Quản lý thay đổi trong quá trình đổi mới phương pháp dạy học ở trường THCS

B ô GIÁO DUC VÀ ĐÀO TAO
•

•

•

TRƯỜNG ĐẠI HỌC s ư PHẠM HÀ NỘI 2
•

•

•

•

............ 08 C3 s o ...........

BÙI VĂN TÁM

QUẢN LÝ THAY ĐỎI TRONG
QUÁ TRÌNH ĐÔI MỚI PHƯƠNG PHÁP
DẠY HỌC Ở TRƯỜNG THCS

LUÂN
VĂN THAC
S ĩ K HOA HOC
GIÁO DUC
•
•
•

•

HÀ NÔI - NĂM 2015


B ô GIÁO DUC VÀ ĐÀO TAO
•

•

•

TRƯỜNG ĐẠI HỌC s ư PHẠM HÀ NỘI 2
—
ôs £3 so—

BÙI VĂN TÁM

QUẢN LÝ THAY ĐỔI TRONG
QUÁ TRÌNH ĐỔI MỚI PHƯƠNG PHÁP
DẠY HỌC Ở TRƯỜNG THCS
Chuyên ngành: Quản lý giáo dục
M ã số: 60.14.01.14

LUÂN
VĂN THAC
SĨ KH OA HOC
GIÁO DUC
•
•

•
•

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. ĐẶNG THÀNH HƯNG

HÀ NÔI - NĂM 2015


LỜI CẢM ƠN
Sau thời gian được học tập chương trình Cao học chuyên ngành Quản lý giáo
dục tại Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2 và nghiên cứu thực tiễn tại 03 trường
THCS huyện Yên Lạc, tỉnh Vĩnh Phúc, đến nay tác giả đã hoàn thành luận văn
“Quản lỉ thay đổi trong quá trình đổi mới phương pháp dạy học ở trường THCS *\
Để hoàn thành luận văn thạc sĩ này, tôi đã nhận được sự giúp đỡ của nhiều tập thể
và cá nhân.
Trước hết, tôi xin được bày tỏ lòng biết ơn chân thành đến các thầy cô giáo trong
Ban Giám Hiệu, Phòng sau đại học Trường Đại học sư phạm Hà Nội 2 đã nhiệt tình
giảng dạy và giúp đỡ trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu thời gian qua. Tôi
xin trân trọng bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến PGS.TS. Đặng Thành Hưng, người
đã tận tình hướng dẫn giúp đỡ tôi trong việc định hướng về nội dung đề tài,
phương pháp nghiên cứu khoa học cũng như trong suốt quá trình nghiên cứu để tôi
hoàn thành được luận văn này.
Qua đây tôi cũng gửi lòi cảm ơn đến gia đình, những người thân, đồng nghiệp và
bạn bè đã luôn tạo mọi điều kiện, động viên giúp đỡ tôi hoàn thành tốt bản luận văn.
Luận văn được hoàn thành không thể tránh được những thiếu sót, vì vậy tôi xin
được tiếp thu những ý kiến đóng góp, sự chỉ bảo của các thầy cô giáo và các bạn
để luận văn được hoàn thiện hơn.
Chân thành cảm ơn ỉ
Yên Lạc, ngày 13 tháng 11 năm 2015
Hoc viên

Bùi Văn Tám


LỜI CAM ĐOAN
Tên tôi là: Bùi Văn Tám
Công tác tại: Trường THCS Văn Tiến, huyện Yên Lạc, tỉnh Vĩnh Phúc.
Sau một thời gian học tập và thực hiện đề tài nghiên cứu, đến nay tôi đã hoàn
thành luận văn thạc sĩ với đề tài: “Quản lí thay đỗi trong quá trình đổi mới
phương pháp dạy học ở trường THCS”.
Thuộc chuyên ngành: Quản lý giáo dục
Mã số chuyên ngành: 60.14.01.14
Tôi xin cam đoan đề tài luận văn này là do chính tôi nghiên cứu và viết ra, dưới
sự hướng dẫn của PGS.TS. Đặng Thành Hưng. Luận văn này chưa được bảo vệ ở
Hội đồng và chưa công bố trên bất kỳ phương tiện thông tin đại chúng nào.
Lời cam đoan này đảm bảo nếu sai tôi hoàn toàn chịu trách nhiệm.
Yên Lạc, ngày 13 thảng 11 năm 2015
Người viết cam đoan

Bùi Văn Tám


MUC
LUC
•
•
DANH MUC CÁC TỪ VIẾT TẮT.........................................................................i
DANH MUC CÁC BẢNG VÀ HÌNH....................................................................ii
MỞ ĐẦU.................................................................................................................. 1
1. Lí do chọn đề tài.................................................................................................... 1

2. Mục đích nghiên cứu.............................................................................................2
3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu......................................................................2
3.1. Khách thể nghiên cứu.........................................................................................2
3.2. Đối tượng nghiên cứu......................................................................................... 3
4. Giả thuyết khoa học............................................................................................... 3
5. Nhiệm vụ nghiên cứu............................................................................................ 3
6. Phương pháp nghiên cứu....................................................................................... 3
6.1. Các phương pháp nghiên cứu lí luận................................................................. 3
6.2. Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn............................................................. 4
6.3. Các phương pháp khác....................................................................................... 4
7. Phạm vi nghiên cứu...............................................................................................4
7.1. về nội dung.........................................................................................................4
7.2. về địa bàn...........................................................................................................4
CHƯƠNG I. C ơ SỞ LÍ LUẬN CỦA QUẢNLÍ THAY ĐỔI TẠI CẤP
TRƯỜNG TRONG QUÁ TRÌNH ĐỔI

MỚIPHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC

Ở TRƯỜNG THCS.................................................................................................5
1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đ ề ................................................................................. 5
1.1.1. Trên thế giới....................................................................................................5
1.1.2. Ở Việt Nam......................................................................................................7
1.2. Quản lí thay đổi và đổi mới phương pháp dạyhọc........................................... 9
1.2.1. Quản lí thay đổi ở cấp trường......................................................................... 9


