm năng, nét đặc trưng và khác biệt với báo chí
châu lục khác; đồng thời chỉ ra khuynh hướng, con đường phát triển cho
báo chí Châu Á.
1


B - PHẦN NỘI DUNG

I/ KHÁI QUÁT DIỆN MẠO CHUNG CỦA KHU VỰC.
Châu Á là châu lục rộng lớn nhất trên thế giới với diện tích
44.390.000 km2 và dân số năm 2008 là hơn 4 tỉ người (theo cục điều tra
dân số Hoa Kì), chiếm ¾ dân số thế giới. Châu Á nằm trên đại lục Á – Âu,
tiếp giáp giữa Châu Âu và Châu Phi. Châu Á là châu lục có nhiều kiểu đại
hình và thời tiết khác nhau. Nhưng tựu chung lại, về cơ bản, Châu Á có thể
chia ra làm 6 khu vực căn cứ theo vị trí địa lí, lịch sử, văn hóa, tôn giáo, thể
chế, kinh tế - xã hội… Đó là: Tây Nam Á, Đông Nam Á, Đông Á, Bắc Á,
Trung Á và Nam Á.
Châu Á là nơi khởi phát của hầu hết các tôn giáo chính trên thế giới,
điều này cho thấy lịch sử lâu đời hàng ngàn năm của Châu Á. Mỗi tôn giáo
có những vùng ảnh hưởng khác nhau, thậm chí trong cùng một tôn giáo lại
chia thành nhiều nhánh khác nhau, gây nên sự xung đột giữa các tôn giáo,
đôi khi là trong chính nội bộ từng tôn giáo và tạo nên sự bất ổn ở một số
nơi ở Châu Á đồng thời có tác động không nhỏ tới đời sống kinh tế - chính
trị ở mỗi quốc gia.
Châu Á là một trong những cái nôi của loài người. Nhưng với một
nền nông nghiệp lạc hậu, tự cung tự cấp, đóng cửa hoàn toàn với thế giới
bên ngoài, các nước Châu Á nhanh chóng bị các nước Châu Âu bỏ lại phía
sau. Hậu quả là từ thế kỉ XVII đến cuối thế kỉ XIX, hầu như các nước
Châu Á đã trở thành các nước thuộc địa và phụ thuộc, bị các nước thực dân
phương Tây bóc lột tàn tệ. Sau chiến tranh thế giới thứ II kết thúc, các nước
trong khu vực mới dần giành lại được độc lập. Tuy nhiên, đây vẫn là điểm
nóng của thế giới khi các cuộc chiến tranh xung đột, bất ổn chính trị liên
tiếp xảy ra kéo lùi sự phát triển của một số nước so với mặt bằng chung của
khu vực (Triều Tiên, Iraq, ….), ngược lại, một số nước như Hàn Quốc,
2


Nhật Bản, Singapore… lại tận dụng rất tốt cơ hội để tăng tốc phát triển, và

nhanh chóng trở thành những “con rồng Châu Á” trong lĩnh vực kinh tế.
Từ những đặ điểm đa dạng về điều kiện tự nhiên, văn hóa các dân
tộc mang màu sắc riêng biệt và điều kiện mới về kinh tế… đã tạo tiền đề để
tạo nên một nền báo chí Châu Á có những đặc điểm riêng biệt, khác với
các châu lục khác.

II/ sự hình thành của nền báo chí Châu Á.
Mặc dù cơ sở của báo chí, đặc biệt là của báo in là kĩ thuật in và giấy đều
xuất hiện rất sớm ở Trung Quốc - một quốc gia Châu Á, nhưng báo chí ở
lục địa này xuất hiện muộn hơn so với nền báo chí ở Châu Âu hay Châu
Mỹ.
Từ thế kỉ thứ III trước Công Nguyên, ở Trung Quốc đã xuất hiện kĩ
thuật in. Sau đó, nghề in ở đây bắt đầu vào đời Tống thế kỉ thứ X. Ở Việt
Nam, theo truyền thuyết nghề in có từ rất sớm, đặc biệt là vùng đồng bằng
sông Hồng ( Hà Nội, làng Bưởi, làng Láng…). Có thuyết cho rằng, đất Luy
Lâu xưa, một trung tâm Phật giáo từ thế kỉ thứ I đến III đã khắc in Kinh
Phật. Ở Nhật Bản, trước khi xuất hiện kĩ thuật in ấn, đã có các “tờ báo”
bằng đất nung có khắc tin tức. Báo chí Châu Á chủ yếu được hình thành do
nhu cầu truyền bá những thông tư, mệnh lệnh của cấp trên xuống cấp dưới,
những tác phẩm mang đặc trưng rõ nét của những nền văn minh lớn (văn
minh Trung Hoa, văn minh Ấn Độ…), hay những sản phẩm của đời sống
tôn giáo rất phong phú, đa dạng ở châu lục này (Châu Á là cái nôi hình
thành của hầu hết tôn giáo trên thế giới)… Vai trò của báo chí Châu Á giai
đoạn khởi thuỷ, chủ yếu là:
•

Phục vụ tầng lớp thực dân và quý tộc;

•

Giao thương;

•

Truyền giáo;
3


•

Phát triển văn học và ngôn ngữ;

•

Phổ biến tin tức cấp trên đến người dân.

Thế kỉ XIX báo chí mới thực sự ra đời ở một số quốc gia như ở
Singapore, vào những năm 1830 là các tờ Singapore Cronical và Free
Press. Ở Thái Lan, tờ báo đầu tiên là tờ The Bangkok Recorder ra đời vào
ngày 4/7/1884 do một bác sĩ người Mĩ đồng thời là nhà truyền giáo sáng
lập ra. Philippin báo chí ra đời năm 1805, Hàn Quốc năm 1896, Nhật Bản
năm 1889… Trước đó, vào thế kỉ XVII, ở một vài quốc gia như Trung
Quốc hay Indonesia báo chí cũng đã ra đời nhưng là báo chí thuộc địa:
Trung Quốc - báo tiếng Pháp: Người Pháp ở Bắc Kinh; ở Indonesia có Indo
báo của công ty Đông Ấn – Hà Lan. Ở Ấn Độ, tờ báo đầu tiên xuất hiện
vào năm 1670 do sự điều hành của đế quốc Anh ở Bombay. Tại đây, có thời
kỳ xuất hiện hơn 3500 ấn phẩm bằng tiếng Anh. Có thể nói, nền báo chí
phương tây đã ảnh hưởng sâu sắc đến sự hình thành báo chí các nước Châu
Á.
So với Châu Âu, báo chí Châu Á ra đời muộn hơn khoảng hai thế kỉ.

Tuy nhiên, sự chậm trễ này là một tất yếu của lịch sử khi các điều kiện
khách quan cần thiết cho hình thành báo chí (điều kiện kĩ thuật – công
nghệ, trình độ kinh tế - văn hóa, nhu cầu thông tin….) ở Châu Á vẫn chưa
thực sự phát triển. Dẫn đến sự chậm trễ này có một số nguyên nhân sau:
Thế kỉ XVI, XVII, XVIII, trong khi các nước Châu ÂU bước vào
cuộc cách mạng công nghiệp với tốc độ phát triển nhanh chóng và mang
đến những thành quả to lớn; thì các nước Châu Á vẫn chìm đắm trong chế
độ phong kiến mục nát, nền nông nghiệp khép kín với phương thức sản
xuất lạc hậu, thương mại, giao lưu không có cơ hội phát triển, thì khi đó
nhu cầu thông tin không phải là nhu cầu cấp thiết với người dân nơi đây.
Do vậy, nền bái chí không có cơ sở phát triển.

