Một số biện pháp giúp học sinh học tốt phần lịch sử thế giới trong chương trình lịch sử lớp 8 tại trường THCS lạc hoà

Sáng kiến kinh nghiệm Lịch sử lớp 8

MỤC LỤC
Phần 1. ĐẶT VẤN ĐỀ ………………………………………………… 2
1. Lí do chọn đế tài ………………………………………………. 2
2. Mục đích nghiên cứu ...………………………………………... 3
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu …………………………….. 4
Phần 2. GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ……………………………………….. 5
1. Đặc điểm tình hình ……………………………………………. 5
2. Các biện pháp thực hiện ………………………………………. 6
2.1. Giúp học sinh nắm vững thuật ngữ ……………………..... 6
2.2. Tìm hiểu nội dung bằng “Nêu vấn đề” …………………... 9
3. Kết quả đạt được ……………………………………………… 15
Phần 3. KẾT THÚC VẤN ĐỀ ………………………………………… 16
1. Lời kết ………………………………………………………… 16
2. Bài học kinh nghiệm ………………………………………….. 16
3. Kiến nghị ……………………………………………………… 17
TÀI LIỆU THAM KHẢO ……………………………………………… 18

Trang 1


Sáng kiến kinh nghiệm Lịch sử lớp 8

Phần một. ĐẶT VẤN ĐỀ
1. Lí do chọn đề tài
Bộ môn lịch sử ở trường phổ thông có vai trò rất quan trọng, nó cung cấp cho
người học những kiến thức cơ bản về lịch sử phát triển của xã hội loài người và lịch
sử dân tộc. Trên cơ sở đó giáo dục, khơi dậy những tình cảm, tư tưởng, đạo đức làm
chuẩn mực cho mọi hành vi trong cuộc sống, góp phần phát triển toàn diện học
sinh.

Trong sự nghiệp đổi mới giáo dục hiện nay, việc phát huy tính tích cực học tập
của học sinh nhằm nâng cao chất lượng học tập bộ môn đang là mối quan tâm hàng
đầu. Riêng với bộ môn lịch sử, người giáo viên cũng không ngừng tìm kiếm, vận
dụng các biện pháp để phát huy vai trò chủ thể của học sinh, nâng cao chất lượng
giáo dục.
Trong quá trình dạy học lịch sử lớp 8 tại Trường THCS Lạc Hoà tôi đã cố gắng
đi sâu vào tìm hiểu các nguyên nhân dẫn đến những hạn chế của quá trình dạy – học
để có biện pháp khắc phục cũng như tìm tòi, vận dụng nhiều biện pháp khác nhau
vào việc hướng dẫn học sinh khám phá những tri thức mới. Từ đó nâng cao hiệu
quả dạy học bộ môn lịch sử.
Cơ sở lí luận
Mục đích của việc dạy học lịch sử ở trường là người giáo viên không chỉ
giúp cho học sinh hình dung được những kết quả của quá khứ, biết và ghi nhớ các
sự kiện - hiện tượng của lịch sử mà quan trọng hơn là hiểu được lịch sử tức là phải
nắm được bản chất của sự kiện. Trong phát triển tư duy của học sinh việc sử dụng
các thao tác lô - gic có ý nghĩa rất quan trọng. Thông thường giáo viên sử dụng các
thao tác chủ yếu như so sánh để tìm ra sự giống nhau và khác nhau về bản chất các
sự kiện, phân tích và tổng hợp (giúp học sinh khái quát các sự kiện), quy nạp, diễn
dịch... Để thực hiện những thao tác như vậy có thể dùng nhiều cách, nhiều phương
tiện khác nhau (đồ dùng trực quan, tài liệu giải thích ....). Song như vậy chưa đủ nên
giáo viên cần vận dụng nhiều biện pháp khác như nắm vững khái niệm, liên hệ kiến
thức cũ, nêu vấn đề, ... để giúp học sinh nắm vững nội dung bài học.
Trang 2


Sáng kiến kinh nghiệm Lịch sử lớp 8

Cơ sở thực tiễn
Ở trường THCS Lạc Hoà, đa số học sinh còn ngại và chưa có sự say mê môn
học lịch sử, cho nên việc ghi nhớ các sự kiện, hiện tượng, nhân vật lịch sử ... còn

