Tiểu luận môn đường lối cách mạng của đảng kinh tế thị trường tự do

Đường lối cách mạng của Đảng Cộng Sản Việt Nam

Kinh tế thị trường tự do

MỤC LỤC
KINH TẾ THỊ TRƯỜNG TỰ DO...........................................................................................5
1. Cơ sở hình thành thị trương tự do....................................................................................5
2. Đặc điểm của mô hình kinh tế thị trường tự do...............................................................6
2.1. Khái quát chung..........................................................................................................6
2.2. Nguyên lý “Bàn tay vô hình” của Adam Smith.........................................................7
2.3. Đặc điểm của mô hình thể chế kinh tế thị trường tự do............................................9
3. Ưu và nhược điểm của mô hình kinh tế thị trương tự do...............................................10
3.1. Ưu điểm....................................................................................................................10
3.2. Nhược điểm.............................................................................................................10
4. Vận dụng lý thuyết “Bàn tay vô hình” vào nền kinh tế thị trường................................11
4.1. Trên thế giới............................................................................................................11
4.2. Vận dụng vào tình hình ở Việt Nam........................................................................12

Nhóm 3 – Lớp VB15QT004

Trang 3

GVHD: TS. Phạm Thăng


Đường lối cách mạng của Đảng Cộng Sản Việt Nam

Kinh tế thị trường tự do

LỜI MỞ ĐẦU
Xã hội loài người đã tồn tại, phát triển đã trải qua nhiều hình thái kinh tế và gắn liền

với hoạt động lao động sản xuất ra của cải vật chất. Hay sản xuất ra của cải vật chất là nền
tảng của đời sống xã hội và kinh tế chính là kết quả của quá trình lao động sản xuất của cải
vật chất. Sản xuất hàng hóa và sau đó là tiền tệ ra đời, đánh dấu sự phát triển về chất của
kinh tế nhân loại. Đồng thời dưới tác động của tiến bộ khoa học, kỹ thuật, của lực lượng
sản xuất; sản xuất, lưu thông trao đổi hàng hóa ngày càng phát triển và kéo theo sau đó là
sự xuất hiện ngày càng đa dạng các loại thị trường. Cơ chế thị trường hoạt động ngày càng
linh hoạt và rộng khắp. Thực tiễn việc áp dụng mô hình kinh tế thị trường ở các quốc gia
trong các giai đoạn khác nhau cũng khác nhau. Trong lịch sử đã tồn tại ba loại mô hình
kinh tế cơ bản sau:
1. Mô hình kinh tế thị trường tự do
2. Mô hình kinh tế thị trường có sự quản lý của nhà nước.
3. Mô hình kinh tế hỗn hợp.
Mô hình kinh tế thị trường tự do, mà cơ sở là xuất phát từ tư tưởng “Bàn tay vô
hình” của Adam Smith; có thể nói đây là mô hình kinh tế thị trường thuần khiết nhất so với
các mô hình kinh tế thị trường khác, và là cơ sở và nền tảng để các mô hình kinh tế khác
xây dựng và phát triển. Do đó, nghiên cứu về mô hình kinh tế thị trường tự do sẽ mang lại
một ánh sáng mới về kinh tế thị trường, để ta có thể hiểu thêm những đóng góp tích cực,
cũng như những hạn chế của mô hình này để vận dụng xây dựng một nền kinh tế thị trường
định hướng xã hội chủ nghĩa ở nước ta hiện nay.

Nhóm 3 – Lớp VB15QT004

Trang 4

GVHD: TS. Phạm Thăng


Đường lối cách mạng của Đảng Cộng Sản Việt Nam

Kinh tế thị trường tự do

KINH TẾ THỊ TRƯỜNG TỰ DO
1. Cơ sở hình thành thị trương tự do

Cơ sở của mô hình này xuất phát từ tư tưởng “Bàn tay vô hình” của Adam Smith.
Adam Smith (1723 – 1790) sinh ở Scotland tại thành phố nhỏ Kirkaldy, là con của
một viên chức ngành thuế. Năm 14 tuổi ông đã vào trường đại học Glasgow, sau đó tiếp
tục theo học đại học Oxford và trở thành nhà lý luận kinh tế chính trị học cổ điển nổi tiếng
của Anh. Sau khi tốt nghiệp đại học, ông có 13 năm nghiên cứu và giảng dạy về kinh tế,
thần học, luật học, chính trị học, logic học ở các trường đại học Glasgow và Edinburgh.
Các tác phẩm nổi tiếng của ông:
-

Lý luận về những tình cảm đạo đức, 1759

-

Inquiry into the Nature and Causes of the Wealth of Nations (Nguồn gốc sự giàu có
của các quốc gia), 1776