4


Trước khi các nước phương Tây đặt chân vào đây thì những thuật
ngữ như: đầu máy hơi nước, máy in, máy ảnh, máy quay phim…. Còn rất
xa lạ với châu lục này, và tất nhiên nếu không có những công cụ thiết yếu
đó thì sẽ không thể cho ra đời được một tờ báo. Thêm nữa, đại bộ phân dân
cư Châu Á lúc đó là những người dân nghèo khổ và mù chữ. Họ không đủ
điều kiện để mua và đọc báo. Đó cũng là hai lí do lớn khiến cho nền báo
chí Châu lục này ra đời muộn.
Khi các nước đến quốc đến Châu Á xâm lược, để phục vụ cho công
tác khai thác thuộc địa, tiếp nhận thông tin từ chính quốc, họ đã mang theo
phương tiện, công nhân in ấn, dịch giả, phóng viên… Đây là cơ sở cho sự
hình thành báo chí thuộc địa ở khu vực này.
Về sau, khi chính quyền thực dân tăng cường ách áp bức, thống trị
lên các nước thuộc địa, đòi hỏi chúng cần sử dụng số lượng lớn trí thức bản
địa, do đó, một số người được đào tạo, được học hành trong nền giáo dục
do chính quyền thực dân lập. Trong số đó có những người mang tư tưởng

tiến bộ, có tinh thần dân tộc đã phát động những phong trào đòi tự do dân
chủ, gây áp bức lên chính quyền đô hộ. Để mị dân, làm dịu hơt tinh thần
phản kháng của nhân dân, những kẻ thống trị đã miễn cưỡng cho phép ra
đời những tờ báo bằng tiếng bản địa nhưng thực hiện kiểm quyệt rất
nghiêm ngặt, sẵn sàng đóng cửa khi thấy có tư tưởng hay thậm chí một vài
câu chữ mà theo chúng là “phản động, nổi loạn”.
Nền báo chí Châu Á tuy ra đời muộn hơn so với báo chí các châu lục
khác nhưng đang dần trưởng thành hơn theo thời gian, ngày càng khẳng
định vai trò của mình để thực hiện tốt những chức năng vốn có của báo chí.

5


III/ Đặc điểm của báo chí Châu Á.
Báo chí các nước Châu Á đa diện như chính lục địa rộng lớn này. Sự
đa dạng của các nước và các dân tộc sinh sống tại đây là nhân tố quyết định
sự phát triển phong phú nhiều màu sắc của các phương tiện thông tin đại
chúng.
1/ Báo chí Châu Á phát triển không đồng đều.
Châu Á là châu lục với số dân và diện tích lớn nhất thế giới. Ở đây,
nền kinh tế- xã hội đang phát triển và vươn lên. Tuy nhiên, giữa các quốc
gia, khu vực lại có sự chênh lệch trong phát triển kinh tế - xã hội. Sự chênh
lệch này ảnh hưởng đến nhiều lĩnh vực trong đời sống xã hội, và báo chí
cũng nằm trong số đó. Có thể nói rằng, Châu Á là điển hình cho sự phát
triển báo chí không đồng đều và mất cân bằng. Tuy sự không đồng đều này
tạo ra sự đa dạng nhưng nó là một ngăn trở lớn cho sự phát triển báo chí
một cách vững bền và sự hợp tác, quốc tế hóa báo chí ở Châu Á.
Trong Châu lục, có những nước với nền báo chí đứng nhất, nhì thế
giới về số lượng sản phẩm báo chí, về kĩ thuật và phương tiện làm báo,
như Trung Quốc, Ấn Độ, Nhật Bản, Singapo…, nhưng có những nước thì

hoàn toàn ngược lại, như Pakistan, Irắc...(những nước thường xảy ra chiến
tranh), các nước Đông Nam Á.
Trung Quốc, Ấn Độ, Nhật Bản đang dẫn đầu thế giới về tổng lượng
Nhật báo phát hành hàng ngày, với lần lượt là 100 triệu, 112 triệu, 70 triệu
bản. Tại Nhật, tờ Yomiuri Shimbun, trong suốt nhiều năm qua, được Kỷ lục
Guiness công nhận là tờ nhật báo lớn nhất thế giới hiện đại với số lượng
phát hành lên tới hơn 14 triệu bản mỗi ngày. Số lượng này nhiều hơn tổng
số lượng phát hành của cả 17 nhật báo lớn nhất nước Mỹ cộng lại. Yomiuri
hoạt động rộng khắp thế giới với 436 phân xã, văn phòng đại diện tại Nhật
Bản và 28 phân xã tại nước ngoài. Tờ báo này có hơn 3.100 phóng viên;
6


nhiều gấp bốn lần tờ New York Times. Tờ báo thông thường có từ 24 đến 32
trang với số lượng in khổng lồ và in tại rất nhiều nhà in tại nhiều địa
phương (Theo Hiệp hội Báo chí Thế giới). Nhật Bản cũng là quốc gia có
chỉ số Nhật báo/ 1000 người cao nhất thế giới (cùng với Nauy) là 644
bản/1000 người. Ngoài ra, Nhật Bản cũng có một số tờ báo với số độc giả
lớn như: The Asahi Shimbun, 12.121.000; Mainichi Shimbun, 5.587.000;
Seikyou Shimbun, 5.500.000 độc giả...Hai hãng thông tấn cung cấp thông
tin cho các báo tại Nhật Bản là Kyodo Tshushin và Tiji Tshushin cùng
thành lập vào 1/11/1945. Công ty phát thanh và truyền hình Nhật Bản NHK
thuộc quyền kiểm soát của nhà nước với 4 kênh sóng truyền hình phát
24/24, 9 đài phát thanh phát ra nước ngoài bằng 22 thứ tiếng.
Trung Quốc có Hãng thông tấn Tân Hoa Xã là một trong những
hãng thông tấn lớn nhất thế giới hiện nay. Hiện tại, nước này có 2.500 tờ
báo với tổng lượng phát hành trên 202 triệu bản /1 năm. Số lượng phát
hành của Nhân dân nhật báo – cơ quan ngôn luận của trung ương Đảng
Cộng sản Trung Quốc là 4,5 triệu bản, được phát hành tại 80 nước trên thế
giới. Ngoài ra, Trung Quốc có khoảng 1000 đài phát thanh, 683 đài truyền

hình, phát sóng trên 2.900 kênh. Hãng truyền hình Trung ương Trung Quốc
CCTV có khoảng 1 tỷ người xem. Hệ thống truyền hình Trung Quốc đã
phủ sóng được được 96% dân số - một tỉ lệ không hề nhỏ đối với một nước
đông dân nhất thế giới.
Tại Ấn Độ, trên toàn quốc có 20 nghìn ấn phẩm thường kỳ, tổng số
trên 50 triệu bản phát hành, trong đó có 1200 ấn phẩm là nhật báo. Ấn Độ
cũng là quốc gia đang nắm giữ kỷ lục về số cơ quan Nhật báo với 5638 cơ
quan. Tại đây, năm 2009 vừa qua, theo cuộc thống kê mang tên Indian
Readership Survey cho biết, lượng độc giả của nhiều tờ báo đã đạt tới mức
rất lớn như tờ Dainik Jagran (55,7 triệu độc giả), tờ Dainik Bhaskar (31,9
triệu độc giả), cả hai tờ báo này đều xuất bản bằng tiếng Hindi. Tờ Times of
7