1.2.2. Đổi mới phương pháp dạy học trong nhà trường........................................16
1.3. Quản lí thay đổi trong quá trình đổi mới phương pháp dạy học ở cấp trường 24
1.3.1. Khái niệm.................................................................................................... 24
1.3.2. Nội dung quản lí thay đổi gắn với đổi mới phương pháp dạy học.............. 25

1.3.3. Vai trò của quản lí thay đổi trong đổi mới phương pháp dạy học.............. 26
Kết luận chưong 1 ................................................................................................28
CHƯƠNG 2. THựC TRẠNG QUẢN LÍ THAY ĐỔI TRONG QUÁ TRÌNH
ĐỔI MỚI PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC Ở MỘT SỐ TRƯỜNG THCS
•

•

•

HUYÊN YÊN LAC, VĨNH PHÚC......................................................................29
2.1. Tổ chức và quản lí giáo dục THCS của huyện Yên Lạc tỉnh Vĩnh Phúc........... 29
2.1.1. Tổ chức và nhân sự của giáo dục THCS........................................................ 29
2.1.2. Cơ cấu và bộ mảy quản lỉ giáo dục THCS..................................................... 32
2.1.3. Thành tựu và thách thức trong phát triển giảo dục THCS và đổi mới phương
pháp dạy học......................................................................................................... 41
2.2. Thực trạng quản lý thay đổi tại cấp trường tong quá trình đổi mới phương pháp
dạy học ở một số trường THCS huyện Yên Lạc tỉnh Vĩnh Phúc...............................50
2.2.1. Quả trình khảo sát........................................................................................50
2.2.2. Kết quả khảo sát............................................................................................. 51
2.3. Nhận xét chung............................................................................................... 60
2.3.1. về nhận thức...................................................................................................60
2.3.2. về cách làm....................................................................................................60
2.3.3. về kết quả đạt được........................................................................................ 61
2.3.4. về những nhân tổ và điều kiện ảnh hưởng..................................................... 61
Kết luận chưong 2 ..................................................................................................62
CHƯƠNG 3. MỘT SỐ BIỆN PHÁP QUẢN LÍ THAY ĐỔI TRONG QUÁ
TRÌNH ĐỔI MỚI PPDH.....................................................................................63
3.1. Nguyên tắc xác định các biện pháp.............................................................. 63

3.1.1. Tính kế thừa và phát triển.............................................................................. 63
3.1.2. Bám sát định hướng đổi mới PPDH.............................................................. 63
3.1.3. Dựa vào cộng đồng nhà trường..................................................................... 63
3.1.4. Tập trung vào hoạt động chuyên môn............................................................ 63
3.2. Các biện pháp quản lý thay đổi.........................................................................64
3.2.1. Thay đổi nhận thức lí luận của nhà giảo và cản bộ quản lỉ về đổimới PPDH
................................................................................................................................ 64
3.2.2. Tập huấn và truyền thông ở trường về quản ỉỉ thay đổi trong hoạt động
chuyên môn...............................................................................................................70
3.2.3. Thay đổi qui trình lập kế hoạch, tổ chức thực hiện, giám sát,chỉ đạo và đánh
giả hoạt động chuyên môn nhằm đổi mới PPDH.................................................... 73
3.3. Đánh giá kết quả nghiên cứu........................................................................... 79
3.3.1. Thực nghiệm khoa học trong phạm vỉ tổ chuyên môn................................... 79
3.3.2. Đánh giá bằng phương pháp chuyên gia....................................................... 80
3.3.3. Nhận xét chung............................................................................................... 83
Kết luận chương 3 ..................................................................................................85
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ........................................................................ 86
1. Kết luận................................................................................................................86
2. Khuyến nghị.........................................................................................................86
TÀI LIÊU THAM KHẢO.....................................................................................89
PHU• LUC
•


i

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT
Viết đầy đủ

Viết tắt

1

Cán bộ quản lý

CBQL

2

Cơ sở vật chất

csv c

3

Dạy học

4

Hội đồng Nhân dân

5

Học sinh

HS

6

Giáo viên

GV

7

Giáo dục & Đào tạo

8

Nhà trường

9

Phương pháp dạy học

10

Quản lý

11

Quản lý Giáo dục

12

Quản lý hành chính nhà nước

13

Trung học cơ sở

THCS

14

Thiết bị dạy học

TBDH

DH
HĐND

GD&ĐT
NT
PPDH
QL
QLGD
QLHCNN


DANH MỤC CÁC BẢNG VÀ HÌNH
Bảng 2.1. Đội ngũ giáo viên và cán bộ quản lí giáo dục........................................ 29
Bảng 2.2. Cơ cấu đội ngũ CBQL trường THCS.............................................333
Bảng 2.3. Ý kiến của CBQL và giáo viên về đánh giá................................. 366
Bảng 2.4. So sánh điểm tự đánh giá của CBQL..............................................37
Bảng 2.5. So sánh điểm mức độ cần thiết................................................... 38
Bảng 2.6. Mức độ đạt được của các tiêu chí................................................... 39
Bảng 2.7. Mức độ đạt được của các tiêu chí................................................... 39
Bảng 2.8. Hệ thống trường THCS ở huyện Yên Lạc...................................... 42

