Tư tưởng và nghệ thuật trong thơ huy cận viết cho thiếu nhi và viết về thiếu nhi

Khóa luận tốt nghiệp Đại học

Khoa Giáo dục Tiểu học
LI CM N

Tụi xin by t lũng bit n chõn thnh v sõu sc nht ti Thc s Trn
Th Minh - ngi ó tn tỡnh hng dn tụi trong quỏ trỡnh thc hin v hon
thnh khoỏ lun tt nghip.
Tụi cng xin chõn thnh cm n cỏc thy cụ giỏo trong khoa Giỏo dc
Tiu hc - trng i hc S phm H Ni 2 ó to mi iu kin thun li
tụi hon thnh khoỏ lun tt nghip ny.

H Ni, thỏng 5 nm 2014
Sinh viờn thc hin

Lờ Thanh Thy

Lê Thanh Thủy

Lớp K36B Mầm non


Khóa luận tốt nghiệp Đại học

Khoa Giáo dục Tiểu học

LI CAM OAN
Tụi xin cam oan õy l cụng trỡnh nghiờn cu ca riờng tụi. Nhng s
liu v kt qu nghiờn cu trong khoỏ lun ny l hon ton trung thc. ti
cha c cụng b trong bt c mt cụng trỡnh khoa hc no khỏc.
H Ni, thỏng 5 nm 2014

Sinh viờn thc hin

Lờ Thanh Thy

Lê Thanh Thủy

Lớp K36B Mầm non


Khãa luËn tèt nghiÖp §¹i häc

Khoa Gi¸o dôc TiÓu häc

MỤC LỤC

Lª Thanh Thñy

Líp K36B MÇm non


Khãa luËn tèt nghiÖp §¹i häc

Khoa Gi¸o dôc TiÓu häc

MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
1.1. Thơ viết cho thiếu nhi là một bộ phận không thể thiếu của văn học
thiếu nhi nói riêng và văn học Việt Nam nói chung. Sự phát triển phong phú
và toàn diện về các mặt đề tài, chủ đề và thể loại của thơ ca cho thiếu nhi
được minh chứng bằng việc có rất nhiều tác phẩm hay sống được với thời

gian. Gắn liền với những “đứa con tinh thần” đó là tên tuổi những nhà thơ
sáng tác cho thiếu nhi như: Võ Quảng, Phạm Hổ, Thy Ngọc, Quang Huy,
Định Hải, Xuân Quỳnh, Huy Cận…
1.2. Trong số đó Huy Cận là một cây bút đặc biệt. Vốn là gương mặt nổi
danh từ phong trào Thơ Mới (1930 - 1945) với những vần thơ “ảo não” nhưng
trong sự nghiệp sáng tác phong phú của mình, Huy Cận cũng dành một phần
tâm huyết cho trẻ thơ. Tuy số lượng không nhiều nhưng chỉ với một tập thơ
Hai bàn tay em và một số bài thơ viết cho thiếu nhi in rải rác trong một số
tuyển tập cũng phần nào giúp người đọc hình dung được về tâm hồn cũng như
phong cách thơ ông. Thơ Huy Cận viết cho thiếu nhi đã hòa nhập được vào
tâm hồn trẻ, tạo nên một thế giới nghệ thuật sống động với nhiều điều bất
ngờ, lý thú và mới mẻ. Đúng như nhà thơ Xuân Diệu đã từng nhận xét: “Nên
tìm hiểu sâu hơn cái thế giới trẻ con của Huy Cận, không nên chỉ lướt qua,
lướt qua là bỏ uổng phí” [xem 2].
1.3. Qua khảo sát, chúng tôi nhận thấy rằng: Mặc dù thơ Huy Cận đã có
rất nhiều người nghiên cứu nhưng chủ yếu các công trình, bài viết mới chỉ
bàn đến những đóng góp của ông trong phong trào Thơ Mới và sự chuyển
biến về mặt tư tưởng nghệ thuật của thơ ông giai đoạn sau Cách mạng. Còn
về mảng thơ Huy Cận viết cho thiếu nhi thì gần như chưa có công trình nào
nghiên cứu sâu sắc.

Lª Thanh Thñy

4

Líp K36B GDMN


Khãa luËn tèt nghiÖp §¹i häc

Khoa Gi¸o dôc TiÓu häc

Vì những lí do trên cùng với niềm yêu thích văn học trẻ em và bản thân
cũng là một giáo viên mầm non tương lai, tôi đã chọn đề tài: “Tư tưởng và
nghệ thuật trong thơ Huy Cận viết cho thiếu nhi và viết về thiếu nhi” để triển
khai trong khóa luận tốt nghiệp này. Việc nghiên cứu đề tài này không chỉ có
ý nghĩa lí luận mà còn giúp tôi rút ra được nhiều bài học quý báu cho công tác
giảng dạy trẻ sau này, đặc biệt trong tổ chức hoạt động cho trẻ mầm non làm
quen với tác phẩm văn học.
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề
Xung quanh thơ Huy Cận viết cho thiếu nhi có nhiều ý kiến nhận định
với cách nhìn từ nhiều góc độ khác nhau nhưng chung nhất vẫn là những ý
kiến khẳng định sự thành công của ông trong sáng tác. Trong đó có các công
trình, bài viết đáng chú ý là:
Khi tập thơ Hai bàn tay em ra mắt bạn đọc năm 1967, nhà thơ Xuân
Tửu đã nhận định: “Hai bàn tay em cắm một cái mốc lớn trong nền thơ thiếu
nhi Việt Nam. Viết cho thiếu nhi, viết về thiếu nhi Việt Nam trong thời kì
chống Mĩ cứu nước, tập thơ tuy mỏng nhưng có nhiều sức nặng…” [xem 12].
Cùng chung cảm xúc đó, GS Hà Minh Đức cũng cho rằng: “Huy Cận
có những đóng góp trong phần thơ viết cho các em. Hai bàn tay em có nhiều
bài hay” [4, 18].
Đánh giá thành công về mặt nội dung của tập thơ này, nhà nghiên cứu
Nguyễn Xuân Nam trong cuốn Nhà thơ Việt Nam hiện đại cho rằng: “Tâm
hồn tươi mát của Huy Cận còn được thể hiện rõ trong tập Hai bàn tay em.
Anh như sống lại tuổi thơ của mình khi chia sẻ và chan hòa niềm vui với các
em. Anh nói đến những cảnh vật quen thuộc ở nông thôn: lợn gà, trâu nghé,
con cóc, con ve ve, bụi khoai, cái chong chóng màu xanh của thiên nhiên,
cái bát ngát của vũ trụ. Đó là tập thơ đặc sắc của một thi sĩ lớp trước viết cho
các em. Có những bài thuộc vào loại hay nhất trong thơ viết cho thiếu nhi:

