Quản lý ngân sách huyện lâm thao, tỉnh phú thọ

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ
---------------------

BÙI ĐỨC TRUNG

QUẢN LÝ NGÂN SÁCH
HUYỆN LÂM THAO, TỈNH PHÚ THỌ
Chuyên ngành: Quản lý kinh tế
Mã số: 60 34 04 10

LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ KINH TẾ
CHƢƠNG TRÌNH ĐỊNH HƢỚNG THỰC HÀNH
NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. NGUYỄN DUY LỢI
XÁC NHẬN CỦA
CÁN BỘ HƯỚNG DẪN

XÁC NHẬN CỦA CHỦ TỊCH HĐ
CHẤM LUẬN VĂN

Hà Nội – 2015


LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận
văn là hoàn toàn trung thực và chưa được sử dụng để bảo vệ một
học vị nào. Mọi sự giúp đỡ cho việc hoàn thành luận văn đều đã
được cảm ơn. Các thông tin, tài liệu trình bày trong luận văn đã
được ghi rõ nguồn gốc.
TÁC GIẢ LUẬN VĂN

Bùi Đức Trung


LỜI CẢM ƠN
Trong quá trình học tập và thực hiện đề tài, tôi đã nhận được sự giúp đỡ
quý báu của các tập thể và cá nhân. Trước hết tôi xin chân thành cảm ơn các
giảng viên Khoa Kinh tế chính trị - Trường Đại học Kinh tế - Đại học Quốc gia
Hà Nội, đặc biệt là sự hướng dẫn của Tiến sĩ Nguyễn Duy Lợi trong suốt quá
trình thực hiện đề tài.

Tôi xin chân thành cảm ơn sự giúp đỡ và tạo điều kiện của các đồng
chí lãnh đạo và chuyên viên Chi cục thuế, Chi cục Thống kê, Phòng Tài
chính - Kế hoạch, UBND huyện Lâm Thao - tỉnh Phú Thọ đã góp ý và
giúp đỡ tôi thực hiện đề tài này.
Xin Chân thành cảm ơn các đồng chí Lãnh đạo, chuyên viên Phòng
Tài chính - Kế hoạch, UBND huyện Lâm Thao cùng các đồng nghiệp,
bạn bè đã động viên và tạo điều kiện cho tôi trong suốt thời gian học tập
và thực hiện luận văn này.
TÁC GIẢ LUẬN VĂN

Bùi Đức Trung


MỤC LỤC
Trang
Lời cam đoan

i

Lời cảm ơn

ii

Danh mục viết tắt

iii

Danh mục bảng

iv

MỞ ĐẦU .............................................................................................................................. 1
Chƣơng 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU, CƠ SỞ LÝ LUẬN
VÀ THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÝ NGÂN SÁCH NHÀ NƢỚC .................................. 5
1.1. Tổng quan tài liệu nghiên cứu liên quan đến đề tài....................................5
1.2. NSNN và quản lý NSNN cấp huyện............................................................7
1.2.1.Ngân sách NN, NSNN cấp huyện..........................................................7
1.2.2. Quản lý NSNN cấp huyện...................................................................12
1.3. Kinh nghiệm quản lý NSNN cấp huyện tại Việt Nam ............................. 23
1.3.1. Kinh nghiệm Quản lý thu NSNN của huyện Cẩm Khê, tỉnh Phú Thọ ........ 23
1.3.2. Kinh nghiệm Quản lý thu NSNN tại thành phố Việt Trì, tỉnh Phú Thọ......... 25
1.3.3. Kinh nghiệm Quản lý thu NSNN huyện Việt Yên, tỉnh Bắc Giang ......... 26
1.3.4. Bài học kinh nghiệm .......................................................................... 28
Kết luận chƣơng 1 ......................................................................................... 29
Chƣơng 2: PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ............................................ 30
2.1. Câu hỏi nghiên cứu .................................................................................. 30
2.2. Các phương pháp nghiên cứu................................................................... 30
2.2.1. Phương pháp thu thập thông tin ....................................................... 30
2.2.2. Phương pháp phân tích ..................................................................... 31

2.3. Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu ................................................................... 31
2.3.1. Nhóm chỉ tiêu về thu ngân sách ........................................................ 31
2.3.2. Nhóm chỉ tiêu về chi ngân sách ........................................................ 32


Chƣơng 3: THỰC TRẠNG QUẢN LÝ NGÂN SÁCH NN HUYỆN
LÂM THAO TỈNH PHÚ THỌ .................................................................... 33
3.1. Khái quát chung về huyện Lâm Thao, tỉnh Phú Thọ ............................... 33
3.1.1. Điều kiện tự nhiên ............................................................................. 33
3.1.2. Điều kiện kinh tế - xã hội .................................................................. 36
3.2. Thực trạng quản lý ngân sách trên địa bàn huyện Lâm Thao, tỉnh Phú
Thọ giai đoạn 2011-2014 ................................................................................ 37
3.2.1. Bộ máy quản lý NSNN cấp huyện ..................................................... 37
3.2.2. Tình hình thu, chi, lập dự toán, quyết toán ngân sách ở huyện Lâm
Thao, tỉnh Phú Thọ giai đoạn 2011-2014 ................................................... 38
3.2.3. Các biện pháp đã được thực hiện trong quản lý NSNN cấp huyện ........ 56
3.2.4 Đánh giá khái quát kết quả đạt được trong công tác quản lý ngân
sách tại huyện Lâm Thao, tỉnh Phú Thọ giai đoạn 2011-2014 .................. 58
3.2.5. Những tồn tại hạn chế trong công tác quản lý ngân sách tại huyện
Lâm Thao, tỉnh Phú Thọ giai đoạn 2011-2014 ........................................... 62
3.2.6. Nguyên nhân của những tồn tại, hạn chế trong công tác quản lý
ngân sách huyện Lâm Thao, tỉnh Phú Thọ giai đoạn 2011-2014 ............... 69
Kết luận chƣơng 3 ......................................................................................... 72
Chƣơng 4: ĐỊNH HƢỚNG VÀ GIẢI PHÁP CHỦ YẾU NHẰM HOÀN
THIỆN CÔNG TÁC QUẢN LÝ NGÂN SÁCH NN HUYỆN LÂM
THAO TỈNH PHÚ THỌ .............................................................................. 73
4.1. Phương hướng, mục tiêu phát triển kinh tế xã hội huyện Lâm Thao đến
năm 2020 ......................................................................................................... 73
4.2. Quan điểm quản lý ngân sách huyện Lâm Thao đến năm 2020 .............. 74
4.3. Một số giải pháp chủ yếu hoàn thiện công tác quản lý ngân sách huyện

