Quá trình chuyển biến kinh tế, xã hội tỉnh thái nguyên từ năm 1997 đến năm 2010

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

HOÀNG THỊ MỸ HẠNH

QUÁ TRÌNH CHUYỂN BIẾN KINH TẾ, XÃ HỘI
TỈNH THÁI NGUYÊN TỪ NĂM 1997 ĐẾN NĂM 2010

LUẬN ÁN TIẾN SĨ
LỊCH SỬ VIỆT NAM CẬN ĐẠI VÀ HIỆN ĐẠI

HÀ NỘI - 2013


VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

HOÀNG THỊ MỸ HẠNH

QUÁ TRÌNH CHUYỂN BIẾN KINH TẾ, XÃ HỘI
TỈNH THÁI NGUYÊN TỪ NĂM 1997 ĐẾN NĂM 2010
Chuyên ngành: Lịch sử
Mã số: 62.22.54.05

LUẬN ÁN TIẾN SĨ
LỊCH SỬ VIỆT NAM CẬN ĐẠI VÀ HIỆN ĐẠI

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: 1. PGS.TS. NGUYỄN NGỌC MÃO
2. TS. NGUYỄN XUÂN MINH

HÀ NỘI - 2013

i

.

Nghiên cứu sinh

Hoàng Thị Mỹ Hạnh


ii

Trong

thầy Viện trƣởng và các thầy, cô giáo Viện sử học đã
giúp đỡ tôi trong suốt qua trình làm Luận án. Tôi xin trân trọng cảm ơn
–
–

tỉnh
tỉnh

, tôi x

.
!


iii

MỤC LỤC
i

...............................................................................................................................................................................................................................................................................................

MỤC LỤC....................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ii
vii

....................................................................................................................................................................................

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT................................................................................................................................................................................................................... viii
MỞ ĐẦU............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. 1
1. Lí do chọn đề tài ...............................................................................................................................................................................1
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu ..................................................................................................................................3
2.1. Mục đích nghiên cứu ...................................................................................................................................................3
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu ..................................................................................................................................................3
3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu ...................................................................................................................................4
3.1. Đối tƣợng nghiên cứu .................................................................................................................................................4
3.2. Phạm vi nghiên cứu ......................................................................................................................................................4
4. Nguồn tài liệu ......................................................................................................................................................................................4
5. Cơ sở lí luận và phƣơng pháp nghiên cứu ...............................................................................................................5
6. Những đóng góp mới của Luận án..................................................................................................................................5
7. Kết cấu Luận án .................................................................................................................................................................................6
CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU............................................................................................................................. 7
1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu...................................................................................................................................7
1.1.1. Các công trình nghiên cứu đề cập đến lí luận, thực trạng phát triển kinh tế,
xã hội Việt Nam thời kì đổi mới ..............................................................................................................................................7
........

9

, xã hội
tỉnh Thái Nguyên ................................................................................................................................................................................ 15
1.2. Những vấn đề tiếp tục nghiên cứu .......................................................................................................................... 19
CHƢƠNG 2: QUÁ TRÌNH CHUYỂN BIẾN KINH TẾ CỦA TỈNH THÁI NGUYÊN TỪ
NĂM 1997 ĐẾN NĂM 2010.................................................................................................................................................................................................................................................22
2.1. Khái quát về tỉnh Thái Nguyên và tình hình kinh tế, xã hội của tỉnh trƣớc năm 1997.............22
2.1.1. Khái quát về tỉnh Thái Nguyên................................................................................................................. 22
2.1.2. Tình hình kinh tế, xã hội tỉnh Thái Nguyên trƣớc năm 1997 ...................................... 25
2.2. Bối cảnh lịch sử và những yếu tố tác động đến quá trình chuyển biến kinh tế, xã
hội của tỉnh Thái Nguyên ........................................................................................................................................................... 30


iv

2.2.1. Bối cảnh lịch sử ....................................................................................................................................................... 30
2.2.2. Những yếu tố tác động đến quá trình chuyển biến kinh tế, xã hội của tỉnh
Thái Nguyên ............................................................................................................................................................................................ 33
2.3. Quá trình chuyển biến kinh tế tỉnh Thái Nguyên từ năm 1997 đến năm 2010....................... 36
2.3.1. Chuyển biến cơ cấu ngành kinh tế ........................................................................................................ 36
2.3.2. Chuyển biến cơ cấu kinh tế theo lãnh thổ ...................................................................................... 70
2.3.3. Chuyển biến cơ cấu theo thành phần kinh tế............................................................................... 74
Tiểu kết chƣơng 2..........................................................................................................................................................................................................................................................................................80
CHƢƠNG 3: QUÁ TRÌNH CHUYỂN BIẾN XÃ HỘI CỦA TỈNH THÁI NGUYÊN TỪ
NĂM 1997 ĐẾN NĂM 2010.................................................................................................................................................................................................................................................81
3.1. Cơ cấu dân cƣ ............................................................................................................................................................................. 83
3.2. Cơ cấu lao động, việc làm .............................................................................................................................................. 86
3.3. Công tác xoá đói giảm nghèo và an sinh xã hội........................................................................................ 91
3.4. Vấn đề bình đẳng giới......................................................................................................................................................... 94

3.5. Sự phát triển của ngành Giáo dục – Đào tạo ................................................................................................ 98
3.6. Vấn đề ứng dụng Khoa học và công nghệ ................................................................................................... 103
3.7. Vấn đề chăm sóc sức khoẻ và bảo vệ môi trƣờng ................................................................................ 105
3.8. Hoạt động văn hóa nghệ thuật, thể dục - thể thao ................................................................................ 112
3.9. Vấn đề quốc phòng, an ninh ...................................................................................................................................... 116
3.10. Vấn đề cải cách hành chính .................................................................................................................................... 120
Tiểu kết chƣơng 3.....................................................................................................................................................................................................................................................................................122
CHƢƠNG 4: ĐÁNH GIÁ QUÁ TRÌNH CHUYỂN BIẾN KINH TẾ, XÃ HỘI CỦA TỈNH
THÁI NGUYÊN TỪ NĂM 1997 ĐẾN NĂM 2010......................................................................................................................................................123
4.1. Đánh giá về những tiềm năng, lợi thế và cơ hội phát triển của tỉnh Thái Nguyên .................... 123
4.2. Thành tựu đạt đƣợc ............................................................................................................................................................ 125
4.2.1. Về kinh tế.................................................................................................................................................................... 125
4.2.2. Về xã hội ..................................................................................................................................................................... 129
4.2.3. Nguyên nhân đạt đƣợc những thành tựu ...................................................................................... 133
4.3. Khó khăn, hạn chế ............................................................................................................................................................... 133
4.3.1. Về kinh tế.................................................................................................................................................................... 134
4.3.2. Về xã hội ..................................................................................................................................................................... 136
4.3.3. Nguyên nhân của những khó khăn, hạn chế ............................................................................. 141


v

4.4. Một số kinh nghiệm chủ yếu .......................................................... Error! Bookmark not defined.
4.4.1. Về kinh tế......................................................................................... Error! Bookmark not defined.
4.4.2. Về xã hội ........................................................................................... Error! Bookmark not defined.
Tiểu kết chƣơng 4.....................................................................................................................................................................................................................................................................................148
KẾT LUẬN..................................................................................................................................................................................................Error! Bookmark not defined.
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ.........................154
TÀI LIỆU THAM KHẢO..................................................................................................................................................................................................................................................155
PHỤ LỤC.................................................................................................................................................................................................................................................................................................................166