Lª Thanh Thñy

5

Líp K36B GDMN


Khãa luËn tèt nghiÖp §¹i häc

Khoa Gi¸o dôc TiÓu häc

Phù Đổng Thiên Vương, Hai bàn tay em, Con tôm, Con sóc, Con chim chiền
chiện…” [9, 126].
Giải thích sức hấp dẫn của thơ Huy Cận viết cho thiếu nhi, PGS.TS Vũ
Tuấn Anh khẳng định: “Hai bàn tay em của Huy Cận, Kể cho bé nghe của
Trần Đăng Khoa là những bài thơ được các em ưa thích chính vì đã có được
hơi thở thật sự của đồng dao: trong sáng, hồn nhiên, giàu tưởng tượng, có
nhạc điệu…” [1, 94].
Nhìn lại những ý kiến nhận định trên đây, có thể thấy dù là nhìn bao
quát chung hay nghiêng về mặt nội dung hoặc nghệ thuật, các nhà nghiên cứu
đều khẳng định những nét mới và đẹp của ngòi bút Huy Cận khi ông viết cho
thiếu nhi và viết về thiếu nhi. Trên cơ sở đó, người viết khóa luận mong muốn
sẽ đi sâu tìm hiểu về tư tưởng và nghệ thuật thơ thiếu nhi của Huy Cận một
cách toàn diện và kĩ lưỡng. Từ đó chúng tôi muốn khẳng định đóng góp riêng
của Huy Cận đối với sự phát triển của thơ thiếu nhi nói riêng và văn học thiếu
nhi nói chung.
3. Mục đích nghiên cứu
Tìm hiểu những đặc sắc về nội dung tư tưởng và nghệ thuật trong thơ
Huy Cận viết cho thiếu nhi và viết về thiếu nhi.
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

4.1. Đối tượng nghiên cứu
Thơ Huy Cận viết cho thiếu nhi và viết về thiếu nhi
4.2. Phạm vi nghiên cứu
Phạm vi nghiên cứu của đề tài là tập thơ Hai bàn tay em và một số bài
thơ thiếu nhi in rải rác trong một số tập thơ khác như: Bài thơ cuộc đời, Hạt
lại gieo, Ngôi nhà giữa nắng…
5. Phương pháp nghiên cứu
- Phương pháp thống kê
- Phương pháp phân tích văn học
- Phương pháp so sánh văn học
Lª Thanh Thñy

6

Líp K36B GDMN


Khãa luËn tèt nghiÖp §¹i häc

Khoa Gi¸o dôc TiÓu häc

6. Cấu trúc của khóa luận
Ngoài phần Mở đầu, Kết luận và Tài liệu tham khảo, phần Nội dung
của khóa luận được triển khai thành hai chương:
Chương 1: Tư tưởng trong thơ Huy Cận viết cho thiếu nhi và viết về
thiếu nhi.
Chương 2: Đặc sắc nghệ thuật trong thơ Huy Cận viết cho thiếu nhi và
viết về thiếu nhi.

CHƯƠNG 1

NỘI DUNG TRONG THƠ HUY CẬN VIẾT CHO THIẾU NHI
VÀ VIẾT VỀ THIẾU NHI
Lª Thanh Thñy

7

Líp K36B GDMN


Khãa luËn tèt nghiÖp §¹i häc

Khoa Gi¸o dôc TiÓu häc

1.1. Thơ viết cho thiếu nhi
Trước khi tìm hiểu tư tưởng trong thơ thiếu nhi của Huy Cận, có lẽ
cũng nên nhìn lại con đường thơ ca của ông.
Sự nghiệp thơ ca của Huy Cận khá phong phú, trải dài trên cả hai giai
đoạn trước và sau Cách mạng tháng Tám 1945.
* Những tác phẩm tiêu biểu trước Cách mạng:
- Lửa thiêng 1940)
- Vũ trụ ca (1942)
- Kinh cầu tự (văn xuôi triết lý, 1942)
* Những tác phẩm tiêu biểu sau Cách mạng:
-

Trời mỗi ngày lại sáng (1958)
Ðất nở hoa (1960)
Bài thơ cuộc đời (1963)
Hai bàn tay em (1967)
Chiến trường gần đến chiến trường xa (1973)