India là tờ báo tiếng Anh nổi tiếng với 13,3 triệu độc giả, tiếp đến là tờ
Hindustan Times (6,3 triệu), The Hindu (5,2 triệu)... Báo và tạp chí Ấn Độ
ra bằng 87 ngôn ngữ của đất nước. Phần lớn báo xuất bản bằng tiếng Hin
đu- ngôn ngữ chính của Ấn Độ. Tờ có số lượng lớn nhất, phổ biến nhất
phát hành bằng tiếng Hin đu là “Nav Bharat time”, xuất bản năm 1950. Đài
truyền hình quốc gia Ấn Độ có: 3 kênh truyền hình quốc gia, 3 kênh truyền
hình sở thích đặc biệt, 10 kênh phát bằng các ngôn ngữ khu vực khác
nhau,4 mạng truyền hình lên bang và 1 kênh truyền hình quốc tế.
Ở Singapore trung bình 1000 người dân có 220 bản báo. Hai tập
đoàn truyền thông là Media Crop và Singapore Press Holing Corporation
sở hữu 7 kênh truyền hình, 15 kênh phát thanh và hàng loạt các trang web
cung cấp thông tin không chỉ bó hẹp phạm vi trong nước mà mở rộng ra
toàn Châu Á.
Đối ngược với những quốc gia này, các nước như Pakistan, Irắc, hay
một số nước Đông Nam Á… thì báo chí đang ở một trình độ khá thấp, với
những yếu kém về kĩ thuật và các phương tiện tác nghiệp, với số lượng các

tờ báo còn ít ỏi, mức độ chuyên nghiệp trong báo chí còn hạn chế.
Cộng hòa dân chủ nhân dân Lào chỉ có 55 tờ báo, tạp chí, bản tin,
trong đó có 3 nhật báo; 28 đài phát thanh trung ương và địa phương; duy
nhất có 1 đài truyền hình và 1 cơ quan thông tấn, chưa có truyền hình cáp
và kĩ thuật số…
Afghanistan có nền báo chí nghèo nàn. Tờ báo Kabul Weekly được
xem là tờ báo có lượng phát hành lớn nhất cả nước với 1000 ấn phẩm vào
thứ 4 hàng tuần bằng các thứ tiếng Anh, Dari và Pashto.
Ngoài ra, tình trạng báo chí kém phát triển còn ở các quốc gia khác
như: Campuchia, Pakixtan, Nepal, Đông Timor….

8


Khoảng cách chênh lệch giữa báo chí các nước trong khu vực, tất
yếu dẫn đến việc mất cân bằng trong phân bố thông tin giữa các nước.
Những nước có nền kinh tế mạnh với ưu thế vượt trội về công nghệ kĩ
thuật, kĩ năng nghiệp vụ và tiềm lực tài chính sẽ chiếm lấy vị trí hàng đầu
trong việc sở hữu nguồn tin cũng như chia sẻ những thông tin đó cho các
nước khác. Điều này không tránh khỏi việc các nước “lớn” chỉ quan tâm
đến những vấn đề có lợi cho họ mà quên đi những vấn đề quan trọng ở các
quốc gia “bé” hơn, dẫn đến việc thếu hụt thông tin về các nước kém phát
triển trong khu vực. Chính những quốc gia kém phát triển về báo chí này
lại không được hưởng lượng thông tin ngang bằng như các nước trong khu
vực.
So với báo chí Châu Á, báo chí ở Châu Âu phát triển khá mạnh và
đồng đều về tất cả các mảng: truyền hình, phát thanh, báo viết, báo in…
Giữa các nước ở châu lục này có sự cân bằng về phát triển báo chí, tạo sự
hợp tác rất đa dạng trên nhiều lĩnh vực. Sự phát triển đồng đều này xuất
phát từ trình độ phát triển hiện đại và khá đồng đều về kinh tế - xã hội ở

các quốc gia trong khu vực Châu Âu
Sỡ dĩ có sự chênh lêch thông tin giữa các quốc gia Châu Á chủ yếu
là do 3 nguyên sau:
- Do điều kiện kinh tế - xã hội giữa các nước và các vùng trong nước
khác nhau, chất lượng đời sống của người dân có sự chênh lệch, nên
dẫn tới có sự phân bố thông tin không đồng đều.
- Do sự phát triển của Khoa học kĩ thuật : đối với các nước phát
triển, việc áp dụng các thành tựu của Khoa học kĩ thuật vào đời sống,
tạo điều kiện cho lĩnh vực truyền thông phát triển. Còn đối với
những nước kém hay chậm phát triển, do không đủ phương tiện
cũng như trang thiết bị hiện đại để có thể hòa vào mạng thông tin
phát triển của thế giới.
9


- Ở các nước kém hay chậm phát triển có tỷ lệ mù chữ cao, gia thành
giấy báo đắt, trình độ nhà báo còn tấp kém…
- Sự tác động của một số yếu tố bên ngoài: chiến tranh, khủng bố,
sắc lệnh tôn giáo hà khắc…
Như vậy, nguyên nhân chủ yếu dẫn đến sự chênh lệch về phân bố
thông tin giữa các quốc gia trong khu vực Châu Á là từ sự chênh lệch về
trình độ phát triển khinh tế - văn hóa. Chỉ khi khoảng cách này được rút
ngắn thì thông tin mới có thể chia sẻ đầu cho tất cả mọi người, ở mọi quốc
gia và khu vực.
2/ Báo chí Châu Á có tính chính trị cao.
Đây được coi là đặc trưng rõ nét của báo chí Châu Á. Đời sống chính
trị- xã hội ở các nước Châu Á đa dạng, muôn mặt như thế nào thì báo chí
cũng đa dạng, muôn màu như thế. Tất cả những sự kiện chính trị- xã hội,
những con người, những chính sách, quy định trong xã hội đều được báo
chí thể hiện cách đầy đủ từ nội dung, cách thể hiện bài báo, đến các nhà

báo, các chính sách, luật báo chí…
Tính chính chị của báo chí Châu Á trước hết được thể hiện ở vai trò
của báo chí đối với nền chính trị - xã hội của mỗi quốc gia và toàn khu vực.
Ở Châu Á, báo chí là cơ quan của nhà nước, Đảng phái để phục vụ
sự nghiệp của Tổ Quốc, bảo đảm nền văn hóa lành mạnh của các nước.
Thủ tướng Malaixia, ông Mohathia Mohamet và thủ tướng
Singapore, ông Lý Quang Diệu khi còn đương chức là hai vị lãnh tụ hay
lên tiếng trên các diễn đàn hay lên tiếng phản đối các giá trị tự do và dân
chủ của phương Tây là không phù hợp với các giá trị đạo đức, văn hóa và
chính trị của Châu Á. Ông Mohathia luôn khẳng định: “không giống như
phương Tây, Châu Á thường tìm sự cân bằng trong nội bộ Đảng lãnh đạo
chứ không phải qua các cuộc đọ sức của các Đảng đối lập”. Chính vì vậy,
thoe ông, nguyên tắc báo chí của các nước Châu Á là bảo vệ quyền lợi xã
10


hội đặt lên trên quyền lợi cá nhân; vai trò của báo chí là để nâng cao cuộc
sống và giáo dục con người trong toàn xã hội.
Báo chí Châu Á được xem là một nhân tố quan trọng trong việc bình
ổn xã hội, đảm bảo trật tự chính trị và xã hội. Tổng thống Suharto –
Indonesia đã từng chia sẻ: “…báo chí có vai trò quan trọng trong việc hỗ
trợ điều hành quản lý một quốc gia đa sắc tộc thông qua việc truyền bá
thông tin, ý kiến, tý tưởng. niềm tin… Nhiệm vụ của báo chí là phải góp
phần xây dựng và củng cố sự thống nhất và hoà hợp quốc gia”. Báo chí
cũng đóng vai trò không thể thiếu trong việc định hình những thay đổi
chính trị trong các giai đoạn khủng hoảng. Ví dụ: Việc lật đổ chế độ
Marcos tại Philippines năm 1986; các cuộc biểu tình dân chủ ở Thái Lan
1992;…tất cả đều được báo chí can thiệp.
Ở Châu Á, mối quan hệ giữa báo chí và đảng phái được thể hiện qua
các mặt sau:

