lượng hóa mối quan hệ giữa quy mô kinh tế ngầm và tham nhũng ở các quốc gia đông nam á
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (6.95 MB, 107 trang )
BQ GIA.O DVC vA aAo T~O
TRUONG a~ HQC MO THANH PH6 HO CHi MINH
LV HUNG THINH
LUQNG H6A MOl QUAN H~ GIUA QUY MO KINH TE NG.AM
'?,
VA THAM NHUNG (J CAC QUOC GIA DONG NAM A
"
~
IW
Chuyen nganh
: Kinh t6 hQc
Mi s6 chuyen nganh
: 60030101
LU~
A
,
VAN TIL;.C sf KINH TE HQC
TRlIDNG D41 HqC MO TP.HCM
THUVIEN
'-----.--:... -
NguOi huang dfut khoa hQc:
TS. VO HONG DUC
TP. H6 Chi Minh, Nfun 2014.
LOi cam c10an
Toi cam doan ring lu~ van "Ltrqng hoa mAi quan h~ giila quy ma kinh t~ ngAm va
tham nhiing i1 eae quAe gia Dang Nam A" nay la bai nghien ciru Clla chinh toL
Ngo~ trir nhOng tai lieu tham kha,o du<;yc trich dfuI trong lu~ van nay, toi cam doan ring,
toan phfin hay nhOng phfin nhc Clla lu~ van nay chua timg du<;yc cong b6 ho~c du<;yc sir
d\lI1g dS nh~ bing cAp a nhOng nm khac.
Khong co san phAmtnghien ciru nao Clla ngum khac du<;yc sir d\lI1g trong lu~ van nay rna
khong du<;yc trich dKn theo dUng quy dinh.
Lu~n van nay chua bao gier du<;yc nQP d8 nh~n bAt ky b~ng d,p nao t~i cac truCrng d~i hQc
ho~c
ca sa dao t~o khac .
Lu~n van nay la mQt nhanh nghien ciru trong D~ tai Nghien ciru cAp BQ "LU'(fng hoa quy mo
kinh ti ngam va ni xu6t giai phap nhdm giam quy mo kinh ti ngam trong nin kinh ti
Vift Nam" do TS. VO H6ng Duc lil Chll nhiem D~ tai.
TP. H6 Chi Minh, nam 2014
LV HUNG THJNH
LMcamon
Truac tien, toi xin dugc glri Uri cam
truySn dlilt cho toi nhUng ki~n thirc hihl fch v~ kinh t~, thang ke va kinh t€ lugng tlilo C(J sa
tat cho toi thl,fc hi~n lu~n van nay.
D~ bi~t, toi xin sau sk va chan tMnh cam
Vo HAng Dirc da t~ tinh huang d§n cho toi trong thm gian thl,fC hi~n lu~n van. MQt ngum
Thdy luon theo sat, huang d§n, dQng vien va dac thuc toi hoan tMnh lu~ van. M~ diI
trong qua trinh thl,fC hi~n lu~n van c6 giai dOl;lfl khong duqc thu~n lqi nhung nhUng gi Thdy
da huang d§.n, chi bao dll cho toi nhi~u kinh nghi~m, khong nhUng chi hoan thanb lu~ van
mQt cach tat nhAt rna con nhi~u phu
Toi cling xin giri 1m bi€t
Am ap d~n gia dinh da luon dQng vien, khich 1~ va t~o di~u ki~n
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
tMnh dlIIl
nh6 hlilnh phuc clla chUng taL
Sau ciIng, toi xin glri 1m cam
Google rna toi da dang tim ki€m nhiing nghien ciru xuAt s~c va dll dugc trich d§n chi ti~t
trong lu~ van nghien ciru nay.
Do thai gian c6 hl;lfl va kinh nghi~m nghien ciru khoa hQc chua nhi~u nen lu~ van con
nhi8u thi€u, rAt mong nh~ dugc y ki€n g6p y Clla Thdy/Co va cac anh chi hQc vien.
Tom tit
Nghien cUu m\y duQ'c thvc hi~ nh~m xac dinh quy mo n~n kinh t@ ngfun cua cac qu6c
gia ASEAN trong giai dOlilng 1995-2014 su d"\lIlg phuong phap MIMIC. Khi chuy8n d3i gia tri
tuong d6i v~ quy mo kinh t@ ngfun (co duQ'c ti.r mo hinh MIMIC) sang gia
tri tuy~t d3i (duQ'c
th8 hi~n la ty l~ % cua gia tri n~n kinh t@ chinh thirc GDP), cac ky thu~t ki8m chulln khac nhau
duQ'c luu
quan
y va ap
d"\lIlg. Hon th8 nua, nghien cUu ciing ti@n hanh xac dinh va IUQ'llg hoa m6i
M giua Kinh ti ngdm va Tham nhung cho cac qu6c gia ASEAN trong cilng giai dO!iID
nghien cUu.
Cae biSn s6 dUQ'c su d"\lIlg trong phuong phap MIMIC duQ'c chia thilnh bi@n nguyen nhan
va biSn k@t qua. Trong do, d6i vm viec do luang quy mo kinh tS ngfun, cac bi@n nguyen nhan
bao g6m: (i) Thui sudt thllc ti, (ii) Tieu dung chinh phil, (iii) Til do tai chinhlngan kh6, (tv) Til
do lao apng, (v) Til do kinh doanh, (vi) Ty If thdt nghi~p; va cac biSn k~t qua bao g6m: (i) Ty If
cung tiJn Mr/hh (iO Ngu6n thu tir thui, (iii) T6c av tling truang (GDP tren adu nguOi), (iv)
Thi truang lao avng. Khi m6i quan M giua quy mo kinh t~ ng§m va tham nhOOg duQ'C nghien
cUu, cac bi~n nguyen nhan lien quan too tham nhung bao g6m: Chi phi bp may nha nuac, SII
hifu qua cila chinh phil, Til do tai chinhlngan kh6, Quy ainh cila phQp lwjt; va cac bi~n k~t qua
lien quan too tham nhung bao g6m: H6t Iv. GDP tren adu nguOi. SII avc lij.p ra quyit ainh cila
Toa an.
.
Su d\lng phuong phap MIMIC, k~t qua quy mo kinh t~ ng§m Viet Nam Ia 27% trong
narn 2014 - Ia mQt trong s3 cac qu6c gia co quy mo nan kinh tS ng§m cao nh~t trong 8 qu6c
gia duQ'c nghien cUu. Tuy nhien, diau dang luu
y Ia tY I~ gia tang quy mo n€n kinh t~ ng§m cua
Vi~t Nam trong giai dOliln nghien CUu Ia cao nh!t so vm cac qu6c gia ASEAN khac trong mdu
nghien cUu.
v§.n d€ xac dinh m6i quan M gilla quy mo kinh tS ng§m va tham nhung trong nghien CUu
nay cling sir d"\lIlg phuong phap MIMIC. Sylva chQn nay d\l'a tren ca
cij:n wc nhau cho vAn d€ xac dinh va IUQ'llg hoa m3i quan
va tham nhOOg.
M~c
so can nh:\c 7 cach ti~p
M giua quy mo n€n kinh t~ ngAm
dil MIMIC khong phai Ia mo hinh xac dinh hoiln bao nhung vi~c su d"\lIlg
du li~u thit cAp th~ hien gia
tIi
cua cac bi~n nguyen nhan va k~t qua Ia phil hQ'P vm phuong
phap ti~p c~ khi cac bi~n s6 nghien cUu Ia khong quan sat dUQ'C (Kinh ti ngdm va Tham
nhUng, trong nghien cUu nay). Ket qua tit nghien cUu dinh Iuqng nay cung c5p bbg chUng d~
ket I~n rbg tAn t~i rnOi quan h~ dang bi~n hai chi~u gifra quy rno kinh t8 ngfun va tham
nhUng cho cae quOc gia ASEAN trong giai do~n nghien cUu. Di~u nay phil hgp vOi nhUng
nghien cUu th1,lc nghi~rn tru&c day t~ cac quOc gia dang pMt tri~n, ring kinh t6 ngfun va tham
nhUng Ia nhUng lo~i "hang bOa" bB sung cho nhau. Va d~c bi~t han, ~i cac qu6c gia dang pMt
trian trong khu Vl,lC Dong Nam A, tae dQng clla tharn nhOOg den kinh te ngfun l&n han tae dQng
ella kinh t8 ngfun vOi tharn nhung.
K6t qua nghien cUu nay chi ra rbg, d5i vOi Vi~t Nam va cae qu5c gia ASEAN khae,
vi~e
M.n
ch~ quy rno n~n kinh te ngfun co th~ d~t duQ'c thong qua vi~c giam quy rno tham
nhUng trong n~n kinh teo Ket qua nghien cUu cung chi ra rbg, h~ che quy rno n~n kinh te
ngAm cUng rnang den kha nang giam quy rno tharn nhUng. Tuy nhien, tac dQng tit tham nhUng
dBn kinh t~ ngfun l&n han rAt nhi~u so vOi tac dQng theo chieu nguQ'c l~i tit kinh te ngfun dBn
tham nhiing. Ben c~ do, tharn nhiing, dil khong do luemg chinh xac duQ'c, v§n dS dang nh~
biet han so vOi kinh t8 ngfun. Do v~y, cach ti8p c~n hgp ly cho cac chinh saeh kinh t8 vi rno
Vi~t Nam va cac qu5c gia ASEAN la vi~c ban hanh cae quy~t saeh nhim rn\lC dich
a
lam giam
quy rno tham nhUng trong nen kinh t~. Khi quy rno tham nhUng dUQ'c ki~rn soat t6t, chinh phll
cO the ky vQng ring quy rno n~n kinh te ngfun cUng dang duQ'c ki~rn soat t6t tuang Ung.