Ngày hằng sống, ngày hằng thơ (1975)
Ngôi nhà giữa nắng (1978)
Hạt lại gieo (1984)
Nước thủy triều Đông (xuất bản ở Pa-ri, 1994)
…
Nhìn vào sự nghiệp sáng tác, có thể thấy chặng đường thơ Huy Cận
cũng thật lắm sắc màu. Từ Huy Cận - thi sĩ Thơ Mới đến Huy Cận - nhà thơ
Cách mạng là cả một bước tiến dài, có sự biến đổi mạnh mẽ về tư tưởng và nghệ
thuật. Song đáng trân trọng hơn cả là tấm lòng của một thi sĩ lớp trước dành cho
thiếu nhi với những vần thơ “thắm tình người”. Nói như Xuân Diệu: “Cái cột trụ
chính của tình người trong thơ Huy Cận bây giờ là lòng yêu trẻ con” [xem 2].
Đặt trong toàn bộ sự nghiệp thơ Huy Cận, thơ thiếu nhi tuy ít nhưng
cũng là một lĩnh vực rất quan trọng và là một khía cạnh mới. Lòng ưu ái của
Huy Cận đối với thiếu nhi đã khiến thơ ông có sức mạnh rung động lòng
người, sống mãi với thời gian, được lưu truyền qua nhiều thế hệ. Bởi những gì
Lª Thanh Thñy

8

Líp K36B GDMN


Khãa luËn tèt nghiÖp §¹i häc

Khoa Gi¸o dôc TiÓu häc

ông dành cho thiếu nhi trong sáng tác của mình là những suy nghĩ được ấp ủ,
những tình cảm được chắt lọc. Huy Cận đã thực sự “sống hết mình” trong
những câu thơ ấy với dòng cảm xúc không ngừng tuôn chảy. Nó êm dịu, lắng
sâu và ấm nóng tình người. Dòng chảy ấy trong thơ thiếu nhi tuy nhỏ hơn

“con sông thơ” Huy Cận nhưng không vì thế mà thiếu đi “những mạch ngầm”
dào dạt.
Ta thường thấy điều này, nhiều phụ nữ đẹp lại không thông minh, hoặc
là rất thông minh thì lại không đẹp. Trong nghệ thuật cũng thường xảy ra như
vậy. Cuốn Đaghetxtan của tôi, nhà văn Raxun Gamzatôp có viết: “…nhưng
có những người phụ nữ may mắn, vừa thông minh vừa đẹp. Cũng có thể nói
như vậy về tác phẩm của các nhà thơ thực sự có tài” [6, 36]. Câu nói này làm
tôi liên tưởng đến những bài thơ thiếu nhi của Huy Cận - món quà tinh thần
thi sĩ đã chắt chiu bằng lao động và tài năng dành tặng cho các em. Mỗi tác
phẩm của Huy Cận dù chỉ là một bài thơ ngắn với đề tài nhỏ bé thì đó cũng là
một chỉnh thể thống nhất giữa “một phát minh” về hình thức và “một khám
phá” về nội dung (Lê - ô - nôp). Đặc biệt, với tập thơ Hai bàn tay em, trẻ em
được gặp gỡ với thế giới tâm hồn của chính mình, được tiếp xúc với những
người bạn cũng như em đang mở to mắt nhìn vào thế giới xung quanh và
cùng bạn, em đã hiểu được những điều em muốn biết. Không ít những người
đã trưởng thành, khi trang cuối tập thơ gấp lại, lòng họ vẫn nao nao xúc động
bởi bắt gặp ở đó tình cảm, nỗi lòng của chính mình đã trải qua. Chính vì thế,
tập thơ Hai bàn tay em và nhiều bài thơ thiếu nhi khác của Huy Cận đã chiếm
được cảm tình của bạn đọc qua bao thế hệ.
Thơ thiếu nhi chỉ là một phần nhỏ trong sự nghiệp sáng tác của Huy
Cận nhưng một phần nhỏ ấy thôi cũng đã “mang lại những tư tưởng và tình
cảm bổ ích trong cuộc hành trình đi tới tương lai của các em” đồng thời “đem

Lª Thanh Thñy

9

Líp K36B GDMN

Khãa luËn tèt nghiÖp §¹i häc

Khoa Gi¸o dôc TiÓu häc

đến cho các em những rung động đẹp, kích thích sự suy nghĩ sáng tạo, hình
thành cá tính” [9, 43-44].
Bằng tấm lòng và tài năng của một thi sĩ, Huy Cận đã góp phần đưa văn
học thiếu nhi tiến những bước tiến mới. Tập thơ Hai bàn tay em mang tính tư
tưởng cao, tính giáo dục sâu sắc đã khẳng định thành công của ông ở một loạt
các đề tài cụ thể và quen thuộc với thiếu nhi như: đề tài thiên nhiên, loài vật,
lòng yêu mến trân trọng thiên nhiên, những tấm gương anh hùng, tình cảm gia
đình thắm thiết yêu thương…
1.1.1.

Huy Cận giới thiệu với các em về thế giới tự nhiên và cuộc sống xung
quanh
Xoay quanh các sự vật, hiện tượng, các con vật gần gũi với đời sống
hàng ngày của bé, Huy Cận đã khai thác thành công từ mảng đề tài này. Mỗi
bài thơ đều mang một ý nghĩa riêng, một bài học riêng. Không chỉ đơn thuần
là sáng tác cho các em đọc mà ẩn chứa trong mỗi câu, mỗi từ là lời răn dạy
nhẹ nhàng, thiết thực, cụ thể đối với thiếu nhi.
Trong bài thơ Mỗi sáng mai về, tác giả khai thác đề tài khung cảnh
nông thôn Việt Nam vào buổi sáng sớm thật nhộn nhịp, vui tươi. Dường như
mọi sự vật, con vật cũng đang bắt đầu một ngày mới đầy sức sống, rộn ràng:
Bé ơi, bé dậy
Đến trường mầm non
Con trâu đuôi vẫy
Con gà mào son
Đều đi cả rồi
Chỉ còn đợi bé