phần hạn chế. Thực tế đó đặt ra một vấn đề là người giáo viên phải làm sao giúp
học sinh hứng thú, hiểu, nhớ nội dung bài học.
Trong quá trình dạy học lịch sử lớp 8 tôi thấy một vấn đề đặt ra là các khái
niệm mới rất nhiều. Nắm được khái niệm sẽ góp phần hiểu và nhớ nội dung. Hiện
nay, trong học tập, đa số học sinh còn thụ động, mà yêu cầu mới đòi hỏi các em
phải là chủ thể của hoạt động học nên giáo viên cần hướng các em hoạt động nhiều
hơn nên dạy học “nêu vấn đề” là quan trọng.
Trên cơ sở đó, để góp phần vào việc đổi mới phương pháp dạy học nói
chung, dạy học lịch sử nói riêng, bản thân tôi mạnh dạn trình bày: “Một số biện
pháp giúp học sinh học tốt phần Lịch sử thế giới trong chương trình Lịch sử lớp
8 tại Trường THCS Lạc Hoà”.
Với việc nghiên cứu đề tài này, tôi mong muốn sẽ góp phần vào giúp giáo
viên tiến hành một giờ dạy học hiệu quả tốt hơn, học sinh tích cực, chủ động trong
việc tiếp thu lĩnh hội kiến thức của bài học. Đây cũng là lí do tôi chọn đề tài này.
2. Mục đích nghiên cứu
Khi chọn hướng nghiên cứu “Một số biện pháp giúp học sinh học tốt phần
Lịch sử thế giới trong chương trình Lịch sử lớp 8 tại Trường THCS …” với mục
đích giúp học sinh nhớ, hiểu nội dung bài học. Qua đó yêu thích môn học để từ đó
phát huy hơn nữa vai trò trung tâm của học sinh. Đồng thời giúp các em rèn luyện
khả năng phân tích, tổng hợp, đánh giá một sự kiện lịch sử. Ngoài ra với mục đích
để trao đổi với đồng nghiệp để cùng nhau bổ khuyết, xây dựng cho giải pháp càng
hoàn thiện hơn trong quá trình áp dụng.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Đối với đề tài sáng kiến này tôi chỉ tập trung trình bày hai vấn đề:
- Giúp học sinh nắm vững khái niệm;
- Dạy học nêu vấn đề.
Trang 3

Sáng kiến kinh nghiệm Lịch sử lớp 8

3.2. Phạm vi nghiên cứu
Sáng kiến kinh nghiệm này được vận dụng vào thực tế giảng dạy ở ba lớp
8A1, 8A2,, 8A3 thuộc trường THCS Lạc Hoà.
Trong sáng kiến này các ví dụ chủ yếu lấy từ các bài thuộc phần Lịch sử thế
giới cận đại.

Trang 4


Sáng kiến kinh nghiệm Lịch sử lớp 8

Phần hai: GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ
1. Đặc điểm tình hình
1.1. Thuận lợi
Chương trình lịch sử lớp 8 được soạn mang tính hệ thống cao. Điều này tạo
điều kiện thuận lợi cho quá trình dạy – học của thầy và trò.
Ban giám hiệu cũng như tổ chuyên môn thường xuyên quan tâm, tạo điều
kiện cho giáo viên môn Lịch sử dạy tốt, vận dụng kinh nghiệm vào công tác giảng
dạy để nâng cao hiệu quả dạy dọc.
Giáo viên trong tổ thường xuyên dự giờ, rút kinh nghiệm, hỗ trợ nhau trong
quá trình công tác. Nhờ vậy có thể học hỏi kinh nghiệm của nhau, phát huy điểm
tích cực, hạn chế những yếu kém trong dạy học.
Bản thân tôi cũng có nhiều năm dạy môn Lịch sử nên cũng có nhiều kinh
nghiệm và trong việc vận dụng những biện pháp mới cũng như hướng dẫn học sinh
thực hiện các biện pháp mình đưa ra.
Học sinh đa số có cố gắng trong quá trình tiếp thu bài cũng như hình thành và
rèn luyện kĩ năng cho mình. Một số học sinh có khả năng tiếp thu nhanh kiến thức,
ý thức tốt việc học môn Lịch sử.

1.2. Khó khăn
Nhìn chung cơ sở vật chất của nhà trường còn nhiều hạn chế nên ảnh hưởng
đến hiêu quả dạy học của các môn học nói chung và môn Lịch sử nói riêng.
Do đặc điểm lứa tuổi của học sinh giai đoạn này thường tiếp thu tốt nhưng
cũng nhanh quên; các em còn ngại khó, hễ gặp vấn đề hơi khó là muốn dừng lại.
Ý thức học tập của một số em còn hạn chế. Lịch sử lại bị coi là môn phụ nên
học sinh chưa chú trọng học.
1.3. Thực trạng
Về phía giáo viên, trước đây khi dạy tôi chủ yếu giúp học sinh nắm được nội
dung trong SGK, chưa chú ý đến việc học sinh có hiểu khái niệm hay không. Coi
nhẹ việc hệ thống kiến thức cho các em.

Trang 5


Sáng kiến kinh nghiệm Lịch sử lớp 8

Khi phát huy vai trò của học sinh trong dạy học chủ yếu là qua hệ thống câu
hỏi, thảo luận nhóm, hỏi đáp, trao đổi. Nhưng chỉ vậy thì tính độc lập với giáo viên
của các em vẫn chưa cao, chưa phát huy được khả năng phản biện của người học.
Về phía học sinh, vốn ngôn ngữ còn hạn chế, ảnh hưởng đến khả năng hiểu
khái niệm lịch sử dẫn đến khó nhớ nội dung. Một số học sinh chưa ý thức việc học
lịch sử là quan trọng nên lơ là việc học …
Số liệu thống kê chất lượng khi chưa áp dụng SKKN
Tổng số HS