- “Nhà cầm quyền” đặc biệt quan trọng trong bối cảnh báo chí Châu
Á;
- Chính phủ kiểm duyệt trực tiếp;
- Độc quyền phân phối báo chí;
- Quyền lực không giới hạn trong việc can thiệp vào nội dung và tổ
chức báo chí;
- Báo chí là cơ quan ngôn luận của Đảng cầm quyền.
Đặc biệt ở khu vực Đông Nam Á, vấn đề sở hữu báo chí thể hiện
nhiều quan niệm rõ nét về tính chính trị: hầu hết những người nắm truyền
thông là những người có quyền (nhiều hơn là có tiền). Ví dụ như cựu Bộ
trưởng thông tin của Indonesia Harmoko có cổ phần trong 31 tờ báo (không
mua mà được biếu); Nhà nghiên cứu Duncan Mc Cargo cho rằng có hai
11


kiểu sở hữu: những người nắm cổ phần công khai và những người nắm cổ
phần “trong bóng tối”.
Báo chí ở hầu hết các quốc gia Châu Á là cơ quan của Nhà nước,
Đảng phái để phục vụ sự nghiệp của Tổ Quốc, bảo đảm nền văn hóa lành
mạnh của các nước. Báo chí Việt Nam là một đại diện tiêu biểu. Báo chí
Việt Nam truyền bá chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và thế
giới quan khoa hoạc của chủ nghĩa xã hội cho quần chúng nhân dân, làm
cho hệ tư tưởng này thành hệ tư tưởng toàn dân. Đồng thời, với tư cách là
cơ quan của Nhà nước, của Đảng, báo chí Việt Nam thực hiện nhiệm vụ
của mình với những nội dung sau: đăng tải đường lối, chính sách của Đảng,
Nhà nước; tham gia tích cực vào xây dựng và hoàn thiện những đường lối,
chủ trương ấy; phản ánh, phân tích kịp thời tình hình thực tế chính trị của
đất nước, quản lý và điều hành xã hội bằng việc hướng dẫn dư luận…
Tính chính trị trong báo chí Châu Á còn được thể hiện qua luật báo
chí. Luật báo chí ở một số nước Châu Á rất nghiêm ngặt, tạo hành lang

pháp lý vững chắc bảo vệ cho sự hoạt động của báo chí, ngăn cản tất cả
những gì gây hại trong quá trình báo chí phản ánh hiện thực xã hội. Ở Thổ
Nhĩ Kỳ nếu vi phạm luật báo chí có thể bị phạt 110 đến 700 năm tù. Luật
báo chí Thổ Nhĩ kỳ cũng mang đậm màu sắc lãnh đạo của giới cầm quyền.
Theo Hiệp ước 1923 của Lausanne, Thổ Nhĩ Kỳ chỉ công nhận các quyền
ngôn ngữ của các dân tộc thiểu số Do Thái, Hy Lạp và tiếng Armenia.
Chính phủ bỏ qua các Điều 39 của Hiệp ước Lausanne, mà nói rằng: “ hạn
chế trách nhiệm đối với việc sử dụng miễn phí của bất kỳ ngôn ngữ nào của
Thổ Nhĩ Kỳ trong giao hợp tư nhân, trong thương mại, tôn giáo, trên báo
chí hay trong các ấn phẩm của loại nào hoặc tại các cuộc họp công cộng”.
Luật báo chí ở Thái Lan không cho phép chính phủ tài trợ cho báo in tư
nhân và cũng không cho phép người nước ngoài sở hữu báo chí nhằm tránh
ảnh hưởng của nước ngoài trong lĩnh vực truyền thông. Với báo chí
12


Singapore, Nhà nước quản lý truyền thông chặt chẽ (trực tiếp nắm phát
thanh truyền hình và theo dõi sát sao hệ thống báo in); chính quyền yêu cầu
các phương tiện truyền thông phải đăng tải quan điểm của chính quyền bên
cạnh các quan điểm khác không phải của chính quyền. Cũng theo đạo luật
báo chí của Singapore, nhà nước có quyền giới hạn số lượng phát hành, rút
giấy phép, đóng cửa những tờ báo nào xuyên tạc, bóp méo sự thật (kể cả
báo chí nước ngoài nhập khẩu vào đây). Hơn nữa, các tờ báo nước ngoài
phải có giấy phép để lưu hành ấn phẩm của mình tại quốc đảo và phải bổ
nhiệm một đại diện là công dân của nước sở tại để nhận các thông báo,
hoặc vấn đề liên quan tới pháp lý thay mặt cho tờ báo. Đồng thời, tờ báo
cũng phải nộp 126.000 USD tiền cam kết với chính phủ. Khi bàn về tự do
báo chí theo khuynh hướng của các nước phương Tây, ông Lý Quang Diệu,
nguyên thủ tướng Singapore cho rằng chủ sở hữu báo chí và các nhà báo
“không được dân bầu” như các quan chức chính phủ, vì vậy họ không có

quyền đăng bất cứ thứ gì họ muốn. Hơn nữa, tự do báo chí cần tuân thủ
những nhu cầu thiết yếu của đất nước và những mục đích ưu tiên của chính
phủ được dân bầu. Ông này một lần nữa khẳng định “thế hệ nhà báo trẻ
cần biết rằng văn hóa chính trị của Singapore khác và sẽ là luôn khác với
giá trị phương Tây”.
Ấn Độ là một quốc gia có nền báo chí với mức độ độc quyền hóa
cao. Ở Trung Quốc, các chỉ đạo của Nhà nước được chuyển xuống các ban
biên tập. Trong thời gian dài, chính phủ trung ương Trung Quốc “bao cấp”
nhiều tờ báo ở nước này. Tờ Nhân dân nhật báo (People’s Daily) - cơ quan
chính thức của đảng Cộng sản Trung Quốc - vẫn còn đưa lên trang nhất
những cái tít “truyền thống” như “Quan hệ Trung Quốc - Mali không
ngừng phát triển”.
Một số nước Đông Nam Á khác cũng thể hiện rõ nét tính chính trị
trong báo chí, ví dụ: Brunây: cấm nói xấu người đứng đầu nhà nước; Thái
13