MỘT SỐ HÌNH ẢNH VỀ KINH TẾ, XÃ HỘI TỈNH THÁI NGUYÊN....................................................................175


vi

DANH MỤC BẢNG BIỂU
Bảng 2.1. GDP và GDP/ngƣời của cả nƣớc và theo các vùng giai đoạn 2000 - 2010................. 38
Bảng 2.2. Giá trị sản xuất công nghiệp tỉnh Thái Nguyên theo giá so sánh 1994 phân
theo huyện/thành phố/thị xã...................................................................................................................... 42
Bảng 2.3. Giá trị sản xuất công nghiệp năm 2010 (giá so sánh 1994) của cả nƣớc và
một số tỉnh lân cận ............................................................................................................................................. 43
Bảng 2.4. Giá trị và cơ cấu giá trị ngành Nông, Lâm nghiệp, Thuỷ sản tỉnh Thái
Nguyên giai đoạn 1997 – 2010 .............................................................................................................. 46
Bảng 2.5. Diện tích gieo trồng và sản lƣợng lƣơng thực có hạt giai đoạn 1997 - 2010.....................48
Bảng 2.6. Năng suất, sản lƣợng lúa giai đoạn 1997 - 2010 ..................................................................... 48
Bảng 2.7. Diện tích và sản lƣợng các loại cây công nghiệp.................................................................... 49
Bảng 2.8. Diện tích và sản lƣợng các cây ăn quả .............................................................................................. 50
Bảng 2.9. Giá trị sản xuất nông nghiệp và số trang trại của tỉnh Thái Nguyên phân theo huyện.....51
Bảng 2.10. Số lƣợng gia súc, gia cầm trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên .......................................... 52
Bảng 2.11. Cơ cấu giá trị ngành chăn nuôi.............................................................................................................. 53
Bảng 2.12. Giá trị sản xuất Lâm nghiệp năm 1997 - 2010....................................................................... 54
Bảng 2.13. Giá trị sản xuất thủy sản theo giá thực tế phân theo ngành hoạt động............ 56
Bảng 2.14. Cơ cấu ngành thủy sản Thái Nguyên giai đoạn 1997 – 2010 .................................. 56
Bảng 2.15. Tổng mức bán lẻ hàng hóa, doanh thu dịch vụ trên địa bàn tỉnh Thái
Nguyên 1997 - 2010 ..................................................................................................................................... 59
Bảng 2.16. Giá trị xuất khẩu tỉnh Thái Nguyên giai đoạn 1997 – 2010 ...................................... 60
Bảng 2.17. Giá trị nhập khẩu tỉnh Thái Nguyên giai đoạn 1997 – 2010 .................................... 60
Bảng 2.18. Giá trị sản xuất và cơ cấu ngành Dịch vụ Thái Nguyên.............................................. 61
Bảng 2.19. Kết quả hoạt động vận tải ........................................................................................................................... 62
Bảng 2.20. Đầu tƣ trực tiếp FDI của nƣớc ngoài vào tỉnh Thái Nguyên từ 1993 - 2010 ............ 79

Bảng 3.1. Thành phần dân tộc và tỉ lệ so với tổng dân số tỉnh Thái Nguyên ......................... 84
Bảng 3.2. Tỉ lệ dân số phân theo giới tính và phân theo thành thị, nông thôn (%)................... 84
Bảng 3.3. Dân số, lao động, việc làm tỉnh Thái Nguyên giai đoạn 1997 -2010 .................. 88
3.4.

2005-2010 theo chuẩn nghèo mới .............................. 92

Bảng 3.5. Lao động nữ đang làm việc phân theo ngành kinh tế ......................................................... 96
Bảng 3.6. Một số chỉ tiêu xã hội tỉnh Thái Nguyên giai đoạn 1997 – 2010 ........................ 108


vii

VÀ BẢN ĐỒ

BẢN ĐỒ HÀNH CHÍNH TỈNH THÁI NGUYÊN NĂM 2010........................................................... ix
2.1. Cơ cấu tổng sản phẩm trong tỉnh (GDP) theo giá thực tế phân theo 3 khu
vực kinh tế .............................................................................................................................................................. 37
Biểu đồ 2.2. Giá trị sản xuất theo giá so sánh 1994 và chỉ số phát triển công nghiệp
tỉnh Thái Nguyên ............................................................................................................................................. 40
Biểu đồ 2.3. Cơ cấu giá trị sản xuất công nghiệp theo giá thực tế .................................................... 41
Biểu đồ 2.4. Giá trị sản xuất và chỉ số phát triển Nông nghiệp tỉnh Thái Nguyên (Theo
giá so sánh 1994) ............................................................................................................................................. 47
Biểu đồ 2.5. Cơ cấu giá trị sản xuất nông nghiệp theo giá thực tế phân theo ngành hoạt
động .............................................................................................................................................................................. 47
2.6. Cơ cấu giá trị các thành phần kinh tế trong GDP của tỉnh Thái Nguyên............................ 75
Biểu đồ 3.1.

2001 - 2010.......................................................................................... 91

Biểu đồ 3.2.

2005-2010 .......................................................... 93


viii

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT
STT
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21

22
23
24
25
26
27
28
29

Chữ viết tắt
BTB
CCHC
CCKT
CDCCKT
CNH, HĐH
CNTT
ĐBSCL
ĐBSH
ĐNB
FDI
GDP
HDI
HTX
KHCN
NTB
NXB
ODA
PGS.TS
PTNT
PT – TH

TP
TX
UBND
UNDP
XHCN
XK
USD
VNĐ

Diễn giải
Trung B

Chu

Đầu tƣ trực tiếp
c dân

Hỗ trợ phát triển chính thức
.
–
Thành phố
Thị xã
Ủy ban nhân dân

Đô


ix

BẢN ĐỒ HÀNH CHÍNH TỈNH THÁI NGUYÊN NĂM 2010

DIỆN TÍCH VÀ DÂN SỐ CÁC ĐƠN VỊ
HÀNH CHÍNH TỈNH THÁI NGUYÊN (2010)
Diện tích
Dân số trung
Đơn vị hành chính
(Km2)
bình (ngƣời)
TP. Thái Nguyên
186,31
279.690
TX. Sông Công
82,76
49.840
H. Định Hóa
513,51
87.722
H. Võ Nhai
839,50
64.708
H. Phú Lƣơng
368,95
105.998
H. Đồng Hỷ
455,24
109.340
H. Đại Từ
574,17
160.827
H. Phú Bình

251,71
134.336
H. Phổ Yên
258,87
138.817
Toàn tỉnh
3.531,02
1.131.278
Nguồn: NGTK Thái Nguyên, 2010


1

MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
Kinh tế, xã hội là yếu tố đặc biệt quan trọng, có tính quyết định đến sự tồn tại
và phát triển của mỗi quốc gia. Việc xây dựng một cơ cấu kinh tế hợp lí, linh hoạt, một
môi trƣờng xã hội lành mạnh, bền vững bảo đảm phát huy tối đa mọi lợi thế của một
lãnh thổ đƣợc coi nhƣ một chiến lƣợc phát triển kinh tế, xã hội đã đƣợc Đảng Cộng
sản Việt Nam đề ra ngay từ Đại hội lần thứ V (năm 1982). Trên thực tế, quá trình
chuyển biến kinh tế ở nƣớc ta theo xu hƣớng công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều
kiện hội nhập với thế giới đã, đang diễn ra mạnh mẽ và đạt đƣợc nhiều kết quả. Nhiệm
vụ đổi mới toàn diện đất nƣớc đòi hỏi phải đổi mới cả kinh tế địa phƣơng hợp thành cơ
cấu thống nhất, hoàn chỉnh của nền kinh tế quốc dân. Bởi vậy, việc đầu tƣ phát triển
kinh tế địa phƣơng gắn liền với giải quyết các vấn đề xã hội là việc làm rất quan trọng,
không chỉ có ý nghĩa trƣớc mắt mà còn là chiến lƣợc lâu dài để củng cố tiềm lực kinh
tế địa phƣơng, góp phần vào sự phát triển chung của đất nƣớc.
Thái Nguyên là một tỉnh miền núi và trung du, thuộc vùng Đông Bắc của Việt
Nam; phía bắc giáp tỉnh Bắc Kạn, phía nam giáp thành phố Hà Nội, phía đông giáp
các tỉnh Lạng Sơn, Bắc Giang, phía tây giáp các tỉnh Tuyên Quang, Vĩnh Phúc. Thái