(Mỗi sáng mai về)
Đoạn thơ như lời thúc giục, vẫy gọi bé dậy để tới trường đi thôi. Ngoài
kia đẹp lắm: mọi người, mọi con vật đã dậy cả rồi, đi làm hết công việc của

Lª Thanh Thñy

10

Líp K36B GDMN


Khãa luËn tèt nghiÖp §¹i häc

Khoa Gi¸o dôc TiÓu häc

mình rồi chỉ còn đợi bé. Bé hãy dậy mà tới trường, dậy mà xem ngoài kia
đang đông vui, nhộn nhịp như thế nào? Chị gió, rồi dòng sông cũng dậy cả
rồi. Hàng cây đang hò reo chào ngày mới:
Tay gió vuốt ve
Mát rờn mặt nước
Con sông thức tỉnh
Uốn mình vươn vai
Nghìn lá vỗ tay
Theo hơi gió nhịp
Vào trong sân trường
Một ngày mới mọc
Bé chơi, bé học
Giữa vòng yêu thương
(Mỗi sáng mai về)
Lời thơ tha thiết như một lời nhắc nhở với các bé rằng: Hãy ngoan

ngoãn, học hành thật chăm chỉ, các bé sẽ luôn được che chở trong vòng tay
của gia đình, của đồng loại. Bé hãy lớn thật nhanh, thật ngoan để cha mẹ yên
tâm công tác, làm việc. Bài học về sự đoàn kết, yêu thương giữa tình bạn và
những người thân trong gia đình được Huy Cận miêu tả thật gần gũi mà
không kém phần sâu sắc.
Lấy đôi bàn tay làm đề tài sáng tác tặng thiếu nhi, tác giả lại muốn nhắn
nhủ về tình đoàn kết đồng thời giáo dục lòng yêu lao động cho trẻ thơ. Qua
đó, Huy Cận còn bộc lộ một cái nhìn, một quan niệm về hai bàn tay con
người, bàn tay lao động. Bài thơ Hai bàn tay em như một khúc ca thánh thót,
mượt mà, mang hơi thở của đồng dao. Mang dáng vẻ nũng nịu hồn nhiên của
Lª Thanh Thñy

11

Líp K36B GDMN


Khãa luËn tèt nghiÖp §¹i häc

Khoa Gi¸o dôc TiÓu häc

một bé gái đang làm dáng (một nét rất đáng yêu của trẻ con), bàn tay trẻ thơ
được ví như “hoa đầu cành”, như “chồi son lá hồng”, “cánh tròn ngón xinh”.
Bàn tay nho nhỏ, xinh xắn của bé luôn đồng hành cùng bé trong mọi công
việc hàng ngày như người bạn thân thiết không thể tách rời:
Hai bàn tay em
Như hoa đầu cành
Hoa hồng hồng nụ
Cánh tròn ngón xinh
Khi em đi ngủ thì một tay bên má, một tay cạnh lòng. Đôi tay thức dậy

cùng bé đánh răng rửa mặt, cùng học bài…
Tay em đánh răng
Răng trắng hoa nhài
Tay em chải tóc
Tóc ngời ánh mai
Giờ em ngồi học
Bàn tay siêng năng
Nở hoa trên giấy
Từng hàng giăng giăng
Thế nhưng đôi tay không phải lúc nào cũng hòa thuận mà cũng lắm lúc
hờn giận, tranh công với nhau:
Hai bàn tay em
Có lúc cãi nhau
Và cơm viết chữ
Tay mặt công lao!
Đôi bàn tay như chính đôi bạn nhỏ vậy: thân thiết, gắn bó cùng nhau,
nhưng giận hờn cũng không phải là ít. Trẻ thơ hồn nhiên, trong sáng vui tươi
là vậy. Dù có giận cũng chẳng được lâu:
Lª Thanh Thñy

12

Líp K36B GDMN


Khãa luËn tèt nghiÖp §¹i häc

Khoa Gi¸o dôc TiÓu häc

Tay trái nó dỗi

Ngoảnh mặt quay lưng
Nhưng rồi thương bạn
Lại làm việc chung
Đúng như tính cách, tâm hồn trẻ thơ: dễ yêu, dễ giận lại dễ quên:
Cùng khiêng chiếc ghế
Chung bát cơm nhé!
Anh và tôi bưng
Rồi khi vui vầy
Tay cùng vỗ tay
Vui san sẻ đều
Chẳng ai bì ai
(Hai bàn tay em)
Hai bàn tay siêng năng, hai bàn tay lao động là nét đẹp tâm hồn con
người. Sự khéo léo và kì diệu của bàn tay con người thật tuyệt vời, khó mà kể
xiết. Bàn tay lao động ấy làm nên bao giá trị, mà giá trị lớn nhất là giá trị mỗi
con người, mỗi cuộc đời.
Trẻ thơ trong thơ Huy Cận thật hồn nhiên, ngộ nghĩnh. Tuy không tả
trực tiếp nhưng qua “đôi bàn tay”, tất cả tính cách, tâm hồn trẻ thơ được bộc
lộ khá rõ nét. Nhờ vậy mà ta thêm hiểu phần nào về thế giới tâm hồn của các
em. Tình bạn giữa hai bàn tay cũng giống như tình bạn giữa hai bạn nhỏ: vui
vẻ, hồn nhiên, hờn dỗi, giận rồi lại quên. Phải là người có con mắt quan sát
tinh tế, yêu thương sâu nặng với trẻ thơ mới phát hiện ra những điều như vậy.
Có khi từ một trò chơi mà làm sống dậy cả một thế giới lung linh màu
sắc:
Tước lá dừa xanh
Lª Thanh Thñy