Lâm Thao, tỉnh Phú Thọ................................................................................... 75
4.3.1. Hoàn thiện hơn công tác xây dựng dự toán, kiểm tra, thanh tra,
quyết toán ngân sách................................................................................... 75


4.3.2. Tăng cường công tác quản lý các khoản thu ngân sách ................... 78
4.3.3. Tăng cường công tác quản lý các khoản chi ngân sách ................... 79
4.3.4. Nâng cao năng lực cán bộ quản lý ngân sách huyện ....................... 82
4.4. Một số kiến nghị nâng cao hoạt động quản lý ngân sách huyện Lâm
Thao, tỉnh Phú Thọ .......................................................................................... 83
4.4.1 Kiến nghị với Trung ương .................................................................. 83
4.4.2. Kiến nghị đối với tỉnh Phú Thọ ......................................................... 85
KẾT LUẬN .................................................................................................... 87
TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 88


DANH MỤC VIẾT TẮT

NSNN

: Ngân sách nhà nước

TC

: Tài chính

NN

: Nhà nước

HĐND

: Hội đồng nhân dân

UBND

: Ủy ban nhân dân

NSĐP

: Ngân sách địa phương

KT-XH

: Kinh tế - xã hội

MLNS

: Mục lục ngân sách

KBNN

: Kho bạc nhà nước

CNTT

: Công nghệ thông tin

TC-KH

: Tài chính - Kế hoạch


DANH MỤC BẢNG
Biểu đồ 3.1: Tổng hợp thu NSNN huyện Lâm Thao .................................... 47
Bảng 2.1:

Danh sách các chuyên gia phỏng vấn ....................................... 31

Bảng 3.1:

Dự toán thu ngân sách huyện Lâm Thao giai đoạn 2011-2014 45

Bảng 3.2:

Phân tích nhiệm vụ thu NSNN huyện Lâm Thao giai đoạn 20112014........................................................................................... 46

Bảng 3.3:

Dự toán chi ngân sách huyện giai đoạn 2011-2014.................. 51

Bảng 3.4:

Phân tích Quyết toán Chi ngân sách huyện Lâm Thao giai đoạn
2011-2014 ................................................................................. 52


MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Ngày nay, ngân sách nhà nước (NSNN) đã trở thành một trong những

công cụ quan trọng trong việc điều chỉnh nền kinh tế vĩ mô của mỗi quốc gia,
điều phối các nguồn lực của nền kinh tế một cách hợp lý để thúc đẩy nền kinh
tế phát triển ổn định, bền vững. Bên cạnh đó quản lý ngân sách hiệu quả cũng
giúp giải quyết tốt các vấn đề xã hội nhằm thực hiện công bằng xã hội. Nền
kinh tế trong nước đang đứng trước bối cảnh kinh tế thế giới phục hồi chậm sau
suy thoái toàn cầu, chính vì vậy nền kinh tế nước ta gặp nhiều trở ngại để giảm
áp lực vì mặt tiền tệ. Trước những áp lực từ những bất ổn về kinh tế và chính
trị thế giới cùng với những khó khăn chưa được tháo gỡ từ những năm trước để
lại như áp lực về khả năng hấp thụ vốn của nền kinh tế chưa cao, sức ép của nợ
xấu còn nặng nề, hàng hóa trong nước có sức tiêu thụ còn chậm, năng lực điều
hành, quản lý của các doanh nghiệp trong nước còn thấp. Chính vì những lý do
đó nên việc quản lý NSNN đóng một vai trò quan trọng trong việc điều hành
đất nước, đặc biệt với đặc thù của nước ta từ một nước đang phát triển để phát
triển và thoát khỏi ảnh hưởng của suy thoái kinh tế toàn cầu.
Với các mục tiêu đó của việc quản lý NSNN, việc phân bổ các nguồn
lực của nền kinh tế đóng vai trò quan trọng bởi vì các nguồn lực của nền kinh
tế là có hạn. Việc sử dụng hiệu quả các nguồn lực sẽ giúp cho nền kinh tế bớt
lãng phí nguồn lực. Việc nâng cao khả năng quản lý NSNN chính là nâng cao
hiệu quả sử dụng các nguồn lực của nền kinh tế.
Quản lý ngân sách là một yêu cầu chung với toàn xã hội, các cấp, các
ngành. Việc quản lý NSNN không thể thực hiện đạt hiệu quả cao nếu chỉ thực
hiện ở tầm vĩ mô mà nó cần thực hiện tốt ở từng địa phương cụ thể.
Để thực hiện tốt việc quản lý NSNN điều đầu tiên cần nhận thức đúng,
đủ lý luận về NSNN. Ngày 11/01/2007 Việt Nam đã chính thức là thành viên
thứ 150 của tổ chức quốc tế WTO – đây chính là cơ hội để Việt Nam có thể