Lan: cấm tuyên truyền về Chủ nghĩa cộng sản; Philipin, Inđônêxia,
Malaysia : tôn trọng tín ngưỡng công chúng, chú ý tính chất quốc đạo của
quốc gia, mọi hành vi làm trái với quốc đạo đều được báo chí lên án mạnh
mẽ. Malaysia là nước quản lý chặt chẽ nội dung báo chí nhằm tránh những
ảnh hưởng của phương Tây, bảo vệ các giá trị truyền thống của Malaysia và
của đạo Hồi.
Theo liên đoàn báo chí Pakixtan (PFUJ), báo chí nước này chịu rất
nhiều tác động từ chính trị qua các thời kì Tổng thống khác nhau. Thời kì
Tổng thống Yabu Khan – muốn sử dụng báo chí theo sở thích của mình với
những luật lệ quân sự, ông này đã đưa ra một đạo luật về báo chí và xuất
bản là “Press andPublicatins ordinance” (những quy định về báo chí và
xuất bản). Đến thời Tổng thống Bhutto, vào những năm 70 của thế kỉ XX
có chính sách sa thải các nhà báo. Trong thời kì cai trị này, 2 tờ báo tuần và

1 tờ báo tháng đã bị cấm. Tổng thống Zia kế nhiệm sau đó đã thực hiện chế
độ kiểm duyệt báo chí và cấm đoán những tờ báo không theo nhà thờ chính
thống. Liên đoàn nhà báo Pakixtan đã gặp phải rất nhiều chông gai trong
quá trình bảo vệ quyền lợi của các nhà báo chống những luật lệ hà khắc
cũng như những chủ bút chuyên quyền.
Những dẫn chứng kể trên cho thấy, báo chí Châu Á có tính chính trịc
cao và bị chi phối khá nhiều bởi các thể chế chính trị và quyền lực của
Đảng cầm quyền. Khác với báo chí Châu Á, báo chí Châu Âu là nơi đi đầu
cho khuynh hướng báo chí phục vụ thi hiếu của công chúng, ít bị ảnh
hưởng bởi quyền lực chính trị. Báo chí ở các nước này phát triển đa hình,
đa dạng với nhiều xu hướng và thể loại, hình thức.
Báo chí của Australia cũng không quá đặt nặng yếu tố chính trị. Ở
nước này, báo chí được hình thành để đáp ứng các ,mục đích trong xã hội
và liên quan đến thông tin tuyên truyền. Chính vì vậy, báo chí của Australia
được khuyến khích theo đuổi một số các ý tưởng như: báo chí cần phải để
14


phần lớn người Australia sở hữu và quản lí; báo chí cần thể hiện quan điểm
và tầm nhìn của người Australia ra thế giới. Về nội dung, báo chí độc lập
với các lợi ích thương mại và sự kiểm soát của chính phủ. Báo chí Australia
khích lệ các quan điểm, ý kiến khác nhau về nhằm phục vù 3 mục đích
chính là: thông tin, giáo dục và giải trí.
So với các nền báo chí trên thế giới, báo chí Châu Á mang nặng tính
chính trị. Nhìn chung, Nền báo chí của từng quốc gia Châu Á phát triển tuỳ
thuộc vào bối cảnh kinh tế - chính trị của mỗi quốc gia, phục vụ và điều
hành xã hội. Đây là điểm đặc biệt riêng có tại châu lục này.
3/ Báo chí Châu Á có hiện tượng: lượng thông tin nước ngoài
chuyển vào nhiều hơn lượng thông tin phát ra.
Báo chí các nước Châu Á chịu ảnh hưởng của 4 hãng thông tấn nước

ngoài là AFP, Reuter, AP và UPI. Các nước chưa thực sự làm chủ thông tin
của mình, đều nghe và chịu sự tác động của thông tin nước ngoài.
Năm 1961, theo sáng kiến của UNESCO thành lập liên kết cấc hang
thông tấn Châu Á – OANA (organization of ASIA Pacific News Agencies –
địa chỉ web: nama ) nhằm bảo đảm quyền bình đẳng thông
tin cho khu vực có hơn một nửa dân số thế giới này. Ban đầu, tổ chức chỉ
gồm 20 quốc gia với 24 hãng thông tấn thì hiện nay OANA có 37 hãng
thông tấn đến từ 28 quốc gia (các hãng thông tấn của Nga cũng tham gia
vào tổ chức này).
Tổ chức Asia Press International thành lập ở Tokyo và năm 1987. Tổ
chức này lập ra với mục đích tạo lập nên một nền báo chí độc lập, không hề
bị phụ thuộc và chính phủ hay cơ quan quyền lực nào. Tổ chức hiện có 30
thành viên và đặt văn phòng thường trực tại: Bangkok, Manila, Bắc Kinh,
Seoul, Osaka và Tokyo. Mỗi địa phương có các phóng viên hoạt động như
những phóng viên độc lập.

15


4/ Báo chí Châu Á nhấn mạnh phần tin tức. Số lượng tin tức
vượt quá số lượng quảng cáo.
Ở Châu Á, báo chí tập trung chuyển tải phần tin tức đến người đọc.
Trong khuôn khổ một tờ báo, phần tin tức luôn chiếm số lượng lớn, vượt
quá số lượng quảng cáo. Điều đó cho thấy điều quan tâm chính của độc giả
châu lục này là thông tin sự kiện chứ không phải là thông tin quảng cáo về
một công ti hay sản phẩm nào đó. Đặc biệt là ở loại hình báo in, lượng sự
kiện thông tin chếm tới 90% diện tích mặt báo, phần quảng cáo không vượt
quá 10% còn lại.
Cùng với sự phát triển như vũ bão của Internet, cộng đồng dân cư
mạng ở Châu Á ngày càng tăng lên, thậm chí có những nước tăng với tốc

độ rất nhanh như Việt Nam, Trung Quốc, Hàn Quốc…nhưng báo in vẫn
ngự trị. Ở Nhật, tỉ lệ người sử dụng Internet thuộc loại cao nhất thế giới,
nhưng dân Nhật lại là người độc báo in siêng năng nhất thế giới. Chỉ riêng
tờ Asahi Shimbun đã có hơn 8 triệu độc giả đăng kí dài hạn.
Ở Inđônêsia, rất nhiều gia đình đặt mua 2 tờ báo cùng 1 lúc. Người ta
thích cầm tờ báo trong tay, thậm chí còn lưu giữu và cắt để dành những bài
họ yêu thích như 1 loại hang quý giá ( theo Basyah Suryo, cố vấn chiến
lược của tờ Globe, 1 tờ báo tiếng Anh mới ra đời ở Jakata).
Tại Ấn Độ, WAN (hiệp hội báo chí thế giới) cho biết, có 35% số
người trưởng thành thường xuyên đọc báo. Tiềm năng để phát triển báo chí
ở Ấn Độ là rất lớn, vì nước này còn có hơn 300 triệu dân biết chữ nhưng
chưa có điều kiện đọc báo.
Đây là điểm khác biệt cơ bản giữa báo chí Châu Á và báo chí Châu
Âu. Báo chí Châu Âu sống được chủ yếu nhờ vào quảng cáo. Đây là nguồn
thu chủ yaeeus của báo chí. Điển hình cho đặc điểm này là loại hình “báo
phát không” ở các nước Châu Âu như tờ 20 minutes ở Pháp. Tờ báo này
được đặt tại những nơi công cộng đển người dân tự do lựa chọn. Nhiều tờ
16


báo Châu Âu chấp nhận giảm giá thành, phát không báo in, nhưng thay vào
đó, nguồn thu quảng cáo sẽ tăng lên và bù đắp lại những khoản thiếu hụt.