Bảng 2.9. Công tác lập kế hoạch thực hiện đổi mới PPDH.............................47
Bảng 2.10. Kết quả khảo sát thực trạng quản lý ............................................511
Bảng 2.11. Kết quả khảo sát nhận thức của CBQL và giáo viên THCS về
quản lý hoạt động dạy học và đổi mới PPDH................................................. 52
Bảng 2.12. Kết quả khảo sát về quản lý việc thực hiện chương trình.............53
Bảng 2.13. Kết quả khảo sát thực trạng quản lý việc phân công giảng dạy... 54
Bảng 2.14. Kết quả khảo sát thực trạng quản lý ..............................................55
Bảng 2.15. Kết quả khảo sát thực trạng quản lý giờ lên lớp........................... 56
Bảng 2.16. Kết quả khảo sát thực trạng quản lý ..............................................58
Bảng 3.1. Đánh giá của giáo viên các trường THCS huyện Yên L ạc............80
Bảng 3.2. Đánh giá của cán bộ quản lý các trường THCS huyện Yên Lạc.... 81
Hình 1.1. Nội dung quản lí nhà trường gắn với đổi mới PPDH..................... 26
Hình 3.1. So sánh mức độ cần thiết giữa........................................................ 82
Hình 3.2. So sánh tính khả thi giữa kết quả thực nghiệm................................83


1

MỞ ĐẦU
1. Lí do chon đề tài
•

Đổi mới giáo dục trước hết đòi hỏi nhiều thay đổi tiến bộ trong quản lí
giáo dục, kể cả ở cấp trường. Những năm vừa qua do áp dụng chương trình
giáo dục cơ sở mới ở các cấp học nên đổi mới phương pháp dạy học trở thành
vấn đề cấp bách và cơ bản của đổi mới giáo dục. Các dự án phát triển giáo
dục và những chương trình bồi dưỡng giáo viên của Ngành giáo dục đã có rất
nhiều nỗ lực trong lĩnh vực đổi mới phương pháp dạy học theo hướng nâng
cao tính tích cực của người học, xây dựng môi trường học tập thân thiện và
nhân văn, tập trung vào việc phát triển tính chủ động, sáng tạo và kĩ năng giải

quyết vấn đề, kĩ năng sống, kĩ năng hợp tác của người học.
Mặc dù vậy những chuyển biến tích cực về đổi mới phương pháp dạy học
trong nhà trường vẫn còn chậm, chưa đáp ứng tốt yêu cầu nâng cao chất lượng
và hiệu quả dạy học. Một phần nhất định trong đội ngũ giáo viên còn yếu về kĩ
năng dạy học theo phương pháp hiện đại. Phần khác do những hạn chế về hạ
tầng vật chất-kĩ thuật và phương tiện dạy học phù hợp. Song xét đến cùng những
nhược điểm đó lại do công tác chỉ đạo chuyên môn tại cấp trường chi phối rất
nhiều. Các lí thuyết, cách tiếp cận, quan điểm hay mô hình phương pháp dạy học
chưa thực sự vào được nhà trường, chưa biến thành linh hồn của hoạt động giảng
dạy và học tập ngay tại trường, lớp có phần quan trọng do công tác chỉ đạo
chuyên môn chưa có hiệu quả cao và chưa đủ hiệu lực tạo ra thay đổi.
Những khó khăn trong đổi mới phương pháp dạy học ở trung học Cơ sở
(THCS) nói chung trên cả nước và nói riêng ở huyện Yên Lạc tỉnh Vĩnh Phúc
cũng không phải là ngoại lệ, tức là vẫn trì trệ và đôi khi còn thiếu phương hướng
cụ thể. Trong đổi mới phương pháp dạy học có thể thấy rõ sự lúng túng của cán
bộ quản lí trường học, tư tưởng ngại thay đổi và kĩ năng sư phạm chưa phù hợp


2

của giáo viên, cũng như nhiều bất cập khác về tổ chức dạy học, phương tiện và
học liệu, thi và đánh giá. vẫn còn khá phổ biến những biểu hiện như dạy học thụ
động một chiều, giờ học diễn ra căng thẳng, nặng nề, học sinh không chủ động
học tập mà có xu hướng đối phó, học tủ, học lệch...
Tình hình đó cho thấy vấn đề cần thiết và cấp bách trong chỉ đạo đổi mới
phương pháp dạy học ở cấp trường trong hoạt động quản lí trường học. Nếu
quản lí chuyên môn ở trường nói chung và chỉ đạo đổi mới phương pháp dạy
học nói riêng có hiệu quả hơn thì chúng ta mới có thể đổi mới được phương
pháp dạy học, tạo ra được thay đổi căn bản trong hoạt động dạy học ở nhà
trường. Vấn đề này ở nước ta còn ít được nghiên cứu mặc dù có khá nhiều

luận án, luận văn và đề tài nghiên cứu đã bàn về đổi mới quản lí quá trình dạy
học, đổi mới công tác kiểm tra, đánh giá, phân cấp quản lí, quản lí nhân sự và
hoạt động giảng dạy, phát triển đội ngũ giáo viên...về chỉ đạo đổi mới
phương pháp dạy học ở THPT gần đây, Huỳnh Công Minh (2006) đã đề xuất
những giải pháp quản lí chuyên môn dành cho cấp thành phố, chưa nghiên
cứu công tác chỉ đạo ở cấp trường và trường THCS.
Với những lí do trên chúng tôi chọn nghiên cứu đề tài “Quản lỉ thay đổi
trong quá trình đổi mới phương pháp dạy học ở trường THCS” để thực hiện
luận văn thạc sĩ Quản lí giáo dục.
2. Mục đích nghiên cứu
Đề xuất các biện pháp quản lí thay đổi tại cấp trường trong quá trình đổi
mới phương pháp dạy học ở trường THCS.
3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu
3.1. Khách thể nghiên cứu
Hoạt động đổi mới phương pháp dạy học ở trường THCS.


3

3.2.