K~t qua Clla nghien CUu nay da duQ'C the hi~n trong bai boo khoa hQc:
-. "Measuring the Shadow Economy in the ASEAN Nations: The MIMIC Approach"
dang tren T~p chi International Journal ofEconomics and Finance, thang 9 nam 2014.
• "Oic kY thu~t kiSm chuin trong phU'01lg phap MIMIC va quy mo nen kinh t~ ngim
it cac quAc gia Dong Nam A" dang tren Tq.p chi C6ng ngh¢ Ngan hcmg, tMng 10 narn
2014.
• "Shadow economy and corruption in the ASEAN: Complement or Substitute?" duQ'c
trinh bay
t~i
The 2014 Asia-Pacific Business Conference: Free Trade Agreements and
Regional Integration in East Asia, 27 - 29 November 2014; Perth, Western Australia;
Australia.
• "Kinh t~ ngim cac quAc gia Dong Nam
A:
quy mo, khuynh hll6ng & chinh sach
kinh t~ vi mo" da nQP va duQ'c pban bi~n tit Tq.p chi Kinh t~ va Phtit tri~n, D~ hQC Kinh
tI~ quOc dan Ha NQi, thang 10 nam 2014.
Muc
luc
•
•
LOi cam doan ..................................... ,................................................................................................... 1
LOi cam an ............................................................................................................................................iv
Tom tit ................................................................................................................................................... v
Danh m\1C hinh va dB thi .......................................................................................................................ix
Danh m\1C bang ...................................................................................................................................... x
,.J,,,
.
Danh m\1c til' vIet tat .............................................................................................................................. X1
CHUONG 1 GIro TH~U T6NG QUAN NGHIEN CUu ............................................................. 1
1.1.
D~t vAn de va ly do nghien CUu .............................................................................................. 1
1.2.
Cau hoi nghien cuu................................................................................................................. 2
1.3.
M\1C tieu nghien CUu ............................................................................................................... 3
1.4.
Gia thuy€t nghien cuu............................................................................................................. 3
1.5.
Phl.lm vi nghien cUu ................................................................................................................ 4
1.6.
Dong gop cua nghien cUu ....................................................................................................... 4
1.7.
K€t cAu l~ van nghien cUu .................................................................................................. 5
CHUONG 2 CO SO LV THUY1l:T NGHIEN CUu ......................................................................... 6
. 1 1cuukinh
\ ' . teI. ngam
"?
2.1. Tl.ll~ sao phai.nghien
................................................................................... 6
2.2.
Djnh nghia Kinh t€ ngk........................................................................................................ 8
2.3.
Dinh nghia Tham nhOOg ....................................................................................................... 12
2.4.
Nguyen nhan gia tang KiM t~ ngdm .................................................................................... 14
2.4.1.
Chinh sach thud va An sinh xii h(Ji ................................................................................ 14
2.4.2.
Phuc l¢ xii h(Ji .............................................................................................................. 18
2.4.3.
Thi wiYng lao a(jng ...................................................................................................... 19
2.4.4.
Cae quyainh, quy chd ................................................................................................... 20
2.4.5.
Chat lU{1'ng thi chi........................................................................................................ 21
2.4.6.
Djch vtl cong ................................................................................................................. 23
2.4.7.
Toan cdu hoa................................................................................................................. 24
2.4.8.
Khung hoang Idnh ti ..................................................................................................... 27
2.4.9.
Tham nhung................................................................................................................... 28
2.5.
Nguyen Man gia tang Tham nhoog ...................................................................................... 29
2.5.1.
Nguyen nhan trlfC ti€p
................................................................................................... 30
2. 5 . 2 .
- nhan
- glan
" tl.ep
.: ..................................................................................................
32
N:guyen
•
,
,
I.'
I.
2.6.
Anh huang eua kinh te ngam den nen kinh te ehinh thire .................................................... 33
2.7.
Cae phuong phap uae lUQllg quy rna nen kinh te ngam....................................................... 36
•
J.'
2.7.1.
PhU'O'ngphapcauvJtiJn............................................................................................. :.37
2.7.2.
PhU'O'ng phap MIMIC .................................................................................................... 39
2.8.
Cae phuong phap uae lUQllg tham nhiing ............................................................................. 44
2.9.
Tharn nhung va Kinh t6 ngfun: thay the hay b6 sung eho nhau? ......................................... .45
CHUONG 3 xAY D\fNG GIA. THUYET vA PHUONG pHAP NGHIEN Ciru.......................49
3.1.
Nghien eiru th\le nghi~rn....................................................................................................... 49
3.2.
Giai thieh s6li~u ................................................................................................................... 50
3.3.
Phuong phap va rna hinh nghien eiru ................................................................................... 57
3.3.1.
Th1lC nghi~m 1............................................................................................................... 58
3.3.2.
Th1lc
3.3.3.
ThVC nghi~m 3...............................................................................................................60
3.3.4.
Th1lc nghi~m 4 ...............................................................................................................61
3.3.5.
Thvc nghi~m 5.......................................................................... -..................................... 62
3.3.6.
Th1lc nghi~m 6............................................................................................................... 63
2............................................................................................................... 59
Th1lc nghi~m 7............................................................................................................... 64
3.3.7.
~BUONG
nghi~m
TT-It:.
.,.
4 A.l!.tT QUA NGHIEN eW.......................................................................................... 6S
A
II!
4.1.
U ae ]UQllg quy rna kinh t~ ngArn .......................................................................................... 65
4.2.
M6i quan h~ giua quy rna kinh t~ ngfun va tham nhiing ...................................................... 77
CHUONG
5 KET LU~ VA KIEN NGHJ..................................................................................... 80
.c
'"
"
A:
5.1.
Cae diem ehinh trong nghien eiru ......................................................................................... 80
5.2.
Tom tit ket qua nghien eiru .................................................................................................. 81
5.3.
Dong gop eua nghien ciru ..................................................................................................... 82
5.4.
Gim h~ va huang nghien ciru tiep theo ............................................................................... 83
5.5.
Ket 1$ & MQt so suy ngam................................................................................................ 84
,
J.
~
PHV LVC............................................................................................................................................88
,-
I
TAl L~U THA.M KIIAO .................................................................................................................91
.
.
Danb mue binb va d6 tbi
Hinh 2.7.1: cAu tnic t6ng quat rna hinh MIMIC .......................................................................... 41
Hinh 3.3.1: MIMIC - M6i quan h~ gifra Quy rna kinh t~ ngArn va Tham nhung. Quy rna kinh t~
ngb va Tham nhiing la bi~ khang quan sat dUQc................................................... 59
Hinh 3.3.2: MIMIC - Xac dinh quy rna Kinh t~ ngb ................................................................. 60
Hinh 3.3.3: MIMIC - M6i quan M gifra Quy rna kinh te ngArn va Tham nhiing. Quy rna Kinh te
"
/..
ngam
la bien quan sat duqc va ket
qua cua Tham nhung...... '" .................................. 60
Hinh 3.3.4 MIMIC - M6i quan h~ gifra Quy rna kinh t~ ngb va Tham nhung. Quy rna Kinh t~
ngb la bi~n quan sat dUQC va nguyen nhan gay ra Tham nhiing .............................. 61
Hinh 3.3.5: MIMIC - Xac dinh Tham ooiing ................................................................................ 62
Hinh 3.3.6: MIMIC - M6i quan h~ gifra Quy rna kinh t6 ngb va Tham nhung. Tham nhung Ia
,
,
,
).
bien quan sat duqc va ket qua Clla Kinh te ngam........................................................ 62
Hinh 3.3.7: MIMIC - M6i quan M gifra Quy rna kinh te ngb va Tharn nhung. Tham nhung la
, .A
....
~
A
· A quan sat
blen
uUQc va" nguyen
nhan gay ra Kinh
teI.. ngam
.......................................... 63
A....
,
,
/..
Hinh 4.1.1: Quy rna kinh te ngam nam 1999 cua cac quoc gia nghien CUu ................................. 66
,
"
J..