Giỏi

Khá

TB

Yếu

Kém

90

9 (10%)

15 (16.7%)

50 (55.6)

16 (17.7%)

/

2. Các biện pháp thực hiện để nâng cao cải tiến thực trạng
2.1. Giúp học sinh nắm vững thuật ngữ (khái niệm)
Trong SGK đã cung cấp cho học sinh nhiều thuật ngữ mới nhưng chừng đó
vẫn không đủ. Chương trình lịch sử lớp 8 có rất nhiều khái niệm mới. Những khái
niệm này nếu không nắm được sẽ rất khó hiểu, khó nhớ các nội dung được học.
Chính vì vậy trong quá trình dạy – học, bằng cách này hay cách khác, giáo viên
phải giúp học sinh nắm được nội hàm của khái niệm. Làm được điều đó học sinh sẽ
dễ hiểu nội dung học tập hơn. Khi đã hiểu HS sẽ dễ nhớ hơn.
Hiện nay, tại nhiều trường vùng sâu, vùng xa có một đặc điểm là nhìn chung
học sinh tương đối nghèo vốn từ, dẫn đến không hiểu hoặc hiểu sai nghĩa của từ.
Bên cạnh nguyên nhân khách quan là trường có học sinh thuộc nhiều dân tộc
khác nhau, các em giao tiếp chủ yếu bằng ngôn ngữ của dân tộc mình, thì chủ yếu là

do yếu tố chủ quan – tiếp xúc xã hội chưa nhiều, đọc sách báo ít, học sinh không
chịu chủ động làm giàu vốn từ vựng cho mình.
Nghèo vốn từ, không hiểu nghĩa của từ là một trong những nguyên nhân làm
cho việc hiểu, ghi nhớ khó từ đó tiếp thu và nghi nhận tri thức bị hạn chế (đặc biệt
là trong việc học các môn xã hội). Để giải quyết vấn đề này, trong quá trình
dạy - học môn lịch sử giáo viên cần cho học sinh hiểu các khái niệm.
Trong SGK lịch sử lớp 8 có một số khái niệm các em đã được tiếp xúc ở
lớp 7. Đối với loại này giáo viên chỉ cần cho học sinh nhắc lại khi sử dụng lần đầu ở
lớp 8. Ví dụ như các khái niệm khởi nghĩa, giai cấp, tầng lớp, quân chủ, quân chủ
Trang 6


Sáng kiến kinh nghiệm Lịch sử lớp 8

chuyên chế … Đối với khái niệm mới, người dạy phải cho các em nắm vững. Việc
giảm tải chương trình của Bộ Giáo dục và Đào tạo sẽ tạo nhiều điều kiện thuận lợi
hơn cho việc này. Để thực hiện biện pháp này ta có một số cách sau:
Cách thứ nhất: Đầu năm giáo viên cung cấp cho học sinh những khái niệm
trong chương trình lớp 8 thông qua một bản in (từ đó học sinh có thể tự photo cho
mình một bản) theo mẫu sau:
St
t

Khái niệm

Nội dung của khái niệm
Hình thái kinh tế - xã hội sau chế độ phong
kiến, tư liệu sản xuất (điều kiện về vật chất)

1

Chủ nghĩa tư bản

do giai cấp tư sản chiếm giữ dùng làm
phương tiện để bóc lột sức lao động của công
nhân.
Cuộc cách mạng do giai cấp tư sản lãnh đạo

2

3

4

Cách mạng tư sản

Cách mạng dân chủ tư sản
kiểu mới

Vô sản

nhằm lật đổ chế độ phong kiến, thiết lập nền
thống trị của giai cấp tư sản, mở đường cho
sự phát triển của chủ nghĩa tư bản.
Cuộc cách mạng do giai cấp vô sản lãnh đạo
làm nhiệm vụ của cách mạng tư sản là lật đổ
chế độ phong kiến.
Giai cấp công nhân, những người lao động
nghèo và bị bóc lột. Không có tư liệu sản
xuất.

Người thuộc giai cấp làm giàu bằng cách bóc

5

Tư sản

lột sức lao động làm thuê. Nắm tư liệu sản
xuất.
Chế độ vua (hoặc nữ hoàng) vẫn còn tồn tại

6

Quân chủ lập hiến

nhưng không nắm thực quyền. Quyền lực
nằm trong tay chính phủ, nghị viện.
Nhà nước không có vua, quyền tối cao thuộc

7

Cộng hòa

về các cơ quan do dân bầu (trực tiếp hoặc
gián tiếp).
Trang 7


Sáng kiến kinh nghiệm Lịch sử lớp 8

8

Công đoàn

9

Xuất khẩu tư bản

10

Cách mạng công nghiệp

…

…

Tổ chức quần chúng của công nhân viên
chức, đấu tranh đòi quyền lợi.
Đầu tư của các nước tư bản ra nước ngoài
nhằm thu lại lợi nhuận ở nước ngoài.
Bước nhảy vọt từ sản xuất thủ công (sản xuất
bằng tay chân) sang sản xuất bằng máy móc.
…