Đối tượng nghiên cứu
Các quan hệ quản lí trong quá trình đổi mới phương pháp dạy học tại

trường THCS, đặc biệt trong hoạt động chuyên môn.
4. Giả thuyết khoa học
Nếu các biện pháp quản lí thay đổi trong quá trình đổi mới phương pháp
dạy học huy động được sự tham gia của mọi người, thích ứng với những diễn
biến của quá trình đổi mới phương pháp và làm cho đội ngũ nhà giáo nhân
thức đúng về dạy học và phương pháp dạy học thì chúng sẽ tác động tích cực

đến quá trình đổi mới phương pháp dạy học.
5. Nhiệm vụ nghiên cứu
5.1. Xác định cơ sở lí luận của quản lí thay đổi tại cấp trường trong đổi
mới phương pháp dạy học ở trường THCS.
5.2. Đánh giá thực trạng quản lí thay đổi tại một số trường THCS trong
quá trình đổi mới phương pháp dạy học ở trường THCS
5.3. Đề xuất các biện pháp quản lí thay đổi tại cấp trường trong quá trình
đổi mới phương pháp dạy học ở trường THCS.
5.4. Tổ chức thực nghiệm và lấy ý kiến đánh giá các biện pháp quản lí thay đổi
trong quá trình đổi mới phương pháp dạy học ở cấp trường.
6. Phương pháp nghiên cứu
6.1. Các phương pháp nghiên cứu lí luận
- Phương pháp phân tích lịch sử-logic để xem xét các bài học lịch sử, xử lí
tư liệu khoa học và tư liệu thực tế.
- Phương pháp so sánh lí luận để chọn lọc các quan niệm, quan điểm khoa
nhằm phát triển phương pháp luận và định hướng nghiên cứu.


4

- Phương pháp khái quát hóa lí luận để xác định hệ thống khái niệm và
quan điểm khoa học, khung lí thuyết của nghiên cứu.
6.2. Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn
- Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi, phỏng vấn trực tiếp, tọa đàm, hội
thảo, quan sát hoạt động dạy học và quản lí dạy học.
- Phương pháp tổng kết kinh nghiệm để học hỏi những thành tựu đã đạt
được ở các trường.
- Phương pháp phân tích và tổng họp dữ liệu thống kê, hồ sơ dạy học và
hồ sơ quản lí, các văn bản hành chính.
- Phương pháp nghiên cứu sản phẩm hoạt động, nhất là các sản phẩm thiết

kế bài học và phương pháp dạy học của giáo viên.
- Phương pháp thực nghiệm để áp dụng thử một vài biện pháp quản lí thay
đổi trong chỉ đạo tổ chuyên môn đổi mới phương pháp dạy học.
6.3. Các phương pháp khác
- Phương pháp chuyên gia để tổng hợp những đánh giá của chuyên gia về
kết quả nghiên cứu.
- Phương pháp xử lí số liệu và trình bày kết quả nghiên cứu bằng toán và
thống kê mô tả.
7. Phạm vi nghiên cứu
7.1. về nội dung
- Tập trung vào hoạt động quản lí thay đổi tại cấp trường THCS.
- Thực trạng quản lí thay đổi phương pháp dạy học ở trường THCS.

7.2. vềđiabàn
- Nghiên cứu thực trạng tại các trường THCS của huyện: Yên Lạc thuộc
tỉnh Vĩnh Phúc.


5

- Qui mô khảo sát trực tiếp được giới hạn ở 03 trường, 119 cán bộ quản lí
và giáo viên trường THCS.
- Các biện pháp quản lí thay đổi được giới hạn trong hoạt động đổi mới
phương pháp dạy học và được áp dụng thử tại Trường THCS Văn Tiến huyện
Yên Lạc, Vĩnh Phúc.


6

CHƯƠNG I

C ơ SỞ LÍ LUẬN CỦA QUẢN LÍ THAY ĐỔI TẠI CẤP TRƯỜNG
TRONG QUÁ TRÌNH ĐỔI MỚI PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC
Ở TRƯỜNG THCS
1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề
1.1.1. Trên thế giới
Cuối thập kỷ 90 của thế kỷ XX, nghiên cứu của Meyer và Alien (1997)
đãcho thấy sự cam kết chính là nguồn gốc cơ bản của tâm lý ngại thay đổi và
đã chỉ ra ba hình thái cơ bản của sự cam kết: cam kết dựa trên cảm xúc, cam
kết dựa trên quy phạm và cam kết dựa trên tính toán. Trên cơ sở đó họ cho
rằng: lãnh đạo, quản lý sự thay đổi chính là quá trình chuyển các thành viên từ
trạng thái cam kết với mô hình hoạt động cũ sang cam kết với mô hình hoạt
động mới [13]
Lý thuyết lãnh đạo sự thay đổi xuất hiện vào đầu thập kỷ 90 của thế kỷ
XX do J.Kotter và một số cộng sự xây dựng trên cơ sở quan điểm sau:
+ Thực tiễn lãnh đạo, quản lý sự thay đổi đòi hỏi phải vận dụng tổng hợp
các trường phái lý thuyết có liên quan khác nhau nhằm giúp cho người lãnh
đạo, quản lý có tư duy, cách tiếp cận linh hoạt và rõ ràng hơn.
+ Môi trường lãnh đạo, quản lý sự thay đổi, đòi hỏi người lãnh đạo, quản lý
phải có tầm nhìn, khả năng thích ứng và năng lực lãnh đạo, quản lý sự thay đổi.
+ Lý thuyết lãnh đạo, quản lý sự thay đổi là sự kết hợp chặt chẽ của ba
trường phái lý thuyết: trường phái phân tích, trường phái học tập, trường phái
quyền lực [13].
Ở phương Tây và một số nước Đông Nam Á, lý thuyết lãnh đạo, quản lý
sự thay đổi đã và đang có giá trị lý luận và thực tiễn cao. Trong vòng 10 năm