13

Líp K36B GDMN

Khãa luËn tèt nghiÖp §¹i häc

Khoa Gi¸o dôc TiÓu häc

Tết làm chong chóng
Em bắt luồng gió
Chạy vòng quanh quanh
(Chong chóng)
Tuổi thơ gắn bó với những chiếc chong chóng - trò chơi không thể
thiếu của các em. Từng luồng gió thổi làm quay chong chóng lá dừa thật vui,
thật thích mắt. Quay theo từng cánh chong chóng, ta thấy niềm vui, sự hồn
nhiên trong mỗi đứa trẻ. Tâm hồn trẻ thơ cũng từ đó được mở rộng, bay cao.
Dường như ước mơ của các em càng ngày bay xa theo từng nhịp gió.
Có một đề tài cũng thường xuất hiện trong thơ thiếu nhi của Huy Cận,
góp phần làm nên thành công của ông, đó cũng là đề tài muôn thuở của thơ
ca: viết về thiên nhiên, loài vật.
Tấm lòng thiết tha với cuộc đời, tình yêu quê hương, đất nước của nhà
thơ đã gieo vần lên từng nhịp, từng câu. Ý thơ chứa chan tình yêu nồng thắm,
vui mừng trước cảnh đẹp quê hương. Hình ảnh từng cánh chim chiền chiện
bay vút trên trời cao đã gieo vào tâm hồn Huy Cận niềm xúc động để viết lên
áng thơ Con chim chiền chiện dành tặng các em. Theo từng nhịp vỗ cánh
chim, tâm hồn trẻ thơ dường như đang bay cao để các em thấy quê hương
mình thật giàu đẹp, từ đó giáo dục trẻ thơ lòng yêu mến cảnh sắc quê hương:
Chim bay chim sà
Lúa tròn bụng sữa
Đồng quê chan chứa
Những lời chim ca
(Con chim chiền chiện)

Đọc bài thơ, có thể hình dung ra được phong cảnh làng quê thật tươi
đẹp, trù phú với cánh đồng lúa đang độ xuân thì, từng đàn chim đang vui

Lª Thanh Thñy

14

Líp K36B GDMN


Khãa luËn tèt nghiÖp §¹i häc

Khoa Gi¸o dôc TiÓu häc

mừng “bay”, “sà” đùa giỡn, rộn ràng khúc nhạc đồng quê như báo hiệu một
mùa bội thu.
Thiên nhiên đi vào thơ Huy Cận mang một nét rất riêng. Gió trong thơ
ông nồng nàn, ấm áp, thổi đến sự tươi vui, náo động.
Gió qua lũng sâu
Gió còn huýt gió
Gió mở cánh đồng
Bốn phía mênh mông
Lòng gió thơm phức
Mối tình bao la
(Gió)
Hoa lá trong thơ Huy Cận là hoa lá của đồng quê, trong vườn nhà,
quanh làng xóm mà hằng ngày các em vẫn thấy, vẫn gặp như: cây sấu lá
nhiều, cây bàng lá mượt, là khóm tre ngà lá thêu, là bông hoa đại thơm hơn
giữa trưa hè nắng… Bằng sự tài tình của mình, ông đã biến chúng trở nên thật
đẹp, thật vui tươi trong mắt các bạn nhỏ.

Những con vật tinh nghịch, gần gũi như con tôm, con sóc cũng được
Huy Cận miêu tả rất tinh tế, vui tươi, nghịch ngợm, nhún nhảy luôn chân:
Yêu tôm hay nghịch
Nó búng nó vui
(Con tôm)
Đọc câu thơ lên ta thấy ngay vẻ vui tươi, dí dỏm, hồn nhiên.
Hay:
Sóc ta dậy sớm
Cái đuôi quét trời
Bốn chân nghịch ngợm
Lª Thanh Thñy

15

Líp K36B GDMN


Khãa luËn tèt nghiÖp §¹i häc

Khoa Gi¸o dôc TiÓu häc

Chẳng yên đứng ngồi
(Con sóc)
Thật giống như tính cách của trẻ thơ vậy. Lúc nào cũng chẳng chịu ngồi
yên. Huy Cận đã khá tinh tế khi mượn hành động đặc thù của con vật để nói
về trẻ thơ. Giọng thơ giống như tiếng cười trong trẻo, hồn nhiên, mà không
phải nhà thơ nào cũng có được:
Bạn ơi bạn đừng
Bạn đừng bắt chước
Con tôm nó đi

Nó đi thụt lùi
(Con tôm)
Vui tươi là vậy, nhưng nhà thơ cũng không quên nhắc nhở các em:
đừng giống như con tôm đi thụt lùi mà luôn phải:
Ta đi tới trước
Theo mẹ theo cha
Quyết không lùi bước
Chạm phải cột nhà
(Con tôm)
Bài thơ chứa đựng một lời khuyên ý nghĩa nhưng hết sức nhẹ nhàng
như một lời thủ thỉ, tâm tình thật gần gũi, dễ nhớ, dễ thuộc. Lời thơ tựa như
bài học đầu đời, dạy trẻ từ bước đi chập chững đầu tiên.
Thế giới loài vật trong thơ Huy Cận hiện lên thật đáng yêu, gần gũi,
mỗi con vật đều mang một dáng vẻ riêng:
Con gà:
Gà mái giục luôn
Hợp tác! Hợp tác
Đẻ trứng cho tròn
Đừng bới tung rác
Lª Thanh Thñy

16

Líp K36B GDMN


Khãa luËn tèt nghiÖp §¹i häc

Khoa Gi¸o dôc TiÓu häc
(Mỗi sáng mai về)