Nguyên không chỉ là một trong những vùng chè nổi tiếng, nơi đây đã từng là căn cứ
địa cách mạng kháng chiến, Thủ phủ Khu Tự trị Việt Bắc. Thái Nguyên đƣợc xem nhƣ
là “chiếc nôi” của nền công nghiệp luyện kim Việt Nam, với Khu Công nghiệp Gang
Thép đƣợc xây dựng từ những năm cuối thập kỉ 50 (thế kỉ XX). Sự ra đời của các khu
công nghiệp nặng, công nghiệp nhẹ, cùng với nhiều khu mỏ, khai thác khoáng sản đã
tạo cho Thái Nguyên một dáng hình đặc trƣng là một trung tâm công nghiệp của miền
Bắc Việt Nam.
Trong sự vận động không ngừng và chuyển biến mạnh mẽ nền kinh tế, xã hội
của cả nƣớc, thực hiện sáng tạo đƣờng lối đổi mới của Đảng vào hoàn cảnh cụ thể của
địa phƣơng, từ một nền kinh tế chủ yếu là nông nghiệp, với tiềm năng sẵn có của
mình, tỉnh Thái Nguyên đã góp phần quan trọng cho sự phát triển kinh tế, xã hội của
đất nƣớc. Với sự nỗ lực phấn đấu trong 13 năm từ khi tái lập tỉnh (1997 – 2010), Đảng
bộ và nhân dân tỉnh Thái Nguyên đã đạt đƣợc những thành tựu bƣớc đầu quan trọng
trên các lĩnh vực kinh tế, xã hội. Tốc độ tăng trƣởng kinh tế của Thái Nguyên khá cao.
Riêng trong năm 2010, chỉ số tăng trƣởng kinh tế cao hơn mức bình quân của cả nƣớc,


2

trong đó, ngành Công nghiệp – Xây dựng có mức tăng trƣởng cao nhất. Đáng chú ý là
giá trị xuất khẩu của tỉnh Thái Nguyên liên tục tăng suốt trong 10 năm đầu thế kỉ XXI,
trong đó, chủ yếu là các mặt hàng khoáng sản và công nghiệp. So với các tỉnh lân cận
nhƣ Tuyên Quang, Yên Bái, Bắc Kạn, giá trị xuất khẩu của tỉnh Thái Nguyên luôn
đứng ở vị trí cao hơn.
Trong giai đoạn từ năm 1997 đến năm 2010, các vấn đề xã hội của tỉnh nhƣ cơ
cấu lao động – việc làm, thu nhập – đời sống, bình đẳng giới, giáo dục, y tế và môi trƣờng
… ổn định, phát triển hơn trƣớc rất nhiều. Bằng việc thúc đẩy kinh tế, mở mang ngành
nghề, tranh thủ đƣợc sự ủng hộ của các cấp, ngành và của nhân dân, vấn đề lao động, việc
làm, thu nhập của nhân dân trong tỉnh ngày một ổn định; sự nghiệp giáo dục đƣợc giữ
vững và phát triển; vệ sinh môi trƣờng có nhiều tiến bộ; tiềm năng văn hóa đƣợc phát huy;

hệ thống cơ sở hạ tầng đƣợc phát triển nhanh chóng. Những thành tựu đó chính là động
lực thúc đẩy kinh tế, xã hội tỉnh Thái Nguyên phát triển.
Tuy nhiên, quá trình phát triển kinh tế, xã hội của tỉnh Thái Nguyên vẫn còn bộc
lộ những hạn chế, yếu kém, bất cập cần phải khắc phục.
Vậy, sự phát triển của tỉnh Thái Nguyên có đi đúng hƣớng với quá trình CNH,
HĐH gắn với việc giải quyết hàng loạt các vấn đề xã hội và môi trƣờng hiện nay hay
không? Đâu là đặc điểm nổi trội của những thành tựu và hạn chế trong phát triển kinh
tế, xã hội của tỉnh Thái Nguyên? Nguyên nhân nào dẫn đến những thành tựu và hạn
chế đó? Vấn đề này liên quan trực tiếp đến việc khai thác lợi thế của địa phƣơng về tài
nguyên thiên nhiên, vị trí địa lí, truyền thống văn hoá lịch sử, nguồn nhân lực... đối với
phát triển từng vùng, từng lĩnh vực, từng ngành; đến việc thực hiện chủ trƣơng phát
triển kinh tế, xã hội của Đảng trong thời kì đổi mới...
Nói một cách khác, để làm rõ vấn đề trên đây, chúng ta phải xem xét từ góc độ
chuyển biến kinh tế, xã hội; nghĩa là phải nhìn nhận sự chuyển biến trong từng ngành
kinh tế, vùng kinh tế, thành phần kinh tế, cơ cấu độ tuổi trong lao động, tỉ lệ giải quyết
việc làm cho ngƣời lao động và các vấn đề xã hội khác.
Nghiên cứu quá trình chuyển biến kinh tế, xã hội tỉnh Thái Nguyên từ năm
1997 đến năm 2010 không chỉ tái hiện bức tranh sinh động về sự phát triển kinh tế, xã
hội, mà còn làm rõ thêm tính đúng đắn của đƣờng lối đổi mới do Đảng đề xƣớng và
lãnh đạo; đồng thời rút ra bài học kinh nghiệm trong sự vận dụng và thực hiện đƣờng


3

lối đổi mới của Đảng; góp phần vào việc hoạch định chính sách xây dựng và phát triển
nền kinh tế, xã hội tỉnh Thái Nguyên.
Vì vậy, việc nghiên cứu về kinh tế, xã hội trong thời kì đổi mới của đất nƣớc
nói chung và tỉnh Thái Nguyên nói riêng là việc làm cần thiết, có ý nghĩa cả về mặt
khoa học và thực tiễn. Đây là nhiệm vụ của nhiều ngành khoa học, trong đó có Khoa
học Lịch sử.

Nghiên cứu về chuyển biến kinh tế, xã hội tỉnh Thái Nguyên còn góp phần bổ
sung, cung cấp thêm tƣ liệu cho việc nghiên cứu, biên soạn lịch sử địa phƣơng.
Hơn nữa, bản thân tác giả là một giảng viên bộ môn Lịch sử, đƣợc sinh ra và lớn
lên trên quê hƣơng Thái Nguyên, tôi thấy mình phải có trách nhiệm tìm hiểu và giáo dục
cho thế hệ trẻ những giá trị truyền thống của nhân dân các dân tộc tỉnh Thái Nguyên trong
sự nghiệp xây dựng, bảo vệ Tổ quốc và phát triển kinh tế, xã hội.
Xuất phát từ những lí do trên, chúng tôi chọn đề tài: “Quá trình chuyển biến
kinh tế, xã hội tỉnh Thái Nguyên từ năm 1997 đến năm 2010”.
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
2.1. Mục đích nghiên cứu
- Vận dụng các tiêu chí để phân tích, đánh giá quá trình chuyển biến của nền kinh
tế và đời sống xã hội tỉnh Thái Nguyên từ năm 1997 đến năm 2010.
- Rút ra một số kinh nghiệm chủ yếu góp phần phát triển kinh tế, xã hội của tỉnh
Thái Nguyên trong những giai đoạn tiếp theo.
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Luận án đề cập khái quát về tỉnh Thái Nguyên, điều kiện tự nhiên, tình hình
kinh tế, xã hội tỉnh Thái Nguyên trƣớc khi tái lập tỉnh (1997).
- Đánh giá các yếu tố tác động đến quá trình chuyển biến kinh tế, xã hội tỉnh Thái
Nguyên.
- Làm rõ những chuyển biến về kinh tế, xã hội của tỉnh Thái Nguyên trong 13 năm
xây dựng và phát triển (từ năm 1997 đến năm 2010), rút ra những bài học thành công và
cả những hạn chế, yếu kém cần khắc phục trong quá trình thực hiện đổi mới.
- Đƣa ra một số kinh nghiệm chủ yếu góp phần thúc đẩy mạnh hơn nữa quá trình
chuyển đổi kinh tế, xã hội của tỉnh Thái Nguyên trên con đƣờng hội nhập và phát triển,
hƣớng tới mục tiêu dân giàu, nƣớc mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh.