1


tiếp cận với các nguồn tài chính trên thế giới, với các tổ chức tài chính quy

mô lớn, không chỉ mang lại cơ hội cho Việt Nam mà việc gia nhập tổ chức
quốc tế WTO cũng mạng lại cho nền kinh tế Việt Nam nhiều thách thức như
việc minh bạch các thủ tục trong việc thu hút vốn đầu tư từ nước ngoài, việc
nâng cao hiệu quả sử dụng các nguồn lực tài chính trong việc đầu tư. Từ khi
nền kinh tế vận hành theo cơ chế thị trường, đặc biệt trong bối cảnh hội nhập
khu vực và quốc tế, trong lĩnh vực tài chính, tiền tệ, NSNN là một mắt xích
quan trọng trong quá trình đổi mới, hội nhập của đất nước.
Với một số tồn tại trong việc quản lý ngân sách như việc lập, chấp
hành, quyết toán dự toán vẫn còn chậm đổi mới, đôi khi còn chưa đúng theo
quy định của NN.
Việc quản lý thu, chi NSNN còn xảy ra thất thoát do công tác quản lý
thu chi còn lỏng lẻo, nhiều kẽ hở, vẫn chưa bao quát cụ thể hết được các
khoản thu, chi ngân sách, chưa có biện pháp xử lý các quản chi không đúng
quy định của Luật NSNN.
Công tác quyết toán ngân sách chưa được quan tâm đúng mức với tầm
quan trọng của nó.
Đội ngũ cán bộ làm công tác quản lý ngân sách còn hạn chế về chuyên
môn, chậm đổi mới, cập nhật các chính sách, quy định của NN. Vẫn còn một
số ít cán bộ quản lý ngân sách mắc bệnh kinh nghiệm và giáo điều.
Trong bối cảnh chung của đất nước, của tỉnh Phú Thọ và của huyện Lâm
Thao trong những năm qua đã đạt được những thành tựu về kinh tế - xã hội, bộ
mặt nông thôn đang ngày càng đổi mới. Qua hơn 10 năm thực hiện luật NSNN,
huyện Lâm Thao đã sử dụng có hiệu quả NSNN trong việc đảm bảo an sinh xã
hội và dành một nguồn kinh phí để cho đầu tư phát triển. Tuy nhiên, thực trạng
hiện nay công tác quản lý ngân sách vẫn còn nhiều khuyết điểm, hạn chế.
Để thực sự đưa NSNN trở trành công cụ của NN, NN sử dụng NSNN
để thực hiện tốt hơn, hiệu quả cao hơn trong huy động và phân bổ các nguồn

2

lực của xã hội thuộc phạm vi NSNN. Yêu cầu trên đối với huyện Lâm Thao,
tỉnh Phú Thọ là hết sức cần thiết, bởi vì là một huyện nông nghiệp còn chiếm
tỷ trọng cao, quy mô kinh tế nhỏ, khả năng tích luỹ thấp.
Thực tế tại huyện Lâm Thao, tỉnh Phú Thọ công tác quản lý ngân sách
còn tồn tại một số vấn đề chưa đổi mới phù hợp với sự phát triển và thay đổi của
địa phương, thu ngân sách hàng năm không đủ chi, tỉnh phải trợ cấp cân đối.
Chính vì vậy vấn đề sử dụng hiệu quả quản lý ngân sách NN được đặt
lên là yếu tố vô cùng quan trọng trong điều kiện ngân sách còn hạn hẹp như
ngày nay.
Từ nhận định trên, tác giả lựa chọn nghiên cứu đề tài "Quản lý ngân
sách huyện Lâm Thao, tỉnh Phú Thọ" để góp phần giải quyết vấn đề cấp
bách nói trên.
2. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu
* Mục tiêu nghiên cứu:
Phân tích tình hình quản lý NSNN huyện Lâm Thao - tỉnh Phú Thọ,
rút ra các ưu nhược điểm và nguyên nhân cơ bản trong công tác quản lý
ngân sách huyện để đưa ra những giải pháp hữu hiệu nhằm đề xuất một số
giải pháp giúp hoàn thiện công tác quản lý NSNN tại huyện Lâm Thao tỉnh Phú Thọ.
* Nhiệm vụ nghiên cứu:
- Tổng quan cơ sở lý luận và thực tiễn quản lý NSNN cấp huyện.
- Phân tích thực trạng trong công tác quản lý NSNN huyện Lâm Thao,
tỉnh Phú Thọ giai đoạn 2011-2014.
- Đề xuất một số giải pháp hoàn thiện công tác quản lý NSNN huyện
Lâm Thao, tỉnh Phú Thọ từ nay đến năm 2020.
3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
* Đối tượng nghiên cứu:
Công tác quản lý NSNN tại huyện Lâm Thao, tỉnh Phú Thọ

3

* Phạm vi nghiên cứu:
- Phạm vi về nội dung: Tập trung nghiên cứu một số giải pháp hoàn
thiện công tác quản lý ngân sách nhà nước tại huyện Lâm Thao, tỉnh Phú Thọ
như: Lập dự toán, kiểm soát các khoản thu, chi ngân sách đặc biệt chi cho đầu
tư xây dựng...
- Phạm vi về không gian: Địa bàn huyện Lâm Thao, tỉnh Phú Thọ
- Phạm vi về thời gian: Tài liệu tổng quan được thu thập từ những tài
liệu đã công bố trong khoảng thời gian từ năm 2011 đến 2015; Số liệu điều tra
thực trạng chủ yếu trong 4 năm (từ năm 2011 đến năm 2014). Các giải pháp
dự kiến áp dụng từ nay đến năm 2020.
4. Đóng góp mới của luận văn
- Luận văn tập trung nghiên cứu, làm rõ một số vấn đề trong lý luận về
quản lý NSNN cấp huyện.
- Làm rõ thực trạng quản lý NSNN trên địa bàn huyện Lâm Thao, tỉnh
Phú Thọ trong thời gian qua để đưa ra các giải pháp nhằm phát huy các ưu
điểm đã đạt được và khắc phục các nhược điểm trong việc quản lý NSNN tại
huyện Lâm Thao, tỉnh Phú Thọ.
- Từ kết quả của những nghiên cứu đưa ra các kiến nghị đối với các
ngành chức năng nhằm nâng cao hiệu quả quản lý NSNN cấp huyện.
5. Kết cấu của luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, luận văn
gồm có 4 chương:
Chƣơng 1: Cơ sở lý luận về quản lý ngân sách nhà nước
Chƣơng 2: Phương pháp nghiên cứu
Chƣơng 3: Thực trạng quản lý NSNN huyện Lâm Thao, tỉnh Phú Thọ.
Chƣơng 4: Một số giải pháp nhằm hoàn thiện công tác quản lý NSNN
huyện Lâm Thao, tỉnh Phú Thọ.