Lý thuyết kinh tế của A.Smith gắn liền với giai đoạn đầu của cuộc cách mạng công
nghiệp. Các thành tựu của cuộc cách mạng công nghiệp đã đưa nước Anh trở thành công
xưởng đầu tiên của thế giới, giai cấp tư sản công nghiệp đã thay thế vị trí của tầng lớp
thương nhân. Thực tiễn đó, chứng tỏ nguồn gốc giàu có của nước Anh không phải ở ngoại
thương mà là công nghiệp. Do vậy, học thuyết kinh tế của trường phái trọng thương không
còn căn cứ thống trị. Đồng thời, thuyết trọng nông với luận điểm về lao động không sinh
lời, không tạo ra sản phẩm thuần tuý của ngành công nghiệp cũng không còn thích hợp,

Nhóm 3 – Lớp VB15QT004

Trang 5

GVHD: TS. Phạm Thăng


Đường lối cách mạng của Đảng Cộng Sản Việt Nam

Kinh tế thị trường tự do

không đáp ứng được yêu cầu lịch sử phát triển kinh tế, vì vậy cần phải có một cương lĩnh
kinh tế mới, thích ứng với sự vận động của nó và học thuyết kinh tế của A.Smith ra đời.

Adam Smith là nhà kinh tế chính trị cổ điển nổi tiếng ở Anh và trên thế giới, là tiền
bối lớn nhất của Mác. Ông có nhiều lý luận rất có giá trị trong đó chúng ta phải nhắc đến lý
thuyết “Bàn tay vô hình”. Học thuyết nghiên cứu cơ chế hoạt động của một cơ chế thị
trường cạnh tranh và nó cũng phản ánh quan điểm chung của các nhà kinh tế học cổ điển.
Theo ông, một chế độ kinh tế bình thường phải dựa trên cơ sở sản xuất và trao đổi
hàng hóa và một nền kinh tế hàng hóa bình thường phải dựa trên cơ sở tự do cạnh tranh.
Ngược lại thì chỉ là sản phẩm của ngẫu nhiên, độc đoán và ngu dốt của con người.
2. Đặc điểm của mô hình kinh tế thị trường tự do
2.1. Khái quát chung
Thị trường tự do là một thị trường mà không có sự can thiệp kinh tế và quy định
của nhà nước, ngoại trừ việc thực thi các hợp đồng tư nhân và quyền sở hữu tài sản. Thị
trường tự do ngược lại với thị trường có kiểm soát, trong đó nhà nước trực tiếp quy định
hàng hoá, dịch vụ và lao động có thể được sử dụng, định giá giá cả, hoặc phân phối như thế
nào, hơn là dựa vào cơ chế sở hữu tư nhân.
Những người ủng hộ thị trường tự do về mặt truyền thống xem thuật ngữ này ngụ ý
rằng các phương tiện sản xuất là thuộc tư nhân, không phải thuộc kiểm soát của nhà nước.
Ở dạng thuần khiết nhất của nó, chính phủ đóng một vai trò trung lập trong việc quản lý và
ban hành pháp luật về hoạt động kinh tế không giới hạn và cũng không tích cực thúc đẩy

nó (Ví dụ như điều tiết các ngành công nghiệp cũng như trợ cấp cung cấp cho các doanh

Nhóm 3 – Lớp VB15QT004

Trang 6

GVHD: TS. Phạm Thăng


Đường lối cách mạng của Đảng Cộng Sản Việt Nam

Kinh tế thị trường tự do

nghiệp cho phép một mình bảo vệ họ khỏi áp lực thị trường nội/ngoại ). Một nền kinh tế
như vậy dưới hình thức cực đoan nhất của nó không tồn tại trong nền kinh tế phát triển, tuy
nhiên những nỗ lực tự do hóa nền kinh tế hoặc nỗ lực làm cho nó "tự do hơn" để hạn chế
vai trò của chính phủ theo cách như vậy.
Lý thuyết này cho rằng trong một thị trường lý tưởng tự do, quyền sở hữu được trao
đổi một cách tự nguyện trao đổi ở một mức giá được thỏa thuận chỉ bằng sự đồng ý lẫn
nhau của người bán và người mua. Theo định nghĩa, người mua và người bán không ép
buộc lẫn nhau, theo nghĩa là họ có được quyền sở hữu của nhau mà không sử dụng vũ lực,
đe dọa của lực lượng vật chất, hoặc gian lận, cũng không phải là họ bị cưỡng chế do bên
thứ ba (như của chính phủ thông qua các khoản thanh toán chuyển giao)và họ tham gia vào
thương mại đơn giản chỉ vì họ đều đồng ý và tin rằng những gì họ đang nhận được là giá trị
nhiều hơn hoặc càng nhiều càng tốt những gì họ bỏ đi. Giá là kết quả của các quyết định
mua bán hàng loạt như được mô tả bởi các lý thuyết về cung và cầu.
2.2. Nguyên lý “Bàn tay vô hình” của Adam Smith
Cũng giống như các nhà lý luận cổ điển khác, A.Smith ủng hộ mạnh mẽ tư tưởng tự
do kinh tế, đề cao tự do cạnh tranh. Điều đó là hoàn toàn phù hợp với hoàn cảnh kinh tế xã
hội của thời kỳ đầu của chủ nghĩa tư bản tự do cạnh tranh.