Con trâu:
Trâu sừng cong lại
Như hai vành trăng
Ra chuồng chậm rãi
Chẳng nói chẳng rằng
(Mỗi sáng mai về)
Con mèo:
Mèo ta ngơ ngác
Meo meo, meo meo!
Lưng dài biếng nhác
Cuốn đuôi nằm khoèo
(Mỗi sáng mai về)
Con bướm:
Cánh bướm chập chờn
Vờn đôi cánh nắng
(Buổi trưa hè)
Con tằm:
Con tằm ăn dâu
Nghe như mưa rào
(Buổi trưa hè)
Con dế:
Dế kêu the thé
Giật mình bưởi rơi
(Buổi trưa hè)
Con sóc:

Lª Thanh Thñy

17

Líp K36B GDMN


Khãa luËn tèt nghiÖp §¹i häc

Khoa Gi¸o dôc TiÓu häc

Đôi sao trong vắt
Ai mắc trên cành
(Con sóc)
……..
1.1.2. Huy Cận đã khơi gợi ở các em năng lực tưởng tượng và sự đồng cảm
Tuổi nhỏ vốn thích quan sát, tìm tòi, ham hiểu biết, nhờ thế trí tưởng
tượng mới hoạt động mãnh liệt. Thơ viết cho thiếu nhi của Huy cận đã mang lại
cho các em một “dòng sông thơ” với bao lí giải về thiên nhiên, về loài vật, cao
hơn là về con người và cuộc đời mà các em đang háo hức muốn khám phá.
Văn học thiếu nhi trước hết phải thực hiện các chức năng chung của
văn học nhưng cũng có chức năng riêng. Đó là yêu cầu kích thích tính khơi
gợi, phát huy năng lực sáng tạo, tưởng tượng ở các em. Những dòng cảm xúc
về vũ trụ, cùng với những bài thơ về thiên nhiên, loài vật của Huy Cận đã
giúp các em nhận biết về thế giới xung quanh, thấy được vẻ đẹp trong những
thứ quen thuộc, có tâm hồn nhạy cảm, giàu ước mơ và tưởng tượng. Từ đó
mới có những tình cảm tốt đẹp và những hành động thiết thực.
Thơ Huy Cận bao giờ cũng phản ánh mối quan hệ hài hòa giữa con
người với thiên nhiên, vũ trụ. Con người sống giữa thiên nhiên, yêu quý và bảo
vệ nó. Với các em, qua những hiện tượng như: gió, nắng, mây... và những
khoảnh khắc thời gian trong ngày như: buổi sáng, buổi trưa hè, trời hoàng
hôn… Huy Cận đã dạy các em óc quan sát, tưởng tượng và năng lực đồng cảm.
Nếu đối chiếu thơ thiếu nhi của Huy Cận với thơ thiếu nhi của Xuân

Quỳnh có thể thấy rằng: “Trong thơ Xuân Quỳnh viết cho thiếu nhi, mỗi bài
thơ là một lời giải đáp các câu hỏi ngộ nghĩnh, thắc mắc hồn nhiên của trẻ thơ
như: Mùa đông này nắng ở đâu? Tại sao gà con sinh ra? Còn trong thơ Huy
Cận, trẻ thơ tự mình đi tìm hiểu, nhận biết và khám phá thiên nhiên. Các em

Lª Thanh Thñy

18

Líp K36B GDMN


Khãa luËn tèt nghiÖp §¹i häc

Khoa Gi¸o dôc TiÓu häc

trở nên vô cùng thích thú trước sự thay đổi của tự nhiên, cảm thấy vui mừng
vì vừa khám phá ra một điều mới mẻ.
Để trẻ có thể tự khám phá thế giới của chính mình thì tác giả phải hóa
thân vào các em nhỏ xem chúng đang suy nghĩ gì, mong muốn điều gì, từ đó
mới có những vần thơ hay cho các em. Khơi gợi năng lực tưởng tượng ở các
em chính là hóa thân vào trẻ nhỏ, nhìn cuộc đời, thiên nhiên, vũ trụ dưới con
mắt của trẻ thơ. Và Huy Cận đã làm được điều này.
Mỗi sáng mai về là một trong những bài thơ đặc sắc ở tập Hai bàn tay
em. Thời gian bài thơ được xác định cụ thể: buổi sớm mai, không gian bài thơ
mở ra nhiều chiều. Một không gian bát ngát đang chào đón thế hệ tương lai
của đất nước. Mỗi sáng mai về được cụ thể hóa trong những sự vật, những
hiện tượng, hình ảnh quen thuộc với bé. Dưới con mắt trẻ thơ, mọi sự vật ấy
đều trở nên có hồn:
Con sông thức tỉnh

Uốn mình vươn vai
Giấc ngủ còn dính
Trên mi sương dài
Trẻ nhỏ thường có cái nhìn ngộ nghĩnh, dễ thương. Và đây là cách nói
của các em:
Gió lên vỉa hè
Tìm bóng xoan ngủ
(Chong chóng)
“Lên vỉa hè”, “tìm bóng xoan” mát để ngủ. Giống như mẹ vẫn thường
dặn bé khi đi trên đường nhớ đi trên vỉa hè con nhé! Bé như đã nhớ đã thuộc
những lời dạy ấy làm hành trang cho cuộc đời mình. Huy Cận thật sâu sắc
biết bao khi mà ngay cả những vần thơ của ông cũng hòa nhịp cùng những

Lª Thanh Thñy

19

Líp K36B GDMN


Khãa luËn tèt nghiÖp §¹i häc

Khoa Gi¸o dôc TiÓu häc

suy nghĩ của các em, thật là đáng yêu. Gió như em và em như gió cùng đi tìm
vỉa hè, cùng đi tìm bóng mát để ngủ.
Dưới con mắt của bé tất cả mọi sự vật xung quanh đều thân thiết. Nhà
thơ đã cố gắng hình dung về gió một cách đơn giản nhất cho bé dễ hiểu:
Bé ơi gió đến
Từ biển từ rừng