4


Chƣơng 1
TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU, CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ
THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÝ NGÂN SÁCH NHÀ NƢỚC
1.1. Tổng quan tài liệu nghiên cứu liên quan đến đề tài
* Tài liệu trong nước:
Tô Thiện Hiền (2012), Nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách NN tỉnh
An Giang giai đoạn 2011-2015 và tầm nhìn đến năm 2020, Luận án tiến sỹ
kinh tế, Đại học Ngân hàng thành phố Hồ Chí Minh. Công trình này đã nêu
những khó khăn đặt ra trong phân cấp quản lý ngân sách NN và những giải
pháp để hoàn thiện việc thực hiện quản lý ngân sách NN.
Phạm Văn Thịnh (2011), Hoàn thiện công tác quản lý Ngân sách huyện
Phù Cát đến 2012, Luận văn thạc sỹ, Đại học Đà Nẵng. Luận văn nêu được
công tác quản lý ngân sách cấp huyện, nêu ra được những thực trạng của địa
phương huyện Phù Cát và đề xuất một số giải pháp để hoàn thiện quản lý
NSNN tại huyện Phù Cát.
Lê Văn Vĩnh (2014), Giải pháp tăng cường quản lý NSNN tại huyện Phù
Ninh, tỉnh Phú Thọ, Luận văn thạc sỹ, Đại học Mỏ địa chất Hà Nội. Đây là một
luận văn nói về quản lý ngân sách cấp huyện của huyện Phù Ninh - tỉnh Phú
Thọ. Là một huyện trong tỉnh Phú Thọ, Phù Ninh và lâm Thao có nhiều điểm
tương đồng về vị trí địa lý, giáo dục, văn hóa xã hội. Luận văn đã nêu ra được
thực trạng quản lý ngân sách tại huyện Phù Ninh, đã sử dụng nhiều phương
pháp phân tích để đánh giá thực trạng quản lý ngân sách của huyện như
phương pháp so sánh, phương pháp phân tích, tổng hợp. Luận văn chưa thu
thập được ý kiến của các chuyên gia, các lãnh đạo Huyện ủy, UBND huyện,
lãnh đạo các phòng ban chuyên môn để giúp thu thập, chọn lọc những thông
tin, ý kiến trao đổi của các chuyên gia trong lĩnh vực quản lý ngân sách.
Nguyễn Ngọc Kiểm (2011), Quản lý chi NSNN cho đầu tư xây dựng cơ

5


bản huyện Núi Thành, Luận văn thạc sỹ kinh tế, Đại học Đà Nẵng. Việc chi cho
đầu tư xây dựng để tránh thất thoát vốn, nâng cao hiệu quả sử dụng vốn đầu tư là
một vấn đề cấp thiết cần được quan tâm, luận văn đã nêu được những điều còn
tồn tại trong việc quản lý vốn trong đầu tư xây dựng cơ bản tại huyện Núi Thành
nói riêng và cũng là tồn tại nói chung của nhiều địa phương khác như: Việc cấp
phát thanh toán chậm và phải thường dồn vào cuối năm kế hoạch gây khó khăn
cho cơ quan thanh toán trong việc kiểm soát thanh toán vốn đầu tư xây dựng cơ
bản, còn có những hạn chế trong khâu kiểm tra, kiểm soát, giám sát và hạn chế
trong tổ chức bộ máy quản lý chi NSNN cho xây dựng cơ bản.
Nguyễn Hữu Khánh (2014), Ngân sách xã trong phân cấp quản lý
NSNN: Nghiên cứu tại xã Hoàng Diệu, huyện Gia Lộc, tỉnh Hải Dương, Tạp
chí khoa học và phát triển, 6:813-820. Bài báo đã nghiên cứu tình hình quản lý
ngân sách của một xã năm trong đồng bằng sông Hồng, đã chỉ ra được trên địa
bàn xã Hoàng Diệu chi cho đầu tư phát triển phụ thuộc phần lớn vào thu cấp
quyền sử dụng đất. Bài báo đưa ra được những kiến nghị: Tăng cường minh
bạch thông tin về ngân sách xã tới người dân, thay đổi mức thuế sử dụng đất
phi nông nghiệp.
Nhà xuất bản Tài Chính (2012), 300 câu giải đáp các tình huống về công
tác quản lý NSNN và hệ thống MLNS năm 2012. Sách đã thống kê những tình
huống thường xảy ra trong quản lý NSNN giúp thuận lợi hơn khi xử lý các tình
huống và vướng mắc thường gặp trong quá trình quản lý NSNN. Giải đáp các
tình huống liên quan đến việc lập dự toán, quản lý sử dụng và quyết toán thu,
chi NSNN. Giải đáp tình huống liên quan đến quản lý vốn và sử dụng vốn
thuộc NSNN.
Nhà xuất bản Tài Chính (2015), 685 tình huống giải đáp về nghiệp vụ kế
toán, kiểm toán, quản lý tài chính, sử dụng ngân sách trong các đơn vị hành

chính sự nghiệp. Nội dung của sách đã giải đáp tình huống về quản lý tài chính,
lập dự toán, quản lý, sử dụng và quyết toán kinh phí NN. Giải đáp tình huống

6


về thanh toán, quyết toán nguồn vốn đầu tư, vốn sự nghiệp, dự án hoàn thành
sử dụng vốn NSNN.
* Tài liệu nước ngoài:
Gene Siciliano (2008), Tài chính dành cho nhà quản lý, Nxb Lao độngXã hội. Hà Nội. Hương Giang (dịch). Tài liệu đã đưa ra được các lỗi hay gặp
phải khi quản lý trong lĩnh vực tài chính đặc biệt là trong các nhiệm vụ chi, từ
đó chỉ ra được các công cụ để các nhà quản lý ngân sách sử dụng để phát huy
hiệu quả các nguồn lực tài chính.
1.2. NSNN và quản lý ngân sách NN cấp huyện
1.2.1. Ngân sách NN, NSNN cấp huyện
1.2.1.1. Ngân sách NN và hệ thống ngân sách NN
NSNN là quỹ tài chính tập trung quan trọng nhất, là kế hoạch tài chính
cơ bản, tổng hợp của Nhà nước, giữ vai trò chủ đạo trong hệ thống tài chính
và có tính quyết định đến sự phát triển của nền kinh tế; là công cụ để thực
hiện tích luỹ và tập trung vốn, phân phối và sử dụng vốn của Nhà nước cho
quá trình phát triển kinh tế và đảm bảo quốc phòng, an ninh, trật tự xã hội.
Biểu hiện bên ngoài, NSNN là một bảng dự toán thu chi bằng tiền của
Nhà nước trong một khoảng thời gian nhất định thường là một năm. Chính
phủ dự toán các nguồn thu vào quỹ NSNN, đồng thời dự toán các khoản chi
cho các hoạt động KT-XH, chính trị, an ninh - quốc phòng, từ quỹ NSNN và
bảng dự toán này phải được Quốc hội phê chuẩn. Như vậy, đặc trưng của
NSNN là tính dự toán các khoản thu, chi bằng tiền của Nhà nước trong một
thời gian nhất định, thường là một năm.
Hoạt động NSNN là hoạt động thu (tạo thu) và chi tiêu (sử dụng) quỹ
tiền tệ của Nhà nước, làm cho nguồn tài chính vận động giữa một bên là Nhà

nước với một bên là các chủ thể KT-XH trong quá trình phân phối tổng sản
phẩm quốc dân dưới hình thức giá trị. Nói cách khác, NSNN phản ánh mối