Trong tác phẩm “ Nguồn gốc sự giàu có của các quốc gia”, ông khẳng định rằng chế
độ xã hội bình thường hợp với “trật tự tự nhiên” là xã hội tư bản. Nền kinh tế bình thường
là nền kinh tế phát triển trên cơ sở tự do cạnh tranh, xã hội bình thường là xã hội xây dựng
trên cơ sở quy luật tự nhiên, còn xã hội không bình thường là sản phẩm của độc đoán, ngẫu
nhiên và dốt nát của con người. Nhiều nhà kinh tế học cho rằng tính ích kỷ cá nhân không
chỉ là cơ sở lý thuyết của ông mà A.Smith còn đề cao tình cảm đạo đức của con người
trong tác phẩm “luân lý đạo đức”.
Adam Smith cho rằng “Bàn tay vô hình” có nghĩa là: Trong nền kinh tế thị trường,
các cá nhân tham gia muốn tối đa hóa lợi nhuận cho mình. Ai cũng muốn thế cho nên vô
hình chung đã thúc đẩy sự phát triển và củng cố lợi ích cho cả cộng đồng. Theo Adam
Smith, chính quyền mỗi quốc gia không cần can thiệp vào cá nhân và doanh nghiệp, cứ để
nó tự do hoạt động kinh doanh; ông kết luận: “Sự giàu có của mỗi quốc gia đạt được không
phải do những quy định chặt chẽ của nhà nước, mà do bởi tự do kinh doanh” - Tư tưởng
này đã chế ngự trong suốt thể kỉ XIX.

Nhóm 3 – Lớp VB15QT004

Trang 7

GVHD: TS. Phạm Thăng


Đường lối cách mạng của Đảng Cộng Sản Việt Nam

Kinh tế thị trường tự do

“ Bàn tay vô hình”, trước hết thể hiện lợi ích của các cá nhân, nó tác động như là
một lực đẩy, hướng con người tơi công việc nào mà xã hội sẵn sàng trả tiển. Theo A.Smith:
Chúng ta không mong có bữa ăn trưa nhờ ở lòng hào phóng của người mổ thịt, người nấu
bia, hoặc người làm bánh, mà ở cách nhìn của họ đối với lợi ích của bản thân họ. Chúng ta

trông chờ không phải ở lòng nhân đạo của họ, mà ở tính tự tương thân của họ, và không
bao giờ nói với họ về những nhu cầu của chúng ta, mà về những lợi ích của họ.
Ông đã nêu ra những luận điểm quan trọng về cơ chế vận động của nền kinh tế thị
trường, mà không cần có sự can thiệp của con người. Ông viết: Bạn nghĩ rằng bạn đang
giúp cho hệ thống kinh tế bằng những quy định, ý định tốt đẹp và bằng những hành động
can thiệp của mình? Không phải vậy đâu hãy để mặc mọi sự việc xảy ra, đừng nhúng tay
vào. Dầu nhờn của lợi ích cá nhân sẽ làm cho các bánh xe kinh tế hoạt động một cách gần
như kỳ diệu, không cần kế hoạch, không cần quy tắc, thị trường sẽ giải quyết tất cả.
A.Smith quan niệm: Con người bao giờ cũng cần đến những đồng loại của mình và
thật vô ích khi chờ đợi sự tử tế duy nhất của họ… Anh hãy đưa cho tôi cái tôi cần, và anh
sẽ có được ở tôi cái mà chính anh cần. Thị trường sẽ tạo ra sự hài hoà giữa các lợi ích bằng
phương cách của nó, ông cho rằng: Cứ để cho một cá nhân nào đó chạy theo lòng ham lợi
của mình, anh ta sẽ thấy mọc lên những kẻ cạnh tranh làm anh ta mất nghề. Cứ để một
người nào đó bán hàng hoá của mình quá đắt, hoặc không muốn trả công cho công nhân
của mình như những kẻ khác, anh ta sẽ mất khách trong trường hợp thứ nhất và không có
người làm trong trường hợp thứ hai. Như vậy, những động cơ vị kỷ của con người điều
khiển trò chơi, và sự tác động qua lại giữa họ sẽ tạo ra những kết quả bất ngờ nhất, đó là sự
hài hoà của xã hội.
Ông đã nhận thức rõ vai trò điều tiết của thị trường qua sự tác động của cung – cầu
và giá cả, ông kết luận: lợi ích cá nhân sẽ khôi phục sự cân bằng.
Lý thuyết “Bàn tay vô hình” dựa trên sự thúc đẩy của lợi ích cá nhân và sự điều tiết
của thị trường tự do cạnh tranh. Ông đã giải thích việc để giá cả thị trường được cân bằng,
phải không xa rời chi phí sản xuất thực tế hàng hoá. Ông đã giải thích việc xã hội làm như
thế nào để hướng những người sản xuất hàng hoá phải cung cấp những hàng hoá mà xã hội
cần, sự tương đồng cơ bản trong thu nhập ở dân chúng ở mỗi trình độ sản xuất của một
quốc gia. Nghĩa là ông đã tìm ra trong cơ chế thị trường một hệ thống tự điều tiết việc cung
ứng cho xã hội một cách có trật tự.