7

trở lại đây nó đã trở thành tài liệu bồi dưỡng về lý thuyết và kỹ năng lãnh đạo,
quản lý chính ở nhiều nước trong đó có Việt Nam cho các nhà lãnh đạo, quản

lý trong lĩnh vực kinh tế, chính trị, quản lý xã hội.
R.Heller [34, 2006] đã nghiên cứu và chỉ ra tính cấp thiết của sự thay đổi
trường học, các bước tổ chức thực hiện sự thay đổi, mô hình của trường học
thành công, v.v...
Ngoài ra lý thuyết về quản lý sự thay đổi trong giáo dục đã được nhiều
nhà khoa học, nhà quản lý khác quan tâm nghiên cứu: Paul Hersey (1995),
Bemt Davies, Linda Ellion (2005), Michel Dvelay (1999), Pam Robbins,
Havay B.Alvy (2004) [13].
1.1.2. ỞVỈêtNam
Những năm gần đây một số nhà nghiên cứu và nhà quản lí ở Việt Nam
đãđề cập đến sự cần thiết phải thay đổi trong HĐDH để đáp ứng yêu cầu của
thực tiễn giáo dục [Hoàng Minh Thao, Hà Thế Truyền 28, Trần Kiểm 20...].
Một số nghiên cứu khác đã mô tả tương đối cụ thể các khía cạnh lí thuyết, kĩ
thuật và quá trình quản lí thay đổi trong giáo dục [Đặng Thành Hưng 16,
Đặng Xuân Hải 13...]. Tuy nhiên những nghiên cứu về quản lí thay đổi ở
nước ta chưa có nhiều, chưa thực sự phong phú.
Chẳng hạn, Đặng Xuân Hải đã nghiên cứu và làm rõ lý thuyết về quản lý sự
thay đổi và cụ thể hóa các bước của quá trình quản lý sự thay đổi như sau:
Bước 1: Nhận diện sự thay đổi, bước 2: Chuẩn bị sự thay đổi, bước 3: Thu
thập số liệu, dữ liệu, bước 4: Tìm các yếu tố khích lệ, hỗ trợ sự thay đổi, bước
5: Xác định mục tiêu cụ thể cho các bước chỉ dạo sự thay đổi, bước 6: Xác
định trọng tâm của các mục tiêu, bước 7: Xem xét các giải pháp, bước 8: Lựa
chọn giải pháp, bước 9: Lập kế hoạch chỉ đạo việc thực hiện, bước 10: Đánh
giá sự thay đổi, bước 11: Đảm bảo tiếp tục đổi mới [13].


8

Nghiên cứu của Đặng Thành Hưng [16] đã đề cập những vấn đề bản chất,
đặc điểm, nguyên tắc của quản lí thay đổi trong giáo dục, quá trình quản lí

thay đổi hiệu quả, chiến lược chung của quản lí thay đổi và biện pháp, điều
kiện ra quyết định thay đổi, trong đó có cả khía cạnh đổi mới phương pháp
dạy học trong nhà trường nói chung.
Một hướng nghiên cứu khác dành cho vấn đề đổi mới phương pháp dạy
học từ góc độ quản lí nhà trường. Đó là những công trình chuyên khảo của
Trần Kiều [21], Đặng Thành Hưng [19], Thái Duy Tuyên [30], trong đó trình
bày những vấn đề lí luận về phương pháp dạy học hiện đại, những điều kiện
và biện pháp chuyên môn cũng như quản lí để đổi mới phương pháp dạy học
trong nhà trường.
Một số nghiên cứu trong khuôn khổ luận án và luận văn khoa học giáo
dục của Huỳnh Công Minh [23], Nguyễn Anh Thuấn [29], Bùi Minh Bình [6],
Nguyễn Đức Vũ [32], Trần Phước Đức [11] v.v... đã xem xét việc chỉ đạo đổi
mới phương pháp dạy học ở trường THPT và THCS tại cấp trường và cấp
quản lí địa phương trên địa bàn các thành phố Hồ Chí Minh và Hải Phòng.
Ví dụ, Nguyễn Anh Thuấn đã nghiên cứu và cho ví dụ cụ thể về việc quản
lý sự thay đổi trong một công việc cụ thể của một nhà trường ở Hải Phòng.
Tác giả đã minh họa cho việc quản lý sự thay đổi trong quá trình chỉ đạo đổi
mới PPDH ở nhà trường trong giai đoạn hiện nay theo 11 bước [29].
Nhìn chung vấn đề quản lí thay đổi trực tiếp trong đổi mới phương pháp
dạy học tuy đã được nghiên cứu song chưa nhiều và chưa chuyên biệt. Một
mặt đã có những nghiên cứu lí thuyết cơ bản nhưng chưa đi sâu vào lĩnh vực
phương pháp dạy học. Mặt khác có một số nghiên cứu cụ thể về đổi mới
phương pháp dạy học nhưng lại chưa giải quyết vấn đề đó từ góc độ khoa học
quản lí giáo dục, tức là dựa vào khoa học về quản lí thay đổi, mà chủ yếu bàn
về kinh nghiệm chỉ đạo.


9

1.2. Quản lí thay đổi và đổi mói phương pháp dạy học

1.2.1. Quản lí thay đồi ở cấp trường
1.2.1.1. Khái niệm
Khi thay đổi cục diện nào đó hay cả tổ chức, cơ sở giáo dục, hoặc kể cả
toàn bộ quá trình đổi mới giáo dục hiện nay, thì hệ thống quản lí và các nhà
quản lí thực chất là đang xúc tiến quản lí sự thay đổi (Change Management).
Bản chất của quá trình này là phát triển và liên tục tạo ra nhưng điều kiện để
phát triển tiếp.
Theo nghĩa khái quát, quản lỉ thay đổi là tiếp cận quản lỉ nhằm thực hiện
các nhiệm vụ quản lí sao cho chuyển dịch các cá nhân, nhóm đội, tổ chức,
công việc sang trạng thải tương lai mong muốn. Quản lí sự thay đổi thường
được thực hiện dưới hình thức dự án (Project Management), bởi vì những
thay đổi định làm nói chung thường được giải quyết qua dự án các cấp.
1.2.1.2. Nguyên tẳc quản lỉ thay đổi

về lí thuyết có nhiều cách tiếp cận khi nói về nguyên tắc quản lí thay đổi,
ví dụ tiếp cận văn hóa, tiếp cận lãnh đạo, tiếp cận thực tế... [13, 16]. Trong
thực tế giáo dục Việt Nam và quản lí thay đổi ở cấp trường, chúng tôi kết hợp
nhiều cách tiếp cận và xác định những nguyên tắc quản lí thay đổi như sau:
1. Có tầm nhìn và định hướng chung trong phát triển nhà trường
Nguyên tắc này đòi hỏi phải đặt những mục tiêu và giải pháp thay đổi
trong tầm nhìn và định hướng chung của tổ chức, có tính chiến lược, không
tùy tiện dễ dẫn đến khủng hoảng. Như vậy để đảm bảo tiến trình thay đổi diễn
ra có phương hướng rõ ràng và có kết quả cụ thể. Tầm nhìn chỉ rõ kết quả
thay đổi là đạt được những gì, còn định hướng chỉ rõ sẽ đạt được kết quả đó