Thông qua bản in này học sinh sẽ nắm được nội hàm của các khái niệm. Từ
đây cứ đến bài nào có khái niệm liên quan thì giáo viên sẽ hỏi học sinh về khái
niệm đó.
Ví dụ 1. Khi dạy bài 1 – Những cuộc cách mạng tư sản đẩu tiên, sau khi
dạy xong mục II3 – Ý nghĩa của cách mạng tư sản Anh cuối thế kỉ XVII, giáo viên
đặt câu hỏi:
Các em đã tìm hiểu xong hai cuộc cách mạng tư sản (Hà Lan và Anh), theo

em thế nào là cách mạng tư sản?
Học sinh sẽ trả lời được: Cuộc cách mạng do giai cấp tư sản lãnh đạo nhằm
lật đổ chế độ phong kiến, thiết lập nền thống trị của giai cấp tư sản, mở đường cho
sự phát triển của chủ nghĩa tư bản.
Sang các nội dung khác như bài 2 – Cách mạng tư sản Pháp cuối thế kỉ
XVIII, hay bài 3 – Chủ nghĩa tư bản được xác lập trên phạm vi thế giới, giáo viên
cho học sinh nhắc lại.
Ví dụ 2. Khi dạy bài 6 – Các nước Anh, Pháp, Đức, Mĩ cuối thế kỉ XIX –
đầu thế kỉ XX, khi dạy mục I1 – Anh, khi nói về vvai trò của kinh tế Anh có khái
niệm xuất khẩu tư bản, giáo viên có thể hỏi:
Xuất khẩu tư bản là gì?
Học sinh sẽ trả lời được: Đầu tư của các nước tư bản ra nước ngoài nhằm
thu lại lợi nhuận ở nước ngoài.
Ở đây có thể đặt thêm câu hỏi: “Anh xuất khẩu tư bản bằng cách nào?” để
học sinh thấy được Anh xuất khẩu bằng đầu tư sang các nước thuộc địa (mục đích

Trang 8


Sáng kiến kinh nghiệm Lịch sử lớp 8

là để khi học ở mục I2 – Pháp, các em sẽ so sánh cách xuất khẩu tư bản của hai
nước)
Cứ như vậy giáo viên cho các em tìm hiểu các thuật ngữ mới khi nó xuất
hiện. Và sẽ nhắc lại khi có điều kiện để các em nhớ.
Cách thứ hai: Cách này hay hơn cách thứ nhất ở chỗ giáo viên có thể cho
học sinh tự khám phá nội dung thuật ngữ bằng các câu hỏi gợi ý (nếu không trả lời
được câu hỏi thứ nhất). Như vậy các em sẽ hiểu được bản chất khái niệm. Vừa gây
hứng thú cho học sinh (vì các em tự tìm ra), vừa giúp nhớ được tốt hơn.
Theo cách này, giáo viên giúp học sinh hiểu khái niệm ở từng đơn vị bài học.

Học đến đâu tìm hiểu đến đó. Và cũng giống cách thứ nhất – khi đến các bài khác
giáo viên cho học sinh nhắc lại khái niệm.
Ví dụ 1: Khi dạy bài 1 – Những cuộc cách mạng tư sản đẩu tiên, sau khi
dạy xong mục II3 – Ý nghĩa của cách mạng tư sản Anh cuối thế kỉ XVII, giáo viên
đặt câu hỏi:
Các em đã tìm hiểu xong hai cuộc cách mạng tư sản (Hà Lan và Anh), theo
em thế nào là cách mạng tư sản?(câu hỏi gợi ý: Cách mạng do giai cấp nào lãnh
đạo? Mục đích của cách mạng là gì?).
Học sinh sẽ trả lời được: Cuộc cách mạng do giai cấp tư sản lãnh đạo nhằm
lật đổ chế độ phong kiến, thiết lập nền thống trị của giai cấp tư sản, mở đường cho
sự phát triển của chủ nghĩa tư bản.
Ví dụ 2: Dạy bài 7 – Phong trào công nhân quốc tế cuối thế kỉ XIX – đầu
thế kỉ XX, ở mục II1 – Lê – nin và việc thành lập chính đảng vô sản kiểu mới ở
Nga, sau khi cho học sinh trả lời câu hỏi trong sách giáo khoa: “Những điểm nào
chứng tỏ Đảng Công nhân xã hội dân chủ Nga là đảng kiểu mới?” xong giáo viên
đặt tiếp câu hỏi:
Đặc trưng nổi bật nhất của “đảng kiểu mới” là gì? (câu hỏi gợi ý: đảng do
giai cấp nào lãnh đạo? Phục vụ lợi ích cho giai cấp nào?).
Học sinh trả lời được: Đảng do giai cấp vô sản lãnh đạo, phục vụ lợi ích cho
giai cấp vô sản và nhân dân lao động.

Trang 9


Sáng kiến kinh nghiệm Lịch sử lớp 8

Ví dụ 3: Cũng trong bài 7 – Phong trào công nhân quốc tế cuối thế kỉ XIX –
đầu thế kỉ XX, ở mục II2 – Cách mạng Nga 1905 – 1907, sau khi dạy xong giáo
viên có thể hỏi: Cách mạng dân chủ tư sản kiểu mới là gì? (Câu hỏi gợi ý: Giai cấp
nào lãnh đạo? Nhiệm vụ của cách mạng là gì?).