5/ Báo chí Châu Á còn tồn tại nhiều yếu kém, lạc hậu và hạn
chế.
Trong khi báo chí Châu Âu phát triển mạnh và nhanh chóng ở nhiều
loại hình báo chí, với trình độ khoa học kĩ thuật hiện đại tạo nên một nền
công nghiệp báo chí phát triển, thì ở Châu Á, kĩ thuật yếu kém hơn, thiếu
thốn nhiều phương tiện, đặc biệt là ở các nước đang phát triển và kém phát
triển. Báo chí vì thế cũng thể hiện nghèo nàn, đơn điệu và ít hiện đại hơn.

Hơn nữa, do điều kiện đời sống vật chất còn nhiều khó khăn, thiếu thốn nên
nhu cầu tinh thần là hưởng thụ các tác phẩm báo chí cũng hạn chế.
Ở một số quốc gia Châu Á, sự yếu kém về kỹ nghệ và thương mại
cũng là nguyên nhân dẫn đến sự yếu kém của báo chí. Báo chí phát triển
mạnh khi giới doanh thương chú ý đến nó. Giới doanh thương cần quảng
cáo hàng hóa trên báo, và cung cấp nguồn sống cho báo chí.
Một hạn chế nữa của báo chí Châu Á là do hiện tượng tâm lý. Ở
những nước tiên tiến, báo chí được phồn thịnh nhờ tất cả mọi người đọc
báo, từ các doanh nghiệp đến nguời lao động, từ văn sĩ đến chính trị gia.
Báo chí nhờ đó mà trở thành một lực lượng đáng kể. Nhưng ở một số quốc
gia kém phát triển, đới sống nhiều khó khăn, báo chí rất ít được biết đến.
Điểm đặc biệt dẫn đến sự yếu kém trong báo chí Châu Á là tình trạng
mù chữ của người dân còn cao. Theo báo cáo mới đây của Tổ chức Văn
hóa, Khoa học và Giáo dục Liên Hiệp Quốc(UNESCO), trên thế giới hiện
có 100 triệu người mù chữ, trong đó 45,5% là cư dân châu Á-Thái Bình
Dương. Các nước có tỷ lệ mù chữ cao nhất châu lục này là Ấn Độ (34,6%),
17


Trung Quốc (11,3%), Bangladesh (6,8%), Pakistan (6,2%) và Indonesia
(2,4%). Đối với một số nước Hồi giáo, tình trạng mù chữ và giáo dục của
tín đồ Hồi giáo đặc biệt thấp. Tỷ lệ biết chữ là kém xa dưới mức trung bình
trong cả quốc gia và nhất là với phụ nữ.
Tình trạng này xảy ra là do hầu hết các nước ở Châu Á trong quá
khứ đều là những nước bị xâm lược, mới giành được độc lập, kinh tế chưa
hồi phục, chưa có nền công nghiệp chế tạo công nghệ kĩ thuật cao cho
truyền thông đại chúng như phim, máy ảnh, camera, điện thoại, vi tính, fax,
vệ tinh…
Ngoài những đặc điểm cơ bản trên, báo chí Châu Á còn rất đa hình,
đa dạng và phong phú, phù hợp với nhiều lứa tuổi, giới tính hay nhu cầu

khác nhau trong từng loại hình, từ báo in, báo phát thanh đến báo mạng,
truyền hình, các đài thông tấn, với thông tin nhanh nhạy, khả năng ứng biến
tốt, và quan trọng là quá trình đang hoàn thiện cách tích cực về cơ sở vật
chất, kĩ thuật và nội dung, hình thức các sản phẩm báo chí để đáp ứng nhu
cầu càng cao của công chúng. Nhìn chung, báo chí Châu Á đa diện như
chính lục địa rộng lớn của nó vậy.

IV/ Xu hướng phát triển của báo chí Châu Á và nguyên
nhân.
Trong luồng quay của quá trình toàn cầu hóa, quốc tế hóa, báo chí
vẫn luôn đóng một vai trò hết sức quan trọng bởi thiên chức của mình. Và
báo chí Châu Á cũng không nằm ngoài luồng quay đó, quy luật đó. Thị
trường báo chí châu Á đang thu hút sự quan tâm của các chính phủ, các chủ
bút, các nhà báo và cả bạn đọc ở trong châu lục cũng như ngoài châu lục,
do sự phát triển mạnh mẽ cộng với nhiều yếu tố thuận lợi tác động.

18


1/ Báo chí Châu Á có xu hướng “bùng nổ”.
Theo thống kê của Hiệp hội Báo chí thế giới (WAN), trong vài năm
trở lại đây, báo chí khu vực châu Á có xu hướng tăng mạnh cả về chất
lượng và số lượng.
Trong hai năm 2005 và 2006, lượng báo phát hành tại khu vực này
tăng 3,61%, trong khi tại châu Âu, mức tăng chỉ là 0,74% và tại Bắc Mỹ lại
giảm 1,97%. Trong 5 thị trường báo chí có lượng tiêu thụ báo chí lớn nhất
thế giới thì có ba ở Châu Á là: Trung Quốc đứng đầu với 107 triệu
bản/ngày, tiếp đến là Ấn Độ - 99 triệu bản và Nhật Bản - 68 triệu bản. Hai
thị trường khác là Mỹ - 52,3 triệu bản và Đức - 21,1 triệu bản.
Theo danh sách 100 tờ báo có lượng phát hành lớn nhất thế giới do

hiệp hội báo chí thế giới (WAN) đưa ra thì Châu Á chiếm tới gần 70%
trong số này. Nhật Bản gây ấn tượng nhất với với việc chiếm vị trí cao nhất
và có đến 23 tờ báo có tên trong danh sách, Trung Quốc đứng thứ hai với
20 tờ, Ấn Độ có 13 tờ, Hàn Quốc, Đài Loan, Thái Lan đứng ở các vị trí tiếp
theo….
Cũng theo WAN khảo sát ở 216 nước và vùng lãnh thổ trên thế giới,
doanh thu báo chí trên toàn cầu tăng 6% trong 5 năm qua, chủ yếu là tăng
doanh thu ở châu Á. Trong khi báo chí Châu Âu đang có xu hướng giảm
(Theo United Press International, báo in tại Bắc Mỹ và châu Âu đã mất gần
600.000 độc giả/năm trong 10 năm qua.) thì báo chí Châu Á lại đang trên
đà ăn lên làm ra. Trung Quốc và Ấn Độ hiện chiếm hơn 25% doanh thu báo
chí toàn cầu. Với dân số đông nhất hành tinh, Trung Quốc hiện dẫn đầu
bảng về lượng phát hành nhật báo với hơn 85 triệu tờ /ngày (theo sau là Ấn
Độ với 72 triệu và Nhật Bản gần 70 triệu).
Để hiểu rõ hơn về tình hình phát triển của báo chí Châu Á, ta có thể
xét ở một số loại hình báo chí tiêu biểu sau:
1.1/ Báo in.
19