10

bằng cách nào và như thế nào. Trong đổi mới phương pháp dạy học cũng
đúng như vậy.

2. Có sự tham gia và lòng tin của tất cả thành viên của trường trên cơ sở
trách nhiệm cá nhân của các nhà quản lí
Các nhà quản lí luôn chịu trách nhiệm cá nhân cao nhất và có vai trò hàng
đầu trong quản lí thay đổi. Nguyên tắc này đòi hỏi bên cạnh trách nhiệm cá
nhân của các nhà quản lí, họ phải tạo ra được cộng đồng trách nhiệm, thu hút
sự tham gia của mọi thành viên với khả năng chịu trách nhiệm của mồi người
trong quá trình thay đổi. Hơn nữa, cả nhà quản lí và mọi người phải xây dựng
được lòng tin vào thành công và cách làm mà mình đã lựa chọn. Nói chung
giữa mọi người trong tổ chức dường như nhất trí về tư tưởng và có những
cam kết nhất định về hành động thay đổi.
3. Đảm bảo các nhân tố động lực để thay đổi phải chiếm ưu thế hơn các
sức cản hay lực cản trong trường
Nguyên tắc này có ý nghĩa kĩ thuật rất quan trọng, vì không có hoặc có
quá ít động lực để thay đổi thì không thể thay đổi được và quản lí thất bại.
Cần phải đong đếm và đánh giá những nhân tố động lực (nhân sự ủng hộ thay
đổi, lí thuyết, công nghệ hỗ trợ thay đổi, môi trường văn hóa khi thay đổi, cơ
chế, chính sách tạo điều kiện thay đổi v.v...) trong tương quan lực lượng với
những nhân tố cản trở thay đổi (những người chống thay đổi hay bàng quan
với thay đổi, sự lạc hậu của lí thuyết, công nghệ, văn hóa, chính sách..

Khi

chắc chắn rằng động lực chiếm ưu thế hơn sức cản thì mới ra quyết định thay
đổi và tiến hành thay đổi.
4. Đảm bảo tính kế thừa và phát triển trong nhà trường
Nguyên tắc này đòi hỏi kết hợp những giá trị và kinh nghiệm tích cực với
những phát hiện mới trong tư duy, cách làm và nguồn lực xúc tiến thay đổi.


11

Có nghĩa là không phủ định sạch trơn những thành tựu đã có, cũng không nên
chỉ nghĩ và làm theo tiền lệ và thói quen trước đây. Nguyên tắc này cũng đòi
hỏi truyền thông nội bộ phải tinh tường, chính xác và rõ ràng, không gây
nhiễu và khó hiểu để mọi ngưòi ủng hộ cái mới, trân trọng truyền thống tốt,
đảm bảo phát triển là quá trình liên tục và thành tựu phát triển là bền vững.
5. Đảm bảo tính “cân bằng động” trong quá trình thay đổi nhà trường
Nguyên tắc này đồi hỏi cân đối giữa nội dung và hình thức của quá trình
thay đổi. về nội dung, cần quyết đoán, mạnh mẽ và dũng cảm thay đổi, nhưng
phải làm sao quá trình thay đổi êm dịu, không gay gắt, diễn ra điều hòa và gây
cảm giác “cân bằng” cho mọi người, tức là không tạo ra sốc, không gây ra
trầm cảm, không gây ra stress, không tạo ra quá nhiều xung đột tiêu cực,
không làm đảo lộn môi trường và sự vận hành của tổ chức.
6. Quá trình thay đổi phải bắt đầu từ trên xuống
Trong hệ thống quản lí, thay đổi cần được bắt đầu từ trên xuống: các nhà
quản lí hàng đầu phải thay đổi và làm gương về mọi mặt (nhận thức, cách
làm, kết quả)rồi đến cấp quản lí trung gian, ví dụ các tổ chuyên môn, rồi dùng
ảnh hưởng đó để phát động những thay đổi của mọi người khác, cấp trên
không thay đổi thì không bao giờ cấp dưới thay đổi và không bao giờ diễn ra
sự thay đổi trong tổ chức. Làm ngược lại nguyên tắc này, tức là đòi hỏi cấp
dưới thay đổi rồi mình mới thay đổi, cũng sẽ thất bại trong quản lí thay đổi
cho dù ở lĩnh vực nào hay cấp quản lí nào.
7. Tạo ra hình mẫu mới và dựa vào nó để quản lí và lãnh đạo tổ chức
Nguyên tắc này gợi ý rằng để quản lí thay đổi hiệu quả và diễn ra nhanh
chóng, chắc chắn thì phải biết tạo ra hình mẫu, điển hình mới, đánh giá chúng
chu đáo và khách quan, khái quát kinh nghiệm để có những bài học phổ biến,
tuyên truyền và nhân rộng kinh nghiệm đó trong toàn bộ tổ chức. Khi đã có


12

hình mẫu, phải dựa vào nó để lãnh đạo và quản lí quá trình thay đổi, mặt khác
cũng thường xuyên điều chỉnh hình mẫu đó sao cho phù hợp với từng giai
đoạn cụ thể. Ví dụ phải tạo ra bộ mặt phương pháp dạy học mới ở phạm vi tổ
chuyên môn nào đó hay môn học, khối lớp nào đó, rồi dựa vào hình mẫu này
để tiếp tục quản lí thay đổi phương pháp dạy học trong nhà trường.
8.