Nhóm 3 – Lớp VB15QT004

Trang 8

GVHD: TS. Phạm Thăng


Đường lối cách mạng của Đảng Cộng Sản Việt Nam

Kinh tế thị trường tự do

Nói tóm lại, thuyết “Bàn tay vô hình” là nhà nước không nên can thiệp vào kinh tế.
Thị trường sẽ tự động giải quyết tất cả. Nhưng tại sao thị trường lại có thể giải quyết được?
Đó là vì mỗi một con người luôn luôn chạy theo lợi ích cá nhân của mình, nhưng họ không
biết rằng mình đã vô tình bảo vệ lợi ích xã hội. Và chính cái mong muốn theo đuổi lợi ích
cho mình nó như một động lực, như một bàn tay vô hình nào đó thúc đẩy cho sự phát triển
của xã hội. Đó chính là quan điểm của A.Smith về lý thuyết bàn tay vô hình.
2.3. Đặc điểm của mô hình thể chế kinh tế thị trường tự do
- Có một cơ chế thị trường tự do thuần khiết hơn so với các nền kinh tế khác. Trong
mô hình kinh tế thị trường này, các mối quan hệ kinh tế đều được giải quyết thông qua thị
trường là chính, còn sự can thiệp của nhà nước rất có hạn. Do đó, mọi sự bất cập và thất bại
của nền kinh tế đều do nguyên nhân chủ yếu từ sự trục trặc hay sự phát triển thiếu đồng bộ
của thị trường.
- Trong mô hình này, thị trường lao động có tính linh hoạt cao và các luật lệ về thị
trường lao động đều thiên về bảo hộ người chủ tư bản hơn là người lao động làm thuê.
- Kinh tế thị trường tự do được xây dựng và vận hành dựa trên 4 nguyên tắc cốt lõi
là: sở hữu tư nhân, lợi ích cá nhân, cạnh tranh thị trường và tự do dân chủ theo kiểu
phương Tây.
- Những thể chế, chính sách trước đây bị coi là phi kinh tế như chính sách giáo dục đào tạo, khoa học, công nghệ thì ngày nay trở thành những chính sách phát triển hàng đầu,
do giáo dục - đào tạo và khoa học, công nghệ trong những thập niên gần đây đã trở thành
những động lực trọng yếu của tăng trưởng và phát triển kinh tế. Chính nhờ tập trung những
khoản đầu tư lớn cho phát triển giáo dục - đào tạo và khoa học, công nghệ mà Mỹ trở thành

nước đang dẫn đầu trong các ngành mới, hiện đại và thu được nhiều khoản lợi nhuận kếch
sù từ các ngành công nghiệp bán dẫn, máy tính, Internet, công nghệ sinh học,... Đó chính là
cơ sở trọng yếu để nền kinh tế Mỹ duy trì được đà tăng trưởng mạnh mẽ trong suốt thập
niên vừa qua.
Trong vài thập niên gần đây, tuy rằng cả sự phát triển bền vững và sự phát triển con
người đều vượt ra ngoài lô-gíc bình thường của chủ nghĩa tư bản. Nhưng những yêu cầu đó
đều là xu thế tất yếu của thời đại mà chủ nghĩa tư bản hiện đại không cưỡng lại được, cho
nên không chỉ Mỹ mà ở tất cả các nước theo những mô hình nêu trên đang khôn ngoan tìm
cách thích nghi.