4

3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu

3.1. Đối tƣợng nghiên cứu
Đề tài tập trung nghiên cứu, phân tích quá trình chuyển biến của nền kinh tế và
đời sống xã hội tỉnh Thái Nguyên từ năm 1997 đến năm 2010.
3.2. Phạm vi nghiên cứu
- Về không gian: Tỉnh Thái Nguyên với tổng diện tích tự nhiên 3.531,02 km2 và dân
số 1.131.287 ngƣời [73.19]. Đơn vị hành chính của tỉnh gồm 1 thành phố là Thái Nguyên,
1 thị xã Sông Công, 7 huyện: Định Hóa, Phú Lƣơng, Võ Nhai, Đại Từ, Đồng Hỷ, Phú
Bình, Phổ Yên. Khi nghiên cứu quá trình chuyển biến kinh tế, xã hội tỉnh Thái Nguyên,
đề tài có tính tới mối quan hệ với các tỉnh lân cận và toàn vùng Đông Bắc.
- Về thời gian, đề tài nghiên cứu vấn đề kinh tế, xã hội trong thời gian từ năm
1997 đến năm 2010 (Năm 1997: Năm tái lập tỉnh; Năm 2010: Mốc đánh dấu sau 25
năm tiến hành đổi mới đất nƣớc). Tuy nhiên, để làm sáng tỏ quá trình biến đổi kinh tế,
xã hội của tỉnh, Luận án còn đề cập khái quát tình hình kinh tế, xã hội của tỉnh Thái
Nguyên trƣớc ngày tái lập (1/1/1997).
4. Nguồn tài liệu
Ngoài nguồn tài liệu tham khảo mang tính lí luận, đƣờng lối chung, chúng tôi còn
khai thác những tài liệu có liên quan trực tiếp đến tình hình kinh tế, xã hội tỉnh Thái
Nguyên. Chúng tôi chia nguồn tài liệu đó thành các nhóm nhƣ sau:
- Nhóm tài liệu thứ nhất đề cập đến lí luận, thực trạng phát triển kinh tế, xã hội ở
Việt Nam thời kì đổi mới. Nhóm tài liệu này bao gồm những công trình nghiên cứu
của các nhà kinh tế, chính trị học, các nhà sử học, đƣợc chúng tôi khai thác tại Thƣ
viện Quốc gia, Thƣ viện Trƣờng Đại học Sƣ phạm Hà Nội, Trung tâm Học liệu – Đại
học Thái Nguyên, Thƣ viện Trƣờng Đại học Sƣ phạm - Đại học Thái Nguyên.
- Nhóm tài liệu thứ hai đề cập đến đƣờng lối và chính sách đổi mới phát triển
kinh tế, xã hội, những kết quả bƣớc đầu của công cuộc đổi mới nói chung và Thái
Nguyên nói riêng; về truyền thống lịch sử địa phƣơng. Nhóm tài liệu này gồm các văn
kiện của Trung ƣơng Đảng; các bộ sách lịch sử dân tộc, lịch sử địa phƣơng; các văn
kiện Đại hội, các chỉ thị, nghị quyết, báo cáo chính trị, tổng kết của Đảng bộ tỉnh Thái
Nguyên, của các nhà lãnh đạo Đảng và Nhà nƣớc, các chuyên gia lí luận chính trị cao
cấp, các nhà nghiên cứu lịch sử, các nhà lãnh đạo Đảng và chính quyền địa phƣơng.

5

Nguồn tài liệu này đƣợc chúng tôi sƣu tầm, khai thác tại Thƣ viện Quốc gia, Hà
Nội; Thƣ viện tỉnh Thái Nguyên, Chi cục Văn thƣ - Lƣu trữ, Sở Nội vụ và Trung tâm
Lƣu trữ của Tỉnh ủy Thái Nguyên...
- Nhóm tài liệu thứ ba, gồm những báo cáo tổng kết, kế hoạch, đề án, những số
liệu về kinh tế, xã hội của tỉnh Thái Nguyên từ năm 1997 đến năm 2010. Nguồn tài
liệu này phản ánh thực trạng kinh tế, xã hội của tỉnh Thái Nguyên từ năm 1997 đến
năm 2010, giúp chúng tôi có thể dựng lại một bức tranh lịch sử về những chuyển biến
kinh tế, xã hội tỉnh Thái Nguyên trong phạm vi nghiên cứu. Chúng tôi sƣu tầm, khai
thác khá triệt để những tài liệu này tại Chi cục Văn thƣ - Lƣu trữ, sở Nội vụ tỉnh, tại
các phòng lƣu trữ của các sở, ban ngành trong tỉnh; Thƣ viện tỉnh; Sở Văn hóa –
Thông tin, Phòng Lịch sử - Ban Tuyên giáo Tỉnh ủy, Cục Thống kê tỉnh, Sở Nông
nghiệp và Phát triển nông thôn, Sở Thƣơng mại – Du lịch; Sở Giáo dục – Đào tạo, Cục
Thống kê tỉnh Thái Nguyên... Đó là cơ sở, cứ liệu chủ yếu trong nghiên cứu đề tài.
Ở nhiều góc độ khác nhau, các nguồn tài liệu trên góp phần làm sáng tỏ nhiều
vấn đề về kinh tế, xã hội của đất nƣớc nói chung và tình hình chính trị, kinh tế, văn
hóa xã hội của tỉnh Thái Nguyên nói riêng trong từng thời kì lịch sử nhất định, giúp
chúng tôi tiếp cận và đi sâu nghiên cứu toàn diện hơn về phạm vi đề tài của Luận án.
- Nguồn tài liệu khảo sát điền dã: Thực hiện đề tài này, chúng tôi còn khai thác tƣ
liệu từ nhân chứng, từ điều tra thực địa để thẩm định và làm phong phú hơn nguồn tài
liệu phục vụ cho nội dung đề tài nghiên cứu.
5. Cơ sở lí luận và phƣơng pháp nghiên cứu
- Về cơ sở lí luận, chúng tôi xuất phát từ quan điểm phát triển kinh tế, xã hội của
Đảng Cộng sản Việt Nam trong thời kì đổi mới, thời kì hội nhập.
- Về phƣơng pháp nghiên cứu, Luận án chủ yếu dựa vào phƣơng pháp nghiên
cứu lịch sử kết hợp với phƣơng pháp logic.
Ngoài ra, đề tài còn sử dụng phƣơng pháp thống kê, so sánh, đối chiếu, phân tích,

tổng hợp và điền dã.
6. Những đóng góp mới của Luận án
- Luận án tái hiện một cách hệ thống, chân thật quá trình chuyển biến kinh tế, xã
hội của tỉnh Thái Nguyên từ năm 1997 đến năm 2010.
- Từ kết quả nghiên cứu, Luận án đánh giá về lợi thế, tiềm năng nguồn lực phát
triển kinh tế, xã hội của tỉnh Thái Nguyên; Nêu bật đặc điểm, thành tựu, ƣu điểm cũng