7


quan hệ kinh tế giữa Nhà nước với các chủ thể kinh tế trong nền KT-XH và
trong phân phối tổng sản phẩm xã hội. Thông qua việc tạo lập, sử dụng quỹ
tiền tệ tập trung của Nhà nước chuyển dịch một bộ phận thu nhập bằng tiền
của các chủ thể thành thu nhập của Nhà nước và Nhà nước chuyển dịch thu
nhập đó đến các chủ thể được thụ hưởng nhằm thực hiện các chức năng,
nhiệm vụ của Nhà Nước.
Thứ nhất, NSNN là kế hoạch tài chính vĩ mô trong các kế hoạch tài
chính của Nhà nước để quản lý các hoạt động KT-XH.
Thứ hai, xét về mặt thực tế, NSNN là quỹ tiền tệ tập trung lớn nhất
của Nhà nước.
Thứ ba, NSNN là khâu chủ đạo trong hệ thống các khâu tài chính. Các
nguồn tài chính được tập trung vào NSNN nhờ vào việc Nhà nước tham gia
vào quá trình phân phối và phân phối lại các nguồn tài chính quốc gia dưới
hình thức thuế và các hình thức thu khác.
Có nhiều định nghĩa khác nhau về NSNN do cách tiếp cận và nhìn nhận
vai trò của NSNN trên nhiều khía cạnh khác nhau. Trong bài luận văn, học
viên thống nhất sử dụng định nghĩa được đưa ra trong Luật NSNN hiện hành
như sau:
Theo Điều 1 Luật NSNN của Quốc hội nước Cộng hoà XHCN Việt
Nam khoá XI, kỳ họp thứ 2 số 01/2002/QH11 thông qua ngày 16/02/2002 về
NSNN đã xác định: "NSNN là toàn bộ các khoản thu, chi của Nhà Nước đã
được cơ quan Nhà nước có thẩm quyền quyết định và được thực hiện trong
một năm để đảm bảo thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà Nước.
NSNN có thể hiểu là một kế hoạch tài chính quốc gia bao gồm chủ yếu các

khoản thu và chi của Nhà nước được mô tả dưới hình thức cân đối bằng giá
trị tiền tệ. Phần thu thể hiện các nguồn tài chính đã huy động được để thực

8


hiện mục tiêu KT-XH". Khái niệm này có thể coi là cơ bản nhất trong các khái
niệm đã nêu trong đề tài.
NSNN là quỹ tập trung của Nhà nước. Quỹ này thể hiện trong lượng
tiền huy động từ thu nhập quốc dân để đáp ứng cho các khoản chi tiêu của
Nhà nước, có hai mặt đó là mặt tĩnh và mặt động. Theo hình thức biểu hiện
bên ngoài và ở trạng thái tĩnh, các nguồn tài chính được tập trung vào NSNN
mà chúng ta có thể xác định vào bất cứ thời điểm nào. Xét về thực chất và ở
trạng thái động thể hiện các quan hệ phân phối dưới hình thức giá trị gắn liền
với quỹ tiền tệ tập trung vào NSNN và từ NSNN phân bổ các nguồn tài chính
cho các ngành, các lĩnh vực, các địa phương của nền kinh tế quốc dân.
NSNN là một phạm trù kinh tế tài chính, là một hệ thống quan hệ kinh
tế tồn tại khách quan. Hệ thống các quan hệ kinh tế này được đặc trưng bởi
quan hệ tiền tệ phát sinh trong quá trình phân phối các nguồn tài chính và
bằng các quan hệ kinh tế đó mà quỹ tiền tệ tập trung của Nhà nước được tạo
lập và sử dụng. Bao gồm:
Quan hệ kinh tế giữa NSNN với khu vực doanh nghiệp; Quan hệ kinh tế
giữa NSNN với các đơn vị hành chính sự nghiệp; Quan hệ kinh tế giữa NSNN
với các tầng lớp dân cư; Quan hệ kinh tế giữa NSNN với thị trường tài chính.
NSNN không thể nào là một cấp Ngân sách đơn lẻ bởi theo như
khoản 1, Điều 4 Luật NSNN năm 2002 đã nêu ở trên. Theo tinh thần Luật
NSNN, hệ thống Ngân sách ở nước ta bao gồm 4 cấp: Ngân sách Trung
ương, Ngân sách cấp Tỉnh, Ngân sách cấp Huyện, Ngân sách cấp Xã.
1.2.1.2. Ngân sách cấp huyện
+ Khái niệm: NSNN bao gồm ngân sách trung ương và NSĐP. NSĐP

bao gồm ngân sách của đơn vị hành chính các cấp có HĐND và UBND. Theo
quy định của Luật tổ chức HĐND và UBND hiện hành bao gồm:
- Ngân sách cấp tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương (gọi chung là