Nhóm 3 – Lớp VB15QT004

Trang 9

GVHD: TS. Phạm Thăng


Đường lối cách mạng của Đảng Cộng Sản Việt Nam

Kinh tế thị trường tự do

- Nhiệm vụ chính của nhà nước là công cụ để chống ngoại xâm bảo vệ đất nước,
chống tội phạm, giữ gìn an ninh trật tự xã hội. Tuy nhiên, nhà nước cũng có chức năng
kinh tế, khi nó vượt ra ngoài khả năng của các doanh nghiệp tư nhân như đào sông, đắp
đường …, nhưng nhà nước không nên can thiệp sâu vào các hoạt động kinh tế, thị trường
tự nó sẽ giải quyết tất cả.
3. Ưu và nhược điểm của mô hình kinh tế thị trương tự do
Quan điểm kinh tế của ông phản ánh phù hợp với điều kiện kinh tế xã hội của
CNTB vào thời kỳ đó. Trong lĩnh vực sản xuất công nghiệp thì tự do cạnh tranh là đặc
trưng chủ yếu và phổ biến vì lúc đó quy mô các doanh nghiệp còn nhỏ, số lượng các doanh

nghiệp còn ít. Sự lựa chọn của mỗi cá nhân, mỗi doanh nghiệp là có hiệu quả nhất và thích
hợp nhất.
3.1. Ưu điểm
- Trong nền kinh tế thị trường do các doanh nghiệp hoạt động trong một môi trường
cạnh tranh gay gắt đã thúc đẩy doanh nghiệp không ngừng đổi mới kỹ thuật và công nghệ,
theo đó làm cho trình độ kỹ thuật và công nghệ của nền kinh tế không ngừng nâng cao.
- Cũng chính trong môi trường cạnh tranh gay gắt này, đã thúc đẩy các doanh
nghiệp sử dụng tiết kiệm và có hiệu quả hơn nguồn lực của mình, giảm được chi phí sản
xuất làm cơ sở để hạ giá thành sản phẩm, giảm được giá bán sản xuất và thu hút được
khách hàng.
- Thúc đẩy các doanh nghiệp không ngừng cải tiến mẫu mã và đổi mới mặt hàng là
cho sản phẩm trên thị trường ngày trở nên đa dang và phong phú, người tiêu dùng có cơ
hội để lựa chọn mặt hàng phù hợp với sở thích và chi tiêu của mình.
- Con người trong nền kinh tế thị trường trở nên năng động, sáng tạo, phát huy được
năng lực của mình.
3.2. Nhược điểm
- Kinh tế thị trường thường kéo theo những chu kỳ kinh tế, là sự giao động lên
xuống liên tục của sản lượng quốc gia theo thời gian tạo nên những bước thăng trầm trong
quá trình phát triển kinh tế.

Nhóm 3 – Lớp VB15QT004

Trang 10

GVHD: TS. Phạm Thăng


Đường lối cách mạng của Đảng Cộng Sản Việt Nam

Kinh tế thị trường tự do

- Kinh tế thị trường thường xảy ra phân hoá xã hội và làm cho khoảng cách giàu
nghèo ngày càng gia tăng.
- Kinh tế thị trường làm gia tăng những tác động hướng ngoại tiêu cực.
- Dẫn đến nguy cơ thiếu hàng hoá công cộng, là hàng hoá mà nhiều người có thể sử
dụng chung với nhau trong cùng một lúc.
- Thông tin bị lệch lạc và các nguy cơ về đạo đức.
- Không dẫn dắt được sự thay đổi cơ cấu kinh tế theo hướng phát triển, doanh
nghiệp chỉ đầu tư vào các ngành mang lại lợi ích cao.
4. Vận dụng lý thuyết “Bàn tay vô hình” vào nền kinh tế thị trường
4.1. Trên thế giới
Từ những năm 30 của thế kỷ XX trở về trước là thời kỳ của chủ nghĩa tự do cũ. Với
sự phát triển của CNTB độc quyền Nhà nước và sự xuất hiện của lý thuyết Keynes =>
Trường phái kinh tế tự do mất địa vị thống trị.
-

Những thành tựu quản lý kinh tế theo đường lối CNXH càng tác động mạnh mẽ tới
tư tưởng tự do.

-

Trước bối cảnh đó, các nhà kinh tế học phải đổi lại hệ thống lý thuyết tự do kinh tế
=> Kinh tế tự do kiểu mới ra đời hay còn gọi là Chủ nghĩa tự do mới.

-

Chủ nghĩa tự do mới là một trong các trào lưu tư tưởng tư sản hiện đại.

-

Tư tưởng cơ bản là “Tự do kinh doanh – Tự do thị trường – Tự do cạnh tranh”,
chống lại sự can thiệp sâu của Nhà nước vào các hoạt động kinh doanh.