Tôn trọng văn hóa nhà trường, nhân tố con người và truyền thông một

cách hệ thống
Nguyên tắc này đòi hỏi phát huy sức mạnh của văn hóa và con người,
trong đó có truyền thông. Cần tạo ra ít nhiều thành công một cách nhanh
chóng để kịp thời động viên quần chúng. Mặt khác cũng phải sớm ngăn ngừa
những hiện tượng tự mãn, chủ quan, nóng vội trong quá trình thay đổi. Những
thành công ngắn hạn luôn là yếu tố tạo ra những động lực liên tục để thay đổi.
Còn việc ngăn ngừa những tự mãn, chủ quan, nóng vội có tác dụng phòng
ngừa rủi ro và khủng hoảng, hạn chế thói quen sính thành tích hình thức.
1.2.1.3.

Nội dung quản lí thay đổi

Có rất nhiều nhiệm vụ và công việc phải làm trong quản lí thay đổi ở cấp
trường. Nhưng tựu chung các nhiệm vụ và việc làm đó tập trung vào những
nội dung như sau.
1. Xác định tầm nhìn và chỉ ra định hướng phát triển trước khi thay đổi
Nghĩa là tuyên bố triết lí hay tư duy chiến lược khi thay đổi để mọi người
chấp nhận và thực hiện. Nội dung này bao gồm chỉ rõ thay đổi nhằm đến kết
quả gì và phương hướng cơ bản để thay đổi thành công, như vậy là làm rõ
đích đến và lộ trình, biện pháp hành động.

2. Nghiên cứu, hiểu biết hoàn cảnh và điều kiện thay đổi
Trong nội dung này, điều cốt lõi nhất là đánh giá được động lực và sức
cản, tương quan lực lượng giữa chúng. Ngoài ra cần thực hiện hàng loạt


13

những công việc đảm bảo xuất hiện và duy trì những tác động tích cực của
môi trường trong trường như nhận thức và hành vi đúng của mọi người, văn
hóa quản lí và văn hóa giảng dạy, văn hóa học tập và văn hóa ứng xử, quan hệ
xã hội trong trường, các chính sách của trên và chính sách, qui định nội bộ,
môi trường thông tin và những ảnh hưởng đạo đức, kinh tế khác.
3. Nhận thức rõ và giám sát liên tục những thay đổi đang diễn ra
Đương nhiên khi quản lí thay đổi phải liên tục bám sát những gì đã, đang
và chưa thay đổi, chẳng hạn trong lĩnh vực phương pháp dạy học. Như vậy mới
đánh giá thường xuyên được kết quả và kịp thòi điều chỉnh nguồn lực và biện
pháp quản lí. Những thay đổi cần nhận thấy có ở mọi phương diện, tò nguồn
lực vật chất, môi trường, nhân sự, nhận thức, cách làm cho đến kết quả, chất
lượng sản phẩm. Trong quá trình giám sát này phải lưu ý những thay đổi quan
trọng để kịp thời nắm bắt để xây dựng hình mẫu mới, nhân điển hình.
4. Đào tạo và bồi dưỡng thường xuyên nhân sự cho thay đổi
Nội dung này ở nhà trường chủ yếu là phát triển tay nghề của nhà quản lí,
phát triển nghề nghiệp nhà giáo và khuyến khích nhu cầu thay đổi trong đội
ngũ nhà giáo cũng như học sinh đáp ứng yêu cầu thay đổi. Quá trình và mục
tiêu của thay đổi đòi hỏi nhiều năng lực mới ở đội ngũ nhân sự nói chung, ví
dụ năng lực dạy học và năng lực học tập. Tuy vậy, điều trước hết thay đổi đòi
hỏi là năng lực chuyên biệt của những người quản lí thay đổi. Họ phải có
năng lực và phong cách quản lí thay đổi, không thể giữ phong cách và năng
lực cũ kĩ như trước được. Việc chuẩn bị và bồi dưỡng nhân sự phục vụ thay
đổi phải trước hết nhằm vào các nhà quản lí, và hệ thống quản lí cấp trường.

5. Tổ chức, thuyết phục và khuyến khích sự tham gia, chia sẻ, hợp tác
trong nhà trường, trước hết trong hệ thống quản lí và khi có những điều chỉnh


14

Trên thực tế, mọi mục tiêu quản lí chỉ có thể đạt được thông qua lao động
của mọi người. Lao động đó sẽ có hiệu quả cao nếu đó là sản phẩm tự giác
của tham gia, chia sẻ, trải nghiệm, họp tác với nhau. Huy động sự tham gia và
tạo cơ chế, cơ hội tham gia rộng rãi trong nhà trường là nội dung quan trọng
của quản lí thay đổi. Thay đổi là thành quả không của riêng ai, mà của tất cả
mọi người. Vì thế thành tựu thay đổi sẽ trở thành những giá trị có tính xã hội
cao và biến thành tiềm năng lâu dài của nhà trường. Sự tham gia cũng tạo
thuận lợi rất lớn mồi khi cần có những điều chỉnh trong quản lí.
6. Thực hiện mạnh mẽ phân cấp, phân quyền quản lí kết hợp với trách
nhiệm cá nhân cao trong quản lí thay đổi
Mọi thành viên đều liên quan đến thay đổi, cả toàn cục lẫn cục bộ việc nào
đó. Do vậy cần phải kết hợp mạnh mẽ trách nhiệm tổ, đội, nhóm với trách nhiệm
cá nhân và quản lí các quan hệ hợp tác này dưới những hình thức thi đua, cam
kết, thỏa thuận, hợp đồng, giao nhiệm vụ, tiến hành đề án, dự án v.v... Trong đổi
mới phương pháp dạy học thì phải ưu tiên ủy quyền mạnh mẽ cho tổ chuyên
môn và nhà giáo. Phát triển các đề án và quản lí chứng phục vụ các nhiệm vụ
thay đổi trong nhà trường là một cách làm hiện đại. Nội dung này nhằm tạo ra
những lực lượng cốt cán, chủ lực trong thay đổi và quản lí thay đổi.
7. Tiến hành và quản lí truyền thông mạnh mẽ để tạo ra dư luận tích cực
và môi trường thông tin quản lí chính xác, nhanh nhạy
Quản lí truyền thông chính là nhằm tăng hiệu quả truyền thông. Truyền
thông ở đây không phải để giải trí mà là để tạo ra môi trường nhận thức và
thông tin bổ ích cho quản lí. Khi truyền thông được quản lí tốt thì dư luận xã
hội do nó tạo ratrong nhà trường sẽ có tác dụng thúc đẩy công việc, khuyến