Báo in có thể được xem là lĩnh vực phát triển mạnh mẽ nhất của báo
chí Châu Á. Theo báo cáo của PwC, thì: "Tại châu Á Thái Bình Dương và
Mỹ Latinh, tỉ lệ độc giả báo in vẫn được duy trì, thậm chí còn tăng lên
trong những năm gần đây”. “Nhiều người không thể thưởng thức ly cà phê
buổi sáng mà không có tờ báo”, ông Rahul Kansal, Giám đốc tiếp thị của tờ
Thời báo Ấn Độ (Times of India) nói. Đây là tờ báo tiếng Anh khổ rộng có
nhiều người đọc nhất thế giới và là ấn phẩm chủ yếu trong hàng ngũ đông
đảo 64.998 tờ nhật báo đăng ký hoạt động trên khắp Ấn Độ. Bất chấp cuộc
suy thoái kinh tế đang hoành hành và thách thức của mạng thông tin toàn
cầu World Wide Web, báo in vẫn phát triển mạnh ở châu lục đông dân nhất

thế giới này, đặc biệt là ở các nước có nền kinh tế trung bình hoặc đang
phát triển.
Theo United Press International, báo in tại Bắc Mỹ và châu Âu đã
mất gần 600.000 độc giả/năm trong 10 năm qua. Trong khi đó ở Châu Á,
Trung Quốc và Ấn Độ hiện chiếm hơn 25% doanh thu báo chí toàn cầu.
Người châu Âu và người Bắc Mỹ từ bỏ thói quen đặt mua báo dài hạn nên
lượng lượng báo phát hành ở hai vùng này giảm 1,84% năm 2006 và 2,14%
năm 2007, theo số liệu mới nhất của WAN. Ta có thể nhìn thấy sự sụt giảm
lượng phát hành của 5 tờ báo lớn ở nước Mỹ trong năm 2008, so với năm
2007: Thời báo New York (New York Times) giảm 3,6%; Thời báo Los
Angeles (Los Angeles Times) giảm 5,2%, Tin hàng ngày (Daily News)
giảm 7,2%; Bưu điện New York (New York Post) giảm 6,3% và Bưu điện
Washington (Washington Post) giảm 1,9%. Ở châu Á khi đó, lượng độc giả
dài hạn lại tăng 4,74%. Riêng tại Ấn Độ, trong năm 2008 đã có thêm 11,5
triệu người đặt mua báo dài hạn; doanh thu quảng cáo tăng 10% - tuy
không mạnh bằng hai năm trước nhưng là một kết quả đáng phấn khởi.
Lượng độc giả đặt mua báo in ở châu Á tăng trưởng khá mạnh trong đó
Nhật Bản giữ vị trí hàng đầu. Ở nước này, 64% dân chúng mua nhật báo.
Trong khi đó, ở Mỹ, tỷ lệ này chỉ là 23%. Những tờ báo lớn nhất ở Nhật
20


Bản là Yomiuri Shimbun (ra hơn 10 triệu bản mỗi ngày) và tờ Asahi
Shimbun, 8,3 triệu bản/ngày. Ở Mỹ, đứng đầu là tờ USA TODAY với lượng
phát hành là 2,3 triệu bản/ngày. Tính trung bình, cứ 1000 người dân Nhật
mua 630 tờ báo mỗi ngày ( theo WAN).
Trong số 20 tờ báo lớn nhất được UNESCO đánh giá, thì 5 vị trí đầu
tiên đều thuộc về các tờ báo của đất nước Mặt trời mọc, lần lượt là Yomiuri
Shimbun, The Asahi Shimbun, Mainichi Shimbun, Nihon Keizai Shimbun,
Chunichi Shimbun, với chỉ số phát hành là 14.067.000, 12.121.000,

5.587.000, 4.635.000, 4.512.000 bản. Ngoài ra, một số tờ báo Châu Á khác
cũng nằm trong số 20 tờ báo này như: Sankei Shimbun ( Nhật, vị trí thứ 9,
với 2.757.000 bản ), Canako Xiaoxi ( Trung Quốc, vị trí tứ 10, với
2.627.000 bản ), People’s Daily ( Trung Quốc, vị trí thứ 12, với 2.509.000
bản), Tokyo Sports ( Nhật Bản, vị trí thứ 13, với 2.052.000), The Chosun
Ilbo ( Hàn Quốc, vị trí thứ 15, với 2.378.000 bản), The Joongang Ilbo
( Hàn Quốc, vị trí thứ 18, với 2.084.000 bản).
Những con số kể trên cho thấy sức sống mạnh mẽ của báo in Châu
Á, nó đã làm nên một sự “chấn động” trong nền báo in thế giới. Điều này
cũng đánh bại tư tưởng cho rằng: báo in sẽ chết khi Internet và truyền hình
đang lên ngôi.
1.2/ Báo mạng.
Trong xu hướng toàn cầu hóa thông tin và bối cảnh thông tin đa
chiều hiện nay, các tờ báo mạng trong khu vực châu Á xuất hiện ngày càng
nhiều trên mạng Internet.
Một xu hướng mới của báo mạng Châu Á hiện nay là công chúng
tham gia ngày càng nhiều vào nội dung tờ báo. Với dân số đông nhất thế
giới, Châu Á thực sự là tiềm năng trong việc tiếp thu, cộng tác ý kiến, bình
phẩm, đánh giá về mọi mặt đời sống xã hội của độc giả vào tác phẩm báo
chí. Trong rất nhiều trường hợp, bạn đọc không chỉ thông báo sự kiện cho
báo mà họ còn ghi hình chụp ảnh và tường thuật sự kiện. Chẳng hạn như
21


trong thảm hoạ sóng thần ở châu Á tháng 12-2004, nhiều khách du lịch đã
viết nhật ký trực tuyến (blog) tường thuật sự kiện và chụp ảnh, quay
camera nhiều hình ảnh đưa lên mạng internet, sau đó được nhiều báo sử
dụng. Hay như trường hợp của Nhật Bản trong thảm họa sóng thần vừa xảy
ra hồi tháng 3 năm 2011, là một minh chứng rất rõ ràng cho xu hướng công
chúng tham gia vào việc đưa thông tin. Thông qua các trang web cá nhân,

facebook, blog, độc giả trên toàn thế giới có thể cập nhật được thông tin,
tình hình sau thảm họa tại đất nước mặt trời mọc về số người thiệt mạng,
thiệt hại vật chất, công tác cứu hộ….; đồng thời kêu gọi hỗ trợ nhân đạo.
Một xu hướng nữa của báo mạng Châu Á nói riêng và thế giới nói
chung là Web 2.0. Web 2.0 còn được gọi là mạng xã hội, thế hệ thứ hai của
cộng đồng cư dân mạng. Ở đó, thông tin do chính độc giả tạo ra. Web 2.0
cho phép mọi người có thể đưa lên mạng bất cứ thông tin gì. Với số lượng
người tham gia rất lớn, đến mức độ nào đó, qua quá trình sàng lọc, thông
tin sẽ trở nên vô cùng giá trị. Châu Á có một số tập đoàn báo chí đang áp
dụng web 2.0 như tờ The Asashi Shimbun (Nhật Bản), Sinchew-i.com
(Malaysia)…
Theo nhận xét của một chuyên gia: “ Thực tế, ở Châu Á cũng đang
có sự thay đổi từ xu hướng đọc báo in sang báo mạng giống như các nước
phương Tây, mặc dù sự thay đổi này diễn ra muộn hơn. Khi tầng lớp trung
lưu được mở rộng và trở nên am hiểu về công nghệ thì thế hệ trẻ đương
nhiên sẽ sử dụng những thiết bị không dây cầm tay để cập nhật thông tin
thay vì đọc báo in”. ( theo radioautralia.net).
Tuy nhiên, số lượng người sử dụng Internet ở châu Á còn thấp, số
lượng máy tính, điện thoại trên đầu người chưa cao, nên máy vi tính hoặc
điện thoại di động chưa phải là phương tiện chủ yếu chuyển tải thông tin
tới người đọc. Cho đến tháng 9 năm ngoái, ở Ấn Độ mới chỉ có 12,24 triệu
người sử dụng Internet, một phần nhỏ so với 180 triệu người đăng ký mua
22