-

Chủ nghĩa tự do mới chính là sự phát triển của tư tưởng tự do kinh tế trong giai
đoạn cổ điển và tân cổ điển. Song nó đã có sự điều chỉnh có mức độ của Nhà nước
để thích hợp với tình hình mới căn cứ vào:
+ Hình thức tham gia cụ thể vào kinh tế của Nhà nước mỗi nước
+ Điều kiện kinh tế, dân tộc
+ Phương pháp luận xuất phát điểm

Nhóm 3 – Lớp VB15QT004

Trang 11

GVHD: TS. Phạm Thăng


Đường lối cách mạng của Đảng Cộng Sản Việt Nam

Kinh tế thị trường tự do

4.2. Vận dụng vào tình hình ở Việt Nam
4.2.1. Tổng quan tình hình nước ta
Nước Việt Nam trải qua hàng ngàn năm đô hộ giặc Tàu, hàng trăm năm đô hộ giặc
Tây, bởi vậy nền kinh tế nước ta chịu ảnh hưởng nặng nề tư tưởng kinh tế của các nước đô
hộ. Sau khi thống nhất đất nước và xây dựng CNXH thì Việt Nam là một thị trường có sự
dung hợp giữa các mô hình kinh tế khác nhau. Đảng và nhà nước ta đã tiếp thu những học
thuyết kinh tế của các chính trị gia trên thế giới, kết hợp với tình hình cụ thể của đất nước

để đề ra hướng phát triển của thị trường trong nước.
Trong nền kinh tế tập trung bao cấp, mọi chức năng kinh tế xã hội của nền kinh tế
đều được triển khai trong quá trình kế hoạch hoá ở cấp độ quốc gia. Nhưng kể từ Đại hội
lần thứ VI của Đảng (12/1986) đến nay, theo đường lối đổi mới, chúng ta đã từng bước
chuyển sang nền kinh tế thị trường theo định hướng XHCN. Điều đó có ý nghĩa to lớn
được thể hiện qua những thành quả mà chúng ta đã đạt được như: kinh tế phát triển, đời
sống nhân dân ngày càng được nâng cao... Với những thành tựu đó cho phép chúng ta vững
tin về con đường đã lựa chọn để tiếp tục điều chỉnh và bổ sung nhận thức, làm cho quan
niệm về XHCN ngày càng cụ thể cả về đường lối, chủ trương, chính sách sao cho ngày
càng đồng bộ, có căn cứ khoa học và cơ sở thực tiễn.
Thành tựu của hơn 20 năm đổi mới vừa qua ở nước ta đã có tác dụng làm cho chúng
ta quen dần với các quan hệ hàng hoá. Hàm lượng kinh tế trong các hoạt động xã hội ngày
càng được chú ý. Thế nên trong bước chuyển sang cơ chế thị trường này đương nhiên
chúng ta không tránh khỏi những sai lầm, .., nhưng dẫu sao nó cũng nói lên sức sống và
khả năng tác động của quan hệ thị trường đối với đời sống kinh tế - xã hội. Về thực chất
của bước nhảy này, một số nhà nghiên cứu cho rằng: ở Việt Nam dù nền kinh tế thị trường
chỉ mới vừa được hình thành, còn đang trong những bước chập chững ban đầu và được
Nhà nước điều tiết một cách có ý thức theo định hướng XHCN, song cũng đã tác động khá
rõ đến mọi mặt của đời sống xã hội và để lại ở đó những dấu ấn của mình…
Mặc dù cho đến nay, chính Đảng Cộng sản Việt Nam cũng thừa nhận rằng chưa có
nhận thức rõ, cụ thể và đầy đủ về thế nào là nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ
nghĩa mà chỉ có giải thích nguyên lý chung rằng, đó là một nền kinh tế vận hành theo cơ
chế thị trường có sự quản lý chặt chẽ của nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa hướng tới
mục tiêu dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh. Nguyên nhân của tình

