Giá trị nội dung và nghệ thuật tập thơ những người bạn nhỏ của phạm hổ

                                         LỜI CẢM ƠN
                Lời đầu tiên em xin cảm ơn TS.Nguyễn Thị Nhàn, Trường Đại học 
sư phạm Hà Nội 2 đã trực tiếp hướng dẫn và chỉ bảo tận tình cho em để hoàn 
thành khóa luận này.
               Em cũng xin gửi lời cảm ơn tới các thầy giáo, cô giáo trong khoa 
Giáo dục tiểu học, Trường Đại học sư phạm Hà Nội 2 ­ những  người đã tạo 
điều kiện và giúp đỡ em trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu.
                 Cuối cùng, em xin bày tỏ lòng biết ơn tới gia đình và bạn bè đã 
giúp đỡ và động viên em rất nhiều trong  quá trình học tập để em hoàn thành 
khóa luận này!
                Em chân thành gửi lời cảm ơn sâu sắc tới thầy cô và các bạn!
Xuân Hòa, ngày  tháng 5 năm 2014            
Người thực hiện

                                                                 

1

Đàm Thị Ánh Trinh


LỜI CAM ĐOAN
            Em xin khẳng định: Đề tài "Giá trị nội dung và nghệ thuật tập thơ 
Những người bạn nhỏ của Phạm Hổ" là của riêng em, không trùng lặp với bất 
kỳ tác giả nào khác. Nếu sai, em xin hoàn toàn chịu trách nhiệm.
  Xuân Hòa, ngày  tháng 5 năm 2014            
Người thực hiện

                                                                
     

                                     

                                                  
                                                 

2

 Đàm Thị Ánh Trinh


MỤC LỤC
MỞ ĐẦU

5

1. Lý do chọn đề tài

5

2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề

6

3. Mục đích nghiên cứu

7

4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

8

4.1. Đối tượng nghiên cứu

8

4.2.  Phạm vi nghiên cứu

8

5. Nhiệm vụ nghiên cứu

9

6. Phương pháp nghiên cứu

9

NỘI DUNG

10

CHƯƠNG 1 PHẠM HỔ VÀ THƠ VIẾT CHO THIẾU NHI

10

1.1. Cuộc đời và tiểu sử

10

1.2. Sự nghiệp văn chương

11

CHƯƠNG 2 NHỮNG NGƯỜI BẠN NHỎ NHÌN TỪ GIÁ TRỊ NỘI DUNG13
2.1. Chủ đề tình bạn

13

2.1.1   Tình bạn trong thế giới loài vật ngộ nghĩnh, đáng yêu

13

2.1.2.  Tình bạn trong thế giới cỏ cây, hoa lá phong phú và đa dạng 16
2.2. Nhận biết về thế giới xung quanh

19

CHƯƠNG 3 NHỮNG NGƯỜI BẠN NHỎ NHÌN TỪ GIÁ TRỊ 
NGHỆ THUẬT

23

3.1.  Hình thơ trong Những người bạn nhỏ

23

3.1.1 

Hình ảnh thơ gần gũi, quen thuộc

23

3.1.2 

Hình ảnh xinh xắn, đẹp đẽ

26

3.2. Các biện pháp nghệ thuật tu từ

29

3.2.1. Biện pháp nhân hóa

31

3


3.2.2.  So sánh

36

3.4 Hình thức mô phỏng âm thanh, nhịp điệu độc đáo

43

KẾT LUẬN

47

TÀI LIỆU THAM KHẢO

49

4


MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Phạm Hổ là một cây bút viết cho thiếu nhi rất thành công. Thơ văn của 
ông giàu trí tưởng tượng, vui tươi, ngộ nghĩnh, dễ đọc, dễ nhớ hợp với tâm lý 
trẻ thơ. Ông cung cấp cho thiếu nhi nhiều chuyện rất thật mà cũng lạ vô cùng 
của thiên nhiên, của đời sống và sinh hoạt hàng ngày.
Phạm Hổ là nhà thơ được sự mến mộ của nhiều thế hệ thiếu nhi Việt 
Nam. Trong sự nghiệp văn chương, ông đã viết 25 tập thơ, 35 tập truyện, 20 
kịch bản sân khấu và hoạt hình. Tác giả cũng đạt được nhiều giải thưởng danh 
giá của Hội văn học Việt Nam. Những sáng tác của ông thể hiện niềm say mê, 
tâm  huyết  trong  đó  phải  kể  tới  Chú  bò  tìm  bạn,  Những  người  bạn  im  lặng, 
Bạn trong vườn …và một tập thơ đáng yêu không thể không nói tới là  Những 
người  bạn  nhỏ.  Mỗi  bài  thơ  hóm  hỉnh,  đáng  yêu,  sảng  khoái  riêng  nhưng 
không kém phần sâu sắc và ý nghĩa.
Những sáng tác của Phạm Hổ nói chung, tập thơ Những người bạn nhỏ 
nói riêng cũng thu hút giới nghiên cứu và những người mến mộ xưa nay. Tuy 
vậy, để khảo sát cụ thể và sâu sắc hơn, đầy đặn hơn tập thơ đáng yêu này vẫn 
còn là việc hữu ích và cần thiết.  
Là  giáo  viên  mầm  non  trong  tương  lai,  việc  tìm  hiểu  vẻ  đẹp  của  tác 
phẩm văn chương sẽ giúp ích cho bản thân tôi rất nhiều khi trau dồi kiến thức, 
bồi dưỡng tâm hồn phong phú. Những bài thơ của Phạm Hổ cũng là món quà 
đối với trẻ em lứa tuổi mầm non. Các em sẽ thêm yêu thế giới xung quanh, 