'
Hinh 4.1.2:Quy rna kinh te ngam (%GDP) cac quoc gia Dang Nam A ....................................... 69
Hinh 4.1.3: Quy rna kinh t~ ngArn (GDP) cac qu6c gia Dang Nam A theo gia t:ti nam g6c trung
binh i:I nam 1999 ......................................................................................................... 71
Hinh 4.1.4:Quy rna kiOO te ngb (tY USD) va GDP (tY USD) cac qu6c gia ASEAN, 1995 - 2014
................................................................................................................................. 72
Hinh 4. 1.5:Quy rna kinh t6 ngb (%GDP) Vi~t Nam, 1995-2014 .............................................. 75
Danh my.e bang
Bang 2.2.1: Phan lol:ri hinh thuc hOljlt dQng clla kinh t~ ngfun ...................................................... 10
Bang 3.2.1: Ngu6n s6lieu tham khao tinh tom quy mo kinh t~ ngfun va tham nhiing ................ 51
Bang 3.2.2:Bi€n s6 duqc sir d\lng trong nghien cuu ..................................................................... 55
Bang 3.2.3:Th6ng ke mo ta cac chi s6 th8 hien nguyen nhan va kit qua Clla kinh t6 ngfun......... 56
Bang 3.2.4: Th6ng ke mo til cac chi s6 th~ hien nguyen nhan va kit qua Clla tham nhiing .......... 57
Bang 4.1.1: K€t qua h~ s6 h6i quy ................................................................................................ 65
,
,,,
A
'
Bang 4.1.2: So saM quy mo nen kinh te ngam cac quoc gia Dong Nam A ................................. 68
Bang 4.2.1: K~t qua M s6 h6i quy m6i quan he quy mo Kinh
Ii ngdm va Tham nhung...... ........ 77
Bang 4.2.2: Tom tAt cae m6i quan Mduqc nghien CUu ............................................................... 79
Danb mve tic vi@t tit
MIMIC
: Multiple Indicators Multiple Causes
ILO
: International Labour Organization
OECD
: Organisation for Economic Co-operation and Development
GNP
: Gross National Product
GDP
: Gross Domestic Product
ICRG
: International Country Risk Guide
TI
:Transparency International
CI
: Corruption Index
ASEAN
: Association of Southeast Asian Nations
OLS
: Ordinary Least Squares
FGLS
: Feasible Generalized Least Squares
CHUaNGl
GIro Tm~U TONG QUAN NGHIEN CUD
Do Iuimg quy mo n€n kinh t~ ngAm rAt phuc ~p, bOi vi tAt ca doanh nghi~p va ca nhan
tham gia vao khu V\lC n€n kinh t~ ngftm d€u nB hrc nhb tranh bi pMt hi~n. Trong khi do, cac
nha him chinh sach va quan 19 kinh t8 cAn phai bi~t duQ'c quy mo Clla n€n kinh t8 ngfun ciing nhu
cac ho~t dQng Chll y~u duQ'c th\lC hi~n trong khu V\lC ngfun nay nhfun ph\lc V\l cho vi~c ban hanh
mQt chinh sach kinh t8 phll hQ'P. Han th~ niia, quy mo va tac dQ pMt triSn Clla nen kinh tS ngfun
can duQ'c can nh~c khi ban banh nhUng quy dinhlchinh sach nhfun m\lC dich giam thi~u quy mo
Clla nen kiM t~ ngfun, ~o dieu ki~n de mQi ho~t dQng trong nen kiM tS tro tbanh chinh thuc va
chiu S\l chi phai giang nhau clla pMp Iu~t. Do v~y, vi~c xac dinh quy mo nen kinh t~ ng§.m, dil
kho khan va nhlSu tranh cill, Ia vi~c lam rAt cAn thiBt.
T~i cac nucrc dang pMt trlen, rAt nhieu vi~c lam duQ'c t~o ra deu t~p trung 0 khu V\lC kiM
t8 ngfun. D€ hi€u ro han cO' ch8 v~ hanh Clla nen kinh t~ 0 cac nucrc dang pMt trlen, cAn thi~t
phAi tim hiSu th\lc ti8n clla kinh tB ngfun. Day ding Ia vi~c lam cAn thiet de th\lc hi~ cong tac
xoa doi giam ngheo, mQt trong nhUng quan tam hang diu trong cac chinh sach phat tri~n. Han
nita day ciingla mQt thach thuc 100 ve chinh tri, kinh t~ va xa hQi. Lan song "Mila xuan
A R~p"
khOi pMt t~i Tunisie vao nam 2011 Ia do V\l t\l thh~u clla mQt nguOi ban rong rau qua de phan
khang viec bi canh sat cAm ban hang tren duimg pha. Ben c~ do, khu V\lC phi chinh thuc hi~n
van chua dUQc cac nha nghien cUu quan tam dUng muc. Khu V\lC kinh t8nay doi khi con bi nhin
nh~ mQt cach tieu C\lC nhu nhUng gi chUng ta da thAy qua Ian song cach m~g xay ra 0
Tunisie.BAt chAp nhUng nB I\lc til nhleu nam nay Clla T6 chuc Lao dQng Quac t8 (ILO), khu V\lC
phi chinh thuc v§.n it duQ'c biSt d~n, 4~c bi~t 0 cac quac gia dang pMt trlSn. Day Ia mQt tro ng~i
100 trong vi~c dua cae vAn de thuQC khu V\lC nay vao cac chinh sach kinh tS Clia cac quac gia.
S\l hi~n di~n Clla nen kinh tS ngfun t~ cac quac gia Ia dieu kho tranh kh6i, bAt ke trinh dQ
phat trl€n Clla nSn kiM teo D~ bi~t, t~i cae quac gia dang phat trien va cac quac gia m04 n6i, S\l
hi~n di~n Clla nen kiM te ng~m lam anh huCtng nghiem trQng d~n ngu6n thu ngan sach van da rAt
h~
che. Han nita, S\l tan ~i cua nen kinh tS ngfun ciing anh huCtng tr\lc ti~p d~n tinh hi~u qua
clla h~ thang cac quy dinh phap Iu~t quac gia. Vi~t Nam Ia mQt quac gia dang phat trlSn, nen
cling khong thS thoat duQ'c xu huang chung m\y. Cac nghien diu tru&c day vS kinh tS ngArn clla
Vi~t Narn khong nhi€u va khong duQ'c luQ'flg hoaquy rno n8n kinh ts ngArn Clla Vi~t Namc\l thS.
Cho nen ket qua tit cac nghien cUu tru&c dayrAt kho duQ'c sil' d'png nh!rn rn\lc dich so saM voo
quy rno clla n8n kinh te ngAm t~i cac qu6c gia co tinh tuong d6ng vS thu nh~p trong khu V\1'C
Dong Nam Anhim rn\lc dich xay d\Jllg nhUng chinh sach kinh tS phil hQ'P.
Trong th\lc tS, kinh tS ngAm co nhiSu rn6i quan h~ voo nhiSu ySu t6 khac nhau - se duQ'c
trinh bay chi tiSt trong phAn co so ly thuySt - nen se cAn nhUng nghien cUu chuyen sau cho tUng
rn6i quan h~ nay. Va tham nhung cung co nhiSu rn6i quan h~ vOl nhiSu ySu t6 nhu thS chS va
philp lu~t. Tuy nhien, theo nhiSu nghien cUu tru&c day tren thS gioo, giua kinh tS ngAm va tharn
nhOOg t6n t~i rn6i quan
M hai chi8u. Hay noi cach khac, kinh te ngAm co tac dQng den tham
nhOOg, va nguQ"c l~i tham nhOOg cOOg co tac dQng den kinh t8 ngAm.
Nghien cUu nay dUQ'c th\lc hi~n nhim xac dinh va lUQ'flg hoa m6i quan h~ giua kinh te
ngAm va tham nhOOg.Tuy nhien, theo cac nghien CUu tru&c, rn6i quan h~ nay chi t6n t~ trong
nhUng nhorn qu6c gia co m6i tuong dang v8 thu nh~p ho~ trinh dQ phllt triSn. Do do, nghien
cUu nay dUQ"c th\lc hi~n nhim xac dinh va luQ'flg hoa rn6i quan h~giua kinh te ngAm va
thamnhung t~iVi~t Nam, cOOg nhmnQt s6 qu6c gia tuong dang v8 thu nh~p trong khu V\1'C Dong
NamA.
1.2. Can hoi nghien ciiu
Cau hOi nghien CUu dUQ"c d~t ra nhim dinh hinh y tuOng khoa hQc (d~t gia thuySt nghien
cUu) sau khi da xac dinh vAn d8 nghien CUu cling nhu trinh bay ly do nghien cUu trong lu~ van.
C\l th€, rnQt s6 cau hOi nghien CUu dUQ"c d~t ra trong nghien cUu nay nhu:
•
Kinh
ti ngdm lil gil Do luirng kinh ti ngdm nhu thi nao? Phuang phap do luirng naG
dU(1c ap d1Jng trong nghiencUu nay?
•
co thi dU(1c do luirng bdng nhimg phuang phap
nao? Va phuang phap nao dU(1c se dU(1c su d1Jng trong nghien CUu nay?
•
Co t6n tq:i m6i quan
Tham nhilng lil gi? Tham nhung
nao
h~ giua tham nhung va kinh ti ngd'm? Ben cq:nh do nhfmg yk t6
co thi tac dpng VaG m6i quan h~ nay, mot truirng kinh doanh hay cac quy dinh,
thi chi?
•
Co phat mat quan
hf gtifa tham nhiing va kinh tB ng&m la d6ng nh6t giifa cae quae
gia co mire thu nhijp khae nhau?