Học sinh trả lời được: Cách mạng dân chủ tư sản kiểu mới là cuộc cách
mạng do giai cấp vô sản lãnh đạo, làm nhiệm vụ lật đổ chế độ phong kiến (vốn là
nhiện vụ của cách mạng tư sản kiểu cũ – do giai cấp tư sản lãnh đạo).
Các khái niệm này có thể có hoặc không có (như khái niệm Cách mạng dân
chủ tư sản kiểu mới) trong SGK, nhưng dù có hay không giáo viên cần cho học sinh
khắc sâu, ghi nhớ các khái niệm (nhưng cần tránh gây áp lực cho học sinh). Khái
niệm cung cấp cho học sinh cần ngắn gọn, không dài dòng, dễ hiểu, tránh mơ hồ.
Nếu không đáp ứng được yêu cầu này rất dễ phản tác dụng: học sinh khó nhớ, tăng
dung lượng kiến thức bài học, học sinh sợ môn Lịch sử, …
Để học sinh nhớ tốt, trong dạy học lịch sử, cần tìm hiểu khái niêm, giáo viên
nên đặt câu hỏi để học sinh tự tìm hiểu trước ( yêu cầu học sinh tìm hiểu những khái
niệm mới ở bài tiếp theo).
Ví dụ: Dạy xong bài 5 – Công xã Pa – ri 1871, giáo viên yêu cầu học sinh về
nhà tìm hiểu khái niệm “Công ti độc quyền” sẽ có trong bài 6 - Các nước Anh,
Pháp, Đức, Mĩ cuối thế kỉ XIX – đầu thế kỉ XX
Trong quá trình học, nếu học sinh trả lời đúng thì cần tuyên dương và
khuyến khích bằng điểm số. Làm như vậy sẽ để lại ấn tượng sâu sắc hơn là giáo
viên tự cung cấp cho học sinh.
Cách thứ ba: Kết hợp cách thứ nhất và cách thứ hai. Có nghĩa là đầu năm
giáo viên cung cấp cho học sinh một hệ thống các khái niệm nhưng đến mỗi đơn vị
bài học giáo viên vẫn yêu cầu học sinh nhắc lại khái niệm liên quan đến bài học.
Bởi không phải học sinh nào cũng có ý thức tìm hiểu khi được cung cấp tài liệu.
Giải thích nghĩa của khái niệm tưởng chừng không có ý nghĩa đối học sinh
nhưng thực chất lại rất quan trọng. Ta thử hình dung, nếu học sinh không nắm được
khái niệm “tư sản” và “vô sản” thì điều gì sẽ xảy ra? Chắc chắn sẽ có nhiều học
sinh lẫn lộn giữa hai khái niệm này và đưa ra câu trả lời sai. Bên cạnh đó, khi khắc
Trang 10


Sáng kiến kinh nghiệm Lịch sử lớp 8

sâu được khái niệm, học sinh sẽ nhớ được lâu và như vậy các em có thể sử dụng nó
bất cứ lúc nào, ở đâu, và dù ai hỏi đến cũng trả lời được.
Có lẽ trong cuộc đời giáo viên không gì hạnh phúc hơn khi học sinh của mình
có thể vận dụng kiến thức do mình hướng dẫn vào cuộc sống.
2.2. Tìm hiểu nội dung bằng “Nêu vấn đề”.
Nêu vấn đề ở đây được hiểu là giáo viên nêu lên các yêu cầu cần tìm hiểu
trong mỗi mục để học sinh tự tìm ra vấn đề và trình bày đầy đủ nội dung của mỗi
mục.
Dạy – học bằng biện pháp này có thể áp dụng được cho tất cả các bài. Ưu
điểm là phát huy được nhiều hơn vai trò chủ thể của học sinh, giúp các em cải thiện
khả năng trình bày, khả năng thuyết trình. Khi các em đã thành thạo, giáo viên có
thể hướng các em đến việc tranh luận trong khi tìm hiểu vấn đề. Nhờ đó tiết học trở
nên sinh động và dễ đạt mục tiêu bài học hơn
Khi áp dụng biện pháp này giáo viên cần xác định trước trong mục đó có mấy
vấn đề cần làm rõ rồi nêu ra cho học sinh tự tìm thông qua hoạt động cá nhân hoặc
trao đổi với các bạn khác. Xác định các câu hỏi để làm rõ vấn đề, nâng cao, mở
rộng ... Các câu hỏi trong từng mục trong SGK cần được làm rõ khi tìm hiểu.
Ví dụ 1. Khi dạy mục I1 - Tình hình kinh tế trong bài 2 – Cách mạng tư sản
Pháp thế kỉ XVIII, giáo viên không đặt từng câu hỏi riêng lẻ mà yêu cầu học sinh
tìm hiểu và trình bày các vấn đề:
- Tình hình nông nghiệp;
- Tình hình công nghiệp;
- Thái độ thái độ của giai cấp thống trị đối với tình hình công nghiệp.
Ví dụ 2. Khi dạy mục I1 - Anh trong bài 6 - Các nước Anh, Pháp, Đức, Mĩ
cuối thế kỉ XIX – đầu thế kỉ XX giáo viên yêu cầu học sinh trình bày các vấn đề
sau:
- Kinh tế;
- Chính trị;
- Đối nội, đối ngoại.