báo in dài hạn. Ở các nước Đông Á cộng đồng cư dân mạng có đông đảo
hơn nhưng báo in vẫn ngự trị.
1.3/ Một số loại hình báo chí khác.
Những loại hình báo chí như: báo phát thanh, truyền hình, các hãng
thông tấn, tập đoàn báo chí… cũng phát triển chung theo xu hướng của thế

giới. Mặc dù chưa thực sự lớn mạnh như các châu lục khác nhưng nó cũng
đánh dấu những bước nhảy trong sự nghiệp báo chí của châu lục này.
Về báo phát thanh: cũng như thế giới, báo phát thanh Châu Á hiện
nay cũng có những xu hướng phát triển mới. Đó là có sự tích hợp của các
phương tiện chuyển tải thông tin, gồm mạng, hình ảnh, âm thanh…; hình
thành nên nhiều dịch vụ thông tin mới: đọc truyện, chia sẻ thông tin, giao
lưu trực tiếp, quà tặng qua phát thanh…Trong xu hướng hiện đại, cả thế
giới đang xích lại gần nhau, thì việc tăng cường số lượng ngôn ngữ trên
phát thanh là nhu cầu tất yếu. Đài CRI của trung Quốc phát hàng ngày với
43 thứ tiếng, đài NHK ( Nhật Bản) với 22 thứ tiếng…Bên cạnh đó, xu
hướng tập trung theo các tỉnh, hình thành những tập đoàn báo chí lớn, và
đặc biệt là phát thanh ra nước ngoài là những điểm quan trọng trong sự
phát triển của Phát thanh (Radio Bắc Kinh).
Về báo truyền hình: cũng là lĩnh vực khá phát triển. Tiêu biểu là các
Đài: NHK (Nhật Bản), KBS( Hàn Quốc), CCTV( Trung Quốc)… Ở Trung
Quốc, cách đây hơn 20 năm, 10 hộ gia đình mới có 1 máy thu hình (tivi).
Truyền hình chủ yếu tuyên truyền cho đường lối của Đảng và nhà nước.
Nhưng hiện nay, người dân có rất nhiều kênh để chọn lựa (trên 40 kênh);
truyền hình cung cấp các chương trình giải trí được ưa thích, quảng bá cho
lối sống mới năng động, hiện đại, hiệu quả và có nguồn doanh thu từ quảng
cáo khá cao. Đài KBS của Hàn Quốc có 2 kênh chính sau: KBS 1TV - tin

23


tức, thời sự, giáo dục, thể thao và văn hóa, KBS 2TV - vui chơi giải trí và
phim truyền hình.
2/ Một xu hướng quan trọng cần được nhắc đến ở Châu Á là “
báo công dân”.
Báo chí công dân (Citizen Journalism) - loại hình báo chí mới sinh ra

trong kỷ nguyên Internet, đang trở thành trào lưu mạnh mẽ trên toàn thế
giới. Đại diện chính cho báo chí công dân chính là những tờ báo mạng,
trang tin tức và cộng đồng web-blog khổng lồ. Trang "báo chí công dân"
khá nổi tiếng ở Châu Á là OhmyNews.com, một trong những trang tin điện
tử có ảnh hưởng nhất Hàn Quốc hiện nay thu hút hơn 1 triệu độc giả mỗi
ngày với 50.000 "nhà báo công dân". Trang này ra đời năm 2000 trở thành
tờ báo trực tuyến nổi tiếng và thành công về mặt thương mại với khẩu hiệu:
"Mỗi công dân là một nhà báo". 80% tin bài trên website này là do các
thường dân cộng tác.
Với sự phổ biến của các phương tiện kỹ thuật số, với dân số đông
nhất thế giới, đặc biệt với sự phát triển chóng mặt của nền kinh tế Châu Á,
việc truyền dữ liệu - hình ảnh, âm thanh và video - từ ĐTDĐ đến ĐTDĐ
hay đưa lên các website ngày càng đơn giản, các nhà báo công dân hoàn
toàn có thể phát huy năng lực của mình. Ví dụ như hàng loạt các thiên tai ở
Đông Nam Á, Trung Quốc…đều được những thường dân chụp ảnh, quay
phim bằng máy điện thoại di động và nhanh chóng truyền tin đi khắp thế
giới. Vai trò của “nhà báo công dân” đã được thiết lập.
Giải thích cho sự phát triển nhanh chóng của báo chí ở Châu Á,
Phóng viên Joanna McCarthy đã có cuộc phỏng vấn ông Kent Ewing –
phóng viên báo Asia Times Online tại Hồng Kông. Ông cho biết: “ Sự thịnh
vượng của ngành công nghiệp báo in chỉ diễn ra ở một số nước như Ấn Độ,
Trung Quốc và Hồng Kong. Châu Á là một khu vực có tốc độ phát triển
24


nhanh chóng và cùng với việc mở rộng tầng lớp trung lưu thì số lượng
người biết đọc, biết viết cũng như số độc giả ngày càng gia tăng. Bên cạnh
đó, quyền tự do báo chí ở Châu Á cũng được tăng cường hơn trước rất
nhiều và người dân đang ‘tận hưởng’ điều này. Đây là những lý do khiến
cho số lượng độc giả báo in ở Châu Á cao hơn rất nhiều so với các nước

phương Tây”.
Khi tỉ lệ người biết đọc ở Châu Á ngày càng tăng cùng với những cải
cách báo chí ở nhiều nơi, tạo nên xu thế tự do và thoát khỏi sự “bao cấp”
của Chính phủ trung ương, châu Á đang hưởng giai đoạn phát triển mạnh
mẽ của báo in.
Khi đời sống con người ngày càng được nâng cao, thì nhu cầu tinh
thần ngày càng được đáp ứng. Châu Á cũng nằm trong quy luật ấy. Vì thế,
báo chí Châu Á phát triển cũng là một xu hướng tất yếu. Theo công bố về
nhân quyền năm 2010 của chương trình Phát triển Liên Hiệp Quốc, châu Á
đã nổi lên là khu vực dẫn đầu với nhiều nước được xếp vào top 10 nước có
bước tiến vượt bậc trong chỉ số phát triển con người, như tỷ lệ được đăng
ký đến trường đã tăng từ 55% lên mức 70%. Ở Châu Á, chúng ta cũng
thấy những bước tiến nhanh nhất chủ yếu đến từ các nước nghèo bao gồm
cả các nước nghèo đang phát triển và hiện đang dần bắt kịp với các nước
giàu trên thế giới. Báo chí nhờ đó cũng được đầu tư và phát triển phù hợp
với nhu cầu xã hội.
Chỉ số phát triển ICT (công nghệ thông tin và truyền thông) cũng
là một chỉ số quan trọng để đánh giá sự phát triển nói chung và báo chí –
truyền thông nói riêng. Chỉ số này dựa trên ba tiêu chí chính, gồm: Mức độ
phổ cập ICT (gồm các chỉ số phụ tỷ lệ điện thoại cố định, di động, băng
thông Internet, tỷ lệ máy tính); Mức độ sử dụng ICT (gồm chỉ số tỷ lệ
người dùng Internet, số thuê bao Internet, thuê bao băng rộng di động); Các
kỹ năng ICT (tỷ lệ người trưởng thành biết chữ, tỷ lệ phổ cập phổ thông
25