1.3. Myc tieu nghien cUu
Nghien cim nay duqc th\lc hien nhfun dlilt duqc cac m\lC tieu sau day:
•
Nl$1 bi8t duqc anh hmmg cua kinh t8 ngAm dBn S\l phat tri8n kinh tB va xli hQi. Xac
dinh duqc quy mo kinh t8 ngAro coo Vi~t Nam va cac nuac co muc thu nh~p thip va
trung binh CI Dong Nam
A,
bao gam: Viet Nam, Tluii Lan, Indonesia, Myanmar,
Malaysia, Lao, Campuchia, Philippin.
•
Danh gia tac dQng cua tham nhiing too kinh t8 ngAro va nguqc lliliCl cac qu6c gia co
thu nh~p thip va trung binh trong khu V\fC Dong Nam A, til nam 1995 d8n 2014.
•
Dua ra cac k8t lu~ va khuySn nght lien quan too S\f tuong tac giua tham nhung va
kinh t8 ngAm cimg vai cac ySu t6 moi wOng kinh doanh va mirc dQ cua cac quy
dinh, th8 ch~.
1.4. Gii thuy@t nghien cUu
NhiSu nghien cim wac day chi ra ring nhUng yeu t6 quan tr~mg tac dQng den ho~ bi tac
dQng bOi quy mo kinh t8 ngAro kMc nhau trong nhUng nhom qu6c gia co trinh dQ phat tri8n va
thu nh~p binh quan qua khac biet nhau. M6i quan M giua quy mo kinh t8 ngAro va tham nhiing
cung nhu vay. S\l khac bi~t nay d~c bi~t dS nh~ thAy CI cac nh6m qu6c gia c6 S\l chenh l~ch thu
nhap binh quan nhu cac qu6c gia co thu nhap cao so vm cac qu6c gia co thu nhap trung binh va
thAp. Chi ti8t han, cac nghien cim wac da chi ra ring giua quy mo kinh t8 ngAro va tham nhung
t~ cat; qu6c gia pMt trien, co thu nh~p cao c6m6i quan M nghjch biSn. Va m6i quan M giua quy
mo kinh t8 ngAro, tham nhung tf;li cac qu6c gia dang phat tri8n, co thu nhap trung binh ho~c thip
la m6i quan
M
dang bi8n (Dreher va Schneider (2006), Dreher (2007, 2008), Buehn va
Schneider (2009, 2011».
Do d6, nghien cim dua ra gia thuy8t rang quy mo kinh t8 ngAro va tham nhiing c6 m6i quan
M dang bien CI cac qu6c gia Dong Nam Aco thu nh~p trung binh va thAp. Hay n6i cach khac, CI
cae qu6c gia nay. quy mo kinh t8 ngAro va tham nhiing la nhUng nhan t6 bB sung cho nhau. Khi
quy mo kinh t8 ngAro gia tang se khiSn cho hi~n tuqng tham nhung pMt tri8n han. Nguqc I~, khi
tham nhiing gia tang se khi~n nguo-i lao dQng va doanh nghiep tang d{}ng cO' dS gia nh~p n~n kinh
t~ngAm.
1.5. Ph,m vi nghien efru
Nghien cUu chi nghien CUu m6i quan h~ giua tham nhiing va quy mo kinh t~ ngAm cua Viet
Nam va bay qu6c gia Dong Nam
A khac, co thu nh~p binh quan dAu nguoo trung binh va th~p,
bao gAm: Viet Nam, LAo, Campuchia, Myanmar, Malaysia, Indonesia, Thai Lan, Philippin.
Singapore va Brunei khong bao gAm trong nghien CUu nay do thu nh~p binh quan dAu nguoo cua
2 qu6c gia nay r~t cao so v&:i thu nh~p cua cac qu6c gia con Itli trong miu nghien cUu. Nghien
cUu nay khong bao gAm Dong Timor vi du li~u can thiet cho nghien cUu chua codAy ducho qu6c
gia nay.
Nghien cUu du'lC th\TC hi~n trong 2 phAnchinh: (i) xac djnh quy mo kinh t~ ngb cac qu6c
gia Dong Nam A trong giai dotJ.ll 1995-2014, va (ii) xac dinh va lu<;rng h6am6i quan h~ 2 chiau
giua quy mo kinh te ngb va tham nhiing.
Du li~u nghien cUu dAnh cho uuc lU<;rng quy mo kinh te ngb du'lc tap hop til cac t6 chuc
Ngan hang The Gi&:i (World Bank), Quy ti~n t~ qu6c t~ (IMF), Ngan hang phit tri~ CMu
A
(ADB), t6 chuc Heritage (The Heritage Foundation) trong giai dotJ.ll I 995-2014.Nhu v~y, nghien
cUu se su d\Ulg du lieu bang, gAm 8 qu6c gia va 20 dan vi thm gian. Do v~y se co 8 x 20 = 160
quan sat. Trong qua trinh nghien CUu, s6 quan sat co thS thdp han vi se lotli b6 nhUng du lieu
khong phil h<;rp, du li~u di biet, du li~u bi khuy8tnhung vin dam bao s6 miu nghien cUu phil h<;rp.
1.6. Bong gop eua nghien efru
Nghien cUu nay se cung c~p bing chUng khoa hQc dinh luqngcho 2 vdn de chu y8u sau
day:
•
Xacdinhquy mo kinh te ngb Clla Vi~t Nam va mQt s6 qu6c gia Dong Nam
A theo
phuang phap MIMIC - phuang phap ph6 bi~n nh~t trong vi~c xac dinh quy mo kinh t8
ngb.
•
Them vao do, nghien cUu nay ciing ki6m chUng valuqng hoam6i quan M giua quy mo
kinh t8 ngb,tham nhiing, cilng v&:i m{}t s6 yeu t6 lien quan d8n moi truang kinh
doanh va cae quy djnh, th~ ch6.
Tren co" SCI cua nhitng k~t qua d~t duQ'c, nghien diu se kh~ng dinh ho~c Mc b6 muc tac
dQng cua n€n kinh t~ ng~m vao n€n kinh tS chinh thuc trong hOM canb cua Vi~t Nam va mQt s6
qu6c gia Dong Nam A khac. Til do, nghien CUu se cung c!pnhihlg d€ xu!t chinh sach nh~m giam
hi~n tuQ'ng tham nhung cung nhu quy mo cua n€n kinh tS ngb.
1.7. K~t ciu lu,n van nghien cUu
Lu~ van nghien CUu duQ'c trinh bay thea nam chuang. Cac chuang d\l ki~n duQ'c b6
C\lC nhu sau:
•
Chucrng mpt giro thi~u t&ng quan nghien CUu va giai thich tAm quan trQng khi th\lc
hi~n
nghien CUu
lu~
van OIly. Ngoai ra, chuang nay cilng thilo
lu~
nhitng dong
gop co duQ'c til k~t qua th\lc nghi~m nghien cUu.
•
Chucrng hai la mQt chuang rAt quan trQng. Co the noi nQi dung trong chuang nay
la cO" SCI n€n trong lu~ van.
0
chuang hai, cO" SCI ly thuySt vS kinh tS ngb, ly
thuy~t vS tham nhilng, cae phuang phap do IUOng kinh t~ ngb va nhitng nghien
CUu th\lc nghi~m truac day vS m6i quan h~ giila kinh tS ngb va tham nhilng se
duQ'c trinh bay.
•
Sau khi da luQ'c khilo cO" SCI ly thuyet co lien quan trong Chuang hai, W;p theo,
Chucrng ba se xay d\lOg khung tiSp c~ nghien cUu. N goai ra, til khung tiep c~
nay, cac gia thuyet nghien CUu va mo hinh nghien cUu se duQ'c xay d\lOg. D6ng
thm, chuang ba cilng se trinh bay ro phuang pbap nghien cUu, cach thuc chQn
miu va cach do IUOng cac biSn nghien cUu.
•
Chucrng ban the hien kSt qui nghien CUu th\lc nghi~m va nhitng thao lu~n til kSt
qua nghien cUu. Trong chuang nay, cae gia thuy8t nghien cUu se duQ'c chAp nh~
hay Mc bO. Dang thm, cac phuang pbap do luOng, kiem chuAn quy mo nSn kinh
t8 ngb va cac tac dQng giua kinh tS ngb vro tham nhilng se duQ'c giai thich.
•
Va sau cimg Ii Chucrng nam.
0I Chuang nam, cac kSt qua nghien CUu chinh trong
lu~ van se dUQ'c tom tit l~i va nhitng dong gop quan trQng til k8t qua nghien CUu
huang den cac d6i tuQ'ng khac nhau se duQ'c li~t ke. Chuang nay cling chi ra
nhitng giro h~ trong nghien CUu va khuyen nghi huang nghien cUu tiSp theo.