Trang 11


Sáng kiến kinh nghiệm Lịch sử lớp 8

Ở bài 6, các yêu cầu này có thể áp dụng khi tìm hiểu về Pháp, Đức, Mĩ.
Ví dụ 3. Khi dạy mục II2 – Cách mạng Nga 1905 – 1907 trong bài 7 - Phong
trào công nhân quốc tế cuối thế kỉ XIX – đầu thế kỉ XX giáo viên yêu cầu học sinh
trình bày các vấn đề sau:
- Nguyên nhân dẫn đến cách mạng;
- Các sự kiện tiêu biểu (thời gian, diễn biến, kết quả);
- Kết quả chung của các phong trào , nguyên nhân, ý nghĩa.
Trong ví dụ 3, nếu học sinh trình bày được đầy đủ thì không cần đặt thêm câu
hỏi nào vì như vậy là đạt mục tiêu.
Giáo viên quy định thời gian cho học sinh tìm hiểu, sau đó yêu cầu học sinh
trình bày.
Những mục nào có nội dung ít, đơn giả thì ghi yêu cầu lên bảng, còn nội
dung dài, phức tạp có thể cho học sinh trao đổi, thảo luận bằng phiếu thảo luận
nhóm. Trong quá trình thảo luận ta có thể có những câu hỏi gợi ý nếu nội dung thảo
luận khó.
Ví dụ: Yêu cầu trong ví dụ 1 và 2 ta có thể ghi lên bảng, trong ví dụ 3 có nội
dung dài, hơi khó nên giáo viên có thể cho các em thảo luận nhóm bằng phiếu học
tập.
Sau khi học sinh trình bày xong giáo viên cho các học sinh khác nhận xét bổ
sung. Tới lúc này chúng ta có thể đặt thêm các câu hỏi phụ để làm rõ thêm vấn đề.
Ví dụ 1. Cũng trong ví dụ 1 (Tình hình kinh tế), khi học sinh trình bày, nhận
xét, bổ sung xong giáo viên có thể đặt câu hỏi: Tại sao chế độ phong kiến lại tìm
cách cản trở sự phát triển của công, thương nghiệp?
Giáo viên gợi ý cho học sinh trả lời được: là do phong kiến luôn tìm cách kìm
hãm giai cấp tư sản phát triển. Đây là đặc điểm chung.

Ví dụ 2. . Khi dạy mục I1 - Anh trong bài 6 - Các nước Anh, Pháp, Đức, Mĩ
cuối thế kỉ XIX – đầu thế kỉ XX, học sinh trình bày, nhận xét bổ sung xong giáo
viên có thể đặt thêm các câu hỏi để làm rõ thêm vấn đề:
Câu 1. Nguyên nhân nào khiến Anh từ chỗ đứng đầu thế giới về công nghiệp
đến giai đoạn này xuống vị trí thứ ba?
Trang 12


Sáng kiến kinh nghiệm Lịch sử lớp 8

Câu 2. Vì sao giai cấp tư sản Anh chú trọng đầu tư vào thuộc địa?
Câu 3. Tại sao Anh được gọi là “chủ nghĩa đế quốc thực dân”?
Giáo viên giúp học sinh trả lời được:
Câu 1. (Có trong SGK).
Câu 2. Đầu tư vào thuộc địa vì có nguồn lực lao động dồi dào, rẻ mạt, đỡ
tốn phí vận chuyển tài nguyên về chính quốc, …
Câu 3. Vì Anh là nước chuyên đi xâm lược thuộc địa, có thuộc địa nhiều nhất
thế giới.
Khi mới sử dụng biện pháp này giáo viên cần hướng dẫn kĩ cho học sinh, nếu
ở lớp nào làm không tốt giáo viên có thể làm mẫu để học sinh làm theo (từ đó các
em có thể sáng tạo để hoàn thiện kĩ năng).
Những tiết đầu có thể đa số học sinh sẽ đọc chứ không nói. Giáo viên cần
hướng dẫn, làm mẫu để các em trình bày bằng các nói. Yêu cầu các em tóm tắt, khái
quát vấn đề. Sau đó lấy các ý trong sách giáo khoa để chứng minh. Làm được như
vậy cũng là góp phần giúp các em hoàn thiện kĩ năng nói. Một kĩ năng rất quan
trọng trong cuộc sống.
Trong dạy học, với biện pháp này giáo viên phát huy được vai trò trung tâm
của học sinh nhiều hơn. Giúp học sinh làm quen, hoàn thiện kĩ năng thuyết trình,
khả năng tranh luận.
Khi học sinh đã thành thạo giáo viên sẽ hướng dẫn học sinh cách “chất vấn”.