9


ngân sách cấp tỉnh).
- Ngân sách cấp huyện, thị xã, thành phố thuộc tỉnh (gọi chung là ngân
sách cấp huyện).
- Ngân sách cấp xã, phường, thị trấn (gọi chung là ngân sách cấp xã).
+ Nội dung thu chi theo Luật ngân sách:
Theo Luật Ngân sách 2002, nội dung phân định nhiệm vụ thu, chi của
Ngân sách huyện bao gồm những nội dung sau:
Nhiệm vụ thu ngân sách:
- Các khoản thu NSĐP được hưởng 100%: Thuế nhà đất; Thuế tài
nguyên, không kể thuế tài nguyên thu từ hoạt động dầu khí; Thuế môn bài;
Thuế chuyển quyền sử dụng đất; Thuế sử dụng đất nông nghiệp; Tiền sử dụng
đất; Tiền cho thuê đất, thuê mặt nước không kể thuê mặt nước từ hoạt động
dầu khí; Tiền đền bù thiệt hại đất; Tiền cho thuê và bán nhà thuộc sở hữu NN;
Lệ phí trước bạ; Thu từ hoạt động xổ số kiến thiết; Thu từ vốn góp của NSĐP,
tiền thu hồi vốn của NSĐP tại cơ sở kinh tế, thu từ quỹ dự trữ tài chính cấp
tỉnh theo quy định; Viện trợ không hoàn lại của các tổ chức, cá nhân ở nước
ngoài trực tiếp cho địa phương theo quy định của pháp luật; Phần nộp ngân
sách theo quy định của pháp luật từ các khoản phí, lệ phí do các cơ quan, đơn
vị thuộc địa phương tổ chức thu, không kể phí xăng, dầu và lệ phí trước bạ;
Các khoản thu phân chia theo tỷ lệ % giữa ngân sách tỉnh và ngân sách huyện;
Thu bổ sung từ ngân sách tỉnh; Thu từ huy động đầu tư xây dựng các công
trình kết cấu hạ tầng theo quy định.
Nhiệm vụ chi ngân sách:

- Chi đầu tư phát triển: Đầu tư xây dựng các công trình kết cấu hạ tầng
kinh tế - xã hội không có khả năng thu hồi do địa phương quản lý; Đầu tư và
hỗ trợ cho các doanh nghiệp, các tổ chức kinh tế, các tổ chức tài chính của

10


NN theo quy định của pháp luật; Phần chi đầu tư phát triển trong các chương
trình quốc gia do địa phương thực hiện; Các khoản chi đầu tư phát triển khác
theo quy định của pháp luật;
- Chi thường xuyên:
+ Các hoạt động sự nghiệp giáo dục - đào tạo, dạy nghề, y tế, xã hội,
văn hoá, thông tin, văn học nghệ thuật, thể dục thể thao, khoa học và công
nghệ, môi trường, các sự nghiệp khác do địa phương quản lý: Giáo dục phổ
thông, bổ túc văn hoá, nhà trẻ, mẫu giáo, phổ thông dân tộc nội trú và các
hoạt động giáo dục khác; Đại học, Cao đẳng, Trung học chuyên nghiệp, đào
tạo nghề, đào tạo ngắn hạn và các hình thức đào tạo bồi dưỡng khác; Phòng
bệnh, chữa bệnh và các hoạt động y tế khác; Các trại xã hội, cứu tế xã hội,
cứu đói, phòng chống các tệ nạn xã hội và các hoạt động khác; Bảo tồn, bảo
tàng, thư viện, biểu diễn nghệ thuật và hoạt động văn hoá khác; Phát thanh
truyền hình và các hoạt động thông tin khác; Bồi dưỡng, huấn luyện các đội
tuyển cấp tỉnh, các giải thi đấu cấp tỉnh, quản lý các cơ sở thi đấu thể dục thể
thao và các hoạt động thể dục thể thao khác; Nghiên cứu khoa học và phát
triển công nghệ.
Các hoạt động sự nghiệp kinh tế do địa phương quản lý:
+ Sự nghiệp giao thông: Duy tu, bảo dưỡng và sửa chữa cầu đường và
các công trình giao thông khác, lập biểu báo cáo và các biện pháp đảm bảo an
toàn giao thông trên các tuyến đường.
+ Sự nghiệp nông nghiệp, thủy lợi, ngư nghiệp, lâm nghiệp. Duy
tu, bảo dưỡng các tuyến đê, các công trình thuỷ lợi, các trạm nông nghiệp,

lâm nghiệp, ngư nghiệp, công tác khuyến lâm, khuyến nông, khuyến ngư, bảo
vệ phòng chống cháy rừng, bảo vệ nguồn lợi thuỷ sản.
+ Sự nghiệp thị chính: Duy tu bảo dưỡng hệ thống đèn chiếu sáng vỉa
hè, hệ thống cấp thoát nước, giao thông nội thị, công viên và các sự nghiệp thị
chính khác.

11


+ Đo đạc, lập bản đồ và lưu giữ hồ sơ địa chính và các hoạt động địa
chính khác; Điều tra cơ bản; Các hoạt động về sự nghiệp môi trường; Các sự
nghiệp kinh tế khác.
+ Các nhiêm vụ về quốc phòng, an ninh, trật tự an toàn xã hội do
NSĐP thực hiện theo quy định của Chính phủ.
+ Hoạt động của các cơ quan NN, cơ quan Đảng cộng sản Việt Nam ở
địa phương.
+ Hoạt động của các cơ quan địa phương của Uỷ ban mặt trận Tổ quốc
Việt Nam, Hội Cựu chiến binh Việt Nam, Đoàn Thanh niên, Hội Phụ nữ, Hội
Nông dân.
+ Hỗ trợ cho các tổ chức Chính trị xã hội - nghề nghiệp, tổ chức xã hội,
tổ chức xã hội - nghề nghiệp ở địa phương theo quy định của Pháp luật.
+ Thực hiện các chính sách xã hội đối với các đối tượng do địa phương
quản lý.
+ Phần chi thường xuyên trong các chương trình quốc gia do các cơ
quan địa phương thực hiện.
+ Trợ giá theo chính sách của NN.
+ Các khoản chi thường xuyên khác theo quy định của Pháp luật.
+ Chi bổ sung cho ngân sách cấp dưới.
Chi chuyển nguồn NSĐP năm trước sang NSĐP năm sau.
1.2.2. Quản lý NSNN cấp huyện

1.2.2.1. Nguyên tắc cơ bản về quản lý NSNN
* Nguyên tắc đầy đủ, trọn vẹn
Đây là một trong những nguyên tắc quan trọng nhất của quản lý NSNN.
Nội dung của nguyên tắc này là mọi khoản thu, chi phải được ghi đầy đủ vào
kế hoạch NSNN, mọi khoản chi phải được vào sổ và quyết toán rành mạch.
Chỉ có kế hoạch ngân sách đầy đủ, trọn vẹn mới phản ánh đúng mục đích