CHUONG2
co SO LY THUYET NGHIEN ciru
2.1. T,i sao phai nghien em. kinh t~ ngAm?
81,1' t6n t~i cua ki.nh t~ ngfun la mQt th1,1'c t~ cUQc s6ng tren toan th~ gim va hi~n nay dang co
dAu hi~u ngay cang pha! trien. Kinh t~ ngfundong vai tro khong nh6 trong S1,1' v~n dQng cua n€n
ki.nh t~. HAu h~t cae xii hQi khac nhau dSu c6 giing diSu khi~n nhUng ho~t d{)ng ngfun miy bing
cac bi~n phap ngan c§m hanh chinh ho~ giao d\lc nhfun thay d6i y thuc, hanh vi cua nguCri dan.
Tuy nhien, cac bi~n phap thay d6i chinh sach thuS va M th6ng an sinh xa hQi chua dUQ"c sir d\lIlg
nh§m m\lC dich tang tinh nang dQng Clla nSn ki.nh t~ chinh thuc, til do lam giam quy mo cua nSn
kinh t~ ngfun.
Co nhiSu ly do quan trQng rna cae nha ban hanh chinh sach nen d~ bi~t chit
Yv~ S\1' gia
tang cua kinh t~ ngfun, mQt trong nhUng diSu quan trQng do la:
i. 8\1' phat tri~n cua kinh t~ ngdm co th~ xem nhu la S\1' pMn irng l~i cua cac ca nhan cam
thAy qua sue vm eae chinh sach va/ho~c S1,1' quan ly eua nha nucrc. NhUng nguCri nay da
chQn cach "thoat ra" kh6i nSn kinh t~ chinh thuc, hon la "len ti~ng" doi h6i S\1' thay d6i
ho~c cac chinh sach phu hqp hon (Albert O. Hirschman, 1970).
Y tuemg til tac phfun
"Exit, Voice and Loyalty" Clla tac gia Hirschman dS c~p tm hai lo~i phan irng cua doanh
nghi~p va ea nhan khi hQ khong th6a man trong mQt hqan eanh, mQt diSu ki~n C\l th~
mio do. Thu nhat, hQ quy~t dinh rai kh6i
M th6ng
rna khong e6 g~ng thay d6i bAt ky
diSu gi. Thu hai, hQlen ti~ng va c6 gkg thay d6i dS phu hqp vm hoan eanh moi Long
trung thanh co th~ thay d6i hai d~g pMn irng tren. Cac ca nhan va doanh nghi~p co th~
phan d6ihon la quay dAu rut lui kh6i
M th6ng. NSu S1,1' gia tang quy mo cua nSn kinh t~
ngdm xuAt pMt til vAn dS tang thuS suAt va ganh n~g bao hiem xa hQi cling vcri S\1' ctmg
nh&c eua th~ chS thi s6 luQ"flg ea nhan/t6 ehue tim d~n kinh t~ ngdm ngay cang nhiSu
hon. Til do, ki.nh tS ng~m lam xoi mon ngu6n thu tlithuS va bao hi~m xa hQi, khi8n
ehinh phu can~ mu6n tang thu~ suAt nh§m bao dam ngan sach, dan d~n S\1' ySu kern din
,
dAn eua nSn ki.nh tt~ va cae "th6a hi~p t~p th~" 1 cO' ban cua xa hQi. 81,1' cirng nh&c cua the
1 N~y€n van la "collective arrangements". Cac d~g "thoa hl~p t~p thS" ph\l thuQc vao quy mo Clla ~p thS, co
the quy mO la cong ty. chUc, qu6c gia. Viii vi d\l Clla "th6a hi~p ~p thA" nhu Ia c6ng doan, cae t6 chfrc h6
tr~ nguOi
ta
laodQng.
ch8 th~ hi~n 0 di~m: cac nha ban hanh chinh sach khong nh~ thuc duqc S\l' thay d6i
chinh sach da khi8n cho quy mo n~n kinh t8 ngfun tang len. Khi d6, cang duy tri cac
chinh saeh nay thi quy mo n~n kinh t8 ngb cang tang hon nua. D6 la mQt vong trim
khong hoan haova luan quan.
ii.
S\l' phat tri~n cua kinh t8 ngdm c6 the
d1n too
S\l' kh6 khan khi ban hanh cac chinh sach
vi cae chi bao chinh thuc cua n~n kinh t8 khong con chinh xac. ChfuIg h~ nhu cac chi
bao v~ th~t nghiep, l\l'c luqng lao dQng, thu nh~p, tieu dimg d~u c6 th8 bi b6p moo khi
n~n kinh t8 ngb t6n tl;1i. Va cae chinh sach d\fa tren cac chi bao sai thi hdu nhu khong
hieu qua ho~c dan too Mu qua rAt t6i teo
iii.
C6 quan diem cho rfuIg nen tl;10 ra mQt n~ kinh t8 ngb hieu qua ben cl;lnh n~n kinh t~
chinh thuc. N6i caeh khac, S\l' pMt tri~n cua kinh t~ ngb co the thu hut lao dQng roo
khoi n~n kinh t8 chinh thuc va tl;10 ra suc cl;lnh tranh cho cac cong ty hOl;lt dQng trong
nSn kinh t8chinh thuc. C\l the hon, k~t qua cua mQt s6 nghien cUu k~t lu~n rfuIg it nhAt
hai phan ba thu nh~p ki~m duqc 0 n~n kinh ta phi chinh thuc se quay v~ n~n kinh b~
chinh thuc ngay l~p mc thOng qua mua sb hang bOa, dich V\l. Do v~y, kinh t~ ngb se
giup n~n kinh ta chinh thuc hOl}.t dQnghi~u qua hon. Di~u nay da duqc chi ra trong cac
nghien cUu v~ hi~u qua kinh ta ngb tl;1i Duc va Dc (Schneider, 1998b). Cac nghien CUu
nay cling chi ra rfuIg hai phdn ba gia trj gia tang duqc tl;10 ra trong n~n kinh ta ngdm se
khong duqc tl;10 ra trong n~n kinh t~ chfnh. thuc n8u khong c6 ho~t dQng hi~u qua trong
nen kinh t8 ng!m.
iv.
MQt nSn kinh t8 ngb 1611 va khong duqc S\l' quan I;' dUng se tl;10 ra mQt san choi khong
cong bfuIg giua cac doanh nghiep thuQc nSn kinh t8 chinh thuc vOO nhUng ca the, t6
chuc hOl;1t dQng trong khu V\l'C kinh ta ng!m, d(lc biet la cl;lnh tranh v~ gia.
v.
N~u khong c6 chinh sach quan tam d8n l\l'c luqng lao dQng thi l\l'c luqng lao dQng trong
ki.nh t~ ngb se khong duqc ghi nh~ ho~c bao v~ theo phap lu~t. Noi cach khac, nguOO
lao dQng hoij,c nhUng nguOO khOi nghiep trong kinh t8 ng!m khong co nhUng S\l' bao dam
Co ban (ILO, 2002) nhu sau:
o
Bao dam vJ thi truirng lao dVng: co hQi lam vi~c trong moi truOng cung/c!u,
n8u th\l'C S\l' t6t hQ se 0 ti8p Wc lam vi~c, nguqc l~i hQ d~ dang c6 thong tin de
tim ki8m cong vi~c khac.
o
Baa dam vJ eongsue lam vi~e: S\I dam bao vi~c tuyen d\Ulg va sa thai dung quy
dinh, danh gili kha nang cua nguOi lao dQng tuang ximg vOi n~n kinh t~ hien
t~i.
o
Baa dam vJ eong vi~e: CO' hQi di theo con dUOng pMt trien cua ngh€ nghi~p
duQ'c thi~t k~ ra rang va c~nh tranh.
o
Bo'o dam vJ nghJ nghi~p: S\I bao dam khi xay ra tai n~n, benh t~t trong qua
trinh lam vi~c, ben c~nh do con duQ'c M.o dam an toan va dieu ki~n suc khoe,
giOi h~ thOi gian lam vi~c.
o
Baa dam phat triin Icy nang: CO' hOi hQc ~p, pMt tri~n leY nang cho cong vi~c.
o
Bo'o dam thu nh~p: S\I bao dam tien luang dUQ'c tra dAy du va ra rang.
o
Bao dam dU(1e
Sif
d(li di~n: S\I bao dam ve ~p hQ'P ti~ng noi chung tren thi
truOng lao dQng thong qua cae ta chue dQe l~p nhu Cong Doan, Ta ehuc Cong
nhan.
2.2. Djnh nghia Kinh t~ ngim
Tan t~i nhiBu cach phan lo~i va phuang phap danh gill. khu V\IC kinh t~ ngdm.Do do, cling
se co nhieu each dinh nghia khae nhau. Ngay nhu ten gQi cling da cho thdy S\I da d~ng, phong
phu cua kinh t~ ngb: n€n kinh ti bong ma, nenkinh ti phi ehinh thue, nen kinh ti thu hai, nen
kinh ti tiJn mij,t, nen kinh ti song song,va bili viet nay sit d\Ulg thu~t ngii "kinh t~ ngdm", m~ dil
cae ten gQi khac cling dUQ'c sit d\lng trong phdn dinh nghia nay.