Tức là khi bạn trình bày xong các học sinh trong lớp sẽ đặt câu hỏi để bạn trả lời.
Ban đầu các em chưa quen nên thường e ngại. Giáo viên cố gắng động viên để các
em mạnh dạn. Khi đã quen thì việc đặt câu hỏi sẽ tự nhiên và nhờ vậy lớp học rất
sôi động.
Các câu hỏi của học sinh nhìn chung là tốt, có những câu hỏi gây được sự chú
ý của cả lớp làm cho lớp trở nên sinh động. Có câu lại “làm khó” học sinh trả lời.
Lúc này chính là cơ hội để các học sinh khác “thể hiện mình”. Khi không ai trả lời
được thì giáo viên giúp các em làm rõ nội dung câu hỏi.

Trang 13


Sáng kiến kinh nghiệm Lịch sử lớp 8

Ví dụ: Dạy bài 9 - Ấn Độ thế kỉ XVIII – đầu thể kỉ XX, khi xong mục II –
Phong trào đấu tranh giải phóng dân tộc của nhân dân Ấn Độ có học sinh đã đặt
câu hỏi: Tại sao Đảng Quốc đại lại phân hóa thành hai phái?
Tuy nhiên cũng không phải không có những câu hỏi không hợp lí. Trong
trường hợp đó giáo viên không nên phê bình hay la rầy các em mà nên giải thích tại
sao câu hỏi đó không hợp lí.
Biện pháp này, ngoài những ưu điểm đã nêu ở trên nó còn giúp học sinh phát
huy, rèn luyện khả năng nhận định vấn đề chính khi đọc sách, rèn khả năng tự xác
định nội dung chính trong một đơn vị bài học. Khi học sinh đã quen với cách làm
này giáo viên sẽ nâng cao thêm một bước – yêu cầu học sinh tự xác định vấn đề
chính trong mỗi mục mà các em sẽ tìm hiểu.
Ví dụ 1: Khi dạy mục I – Trung Quốc bị các nước đế quốc chia xẻ trong bài
10 – Trung Quốc giữa thế kỉ XIX – đầu thế kỉ XX, giáo viên yêu cầu: Các em hãy
xác định những vấn đề cần làm rõ trong mục này?
Học sinh trả lời: Nguyên nhân Trung Quốc bị xâm chiếm. Các nước xâm
chiếm Trung Quốc.

Ví dụ 2: Cũng tương tự ví dụ 1, khi dạy mục I – Quá trình xâm lược của
chủ nghĩa thực dân ở các nước Đông Nam Á trong bài 11 – Các nước Đông Nam
Á cuối thế kỉ XIX – đầu thế kỉ XX, giáo viên cũng sử dụng câu hỏi trên để học sinh
tự xác định.
Học sinh trả lời được: Nguyên nhân khiến các nước Đông Nam Á bị xâm
lược. Xác định được các nước bị tư bản phương Tây xâm lược.
Sau đó yêu cầu các em làm rõ vấn đề. Đặt một số câu hỏi cần thiết để làm rõ
nội dung, nâng cao, mở rộng, ...
Lúc mới áp dụng giáo viên chỉ yêu cầu các em xác định ở những mục có nội
dung đơn giản, sau đó mới yêu cầu các em làm việc với những mục có nội dung
khó – phức tạp hơn.
Ngoài ra khi tiến hành bước Dặn dò giáo viên cũng có thể yêu cầu các em về
nhà chuẩn bị trước ở bài tiếp theo: xác định các vấn đề cần làm rõ, làm rõ các vấn
đề đã xác định.
Trang 14


Sáng kiến kinh nghiệm Lịch sử lớp 8

Với biện pháp này học sinh sẽ hoạt động nhiều, chủ động hơn trong quá trình
lĩnh hội tri thức. Vai trò chủ thể hoạt động học của học sinh đã được phát huy. Giáo
viên phải hoạt động ít hơn, đóng vai trò là người hướng dẫn.
3. Kết quả đạt được
Trên đây là hai trong số những biện pháp mà tôi đã áp dụng (còn có các biện
pháp: so sánh, liên hệ kiến thức cũ, kể chuyện lịch sử) đem lại hiệu quả dạy – học
khả quan. Điểm nổi bật của những biện pháp này là đáp ứng được yêu cầu đổi mới
phương pháp dạy – học, vai trò của học sinh được phát huy nhiều hơn. Các em thấy
được giá trị của mình trong quá trình tiếp thu tri thức. Học sinh hiểu, nhớ tốt hơn.
Mức độ yêu thích môn học:
Lớp(sĩ số)

Nội dung
Trước khi áp dụng
kinh nghiệm
Sau khi áp dụng
kinh nghiệm

Không thích
Thích
Không thích
Thích

8A1 (47 HS)

8A2 ( 44 HS)

8A3 (43 HS)