(Gió)
Hình tượng Gió mang nhiều tính trừu tượng đối với trẻ thơ, nó được cụ
thể hóa trong từng bước đi. Từ “gió” trong bài thơ với mức độ lặp lại tới 14
lần trên 20 câu thơ, với mức lặp cao giúp bé dễ liên tưởng đến từng bước đi
của gió.
Những bước đi này được ghi lại cụ thể qua những hình ảnh có sự góp
mặt của gió:
Gió đi vội vã
Núi đồi khom lưng
Gió qua lũng sâu
Gió còn huýt gió
Mây mở to buồm
Gió phùng má thổi
Vườn ngô phấn rực
Tay gió điểm hoa
Ngọn tre: gió cao
Liễu: gió tha thướt
Gió đậu cành mai
Hoa cài trắng nuột
(Gió)
Lª Thanh Thñy

20

Líp K36B GDMN


Khãa luËn tèt nghiÖp §¹i häc

Khoa Gi¸o dôc TiÓu häc

Từng bước đi của gió được nhân hóa như tính cách con người: khi
khoan thai, lúc vội vã, khi nghịch ngợm, lúc lại nhẹ nhàng… Như vậy trẻ mới
dễ hình dung.
Hay trong bài Con chim chiền chiện hình tượng tiếng chim hót được
đặt vào khung cảnh tươi vui rực rỡ. Thời gian được xác định rõ ràng: vào buổi
sáng bình minh, trên cánh đồng đang kì lúa trổ đòng “tròn bụng sữa”. Trong
một không gian bát ngát: khoảng không giữa trời xanh và cánh đồng lúa đơm
bông cho phép bé liên tưởng trong tiếng chim những hình ảnh đầy màu sắc,
âm thanh:
Cánh đập trời xanh
Cao hoài, cao vợi
Tiếng hót long lanh
Như cành sương chói
(Con chim chiền chiện)
Có thể nói mảng thơ viết cho thiếu nhi đã tạo nên nét độc đáo của
phong cách Huy Cận. Những cảm xúc tinh tế trước thiên nhiên, vũ trụ mang
đến cho các em cái nhìn ngây thơ, lạ lùng về thế giới xung quanh. Đó là tiếng
reo vui, thích thú, sự trầm trồ, thán phục của các bé khi phát hiện thấy vẻ kì
thú của đất trời, sông nước, cây cỏ, hoa lá, chim muông….
Với những hình ảnh đẹp, gợi hình, gợi cảm, Huy Cận đã thu hút được
trẻ em đọc và yêu thích thơ ông. Những trang thơ không chỉ là đơn thuần là
câu chữ mà còn là tình cảm, là lời nhắn nhủ, là bài học đầu đời mà Huy Cận
gửi gắm tới các em, giúp các em nhận thức về thế giới. Từng câu, từng chữ
đều chất chứa tấm lòng của nhà thơ dành cho con trẻ.
1.2. Thơ viết về thiếu nhi
1.2.1. Thơ Huy Cận viết về

Lª Thanh Thñy

những tấm gương anh hùng nhỏ tuổi

21

Líp K36B GDMN


Khãa luËn tèt nghiÖp §¹i häc

Khoa Gi¸o dôc TiÓu häc

Trong tập thơ Hai bàn tay em, có thể thấy số lượng tác phẩm viết về
thiếu nhi không nhiều, nhưng trong mỗi bài thơ, Huy Cận đều khắc họa được
rõ nét sự đáng yêu của thiếu nhi Việt Nam trong kháng chiến chống Mĩ: tuy
nhỏ tuổi nhưng những gì các em làm được thật đáng tự hào. Phần nhiều lời
thơ mang tính ngợi ca nhưng lại rất gần gũi và mộc mạc.
Chẳng hạn, bài thơ Em tiếc kể về chú bé liên lạc cứu sống một anh bộ
đội. Qua vần thơ Huy Cận, hình ảnh ấy hiện lên thật đẹp:
Đơn vị thu quân rồi
Liên lạc còn chú bé
Đi soát lại sườn đồi
Dường như là công việc hàng ngày của em. Đã quá đỗi quen thuộc
nhưng hôm nay lại khác, sự việc thật bất ngờ:
Hình ai khuất trong lau
Em vội vàng cúi xuống
Bất ngờ nhưng chẳng cần đắn đo suy nghĩ:
Xốc anh lên vai vội
Cây chạy dồn bước đêm
Hy vọng mong manh nhưng không làm em nản chí. Chính lòng dũng
cảm đã thôi thúc em. Từng vần thơ đi theo nhịp bước chân vội vã của em.

Không ngại khó khăn, vất vả: băng qua rừng, vượt qua suối, chạy xốc như
tên, gió đêm đập vào núi, chạy không còn hơi… Bỏ mặc mọi thứ xung quanh
em vẫn băng băng tiến về phía trước, kết quả là:
Trận đánh xong tuyên dương
Em cứu anh bộ đội
(Em tiếc)