Theo quan di~m eua ta chue Lao dQng qu6c t8 (!LO), khai ni~m "khu V\IC kinh t8 phi ehinh
thue,,2 d8 c~p d~n tAt ell. cae ho~t dcSng kinh t8 (tren van ban ho~c tren th\Ie te) khong duQ'c dieu
ti8t mQt each chinh thuc ho~c co di8u tiet nhung khong dAy du (CEACR, 3 2011). Khu V\IC nay co
quy mo nho; san xudt, phan ph6i hang hoa va dich V\l do nguOi lao dQng l\f do, nguOi lao dQng
trong gia dinh va mQt s6 it lao dQng khac dam nh~n. D~c di~m eua khu V\Ie nay la d~ tham nh~p,
yeu cAu ve v6n thdp, sit d\Ulg cong ngh~, lao dong ky nang dan gian, nang sudt lao dQng th~p.
MQt khai ni~m bao trUm ca khu V\Ie kinh t8 phi chinh thue va vi~c lam phi chinh thuc, hay noi
caehkhac:
2
TB chitc ILO sU d\mg th~t ngll "kinh t~ khong chlnh thitc" (Infonnal Economy)
3 The
Committee ofExperts on the Application of Conventions and Recommendations
Kinh
1& phi ehinh thue == Khu vve kinh ti phi ehinh thue + Vi~e lam phi ehinh thue.
Dinh nghia cua t6 chuc ILO de l(li hai khA nang rna: (i) tieu chuin khong dang ky kinh
doanh va (ii) tieu chuin quy rno t6i da (nguemg s6 luc;mg nguOi lao dQng lam vi~c trong he? san
xuftt-kinh doanh). Hai tieu chuin nay duQ'c hi~n th\Ic khac nhau
a rn6i qu6c gia. Do do. kho co
thS ap d\lng dinh nghia miy de d.c dinh phuong pMp do lUOng nSn kinh tS ngAm va so sanh giua
cae qu6c gia.
ViQn Khoa hQc Th6ng ke Vi~t Nam (T6ng C\lC thdng ke) cung v6i Don vi nghien CUu PMt
tri~n thS chS va Phan tich dai h~ (DIAL) da d\Ia tren djnh nghia cua ILO va lam ro them hai tieu
chuin. Thu nhdt, khu V\IC kinh tS phi chinh thuc bao gdrntit ca cac doanh nghi~p khong co tu
cach pMp nhan, san xuftt it nhftt rnQt ho~c rnQt vai san phfun va dich V\l dS ban ho~c trao d6i,
khong dang ki kinh doanh (khong co gifty phep kinh doanh) va khong thuQc ngAnb nong. lam
nghiQp va thuy san. Thu hai, viQc lam phi chinh thuc la vi~c lam khong co bao hiSm d. hQi (d~c
bi~t la bao hi8m y tS).
Theo quan di~m cua tA chuc Hqp tac va PMt triSn kinh t€ (OECD), kinh tS ngAm duQ'c sir
d\lng d~ chi ra cac hO(lt dQng kinh tS khong dUQ'c tinh vao GDP, do chung bi in di va CeJ quan
nha nu6c "khong quan sat duQ'C"
4
(OECD, 2002). Do la cac hO(lt dQng sAn xu!t hang hoa, djch
V\l hqp pMp nhung khong khai bao; san xuit hang bOa dich V\l bftt hqp phap va thu nh~p khong
ro rang.
Va dinh nghia thuOng duQ'c sir d\lllg cho nhi~u cae nghien CUu la: tftt cA cae hO(lt dQng kinh
tS duQ'c tinh toan (ho~ quan sat) chinh thuc vao tAng san ph~m qUdc gia (GNP) nhung khong
duQ'c dang ky, duQ'c tha hi~n trong cac nghien cUu cua Edgar L. Feige (1989. 1994), Schneider
(1994a), Frey va Werner Pommerehne (1984). Herald Lubell (1991). Philip Smith (1994. trang
18) da dinh nghia kinh tS ngAm 1A thi truOng hang bOa va dich V\l, bftt kS hqp pMp hay khong
dSu thoat kh6i S\I do luemg chinh thuc. Noi cach khac, kinh t8 ngAm co thS duQ'c dinh nghia la
cae hO(lt dQng kinh t8 va nhUng khoan thu nh~p tranh S\I diSu tiSt cua chinh phu va h~ thdng thuS
(Feige (1989). Dell' Anno va Schneider (2004». DS tom tAt cac vin dS duQ'c dinh nghia a tren,
Bang 1 se phan lo~ cac hinh thuc hO(lt dQng cua kinh tS ngAm.
4
Tf, chuc OEeD sft d\lIlg th~t ng(l "kinh tc! kMng quan sat dugc" (Non-Observed Economy)
Bang 2.2.1:
Philn }Otti hinh thue ho~lt d{)ng eua kinh t~ ngfim
xuit rna my, m~i dam, co b~, buon l~u
va
gian l~.
buon l~u.
• Tr6ng trQt hay
san xuit ma my dS sir
d\1ng cli nhan.
• Thu nh~p khong dUQ'c
ghi
nh~
tit vi~c lam cli
nhan.
• Thu nh~p, luang va tAi
nhan vien mua
hoa va dich V\1
t\llam (khong
san pMmcua
hQ'P phap.
thue muOn nhan
congty.5
cong)
va duQ'C
san tit cong vi~c khong
•Cae lo~i "philc
duQ'c ghi nh~ l~ lien
lc;ri duQ'c mi~n
nguOi than,
quan den hang h6a va
thue".6
hangxom.
S\l' trQ' giup cua
dich V\l hQ'P phap.
: RolfMirus
va Roger S. Smith (1997, trang 5)
Theo Bang 1, kinh t~ ngb bao gam cac thu nh~p khong dugc bao cao ill mua ban, san
xuftt hang h6a va dich V\1 hgp phap va cac thu nh~p khong thS ki~m soat ill mua ban, san xuAt
hang h6a, dich V\1 phi phap, bao gam ca giao djch b~ng tien t~ ho~c trao d6i. Do d6 cac ho;;tt
dQng kinh t€ nay c6 th~ dugc xem nhu la gia tri gia tang trong cac tai khoim quc3c gia - cac tai
khoan de dang dugc bao cao va nh~ bi€t bCri M thc3ng thu€. Tuy nhien mQt dinh nghia chinh xac
c6 ve vfu1 kh6 khan, nhin chung nSn kinh te ngb phat triSn qua thiri gian thea "nguyen t~c nuac
chay": kinh t€ ngb 1:\I di~u chinh d~ thay d6i cho phil hgp vai M th6ng thu~, cach thuc xiI phlilt
cua cO' quan thu€ va thai dQ, dlilO duc Clla
xa hQi (Mogensen, Kvist, Kormendi, Pedersen, 1995,
trang 5)7.
S
6
1
Duqc dich til "employee discounts", Co thS xem day nhu h\ mOt pMn cua cac lo~ "phUc lc,ri mi~n thu€".
f)uqc dich til "fringe benefits". Cae lo{li phUc lc,ri mi~n thuS duqc liet klS nhu sau: bao hiSm suc kh6e (ngolli Bao
hiam Y tc! bit bUQc), hoan tien cham soc con cai, hoan tiSn hQc pbi, su d\lllg ca nhan xe cong ty, cae chi phi cho
cuOc sang. Hien nay Viet Nam d! b8 sung thuS phUc lc,ri vao l~t lao dQng, nhung rAt kh6 quan ly va thu thu~.
C6 thS xem "Controversy: On the Hidden Economy" trong t~p chi Economic Journal (Vol. 109, no. 456, Jun
1999) d~ biet them chi tiet cuOc thao l~ nay.
Cac y ki~n khong chi bAt d6ng vS cac nguyen nMn va ban ch~t cua khu V\l'C phi chinh thuc,
rna con lien quan d~n rn6i lien h~ Clla khu V\l'C phi chinh thuc vm khu V\l'C chinh thuc. Cho d~n
giua nhUng nam 1990, cac quan di8rn khac nhau co th8 dugc phan thanh ba truOng pMi chinh:
(i) nhi nguyen, (ii) cAu trUc va (iii) pMp Ii.
Truimg pbai nbi nguyen th6ng tri trong th~p nien 1960 va 1970, co ngu6n g6c Ii thuy~t
til cac nghien cUu cua Lewis (1954) va Harris va Todaro (1970). Cac nha nghien cUu nhi nguyen
coi khu V\l'C phi chinh thuc 180 phan khuc th~p kern cua thj truOng lao dQng hOO phan khuc, khong
co lien k~t tI¥c ti~p vm khu V\l'C kinh t~ chinh thuc. Do 180 khu V\l'C rai rm II(Ii, pMt sinh trong qua
trinh chuy8n d6i n8n kinh t~ dang pMt tri8n va t&n t~i bOi vi khu V\l'C kinh t~ chinh thuc khong
th8 cung c~p du co hQi vi~c lam cho rnQt bQ p~ h!c Im;mg lao dQng. Cimg vm t6c dQ tang
tru6ng kinh t~ va qua trinh chuySn d6i, khu V\l'C kinh t~ phi chinh thuc dugc tien lieu cu6i cimg
se dugc hAp th\! vao khu V\l'C chinh thuc.