Số
lượn
g

%

Số
lượng

%

Số
lượng

%

28
19

59.6
40.4

24
20

54.5
45.5

29
14

67.4
32.6

Mức độ nắm vững nội dung bài học:
Tổng số HS

Giỏi

Khá

TB

Yếu

Kém

Phần 3. KẾT THÚC VẤN ĐỀ
1. Lời kết
Trên đây là một số biện pháp giúp học sinh học tốt phần lịch sử thế giới trong
chương trình Lịch sử 8. Đó cũng là những gì tôi tích luỹ được trong quá trình dạy
lịch sử của tôi.
Với các biện pháp trên, học sinh hiểu, nhớ bài tốt hơn. Các em hứng thú học
tập. Tăng tính cạnh tranh giữa các học sinh. Vai trò chủ thể hoạt động học được
Trang 15


Sáng kiến kinh nghiệm Lịch sử lớp 8

phát huy. Nhiều học sinh mạnh dạn hơn. Giáo viên đánh giá năng lực học sinh
chính xác hơn. Bên cạnh đó còn rèn luyện cho các em một số kĩ năng cần thiết cho
học tập cũng như trong cuộc sống.
Những biện pháp trên được tôi rút ra từ thực tế cũng như thông qua trao đổi
với đồng nghiệp, có thể vẫn còn hạn chế. Vậy tôi mong được tiếp thu ý kiến đóng
góp của BGH, Hội đồng khoa học nhà trường và Hội đồng khoa học của Phòng giáo
dục – đào tạo để từ đó có thể trao đổi, rút kinh nghiệm giúp tôi nâng cao chất lượng
giảng dạy ở bộ môn.
2. Bài học kinh nghiệm
Sau khi áp dụng sáng kiến kinh nghiệm này, bản thân tôi đã rút ra một số
kinh nghiệm sau:
- Trước mỗi bài học, mỗi mục giáo viên cần nêu lên mục tiêu cần đạt. Điều
đó giúp học sinh hình dung được nội dung bài học.
- Với chương trình giảm tải của Bộ Giáo dục – Đào tạo, thời gian cho thầy và

trò hoạt động được thoải mái hơn. Tuy nhiên không phải vì thế mà lạm dụng, giáo
viên phải áp dụng các biện pháp hợp lí, bảo đảm thời gian, không gây ức chế cho
học sinh.
- Sự động viên, khích lệ của giáo viên là rất cần thiết. Đó có thể là những lời
khen, cũng có thể là điểm số. Giáo viên không chỉ mời học sinh xung phong trình
bày mà phải gọi cả các em không xung phong (có thể do không biết, lười suy nghĩ,
nhút nhát).
- Kết hợp nhiều phương pháp, biện pháp dạy học khác nhau. Sử dụng phương
tiện dạy học phù hợp ...
3. Kiến nghị
Để việc dạy – học lịch sử lớp 8 đạt hiệu quả cao hơn tôi có một số đề nghị
sau:
- Tranh ảnh, bản đồ lịch sử lớp 8 chưa đủ, còn thiếu nhiều nên cần bổ sung.
Cần có các tư liệu về âm thanh – video để phục vụ tốt hơn cho việc dạy – học.

Trang 16


Sáng kiến kinh nghiệm Lịch sử lớp 8

- Thường xuyên tổ chức các chuyên đề để các đồng nghiệp học hỏi, trao đổi
kinh nghiệm lẫm nhau. Giúp nhau tiến bộ.
- Nếu được, mỗi năm nhà trường nên tổ chức một cuộc thi về kiến thức lịch
sử (Như chương trình Theo dòng lịch sử của VTV 2) để tạo ra một sân chơi bổ ích
cho các em.
Có thể nói rằng qua việc thực hiện đê tài này tôi đã rút ra được cho mình rất
nhiều bài học từ việc xác định kiến thức bổ sung, soạn giáo án cho đến việc giảng
dạy.
Cuối cùng tôi xin chân thành cảm ơn BGH nhà trường, tổ Ngữ văn – GDCD đã
tạo điều kiện cho tôi hoàn thành sáng kiến kinh nghiệm này.

Lạc Hòa, ngày 30 tháng 9 năm 2013
Người thực hiện

TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Sách giáo khoa Lịch sử 8 – Phạm Ngọc Liên (Tổng chủ biên) NXB Giáo
dục.
2. Từ điển Lạc Việt 2009 – Công ti Cổ phần Tin học Lạc Việt

Trang 17


Sáng kiến kinh nghiệm Lịch sử lớp 8

PHIẾU NHẬN XÉT
1. Cấp cơ sở
Tổ chuyên môn:
……………………………………………………………………………………………..
……………………………………………………………………………………………..

Trang 18


Sáng kiến kinh nghiệm Lịch sử lớp 8
……………………………………………………………………………………………..
……………………………………………………………………………………………..

Tổ trưởng

Hội đồng thi đua trường
……………………………………………………………………………………………..

……………………………………………………………………………………………..
……………………………………………………………………………………………..
……………………………………………………………………………………………..

2. HĐ xét duyệt sáng kiến của Phòng GD&ĐT
……………………………………………………………………………………………..
……………………………………………………………………………………………..
……………………………………………………………………………………………..
……………………………………………………………………………………………..

Xếp loại: …………..

TM. HĐ xét SKKN

Trang 19