6

nhƣ hạn chế, bất cập trong quá trình chuyển biến kinh tế, xã hội của tỉnh; Làm rõ
nguyên nhân dẫn đến những thành tựu và hạn chế. Từ đó, Luận án đƣa ra một số kinh
nghiệm chủ yếu, góp phần thúc đẩy sự phát triển kinh tế, xã hội của tỉnh Thái Nguyên
trong xu thế hội nhập.
- Luận án sẽ là một chuyên đề phục vụ cho việc nghiên cứu và xây dựng đƣờng
lối phát triển kinh tế của tỉnh; nghiên cứu, giảng dạy lịch sử dân tộc và lịch sử địa
phƣơng; tuyên truyền giáo dục lòng yêu quê hƣơng, đất nƣớc cho các thế hệ cán bộ
lãnh đạo và nhân dân địa phƣơng; góp phần khẳng định vị thế mới, thúc đẩy sự phát
triển kinh tế, xã hội của tỉnh Thái Nguyên trong những giai đoạn tiếp theo.
7. Kết cấu Luận án
Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Phụ lục và Tài liệu tham khảo, Luận án kết cấu
thành 4 chƣơng:
- Chương 1:

.

- Chương 2: Quá trình chuyển biến kinh tế của tỉnhThái Nguyên từ năm 1997 đến
năm 2010.
- Chương 3: Quá trình chuyển biến xã hội của tỉnh Thái Nguyên từ năm 1997 đến
năm 2010.

- Chương 4: Đánh giá quá trình chuyển biến, kinh tế xã hội của tỉnh Thái Nguyên
từ năm 1997 đến năm 2010.


7

CHƢƠNG 1

TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU
Vấn đề kinh tế, xã hội cả nƣớc nói chung, ở các địa phƣơng nói riêng là một nội
dung đƣợc các nhà nghiên cứu ở trung ƣơng và địa phƣơng quan tâm dƣới nhiều hình
thức, góc độ khác nhau. Đặc biệt, từ khi thực hiện công cuộc đổi mới đất nƣớc theo chủ
trƣơng của Đảng tại Đại hội VI (năm 1986), với cách tƣ duy mới, chúng ta đã thấy rõ
hơn vai trò của kinh tế địa phƣơng đối với sự phát triển nói chung của kinh tế cả nƣớc.
1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu
1.1.1. Các công trình nghiên cứu đề cập đến lí luận, thực trạng phát triển kinh tế,
xã hội Việt Nam thời kì đổi mới
Từ sau năm 1986, các chính trị gia và nhiều nhà khoa học đã cho công bố các tác
phẩm, các công trình nghiên cứu về vấn đề kinh tế, xã hội trong thời kì đổi mới.
Trƣờng Chinh trong tác phẩm “Đổi mới đòi hỏi bức thiết của đất nước và của
thời đại” (NXB Sự thật, Hà Nội, năm 1987), đã phân tích chủ trƣơng của Đảng đề ra
tại các Đại hội IV, V; trên cơ sở đó khẳng định tính đúng đắn và những thành tựu đạt
đƣợc; đồng thời chỉ ra những sai lầm, khuyết điểm, nguyên nhân của nó, tất yếu phải
đổi mới, nhất là đổi mới tƣ duy kinh tế.
Lê Xuân Trinh (chủ biên) trong cuốn: “Kinh tế - xã hội Việt Nam năm 2000: mục
tiêu, phương hướng và giải pháp chủ yếu” (Uỷ ban Kế hoạch Nhà nƣớc, Hà Nội, năm
1990), đề cập tƣơng đối toàn diện về tình hình và những bài học thực tiễn; quan điểm,
mục tiêu chiến lƣợc, những định hƣớng và giải pháp chủ yếu nhằm ổn định, phát triển
kinh tế, xã hội ở nƣớc ta đến năm 2000.
Nguyễn Văn Linh trong tác phẩm “Đổi mới sâu sắc và toàn diện trên mọi lĩnh

vực hoạt động” (NXB Sự thật, Hà Nội, năm 1987); Nguyễn Trí Dĩnh, trong sách “Lịch
sử kinh tế quốc dân”, Tập II (NXB Giáo dục, Hà Nội, năm 1994), đề cập đến vấn đề
kinh tế, chủ trƣơng đổi mới kinh tế của Đảng và Nhà nƣớc trong thời kì đổi mới.
Trần Bá Đệ trong tác phẩm “Lịch sử Việt Nam từ 1858 đến nay” (NXB Đại học
Quốc gia, Hà Nội, năm 1996) và tác phẩm “Lịch sử Việt Nam từ 1975 đến nay –
Những vấn đề lí luận và thực tiễn của Chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam” (NXB Đại học
Quốc gia, Hà Nội, năm 1998), đề cập đến bối cảnh đất nƣớc và chủ trƣơng của Đảng
về đổi mới kinh tế, chính trị, cơ cấu kinh tế, cải tạo chủ nghĩa xã hội và quản lí kinh tế.


8

Hữu Thọ trong tác phẩm “Đổi mới - một danh từ Việt Nam” (Nhà xuất bản Giáo
dục, Hà Nội, năm 1999), chỉ rõ những vấn đề cơ bản trong đổi mới nhƣ bố trí cơ cấu
kinh tế, cải tạo chủ nghĩa xã hội và quản lí kinh tế.
Nguyễn Trọng Phúc trong cuốn “Một số kinh nghiệm của Đảng Cộng sản Việt
Nam trong quá trình lãnh đạo sự nghiệp đổi mới” (NXB Chính trị Quốc gia, Hà Nội,
năm 2000), tổng kết một số chủ trƣơng đổi mới của Đảng và những thành tựu tiêu biểu
mà chúng ta đã đạt đƣợc, từ đó rút ra những kinh nghiệm trong lãnh đạo của Đảng ...
Năm 2001, Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia xuất bản kỉ yếu Hội thảo Quốc tế
“Việt Nam trong thế kỉ XX”. Bộ sách gồm nhiều công trình nghiên cứu của các học giả
trong và ngoài nƣớc về vấn đề: Những chuyển biến kinh tế, xã hội, văn hóa, chính trị
trong thế kỉ XX; Công cuộc đổi mới toàn diện đất nƣớc Việt Nam và Việt Nam trong
những năm đầu của thế kỉ XXI; Triển vọng và thách thức...
Cuốn “Toàn cảnh kinh tế Việt Nam – Các ngành kinh tế Việt Nam” (NXB Chính
trị Quốc gia, Hà Nội, năm 2006); Cuốn “Kinh tế - Xã hội Việt Nam, Các tỉnh – thành
phố - quận – huyện” (NXB Thống kê, Hà Nội, năm 2006); Cuốn “Kinh tế - Xã hội Việt
Nam trước thềm hội nhập” (NXB Thống kê, Hà Nội, năm 2005) giới thiệu tổng quan
những thành tựu phát triển kinh tế, xã hội của đất nƣớc qua 20 năm đổi mới (1986 – 2006),
đặc biệt là thành tựu của 5 năm (2001 - 2005); phƣơng hƣớng, nhiệm vụ phát triển kinh tế

của các địa phƣơng trong cả nƣớc từ 2006 đến 2010, trong đó có tỉnh Thái Nguyên.
Năm 2008, Nhà xuất bản Thế giới xuất bản cuốn sách “Việt Nam 20 năm đổi
mới” (chủ biên Ari Kokko). Nội dung của cuốn sách này là bàn luận về hoạt động của
nền kinh tế Việt Nam và vai trò của Nhà nƣớc trong quá trình phát triển suốt 20 năm
với những giải pháp để vƣợt qua nhiều khó khăn, thách thức.
Ngoài ra, còn phải kể đến một số công trình nghiên cứu chuyên sâu của các nhà
Kinh tế học, Sử học, Chính trị học đề cập đến lí luận, đƣờng lối, chính sách phát triển
kinh tế - xã hội của Việt Nam. Trong số đó, đáng chú ý là: Vũ Đình Bách (2002), Kinh
tế học vĩ mô, NXB Giáo Dục, Hà Nội; Lê Văn Sang (1994) Các mô hình kinh tế thị
trường trên thế giới, NXB Thống kê, Hà Nội... Với mục đích biên soạn làm tài liệu
giảng dạy và học tập, các tác giả làm sáng tỏ nhiều vấn đề về sự phát triển kinh tế, nhƣ
tăng trƣởng và phát triển kinh tế; chuyển dịch cơ cấu kinh tế, các nguồn nhân lực với
phát triển kinh tế; công bằng xã hội và nghèo đói trong quá trình phát triển kinh tế;