12


chính sách và đảm bảo tính minh bạch của các tài khoản thu, chi. Nguyên tắc
quản lý này nghiêm cấm các cấp, các tổ chức NN lập và sử dụng quỹ đen.
Điều này có ý nghĩa rằng mọi khoản thu chi của NSNN đều phải đưa vào kế
hoạch Ngân sách để Quốc hội phê chuẩn, nếu không việc phê chuẩn Ngân
sách của Quốc hội sẽ không có căn cứ đầy đủ, không có giá trị.
* Nguyên tắc thống nhất trong quản lý NSNN
Nguyên tắc thống nhất trong quản lý NSNN bắt nguồn từ yêu cầu
tăng cường sức mạnh vật chất của NN. Biểu hiện cụ thể sức mạnh vật chất
của NN là thông qua hoạt động thu, chi của NSNN. Nguyên tắc thống nhất
trong quản lý NSNN được thể hiện:
Mọi khoản thu, chi của NSNN phải tuân thủ theo những quy định của
Luật NSNN, được dự toán hàng năm, được cơ quan có thẩm quyền phê duyệt.
Các khâu trong chu trình NSNN khi triển khai thực hiện phải đặt dưới sự
kiểm tra thanh tra của cơ quan quyền lực, ở trung ương là Quốc hội, ở địa
phương là HĐND.
Hoạt động NSNN đòi hỏi phải có sự thống nhất với hoạt động KT-XH
của quốc gia. Hoạt động KT-XH của quốc gia là nền tảng của hoạt động
NSNN. Hoạt động NSNN phục vụ cho hoạt động KT-XH đồng thời là hoạt
động mang tính chất kiểm chứng đối với hoạt động kinh tế, xã hội.
* Nguyên tắc cân đối Ngân sách NN

NSNN được lập và thu chi Ngân sách phải được cân đối. Nguyên tắc
này đòi hỏi các khoản chi chỉ được phép thực hiện khi đã có đủ các nguồn thu
bù đắp. UBND và HĐND luôn cố gắng để đảm bảo cân đối nguồn NSNN
bằng cách đưa ra các quyết định liên quan tới các khoản chi để thảo luận và
cắt giảm những khoản chi chưa thực sự hợp lý, khai thác mọi nguồn thu mà
nền kinh tế có khả năng đáp ứng. Đảm bảo cân đối Ngân sách là một đòi hỏi
có tính chất khách quan xuất phát từ vai trò NN trong can thiệp vào nền kinh

13


tế thị trường với mục tiêu ổn định, hiệu quả và công bằng.
* Nguyên tắc công khai hoá, minh bạch NSNN
Về mặt chính sách, thu chi NSNN là một chương trình hoạt động của
Chính phủ được cụ thể hoá bằng số liệu. NSNN phải được quản lý rành mạch,
công khai để mọi người dân có thể biết nếu họ quan tâm. Nguyên tắc công khai
của NSNN được thể hiện trong suốt chu trình NSNN và phải được áp dụng cho
tất cả các cơ quan tham gia vào chu trình NSNN.
* Nguyên tắc rõ ràng, trung thực và chính xác
Nguyên tắc này là cơ sở, tạo tiền đề cho mỗi người dân có thể nhìn
nhận được chương trình hoạt động của chính quyền địa phương và chương
trình này phải được phản ánh ở việc thực hiện chính sách tài chính địa
phương;
Nguyên tắc này đòi hỏi NSNN được xây dựng rành mạch, có hệ thống;
các dự toán thu, chi phải được tính toán một cách chính xác và phải đưa vào
kế hoạch Ngân sách; không được che đậy và bào chữa đối với tất cả các
khoản thu, chi NSNN; không được phép lập quỹ đen, ngân sách phụ.
1.2.2.2. Nội dung quản lý ngân sách cấp huyện
Quản lý NSNN cấp huyện là quá trình NN sử dụng hệ thống các công
cụ chính sách, pháp luật để tiến hành quản lý các nguồn thu vào NSNN và chi

NSNN nhằm đảm bảo công bằng, khuyến khích phát triển kinh tế - xã hội.
Quản lý ngân sách là quản lý thu chi NSNN cấp huyện thông qua các
khâu: Lập dự toán, chấp hành dự toán, quyết toán và kiểm tra, thanh tra NSNN.
Việc nghiên cứu toàn diện về Quản lý NSNN cấp huyện còn nhiều vấn
đề, trong giới hạn cho phép của luận văn, luận văn chỉ tập trung trình bày
quản lý ngân sách trên các phương diện: Lập dự toán, thực hiện dự toán,
quyết toán và kiểm tra, thanh tra NSNN.
* Lập dự toán ngân sách huyện

14


Mục tiêu cơ bản của việc lập dự toán ngân sách là nhằm tính toán đúng
đắn ngân sách trong kỳ kế hoạch, có căn cứ khoa học và căn cứ thực tiễn các
chỉ tiêu thu, chi của ngân sách trong kỳ kế hoạch.
Yêu cầu trong quá trình lập ngân sách phải đảm bảo:
+ Kế hoạch ngân sách NN phải bám sát kế hoạch phát triển kinh tế, xã
hội và có tác động tích cực đối với việc thực hiện kế hoạch phát triển kinh tế,
xã hội: Kế hoạch ngân sách chỉ mang tính hiện thực khi nó bám sát kế hoạch
phát triển, xã hội. Có tác động tích cực đến thực hiện kế hoạch phát triển kinh
tế, xã hội, cũng chính là thực hiện kế hoạch NSNN. Trong điều kiện kinh tế
thị trường, NN thực hiện cơ chế quản lý vĩ mô, kế hoạch phát triển KT-XH
chủ yếu mang tính định hướng.
+ Kế hoạch NSNN phải đảm bảo thực hiện đầy đủ và đúng đắn các
quan điểm của chính sách tài chính địa phương trong thời kỳ và yêu cầu của
Luật ngân sách NN. Hoạt động ngân sách NN là nội dung cơ bản của chính
sách tài chính. Do vậy, lập NSNN phải thể hiện được đầy đủ và đúng đắn các
quan điểm chủ yếu của chính sách tài chính địa phương như: Trật tự và cơ cấu
động viên các nguồn thu, thứ tự và cơ cấu bố trí các nội dung chi tiêu. Bên
cạnh đó, NSNN hoạt động luôn phải tuân thủ các yêu cầu của Luật NSNN,