Lª Thanh Thñy

22

Líp K36B GDMN


Khãa luËn tèt nghiÖp §¹i häc

Khoa Gi¸o dôc TiÓu häc

Bạn đọc có thể hình dung thấy niềm vui mừng hân hoan trên nét mặt
của từng người.
Mỗi bài thơ là một câu chuyện, mỗi nhân vật được đặt trong các bối
cảnh khác nhau. Dù ở bối cảnh nào, hoàn cảnh nào thì thiếu nhi trong vần thơ
Huy Cận vẫn rất đáng khen.
Không chỉ giáo dục lòng yêu quê hương đất nước, giáo dục tinh thần
đoàn kết bè bạn, thơ Huy Cận còn nói đến những tình cảm thiêng liêng giữa
những người thân trong gia đình như tình cảm anh em, chị em… Hai chị em
là bài thơ hay về chủ đề này. Mặc dù Bích mới năm tuổi nhưng với vai trò làm
chị của mình, Bích đã khiến người đọc không khỏi ngạc nhiên, thán phục.
Mới năm tuổi, hơn em ba tuổi nhưng những gì Bích làm cho em thật nhiều.
Phải yêu em, thương em mới có thể làm được: từ dạy em đếm 1, 2… gọi chồi

xanh, hoa đỏ đến dạy gọi tên bố tên mẹ…
Bích lên năm, Duyên hai
Hơn em vừa cái đầu
Chị vững vàng làm chị
Năm tuổi “vững vàng” làm chị. Lời thơ như một lời khẳng định rằng:
em sẽ làm được, làm tốt công việc, trách nhiệm của một người chị để ba mẹ
yên tâm công tác.
Yêu em, thương em, tình cảm mà chị dành cho em được thể hiện khá rõ
nét qua từng hành động, từng việc làm:
Bích từ khi có em
Không chơi búp bê nữa
Ngủ với em thâu đêm
Tay ôm lòng che chở

Lª Thanh Thñy

23

Líp K36B GDMN


Khãa luËn tèt nghiÖp §¹i häc

Khoa Gi¸o dôc TiÓu häc

Lại có những người chị tuy mới lên năm nhưng suy nghĩ và hành động
thật người lớn, tiêu biểu cho vẻ đẹp của thiếu nhi Việt Nam với ý chí kiên
cường, biết lo lắng việc nhà, giúp đỡ mẹ cha:
Bà vắng chị trông em
Từ xa cha, ngái mẹ

Trách nhiệm nặng nề thêm
Cộng nhau bảy tuổi đầu
Nhớ nhà không về đâu!
(Chị và em)
Nếu bài thơ Em tiếc làm sáng lên hình ảnh chú bé liên lạc dũng cảm thì
trong Chị và em lại là cô bé đảm đang, giỏi việc nhà, hết mực yêu thương em…
Lấy cốt truyện từ truyền thuyết Thánh Gióng, Huy Cận đã tái tạo lại hình
tượng Thánh Gióng bằng ngòi bút của mình, biến hóa thành một bài thơ ngắn
gọn, súc tích nhưng vẫn mang đầy đủ tình tiết, cốt truyện mà không làm thay
đổi trình tự, nội dung câu chuyện. Thông qua bài thơ, ông muốn giáo dục các
em nhỏ lòng yêu nước, tinh thần tự hào dân tộc, tự hào về truyền thống nước
nhà: anh hùng, bất khuất, dũng cảm, noi theo bước chân của các thế hệ đi
trước, tiếp nối truyền thống của một dân tộc anh hùng có bề dày lịch sử lâu đời:
Đón ngựa xong thần tướng
Ăn liền ba vạc cơm
Vươn vai lớn mười trượng
Bóng che trùm cả thôn
(…)
Cởi giáp bào để lại
Tay quất vó ngựa lồng
Ngoái chào non nước cũ
Bay khuất giữa mây hồng
Lª Thanh Thñy

24

Líp K36B GDMN


Khãa luËn tèt nghiÖp §¹i häc

Khoa Gi¸o dôc TiÓu häc

(Phù Đổng Thiên Vương)
Tuy đã qua mấy nghìn năm lịch sử nhưng Thánh Gióng vẫn là biểu
tượng đẹp, bất khuất của người dân Việt Nam và biểu tượng ấy lại một lần
nữa lấp lánh hơn trong mắt các em qua những trang thơ Huy Cận.
1.2.2. Thơ Huy Cận viết về thiếu nhi bằng tình cảm của người cha
Đến với thơ thiếu nhi qua những trang thơ, Huy Cận còn mong được ủ
ấm cho các em bằng tấm lòng của một người cha. Thực không quá lời khi
Xuân Diệu nhận xét: “Hai bàn tay em cũng là tập thơ của một tấm lòng cha,
đó là một điểm mới, đóng góp vào thơ Việt Nam. Tấm lòng cha thật là cha
làm người đọc cảm động” [2].
Để có thể đem “cho” độc giả nhỏ tuổi được nhiều nhất, Huy Cận đã tìm
cho mình một con đường thẳng từ những bài thơ viết lời cha nói với con, mẹ
nói với con, chị với em… Điều này giúp bạn đọc hiểu thêm: thơ viết cho trẻ
có nhiều khả năng mở rộng đề tài, có thể viết về những công việc của người
lớn, tâm tư của người lớn, tình cảm của các bậc cha mẹ… một khi nó có tác
động mạnh mẽ đến tâm hồn trẻ thơ…
Nhân đây, chúng tôi xin bàn đến sự phân biệt giữa thơ viết cho các em
và thơ viết về các em. Đó là việc cần thiết. Rõ ràng, có yêu cầu riêng với thơ
viết cho các em mà đầu tiên phải nhắc đến là: thơ cho các em phải dễ hiểu,
sau nữa là phải phù hợp với tâm - sinh lí lứa tuổi các em. Và nhất thiết phải
viết cho đúng với tiếng nói hồn nhiên, ngây thơ nhưng ngộ nghĩnh của trẻ.
Còn thơ viết về các em, những đòi hỏi ít nghiêm ngặt hơn. Ở đây, yếu tố nổi
lên hàng đầu là phải làm sao cho những gì nói ra là tự đáy lòng mình, là
những tình cảm cụ thể, có sức hấp dẫn, thuyết phục khác thường. Nghĩa là sao
cho tác giả được cùng người đọc sống hết lòng với những câu thơ.

Lª Thanh Thñy

25

Líp K36B GDMN