khích các nhân tố tích cực, hạn chế những nhân tố tiêu cực. Nó cũng là môi
trường chứa đựng rất nhiều phản hồi có giá trị trực tiếp đối với quá trình ra
quyết định quản lí và điều chỉnh biện pháp quản lí. Nếu không chú trọng


15

truyền thông thì nhiệm vụ thay đổi không thể trở thành cuộc vận động công
khai, thành khát vọng chung của mọi người, thành sự nghiệp của toàn trường.
Điều đó gây ra những khó khăn vô cùng lớn cho quản lí thay đổi.
1.2.1.4. Những điều kiện để quản lí thay đổi thành công
Những điều kiện cần thiết để quản lí thay đổi thành công trong nhà trường
nhìn chung gồm:
1. Có chủ trương, chính sách thích hợp và thuận lợi của cấp trên
Xét trên nguyên tắc, không có điều kiện này thì không thể quản lí thay
đổi. Cấp trên phải ủng hộ và hồ trợ nhất định thì nhà trường mới có thể thay
đổi và mới có nhiệm vụ quản lí thay đổi. Nhà trường chúng ta luôn luôn có
được điều kiện này, vấn đề là phải biết dựa vào nó để quản lí hiệu quả.
2. Có ý tưởng, mục tiêu và biện pháp thay đổi rõ ràng, đúng đắn, khả thi
Những gì định làm trong quá trình thay đổi mà mù mờ, mông lung thì khó
quản lí thay đổi tốt được vì quá trình quản lí thiếu phương hướng. Mặc dù
những yếu tố này đúng song quản lí thay đổi vẫn có thể sai lầm vì ngoài
chúng ra quản lí còn phụ thuộc nhiều biến cố khác (những tác động chéo và
bất thường). Song điều tiên quyết là những yếu tố nói trên phải đúng và cụ thể
thì mới có thể quản lí thay đổi thành công.
3. Phải có sự nhất trí cao trong nhận thức và hành động của toàn thể tập
thể nhà trường
Mọi thành viên trong trường phải đồng thuận với thay đổi, với những chỉ
đạo và hành động của các cấp quản lí trên cơ sở nhận thức đầy đủ và đúng
đắn nhiệm vụ của mình. Điều kiện này là nền tảng của quản lí thay đổi vì nó

tạo ra một hướng suy nghĩ và hành động nhất quán, chống lại hiện tượng
trống đánh xuôi kèn thổi ngược hoặc những nhiệm vụ chồng chéo hỗn tạp
dẫm chân nhau gây lãng phí.


16

4. Có đủ nguồn lực thay đổi tương xứng với mục tiêu cần đạt
Nguồn lực thay đổi đầy đủ sẽ tạo thuận lợi cho quản lí thay đổi. Nếu thiếu
hụt nguồn lực, dù là nhân lực hay vật lực, tài lực thì sẽ dẫn đến cách làm chắp
vá, giật gấu vá vai, đối phó vụn vặt và thiếu tính hệ thống, tính triệt để. Ví dụ
đổi mới phương pháp dạy học lâu nay diễn biến chậm chính là vì thiếu nhận
thức lí luận, thiếu kĩ năng hiện đại và thiếu nguồn học liệu chất lượng cao.
5. Có các biện pháp quản lí linh hoạt, ứng biến và dễ điều chỉnh
Hệ thống quản lí của trường phải đủ cơ động để đáp ứng quản lí thay đổi,
chẳng hạn trong lĩnh vực phương pháp dạy học. Tính cơ động này phụ thuộc
vào quan hệ hợp tác giữa các bộ máy quản lí khác nhau và bên trong mỗi bộ
phận chuyên biệt. Ví dụ tổ chuyên môn muốn thay đổi mà quản lí hành chính
không thay đổi thì sẽ khó khăn cho quản lí thay đổi.
1.2.2. Đồi mới phương pháp dạy học trong nhà trường
1.2.2.1. Khái niệm
Trong luận văn này sử dụng khái niệm đổi mới phương pháp dạy học theo
quan niệm của Đặng Thành Hưng [14,19] dựa vào bản chất của khái niệm
phương pháp dạy học. Do phương pháp dạy học là sự tổ chức và thực hiện
thống nhất 3 loại yếu tố gồm: 1/ Lí thuyết hoặc nguyên tắc lí luận nhất định
về dạy học; 2/ Các kĩ năng cho phép thực hiện lí thuyết hay nguyên tắc đó; 3/
Các nguồn lực vật chất và tinh thần cho phép thực thi những kĩ năng đó trong
thực tế, nên đổi mới phương pháp dạy học cũng tuân theo logic này. Muốn
đổi mới cái gì phải nương theo bản chất của chính nó.
Chúng tôi hiểu đổi mới phương pháp dạy học là quả trình tạo ra sự thay

đổi tiến bộ về nhận thức lỉ luận trong lĩnh vực phương pháp và trong dạy học,
cải thiện hay nâng cao các kĩ năng dạy học phù hợp với nhận thức ỉỉ luận đổ,