9

nông nghiệp, công nghiêp, xây dựng cơ bản, dịch vụ với phát triển kinh tế. Đây là một
trong những cơ sở giúp chúng tôi định hƣớng nghiên cứu để hoàn thành Luận án.
1.1.2. Các công trình nghiên cứu

về kinh tế

tỉnh Thái Nguyên

Hòa chung với công cuộc đổi mới của cả nƣớc, sự chuyển biến về kinh tế, xã hội
tỉnh Thái Nguyên trong công cuộc đổi mới đã thu hút đƣợc sự quan tâm sâu sắc của
các nhà lãnh đạo, các nhà khoa học trong và ngoài tỉnh. Đây là một trong những mảng
đề tài đã đƣợc nhiều công trình nghiên cứu trực tiếp hoặc gián tiếp ở những khía cạnh
khác nhau và đã đƣợc công bố.

Đề tài Luận án Tiến sĩ: "Nghiên cứu hiện trạng và dự báo biến động môi trường
tự nhiên do một số hoạt động phát triển kinh tế, xã hội đến năm 2010 tỉnh Thái
Nguyên" của nghiên cứu sinh Nguyễn Thị Hồng (chuyên ngành Địa lí) bảo vệ năm
2001 tại Trƣờng Đại học Sƣ phạm Hà Nội. Luận án gồm 164 trang thuyết minh, 11
trang phụ lục, 112 tài liệu tham khảo trong và ngoài nƣớc, 55 biểu bảng, 32 hình vẽ,
đồ thị. Ngoài phần Mở đầu và Kết luận, Luận án đƣợc trình bày trong 4 chƣơng. Luận
án nghiên cứu tổng hợp những biến động môi trƣờng, xác định những nhân tố cơ bản
gây ô nhiễm môi trƣờng tự nhiên tỉnh Thái Nguyên. Đồng thời, Luận án dự báo biến
động môi trƣờng tỉnh Thái Nguyên do thực hiện quy hoạch phát triển kinh tế - xã hội
đến năm 2010 để làm cơ sở khoa học cho việc xây dựng quy hoạch bảo vệ môi trƣờng
và phát triển bền vững nền kinh tế tỉnh Thái Nguyên.
Năm 2007, nghiên cứu sinh Dƣơng Quỳnh Phƣơng (chuyên ngành Địa Lí) bảo vệ
thành công Luận án Tiến sĩ tại Trƣờng Đại học Sƣ phạm Hà Nội với đề tài:“Cộng
đồng các dân tộc với việc sử dụng tài nguyên đất và rừng hướng tới mục tiêu phát
triển bền vững ở tỉnh Thái Nguyên”. Trên cơ sở trình bày những vấn đề lí luận, thực
tiễn về cộng đồng các dân tộc với việc sử dụng tài nguyên của tỉnh Thái Nguyên và
phát triển bền vững, tác giả đã dành chƣơng hai và chƣơng ba phân tích nội dung cộng
đồng các dân tộc và nguồn tài nguyên đất rừng cũng nhƣ việc sử dụng tài nguyên đất,
rừng tỉnh Thái Nguyên. Chƣơng cuối cùng, tác giả đề cập đến một số giải pháp hƣớng
tới mục tiêu phát triển bền vững cho cộng đồng các dân tộc tỉnh Thái Nguyên.
Ngoài các Luận án Tiến sĩ kể trên, còn có nhiều Luận văn Thạc sĩ chuyên ngành
Lịch sử và Kinh tế đi sâu nghiên cứu về kinh tế, xã hội của tỉnh Thái Nguyên qua các
thời kì lịch sử, nhất là thời kì từ sau đổi mới (năm 1986) đến nay.


10

Nguyễn Thanh Sơn (chuyên ngành Kinh tế) với Luận văn Thạc sĩ: “Thực trạng
và một số giải pháp phát huy vai trò nguồn nhân lực trong phát triển kinh tế xã hội
trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên” bảo vệ năm 2007 tại Trƣờng Đại học Kinh tế và Quản

trị kinh doanh. Đề tài đã nêu ra tính cấp thiết: Trong công cuộc phát triển kinh tế xã
hội, mỗi quốc gia, dân tộc trên thế giới đều có một đƣờng lối chiến lƣợc phát triển
khác nhau. Một số quốc gia trong những thập kỉ gần đây đạt đƣợc những thành tựu
phát triển kinh tế vƣợt bậc nhƣ Nhật Bản, Hàn Quốc. Khi tìm hiểu những nguyên nhân
tạo ra bƣớc phát triển nhảy vọt của các quốc gia này thì có một điểm chung nhất là họ
đều có đƣờng lối chiến lƣợc phát huy nguồn lực con ngƣời hiệu quả và hợp lí. Nhân
lực đƣợc coi là một nguồn lực trọng tâm để phát triển kinh tế xã hội và đƣợc xem nhƣ
là nguồn lực khởi đầu cho mọi sự khởi đầu. Thái Nguyên là một tỉnh trung du miền núi
thuộc vùng Đông Bắc Tổ quốc, là trung tâm đào tạo đại học, trung học chuyên nghiệp
và dạy nghề lớn thứ 3 của cả nƣớc. Trong những năm qua, Thái Nguyên đã đạt đƣợc
mức tăng trƣởng kinh tế khá mạnh mẽ, tốc độ phát triển GDP bình quân đạt trên 8%,
thu nhập bình quân năm 2005 đạt khoảng 300 USD/ngƣời. Các chỉ tiêu xã hội có chiều
hƣớng chuyển biến tích cực. Với cơ chế chính sách mở cửa, tạo mọi điều kiện cho các
thành phần kinh tế phát triển, và đặc biệt, chính sách thu hút vốn đầu tƣ nƣớc ngoài là
những tiền đề giúp Thái Nguyên có cơ hội phát triển, hòa mình với nhịp độ phát triển
chung của cả nƣớc. Tuy nhiên, thực trạng phát triển chƣa tƣơng xứng với tiềm năng và
thế mạnh vốn có. Một trong những nguyên nhân chủ yếu là việc phát huy các nguồn
nội lực còn rất thấp, đặc biệt chƣa phát huy tốt vai trò nguồn nhân lực phục vụ công
cuộc phát triển kinh tế xã hội. Vì vậy, đề tài tập trung nghiên cứu, xây dựng các giải
pháp giúp khu vực nông thôn tỉnh Thái Nguyên đạt tốc độ tăng trƣởng nhanh và bền
vững, đẩy mạnh quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế, thực hiện công nghiệp hóa, hiện
đại hóa nông nghiệp nông thôn.
Nguyễn Văn Sơn (chuyên ngành Địa lí) bảo vệ Luận văn Thạc sĩ “Chuyển dịch
cơ cấu kinh tế tỉnh Thái Nguyên trên quan điểm phát triển bền vững” tại Trƣờng Đại
học Sƣ phạm – Đại học Thái Nguyên năm 2010. Ở chƣơng thứ nhất, tác giả đã trình
bày cơ sở lí luận về cơ cấu kinh tế và chuyển dịch cơ cấu kinh tế trên quan điểm phát
triển bền vững. Đây là nội dung chủ yếu đƣợc sử dụng để đánh giá sự bền vững về
kinh tế, xã hội và môi trƣờng của chuyển dịch cơ cấu kinh tế tỉnh Thái Nguyên giai
đoạn 2000 - 2009. Luận văn đã đánh giá về sự phát triển bền vững của tỉnh Thái