Nhóm 3 – Lớp VB15QT004

Trang 12

GVHD: TS. Phạm Thăng

Đường lối cách mạng của Đảng Cộng Sản Việt Nam

Kinh tế thị trường tự do

trạng này là hệ thống kinh tế này là hoàn toàn mới, chưa có tiền lệ trong lịch sử. Thêm vào
đó, công tác lý luận ở Việt Nam về hệ thống kinh tế này còn chưa theo kịp thực tiễn. Gần
20 năm theo đuổi chủ trương xây dựng hệ thống kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ
nghĩa, nhưng các thể chế cho hệ thống này hoạt động vẫn chưa có đầy đủ.
4.2.2. Những mâu thuẫn trong phát sinh trong quá trình chuyển sang kinh tế thị
trường ở Việt Nam
- Mâu thuẫn trong mối quan hệ giữa kinh tế và chính trị
Theo chủ nghĩa Mác - Lênin thì kinh tế quyết định chính trị: “chính trị là sự biểu
hiện tập trung của kinh tế”. Trung tâm của các vấn đề chính trị là đấu tranh giữa các giai
cấp, các lực lượng xã hội nhằm dành và giữ chính quyền. Bản thân vấn đề chính trị ra đời
hoàn toàn do kinh tế quyết định. Chính trị không phải là mục đích mà chỉ là phương tiện để
thực hiện mục đích kinh tế, Ph.Ăngghen đã khẳng định: “bạo lực chỉ là phương tiện, còn
lợi ích kinh tế trái lại là mục đích”. Và trong tác phẩm “Lútvích Phoiơbăc và sự cáo chung
của triết học cổ điển Đức” Ph.Ăngghen đã chỉ rõ: “để thoả thuận những lợi ích kinh tế thì
quyền lực chính trị chỉ được sử dụng làm một phương tiện đơn thuần”.
Từ Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VI (12/1986) của Đảng Cộng sản Việt Nam,
đất nước ta chuyển sang giai đoạn mới - giai đoạn thực hiện công cuộc đổi mới. Đảng ta đã
không tách rời mà gắn đổi mới kinh tế với đổi mới chính trị và khẳng định rằng phải tập
trung sức làm với đổi mới kinh tế và đồng thời với đổi mới kinh tế, phải tiến hành từng
bước đổi mới chính trị nhưng phải thận trọng không gây mất ổn định chính trị.
Tư tưởng trên đã được tiếp tục phát triển một cách rõ ràng hơn ở Đại hội đại biểu
toàn quốc lần thứ VIII tháng 6/1996 của Đảng Cộng sản Việt Nam. Khi tổng kết các bài
học của những năm đổi mới, Đảng ta đã khẳng định phải kết hợp chặt chẽ ngay từ đầu giữa
đổi mới kinh tế với đổi mới chính trị.

- Mâu thuẫn giữa lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất
LLSX là yếu tố động, luôn luôn thay đổi. Khi LLSX phát triển đến một trình độ nhất
định thì QHSX không còn phù hợp nữa, và trở thành yếu tố kìm hãm LLSX. Để mở đường
cho LLSX phát triển, cần phải thay thế QHSX cũ bằng một QHSX mới phù hợp với tính

Nhóm 3 – Lớp VB15QT004

Trang 13

GVHD: TS. Phạm Thăng


Đường lối cách mạng của Đảng Cộng Sản Việt Nam

Kinh tế thị trường tự do

chất và trình độ phát triển của LLSX. Đó là quy luật kinh tế chung cho sự phát triển của
mọi thời đại và mọi xã hội.
- Mâu thuẫn trong vấn đề sở hữu:
Trong giai đoạn hiện nay chúng ta đang xây dựng nền kinh tế hàng hoá nhiều thành
phần (gồm 5 thành phần kinh tế) với các hình thức sở hữu tương ứng như: sở hữu toàn dân,
sở hữu nhà nước, sở hữu tập thể, sở hữu cá thể, sở hữu tư bản và các hình thức sở hữu hỗn
hợp khác. Trong đó, mỗi hình thức sở hữu lại có trình độ và cách thức thể hiện khác nhau
vì chúng được hình thành dựa trên trình độ phát triển của lực lượng sản xuất, của các thành
phần kinh tế khác nhau.
- Mâu thuẫn giữa kinh tế thị trường với mục tiêu xây dựng con người XHCN
Trong nền kinh tế thị trường các mối quan hệ kinh tế giữa con người với con người
cũng được biểu hiện thông qua thị trường, tức là thông qua việc mua - bán, trao đổi hàng
hoá, tiền tệ. Trong kinh tế thị trường, các quan hệ hàng hoá, tiền tệ phát triển mở rộng, bao
quát trên mọi lĩnh vực, có ý nghĩa phổ biến đối với người sản xuất và người tiêu dùng. Do

nảy sinh và hoạt động một cách khách quan trong những điều kiện lịch sử nhất định, kinh
tế thị trường phản ánh trình độ văn minh và sự phát triển của xã hội, là nhân tố phát triển
sức sản xuất, tăng trưởng kinh tế, thúc đẩy xã hội tiến lên. Tuy nhiên, kinh tế thị trường
cũng có những hạn chế tự thân, đặc biệt là tính tự phát mù quáng, sự cạnh tranh lạnh lùng
dẫn đến sự phá sản thất nghiệp, hay khủng hoảng chu kỳ…
Như vậy, mặc dù mô hình kinh tế thị trường tự do có tác dụng thúc đẩy sự phát triển
mạnh mẽ nền kinh tế tuy nhiên những mâu thuẫn nội tại không cho phép chúng ta để cho
thị trường quá tự do phát triển, mà là phát triển trong sự điều tiết của nhà nước. Nghĩa là
kết hợp hài hòa giữa hai thuyết “Bàn tay vô hình” và “Bàn tay hữu hình”.
4.2.3. Sự kết hợp hài hòa cả hai bàn tay
“Trước đổi mới, kinh tế Việt Nam dựa trên 2 hình thức tổ chức chủ yếu là xí nghiệp
quốc doanh và hợp tác xã. Nhà nước điều hành nền kinh tế thông qua cơ chế kế hoạch hóa
tập trung và chế độ bao cấp hiện vật. Với cơ chế này, người ta thường chỉ nghĩ đến và nhấn
mạnh đến vai trò của bàn tay hữu hình - bàn tay quản lý của nhà nước đối với nền kinh tế.