Trong khi do, truimg pb'i cAu tnic nhAn rn~ S\I phan cAp san xuAt, cac rn6i lien k~t va
ph\! thuQc IAn nhau giua khu V\l'C chfnh thuc va phi chinh thuc. 8 TruOng pMi nay nh~ thAy khu
V\l'C phi chinh thuc bao g&rn cac
co sa san xuAt ho~c kinh doanh nho va nguOi lao dQng khong
dang ki, chuyen lam thue cho cae cong ty tu bim Ian. Cac co sa nay va nguOi lao dQng khong
dang ki cung cAp lao dQng va dAu vao re cho cae cong ty lan, qua do nang cao khfl nang c~
tranh cua cac cong ty Ian. Theo quan diSrn cAu trUc, t6c dQ tang tru6ng kho co th8 lo~i bo cac
rn6i quan he san xuAt phi chfnh thuc, v6n gk cMt vm S\l pMt tri8n tu ban chu nghia. Theo quan
diSrn nay, doanh nghi~p hi~n d~i phan frng vm toan cAu hoa b~g cach xiy dl,lllg cac
M th6ng
san xuAt linh ho~t han va rna rQng phuang thuc gia cong nhien cit giam chi phi. Vi~c thiBt I~p
rn~g lum san xuAt toan cAu nhu v~y thuOng doi hoi S\l linh ho~t rna chi co khu V\l'C kinh Wphi
chfnh thuc co th8 cung cAp.
Cu6i cimg, truimg pbai pb'p Ii bo,"c cbinb tb8ng, rna dl(li di~ la Hernando de Soto trong
nhUng narn 1980 va 1990, coi khu V\l'C phi chinh thuc bao g&rn cac doanh nhan nho, nhUng
nguOi l\Ia chQn phuang thuc ho~t dQng phi chinh thuc dS giam chi phi dang ki. Chimg nao cae
chi phi dang ki va thu tl)c clia chinh phu VUQ'1: qua cae lQ'i ich tham gia khu V\l'C chinh thuc, thi
cac co sa quy rno nho se vAn chQn ho~t dQng phi chinh thuc. Nhu v~y, trong tuang lai, cac co sa
nay co nhi~u ti8rn nang tang tru6ng va cfli thi~ tieu chufuI nSu chinh phu cfli cach chinh sach va
8
C6 thS xem them cae vi d\l cua Portes, A., M. Castells va L.A. Benton (1989 ) Khu V\lC kinh t~ phi chinh thuc:
nghien cUu q"i cae nu6c pMt tri~n va kem pMt triSn Baltimore, MD: The Johns Hopkins University Press.
giam ganh n~g thu€. Khae vcri truOng pMi nhi nguyen va c~u trUc, quan dib nay cho th~y tinh
ch~t phi chfnh thuc co the xu~t pMt tit S\l tv nguy~n tit phia nguOi lao dQng va cac CCI
sa d\la tren
cac phan tlch v6 chi phf-lQi lch.
Nhu da trinh bay, S\l d6ng thu~ trong cae dinh nghia vS kinh t6 ngb la khong t6n tlili. Do
v~y, trong nghien cUu nay, kinh t6 ngb duQ'c djnh nghia lil khu V\lC kinh t€ bao g6m t~t ca ho~t
dQng tren thi truOng hang bOa va djch V\l hQ'P phap, duQ'c che d~y can tMn khoi S\l quan ly cua
nha nucrc bm cac ly do sau: (i) tranh thu6 thu nh~p, thu6 gia tri gia tang ho~c cac lo~i thu~ khac;
(ii) tranh dong gop bao hiem xa hQi; (iii) tranh S\l diSu ti6t titcac lu~t lao dQngco lien quan nhu
tiSn lUClflg t6i thieu, s6 gicr lam t6i da, tieu chuAn an toan; va (iv) tranh cac r~c r6i vS thu t\lc Mnh
chinh khi c6 gAng hoan thanh cac miu dClfl hanh chlnh va bang cau hoi th6ng ke.
2.3. Binh nghia Tham nhiing
HCIfl hai mum nam trucrc, tham nhilng thu hut nhiSu S\l quan
tam tit cac nha khoa hQc,
chinh tri gia va can bQ cong chuc nM nucrc. Ngu6n g6c, h~u qua Clla van n~ tham nhUng va cac
phuClflg phap d~u tranh ch6ng tham nhilng da duQ'c phan tich, nghien cUu. RAt nhiSu tac phb dS
~p d~n v~n dS tham nhilng va chi mQt vai tac phAro duQ'c kS ra
a day nhu: Rose-Ackermann
(1978, 1997, 1999); Arvind Jain (1998); Shleifer va Robert W. Vishny (1993); Tanzi (1994,
1998); Tanzi va Hamid Davoodi (1997); Johnson, Kaufinann va Zoido-Lobaton (1998a, b);
Kaufinann va Jeffrey Sachs (1998); va nghien cUu diSu tra gfut day nhAt cua Pranab Bardhan
(1997).
Tham nhUng duQ'c dinh nghia nhiSu cach khac nhau nhung djnh nghia pha bi~n nh~t va
akhu V\lC cong de sa hUulchi6m do~t
Trong dinh nghia nay, s\ll~m d\lD.g quySn l\lC a
dClfl gian nhAt cua tham nhUng la: "S\l ~ d\lD.g quySn l\lc
lQi fch danh cho ca nhan" (Tanzi 1998, trang 8).
khu V\lC tu nhan dUQ'c lo~i W, khong dS c~p d6n. Do do, mQt djnh nghia tang quat hClfl, do la:
tham nhUng la S\l khong tuan thu co chu y cae quy dinh de su d\lD.g cae m6i quan h~ trong eong
vi~e
eho ea nhan
ho~e
nhilng nguOi lien quan.
f)~e bi~t
a cac t~p doan tu nhan 100, hi~n tugng
nay t6n t~i ro rang, nhu trong qua trinh tuySn d\lng va dS b~t thang chuc. Tham nhilng eUng t6n
t~i trong cae ho;;tt dQng tu nhan duQ'c quy djnh bm chinh phu, nhu tai x6 taxi lAy phi cho vi~c
chuyen cha cao hClfl gia quy djnh.
Cae nghien
cUu truac da pMn tich va dua ra cac nhan t6 "khuy~n khich" tham nhung, tl;10
ra nhi~u hinh thirc tham nhiing khac nhau trong nhi~u linh V\TC nhu Ia: (i)h6i It) d~ giam chi phi,
(ii)dap irng cac d6i hoi d~ co gi&y phep hOl;1t dt)ng (m& nha hang, cira hi~u), quy hOl;1ch d&t dai,
dAn dien va nhUng quy€t dinh cong, cung nhu duqc sir d\lng hang hoa va djeh V\l duqe eung c&p
eong eQng, (iii)eae quyet dinh lien quan d~n thu t\le va hQP dAng dAu tu eong, eung c&p cae uu
dai v~ thu€ qua mirc cho phep, tuy8n d\lllg va thang chire lao dQng trong khu V\Tc cong. Trong
mQt vai truOng hqp, S\l Ic.un d\lllg quyBn I\lc eong khong cAn thi~t phru co lqi ich ca nhan nhung
co th~ mang Il;1i lqi ich eho mQt :Dang, mQt giai c&p, mQt bQ tQc, bi;lll be, gia dinh ea nhan tham
nhiing. Trong th\lc t~, & nhi~u qu6c gia, nguyen nhan bilt nguAn cho vi~c tham nhung Ia tl;10
nguAn tai chinh eho cac :Dang phai chinh trio
Khong phai tAt ca cac hanh dQng tham nhiing d~u mong mu6n nh~ duqc h6i IQ. Nhu, mQt
oong chirc bj b~nh nhung Il;1i khong xin nghi phep, rAi Ic.un d\lflg vi tri cua minh cho m\lC dich ca
nhan (tranh thu gia lam
vi~c
rna di kh8m b~nh). Nhu v~y, ngum cong chirc do da th\lc hi~n mQt
hiinh dQng tham nhung (gia lam vi~c) m~c dil kh6ng nh~ bAt ky khoan tiBn h6i IQ nao. Ho~c
Thu tuang cua mQt qu6c gia cAp phep xay d\l'flg san bay ti;li que nha cua minh m~c dil di~u nay la
khong cAn thi~t trong diBu kiQn hi~n tl;1i. Nhu v~y, ngum ThU tuang do ciing da th\lC hi~n mQt
hanh dQng tham nhiing m~c dil khong nh~ bAt ky khoan tiBn h6i IQ nao.
:Di~u quan trQng Ia phan bi~t duqc cae khoan h6i It) vm qua cap. Nhi~u truOng hqp, cae
khoan h6i lQ duqc cai trang nhu mQt mon qua. S\l h6i IQ ng\,l
Yla S\l trao d6i qua li;li hay danh cho
nhau nhUng d~ quyBn nao do, trong khi do mQt mon qua khong mang
nhien, k~ ca khi phan bi~t duqc S\l khac nhau
eiing rAt kho khan.
C(J
y nghia nhu v~y.