11

Nguyên. Đó là sự phát triển bảo đảm hài hòa trên cả ba phƣơng diện kinh tế, xã hội và
môi trƣờng, là yêu cầu của thời đại ngày nay, của công cuộc công nghiệp hóa, hiện đại
hóa... Đối với mỗi quốc gia, địa phƣơng có xu hƣớng chuyển dịch cơ cấu kinh tế riêng
phù hợp với tiềm năng và nội lực phát triển kinh tế, xã hội. Ở chƣơng hai, tác giả đã
nghiên cứu và đánh giá sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế trên quan điểm phát triển bền
vững của tỉnh Thái Nguyên. Điều này có ý nghĩa quan trọng trong việc hoạch định
chính sách, định hƣớng chiến lƣợc trong phát triển kinh tế, xã hội của tỉnh. Chƣơng
thứ ba, tác giả đƣa ra những quan điểm, đề xuất những định hƣớng và giải pháp chủ
yếu bảo đảm chuyển dịch cơ cấu kinh tế trên quan điểm phát triển bền vững của tỉnh
Thái Nguyên: “Mục tiêu phát triển kinh tế xã hội tỉnh Thái Nguyên trên quan điểm
phát triển bền vững cần xây dựng cơ cấu kinh tế hợp lí, điều chỉnh kinh tế vĩ mô, quy
hoạch không gian lãnh thổ và phát huy mọi nguồn lực cho phát triển kinh tế nhưng
vẫn đảm bảo các vấn đề xã hội và môi trường. Hiện nay, việc đề xuất các giải pháp cụ
thể về chuyển dịch cơ cấu kinh tế tỉnh Thái Nguyên bảo đảm sự bền vững có ý nghĩa
quan trọng, thực tiễn và cấp thiết; góp phần nâng cao chất lượng tăng trưởng và hiệu
quả phát triển kinh tế, xã hội tỉnh Thái Nguyên theo hướng bền vững”.
Đề tài Luận văn Thạc sĩ: “Công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp, nông
thôn ở Thái Nguyên (giai đoạn 1997 - 2007)” của Bùi Thanh Tùng (Chuyên ngành
Lịch sử) bảo vệ năm 2010 tại trƣờng Đại học Sƣ phạm – Đại học Thái Nguyên. Luận
văn đã đề cập đến những nội dung sau: Một số vấn đề lí luận cơ bản về công nghiệp
hóa, hiện đại hóa nông nghiệp nông thôn; Thực trạng công nghiệp hóa, hiện đại hóa
nông nghiệp nông thôn và tác động của nó đến quá trình phát triển kinh tế, xã hội tỉnh
Thái Nguyên từ năm 1986, mà chủ yếu là từ khi tái lập tỉnh đến năm 2007; rút ra
những bài học kinh nghiệm từ thực tiễn địa phƣơng. Bên cạnh đó, đề tài còn xây dựng
quan điểm phát triển nông nghiệp, nông thôn tỉnh Thái Nguyên, đồng thời đƣa ra
phƣơng hƣớng, mục tiêu, đề xuất các giải pháp phù hợp với tình hình, đặc điểm của
địa phƣơng và sự phát triển chung của cả nƣớc nhằm đẩy nhanh quá trình công nghiệp

hóa, hiện đại hóa nông nghiệp, nông thôn của tỉnh Thái Nguyên từ sau năm 2007.
Trong Tổng quan tình hình nghiên cứu của Luận án, chúng tôi không thể không
đề cập đến đề tài Luận văn Thạc sĩ “Chuyển biến kinh tế - xã hội tỉnh Thái Nguyên
trong giai đoạn từ 1991 đến 2011”. Tác giả Nguyễn Thị Mai Anh đăng kí tên đề tài
năm 2011 và bảo vệ tại trƣờng Đại học Sƣ phạm Hà Nội năm 2012. Mặc dù đề tài của


12

tác giả Nguyễn Thị Mai Anh có đề cập đến hai lĩnh vực kinh tế - xã hội của tỉnh Thái
Nguyên và trong phạm vi thời gian rộng hơn so với đề tài Luận án, nhƣng đề tài này
chƣa đánh giá đƣợc sâu sắc, toàn diện quá trình chuyển biến kinh tế, xã hội tỉnh Thái
Nguyên từ sau năm tái lập tỉnh (1997) đến năm 2010. Nghĩa là, đề tài chƣa phân tích
kĩ sự chuyển biến kinh tế, xã hội trong từng ngành kinh tế, vùng kinh tế, thành phần
kinh tế cũng nhƣ chƣa giải quyết một cách toàn diện, đầy đủ các vấn đề xã hội. Tuy
nhiên, Luận văn Thạc sĩ của Nguyễn Thị Mai Anh cũng đƣợc xem là nguồn tài liệu
tham khảo quý, giúp cho chúng tôi có những kế thừa và phát triển sâu hơn cho Luận
án của mình.
Trong chuyên ngành Lịch sử còn có các đề tài Luận văn Thạc sĩ: “Tình hình kinh
tế - xã hội thành phố Thái Nguyên từ năm 1986 đến 2000” của Nguyễn Thu Huyền;
“Chuyển biến về kinh tế xã hội huyện Đồng Hỷ trong thời kì đổi mới (1986 - 2002)”
của Nguyễn Xuân Hùng cùng bảo vệ năm 2004; “Chuyển biến kinh tế - xã hội huyện
Định Hóa, tỉnh Thái Nguyên trong thời kì đổi mới (1986 - 2004)” của Lí Đức Chính
bảo vệ năm 2005;“Tình hình kinh tế - xã hội của thị xã Sông Công (tỉnh Thái Nguyên)
trong thời kì đổi mới (từ năm 1986 đến 2005)” của Nhâm Quốc Hƣng bảo vệ năm
2006; “Chuyển biến kinh tế-xã hội huyện Phú Lương tỉnh Thái Nguyên trong thời kì
đổi mới (1986 - 2005)” của Trần Minh Thu bảo vệ năm 2010. Các đề tài trên đều đƣợc
bảo vệ tại Trƣờng Đại học Sƣ phạm – Đại học Thái Nguyên. Các tác giả đã trình bày
quá trình chuyển biến kinh tế và xã hội từ năm 1986 đến các năm 2000, 2002, 2004,
2005 của các địa phƣơng trên; từ đó, đề xuất những định hƣớng và giải pháp chủ yếu

bảo đảm sự chuyển biến kinh tế của thành phố Thái Nguyên, huyện Đồng Hỷ, huyện
Định Hóa và thị xã Sông Công.
Liên quan đến Luận án “Quá trình chuyển biến kinh tế, xã hội tỉnh Thái Nguyên
từ năm 1997 đến năm 2010” còn có các công trình nghiên cứu thuộc chuyên ngành
Kinh tế trong 2 năm 2008, 2009. Đó là các đề tài: Thực trạng và giải pháp chủ yếu
nhằm phát triển kinh tế trang trại trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên của Lí Văn Toàn;
Thực trạng và giải pháp chủ yếu nhằm phát triển ứng dụng CNTT trong các doanh
nghiệp nông lâm nghiệp trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên của Nguyễn Thành Trung;
Thực trạng và giải pháp nhằm phát triển HTX nông nghiệp tỉnh Thái Nguyên trong
giai đoạn hiện nay của Bùi Giang Long; Một số giải pháp phát triển các doanh nghiệp
nhỏ và vừa hoạt động trong lĩnh vực nông nghiệp trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên của