Nhóm 3 – Lớp VB15QT004

Trang 14

GVHD: TS. Phạm Thăng


Đường lối cách mạng của Đảng Cộng Sản Việt Nam

Kinh tế thị trường tự do

Các xí nghiệp quốc doanh, thậm chí một số lĩnh vực của các hợp tác xã (như cung
ứng vật tư, phân phối sản phẩm trong nội bộ, tiêu thụ sản phẩm,…) nhưng cũng chỉ như
phân xưởng, đội sản xuất, cửa hàng, mà giám đốc gần như không có quyền tự chủ như
Quản đốc, Đội trưởng, Cửa hàng trưởng hiện nay. Sản xuất cái gì, sản xuất bao nhiêu, tiêu

thụ ở đâu, giá cả thế nào, lao động tiền lương ra sao, cùng với tem phiếu định lượng, lấy
vốn ở đâu, xử lý lãi do nhà nước thu, lỗ đều do cấp trên (Nhà nước) định.
Do nhà nước “ôm” nhưng “ôm” không xuể, còn các chủ thể sản xuất kinh doanh
không những không phát huy được tính chủ động sáng tạo, trái lại còn trông chờ, ỷ lại vào
nhà nước. Kết quả dẫn đến tăng trưởng kinh tế chậm, các quan hệ chủ yếu của kinh tế vĩ
mô bị mất cân đối.
Khi nền kinh tế chuyển đổi sang sản xuất hàng hóa nhiều thành phần, hoạt động
theo cơ chế thị trường, thì cơ chế thị trường đã thổi một luồng sinh khí mới vào nền kinh
tế, có tác động giải phóng sức sản xuất, đổi mới phân phối, đổi mới quản trị doanh nghiệp
và đổi mới tư duy quản lý kinh tế và cũng xuất hiện “bàn tay vô hình” tham gia vào việc
điều tiết nền kinh tế.

KẾT LUẬN
Nhìn chung, mô hình kinh tế thị trường tự do trên cơ sở lý thuyết “Bàn tay vô hình”
đề cập đến vấn đề tự do cho nền kinh tế, để tự thân nền kinh tế vận động và điều hoà mà
không cần tới sự can thiệp, quản lý của nhà nước. Sở dĩ có thể làm được như vậy là vì mỗi

Nhóm 3 – Lớp VB15QT004

Trang 15

GVHD: TS. Phạm Thăng


Đường lối cách mạng của Đảng Cộng Sản Việt Nam

Kinh tế thị trường tự do

người đều theo đuổi lợi ích của riêng mình, từ đó vô tình thúc đẩy, phát triển lợi ích cho
toàn xã hội.

Tuy còn một số hạn chế, nhưng không thể phủ nhận những đóp góp to lớn của
A.Smith. Ông được xem là cha đẻ của nền kinh tế thị trường mà cho đến ngày nay vẫn còn
có giá trị.
Vận dụng lý thuyết bàn tay vô hình vào nền kinh tế thị trường định hướng xã hội
chủ nghĩa của nước ta cần có sự chọn lọc, đó là vẫn để nền kinh tế hoạt động một cách tự
do tương đối, nhưng nhất thiết phải có vai trò điều tiết và quản lý ở tầm vĩ mô của nhà
nước. Nhà nước có thể đề ra những đường lối, chủ trương để kích thích hoặc kiềm chế nền
kinh tế.

TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. TS Nguyễn Minh Tuấn; TS Nguyễn Hữu Thảo, Giáo trình Lịch sử các học thuyết kinh
tế, Nxb Đại học Quốc gia TP. HCM

Nhóm 3 – Lớp VB15QT004

Trang 16

GVHD: TS. Phạm Thăng


Đường lối cách mạng của Đảng Cộng Sản Việt Nam

Kinh tế thị trường tự do

2. Vũ Văn Trình – Nguyễn Tiến Dũng – Vũ Văn Nghinh, Lịch sử các học thuyết kinh tế,
Khoa Kinh tế, Đại học Quốc gia TP.HCM
3. />
4. />5. />6.
7. />8. />%83m-kinh-t%E1%BA%BF-th%E1%BB%8B-tr%C6%B0%E1%BB%9Dng
9. />10. />%E1%BB%B1_do

11. />12. />
Nhóm 3 – Lớp VB15QT004

Trang 17

GVHD: TS. Phạm Thăng