Tuy
ban thi trong qua trinh lam vi~e,s\l giarn sat
Boo trong th\lC te, mu6n nh~n thirc duqc tham nhiing cAn nhiBu quan tam
khac.MQt mon qua co th~ tr& thanh khoan h6i lQ, di~u nay ph\l thUQC rAt nhi~u vito gia tri mon
qua va m6i quan M giua nhiing ca nhan c6 lien quan. Hoo nii'a, gilt tri m6n qua c6 th~ duqc nh~
thirc khae nhau & nhUng n~n van h6a h6a Wc nhau, ho~ m6n qua duqc t~g ngoru gia lam vi~c
b~g nhiBu hinh thirc khAc nhau. Kho nh~ bi~t hoo, khi m6n qua co gilt
tri Ian duqc trao gian
ti~p too nhUng ngum c6 lien quan. :D~ bi~t, h6i IQ c6 th~ la mQt ~c quy~n, d~c an C\I th~ danh
cho mQt s6 d6i tuqng nao d6. Do d6, trong bAt Icy truOng bqp nao tbi nhUng tieu chi da xac dinh
S\l b6i IQ la kh6ng doo gian.
Himh dQng tham nhung duQ'c phan IO/ili theonhi~u nhom khac nhau nhu: (i) quan lieu ho~c
chinh tri; bao g~m: tham nhiing bOi cong chirc ho~c lanh d/ilo chinh tri, (ii) h6i lQ dS giarn chi phi
ho~c d/ilt duQ'c mQt s6 lqi fch, (iii) nguOi h6i lQ gqi
y ho~c nguOi nh~ h6i lQ d8 nghilkh6i xuang
cac lqi fch ca nhan, (iv) ep bUQc/cuO'ng ep ho~c thong d~ng larn sm quy djnh, va (v) lqi d\mg
thOng tin bi~t truac (chua duQ'c cong b6) deS dAu cO' tili san ho~c cung cAp thong tin.
2.4. Nguyen nhin gia tiing Kinh t@ ngim
S\l thay d6i quy mo Clla nan kinh t~ ngb duQ'c gay ra bOi nhiau nhan t6 khac nhau. Theo
cac nghien ciru Dieter Cassel va E. Ulrich Cichy (1986), Tanzi (1982), Frey va Pommerehne
(1984), Thomas (1992), Schneider va Enste (2000), cac nhan t6 quan trQng nhAt
dful d~n S\l t~n
t/ili nan kinh t~ ngb iJ cac qu6c gia nhu:(i) tang ganh n~g thuS va dong gop bao hi~m xii hQi;
(ii) tang cUOng di8u tiSt Clla chinh phu trong nan kinh t8 chinh thirc, d~c bi~t la thj truOng lao
dQng; (iii)
ep bUQc giarn s6 gio lilm vi~c trong tuAn; nghi hUll s6m; thAt nghi~p; (iv) Sl,l suy giarn
ni8m tin va long trung thanh vCri cac chinh sach cong khiSn nguOi dan khong con tinh thAn dong
...
thu~; (v) tY l~ tham nhung trong cac hO/ilt dQng cua chinh phu.
NhUng nghien ciru vS sl,l gia tang cua nSn kinh t8 ngAm th\lC S\l cAn thiSt.Khi cac y~u t6
kinh t~ chi giai thich duQ'c mQt pbAn S\l gia tang nay thicach tiSp c~ Clla xii hQi hQc vi mo va tam
ly hQc chi ra them nhiing nguyen nhan thu vi cho cac quySt djnh ca nhan khi tham gia kinh t~
ngb. MQt s6 nghien ciru thea huang nay la Aim, Gary McClelland, William Schulze (1999);
Cowell (1990); Frey (1994). Cac nghien ciru nay duQ'c xem nhu nghien ciru cua kinh tS tam ly
hQc hay kinh tS hQc hanh vi va mQt s6 nguyen nhan nhu: tinh thAn dong thuS, S\l cong bbg cua
M th6ng thuS va mirc dong thu~ vila phai, chAp nh~ dUQ'c.Nghien ciru nay chi t~p trung vila cac
y~u t6 kinh tS.
2.4.1.
Chinh sach thuA va An sinh xli h9i
Trong da s6 cac nghien ciru truac day, mQt trong nhUng nguyen nhan quan trQng nh~t
t~onen Sl,l gia tang quy mo nSn kinh t~ ngblil S\l gia tang thue va ganh n~g dong gop an sinh xii
hQi (Tanzi (1982, 1999), Schneider va Enste (2000». Mirc thu~ cling cao tbi tinh thAn dong thu~
cling thAp 9 khuy8n khich nguOi lao dQng gia nh~p vilo nSn kinh t~ ngAm d~ tranh thu~ Torgler va
Schneider (2009). Cac nghien ciru da chi ra rbg trong nSn kinh t~ chinh thirc, thu nh~p rong
9Tinh thAn d6ng thuS duqc djnh nghia IA d~ng cO" ben trong de tra tiSn thuS, n6 do luang S\l' !\f giae Clla ca nhiin trong
viQc d6ng thuS; nhu the rO rang muc thuS suit se anb huang tieu cue vm tinh thAn d6ng thuS.
14
L
cang tang thi h)c IUQ'Ilg lao dQng trong n~n kinh t8 ngfun cling gh'lm. Han niia, khoimg cach giiia
thu nh~p wac va sau thu8 cling tang thi dQng co d~ ngu01 lao dQng tham gia vao nen kinh t8
ngfun cang Ian. S\l khac bi~t giiia thu nh~p wac va sau thu8 ph\! thuQc rAt nhi8u vao he th6ng an
sinh xa hQi va ganh n~g thua. Do d6, chinh sach thua va muc d6ng g6p vao an sinh
xa hQi Ia
nhan t6 quan trQng cua vi~c tAn tl)i va pMt trien cua kinh tS ngfun.
MQt phan tich kinh tS vi mo cua Norman V. Loayza (1996) sfr d\lllg mo hinh MIMIC d~
xac djnh cac yau t6 quySt djnh va anh huemg too n8n kinh t8 ngfun. Nghien cUu dl1 uac IUQ'Ilg quy
mo n8n kinh tS ngfun cua 14 nuac Chau My - Latin va tim du\yc bimg chUng cho ba y8u t6 quy8t
djnh dSn kiM tS ngfun. Theo d6, ganh n~ thu8 va S\I thu h¥P Clla thj wOng lao dQng anh
huemg dAng bien too quy mo kinh tS ngfun; trong d6 ganh n~g thua c6 h~ s6 tuang quan Pearson
r
0.33 va thi wOng lao dQng la Pearson r = 0.49. Trong khi d6, suc ml)nh va hieu qua cua the
chS, chinh phu anh huemg nghjch biSn, Pearson r
=
-0.42 (cae s6 li~u du\yc tinh toan vm dQ tin
c~y 90%); di8u d6 c6 nghia Ia chinh phu cling hi~u qua thi quy mo kiM tS ngfun cling giam. Tuy
nhien cach tiSp c~ cua Loayza chi cho thAy cac mai tuang quan thang ke han Ia chi ra du\yc cae
mai quan he nhan qua, do d6 kSt qua nghien cUu chi c6 the tra 101 du\yc mQt phAn cac cau h6i: tl;li
sao ngu01 lao dQng ll;li chQn kiM t8 ngfun d~ lam vi~c? Cae ySu t6 nao khac (ben cl)nh dQng co
thu nh~p) lam gia tang hOl;lt dQng kinh tS ngfun? Nhihlg ly thuy8t nao c6 the giup xac dinh cac
ySu ta lien quan dan kinh is ngfun?
MQt nghien CUu khac cua AIm va Torgler (2006) t~p trung nghien cUu Chau Au va My dl1
tim thAy mai tuang quan ml)nh me giiia tinh thAn d6ng thuS va quy mo n~n kinh ta ngfun. Chung
c6 mai quan M nghjch bi8n vm dQ tuang quan la Pearson r = -0.46 vm dQ tin c~y 95%. Di~u d6
cho thAy muc dQ cua tinh thAn d6ng thuS cling giam thi quy mo kinh tS ngfun cling tang.
V00 phuang phap tiSp c~ tuang t\l cho cac quac gia dang chuyen dAi, AIm, Martinez
Vazquez va Torgler (2006) cilng chi ra mai quan h~ tuang quan nghich bien rAt ml)nh me giiia
tinh thSn d6ng thu8 va quy mo kinh tS ngfun (pearson r = -0.657) vai dQ tin c~y 99%. Nghien
cUu dl1 sil d\lllg dii lieu clia World Values Survey (WVS) 1999-2000, sau khi be, sung them dii
lieu WVS 1995-1997, muc dQ tuang quan la Pearson r = -0.551 vm dQ tin c~y 99%.
Khu Vl,rC kiM t8 ng~m d6ng vai tro quan trQng khong chi 6 cae qu6c gia dang chuyen de,i
ma con 6 cac quac gia dang phat trien bOi vi viec lam trong khu
Vl,rC
kinh t8 ngfun c6 vi: nhu la
nguAn thu nh~p chinh dang cho rAt nhiSu ngu01. Tanzi (2000) chi ra rimg, d6 la mQt th\lc tS khi