13

Dƣơng Thu Phƣơng... Các đề tài trên đã đề cập đến lĩnh vực kinh tế của các huyện
thuộc tỉnh Thái Nguyên, nhƣng chủ yếu đi vào nghiên cứu các ngành nghề với quy mô
nhỏ ở các huyện, nên vẫn chƣa làm rõ đƣợc sự chuyển biến toàn diện về cả hai lĩnh
vực kinh tế, xã hội của tỉnh Thái Nguyên.
Đề tài cấp Bộ “Giải pháp kinh tế - xã hội nhằm giảm nghèo và cải thiện môi
trường sống cho người dân nghèo khu vực miền núi tỉnh Thái Nguyên” (2008) do
Đồng Văn Đạt làm Chủ nhiệm. Tính cấp thiết của đề tài nhằm giải quyết tình trạng
nghèo đói, cải thiện môi trƣờng sinh sống. Đây là vấn đề đƣợc Đảng và Nhà nƣớc Việt
Nam quan tâm, đặt ra trong chiến lƣợc toàn diện về tăng trƣởng kinh tế và xoá đói
giảm nghèo; Giải quyết tình trạng nghèo đói không những nâng cao đời sống kinh tế,
mà nó còn cải thiện những vấn đề xã hội, đặc biệt là sự bình đẳng của các tầng lớp cƣ
dân, nhất là cƣ dân nông thôn và thành thị; Nghèo đói và suy giảm môi trƣờng có mối
quan hệ với nhau rất chặt chẽ. Nếu làm tốt công tác xoá đói, giảm nghèo, đời sống
ngƣời dân sẽ nâng cao về mọi mặt; ngƣợc lại, họ cũng hiểu đƣợc hậu quả khi nguồn tài
nguyên bị khai thác bừa bãi, quá mức; Sự nhận thức của ngƣời nghèo cũng sẽ thay đổi

trong sinh đẻ: sinh nhiều, gia đình đông con, không thể có nguồn lực nào đảm bảo
vĩnh viễn đời sống, khi họ chỉ biết khai thác môi trƣờng mà không biết bảo tồn. Những
trở ngại về địa hình, giao thông, tập quán canh tác của tỉnh đã làm cho đời sống và vấn
đề môi trƣờng của nhiều địa phƣơng còn nhiều mặt hạn chế. Do đó, giải quyết đƣợc
bài toán về đói nghèo cho ngƣời dân, cải thiện môi trƣờng cho họ là việc làm xuất phát
từ nhu cầu khách quan, là chủ trƣơng lớn của Đảng và Nhà nƣớc ta nói chung, của khu
vực miền núi tỉnh Thái Nguyên nói riêng.
Đề tài cấp Bộ: “Nghiên cứu và đánh giá chỉ số phát triển con người (HDI) ở tỉnh
Thái Nguyên” (2010) do Nghiên cứu sinh Vũ Vân Anh làm Chủ nhiệm. Đề tài gồm 3
chƣơng, đã đề cập cơ sở lí luận và thực tiễn về sự phát triển con ngƣời nói chung, ở
Việt Nam nói riêng. Đối với địa bàn tỉnh Thái Nguyên, đề tài vận dụng mô hình tam
giác để tính toán và đánh giá chỉ số HDI; đánh giá yếu tố lịch sử, tự nhiên, văn hóa, xã
hội ảnh hƣởng đến con ngƣời và phát triển con ngƣời tỉnh Thái Nguyên; phân tích
những cơ hội và năng lực mới để con ngƣời Thái Nguyên phát triển toàn diện nhƣ cơ
hội có việc làm, nâng cao thu nhập, xóa đói giảm nghèo...; Nêu lên thực trạng phát
triển con ngƣời của tỉnh Thái Nguyên qua chỉ số HDI, theo công thức của UNDP và


14

một số chỉ tiêu mở rộng. Từ đó, tác giả đã đề xuất các giải pháp phát triển toàn diện
con ngƣời tỉnh Thái Nguyên qua chỉ số HDI trong thời kì CNH, HĐH.
Cùng với công trình nghiên cứu trên, Nghiên cứu sinh Vũ Vân Anh còn có các
công trình nghiên cứu khác đƣợc công bố trên các tạp chí nhƣ:
“Tìm hiểu nguyên nhân đói nghèo tỉnh Thái Nguyên”, Tạp chí Khoa học trƣờng
Đại học Sƣ phạm Hà Nội, số 2/2007, tr103-108 phân tích nguyên nhân đói nghèo
không chỉ thuần túy về kin

p cả những vấn đề xã hội.

Tình trạng đói nghèo của tỉnh Thái Nguyên do nhiều nhóm nguyên nhân gây ra. Trong
các nguyên nhân dẫn đến đói nghèo, có một số nguyên nhân khá phổ biến, ổn định nhƣ
thiếu vốn, thiếu kinh nghiệm làm ăn. Cũng có nguyên nhân có tính không ổn định và
có sự khác biệt giữa các huyện với các xã đặc biệt khó khăn, nhƣ nguyên nhân thị
trƣờng, đông con, thiếu lao động. Tuy nhiên, các nhóm nguyên nhân ấy không tách rời
mà có tác động tổng hợp, đan xen lẫn nhau.
“Sự phân hóa mức thu nhập của người dân trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên”, Tạp
chí Khoa học và Công nghệ Đại học Thái Nguyên, 55(7), tr.13-17, 2009 nêu rõ: Thu
nhập của ngƣời dân trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên có sự phân hóa rõ nét. Mức thu
nhập phân hóa theo không gian địa lí, theo cơ cấu thu nhập và theo từng hộ gia đình
khác nhau. Những huyện có thu nhập thấp tập trung ở vùng nông thôn, địa phƣơng có
thu nhập cao tập trung ở thành phố Thái Nguyên và các huyện, thị xã có khu công
nghiệp phát triển. Sự phân hóa này thể hiện rõ mối tƣơng quan trong phân hóa tỉ lệ hộ
nghèo. Đó là mối tƣơng quan tỉ lệ thuận. Nhƣ vậy, xuất phát từ sự phân hóa thu nhập
ta có thể xác định rõ sự phân hóa các hộ đói nghèo trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên.
Trên cơ sở đó xây dựng chiến lƣợc phát triển toàn diện con ngƣời tỉnh Thái Nguyên.
“Nguồn lao động và vấn đề sử dụng lao động, giải quyết việc làm ở tỉnh Thái
Nguyên”,Tạp chí Khoa học và Công nghệ Đại học Thái Nguyên, 65(3), tr.43-49, 2010
tập trung phân tích những thuận lợi cho sự phát triển kinh tế tỉnh Thái Nguyên là có
dân số tƣơng đối đông, lực lƣợng lao động dồi dào và có trình độ chuyên môn kĩ thuật
khá cao. Bên cạnh những mặt thuận lợi, nguồn lao động cũng đặt ra những thách thức
không nhỏ trong điều kiện của một tỉnh miền núi kinh tế chậm phát triển. Tỉ lệ lao
động trong ngành nông, lâm, ngƣ nghiệp còn lớn (65,08%), năng suất lao động thấp.
Xu hƣớng chung là có sự chuyển dịch theo hƣớng tăng tỉ lệ lao động trong các ngành