nên ngay từ khâu lập ngân sách cũng phải thể hiện đầy đủ các yêu cầu của
Luật NSNN như: Xác định phạm vi, mức độ của nội dung các khoản thu, chi
phân định thu, chi giữa các cấp ngân sách, cân đối NSNN.
- Căn cứ lập NSNN:
+ Nhiệm vụ phát triển Kinh tế - Văn hoá - Xã hội đảm bảo quốc phòng,
An ninh của Đảng và Chính quyền địa phương, các chỉ tiêu nhiệm vụ cụ thể
trong năm kế hoạch và những năm tiếp theo.
+ Lập NSNN phải căn cứ vào phân cấp nguồn thu, nhiệm vụ chi của
NSSN cấp tỉnh.

15


+ Lập NSNN phải tính đến các kết quả phân tích, đánh giá tình hình thực
hiện kế hoạch ngân sách của các năm trước, đặc biệt là của năm báo cáo.
+ Chỉ thị của Thủ tướng Chính phủ về việc xây dựng kế hoạch phát triển
KT-XH và dự toán ngân sách năm sau. Thông tư hướng dẫn của Bộ Tài Chính về
công tác lập dự toán NSNN và các văn bản hướng dẫn của các Bộ, Ngành khác.
+ Số kiểm tra về dự toán của những năm trước và dự toán của Sở Tài
Chính thông báo.
+ Lập NSNN phải dựa trên các chính sách, chế độ, tiêu chuẩn định mức
cụ thể về thu, chi tài chính NN. Lập NSNN là xây dựng các chỉ tiêu thu chi
cho năm kế hoạch, các chỉ tiêu đó chỉ có thể được xây dựng sát, đúng, ngoài
dựa vào căn cứ nói trên phải đặc biệt tuân thủ theo các chế độ, tiêu chuẩn,
định mức thu chi tài chính NN thông qua hệ thống pháp luật (đặc biệt là hệ
thống các Luật thuế) và các văn bản pháp lý khác của NN.
* Chấp hành dự toán ngân sách huyện.
- Chấp hành thu ngân sách huyện: Theo Luật NSNN, chấp hành thu
ngân sách có nội dung như sau:
+ Chỉ có cơ quan tài chính, cơ quan thuế, cơ quan hải quan và cơ quan

khác được giao nhiệm vụ thu ngân sách (gọi chung là cơ quan thu) được tổ
chức thu NSNN.
+ Cơ quan thu có nhiệm vụ, quyền hạn như sau: Phối hợp với các cơ
quan NN hữu quan tổ chức thu đúng pháp luật; chịu sự chỉ đạo, kiểm tra của
UBND và sự giám sát của HĐND về công tác thu ngân sách tại địa phương;
Phối hợp với Mặt trận tổ quốc Việt Nam và các tổ chức thành viên tuyên
truyền, vận động tổ chức, cá nhân thực hiện nghiêm chỉnh nghĩa vụ nộp ngân
sách theo quy định của Luật ngân sách và các quy định khác của Pháp luật.
+ Cơ quan thu các cấp trong phạm vi nhiệm vụ, quyền hạn của mình có
trách nhiệm đôn đốc, kiểm tra các tổ chức, cá nhân có nghĩa vụ nộp ngân sách

16


phải nộp đầy đủ, đúng hạn các khoản nộp vào ngân sách NN.
- Phân bổ và giao dự toán chi ngân sách: Sau khi UBND giao dự toán
ngân sách, các đơn vị dự toán cấp I tiến hành phân bổ và giao dự toán chi
ngân sách cho các đơn vị sử dụng ngân sách trực thuộc theo các nguyên tắc
được quy định tại Điểm a khoản 1 điều 44 của Nghị định số 60/2003/NĐ- CP
ngày 06 tháng 6 năm 2003 của Chính phủ. Dự toán chi thường xuyên giao cho
đơn vị sử dụng ngân sách được phân bổ theo từng loại của MLNS NN, theo
các nhóm mục: Chi thanh toán cá nhân; Chi nghiệp vụ, chuyên môn; Chi mua
sắm, sửa chữa; Các khoản chi khác.
+ Nội dung cơ bản của chi thường xuyên ngân sách huyện (xét theo
lĩnh vực chi): Chi cho các hoạt động sự nghiệp giáo dục, đào tạo, dạy nghề, y
tế, thể dục thể thao, khoa học và công nghệ, văn hoá xã hội; Chi cho các hoạt
động sự nghiệp kinh tế của NN; Chi cho hoạt động hành chính NN; Chi cho
Quốc phòng - An ninh và trật tự an toàn xã hội; Chi khác.
Nguyên tắc quản lý chi thường xuyên của ngân sách huyện bao gồm:
Nguyên tắc quản lý theo dự toán; Nguyên tắc tiết kiệm, hiệu quả; Nguyên tắc

chi trực tiếp qua KBNN.
+ Nội dung cơ bản của chi đầu tư phát triển: Trên nguyên tắc quản lý
cấp phát thanh toán vốn đầu tư xây dựng cơ bản như cấp phát vốn trên cơ sở
thực hiện nghiêm chỉnh trình tự đầu tư và xây dựng, đảm bảo đầy đủ các tài
liệu thiết kế, dự toán; việc cấp phát thanh toán vốn đầu tư và xây dựng cơ bản
phải đảm bảo đúng mục đích, đúng kế hoạch; Cấp phát vốn đầu tư xây dựng
cơ bản chỉ được thực hiện theo đúng mức độ thực tế hoàn thành kế hoạch,
trong phạm vi giá dự toán được duyệt; Việc cấp phát vốn đầu tư xây dựng cơ
bản được thực hiện bằng hai phương pháp cấp phát không hoàn trả và có hoàn
trả; Cấp phát thanh toán vốn đầu tư xây dựng cơ bản phải thực hiện giám đốc
bằng đồng tiền với việc sử dụng vốn đúng mục đích có hiệu quả vốn đầu tư.
* Quyết toán ngân sách:

17