yêu bạn bè. Văn học giúp các em hoàn thiện nhân cách, rèn luyện các kỹ năng 
ngôn ngữ, phát triển tư duy, cảm xúc đẹp.
Với  những  lý  do  trên,  chúng  tôi  lựa  chọn  đề  tài  Giá  trị  nội  dung  và 
nghệ thuật trong tập thơ Những người bạn nhỏ của Phạm Hổ làm đối tượng 
nghiên cứu cho khóa luận của mình.

5


2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề
Trong phần lịch sử nghiên cứu vấn đề này, chúng tôi điểm những công 
trình,  những  ý  kiến  tiêu  biểu  về  thơ  Phạm  Hổ  và  tập  thơ  Những  người  bạn 
nhỏ.
 Với 60 năm cầm bút, Phạm Hổ thường có mặt trong những tuyển tập 
văn học sang trọng. Có thể khẳng định, viết cho thiếu nhi mới là tâm huyết 
một đời của Phạm Hổ. Ông từng tâm sự : “Nếu được sống thêm một lần nữa, 
tôi vẫn chọn nghề cũ: làm thơ, viết văn cho các em đọc, vẽ tranh cho các em 
xem nữa" ( Nhà văn Việt Nam hiện đại NXB Hội nhà văn 1996).
Trên  những  ý  kiến  tiêu  biểu  về  sự  nghiệp  sáng  tác  của  nhà  thơ  Phạm 
Hổ đối với nền văn học thiếu nhi Việt Nam, nhiều nhà nghiên cứu khẳng định 
Phạm Hổ là một nhà thơ tâm huyết đối với trẻ em. Đến với trẻ bằng cả một 
tấm lòng yêu thương và trân trọng. Nhận xét, đánh giá tập thơ  Những người 
bạn nhỏ có những ý kiến đáng quan tâm sau:
­ Vân Thanh với bài “Thơ viết cho thiếu nhi buổi đầu những năm 60”  
(Tạp chí văn học, tháng 6 năm 1963) có nhận xét : Những người bạn nhỏ của 
Phạm Hổ viết cho lứa tuổi bé hơn, nhiều bài thơ trong tập có ý nghĩa mở rộng 
tri thức cho các em như: Củ cà rốt, Xe chữa cháy, Bắp cải xanh…”
         ­ Nhà thơ Trần Thanh Địch đánh giá : "Phạm Hổ là một trong những 
nhà văn lâu nay đã đóng góp cho văn học chúng ta khá nhiều truyện và thơ 
cho  người  lớn  cũng  như  cho  trẻ  em.  Những  chủ  đề  tác  giả  hay  khai  thác 

thường xoay quanh những sự vật, những tình cảm bình thường trong sinh hoạt 
bình thường của chúng ta" ( Những người bạn nhỏ, Một tập thơ đáng yêu ­ 
Tạp chí văn học số 6­1964)
                  ­  Nhà  thơ  Định  Hải  thì  cho  rằng:  “Thơ  Phạm  Hổ  nặng  về  khai  thác 
những  khía  cạnh  tình  cảm  của  nhi  đồng.  Thơ  anh  uyển  chuyển,  giàu  nhạc 

6


điệu, gần gũi với đồng dao. Bạn đọc thường nhắc tới những bài thơ như Xe 
chữa cháy, Bắp cải xanh, Chú bò tìm bạn” ( Báo văn nghệ số 468, 29.9.1972)
­ Theo Vũ Duy Thông thì : "Một cách tự nhiên thơ Phạm Hổ thiên về  
bạn đọc nhỏ tuổi từ 5­8 tuổi. Đọc thơ Phạm Hổ viết cho các em ấn tượng đầu 
tiên anh để lại là : Đây là con người yêu trẻ tới mức đắm đuối, không bao giờ 
no  chán,  một  con  người  luôn  khao  khát  tìm  đến  trẻ,  để  hiểu  và  yêu  chúng 
hơn"( "Con đường đến với trẻ thơ " trong Bàn về văn học thiếu nhi 1983) .
­ Khóa luận tốt nghiệp của Lý Thị Ngọc (2008) với đề tài "Nghệ thuật 
Những người bạn nhỏ của Phạm Hổ". Ở công trình này, chủ yếu khai thác giá 
trị nghệ thuật của tập thơ Những người bạn nhỏ; khóa luận đưa ra một số hình 
thức tổ chức và phương pháp giảng dạy thơ Phạm Hổ trong nhà trường Tiểu 
học. Khóa luận này chỉ nghiêng về phương diện nghệ thuật mà chưa đề cập 
trực tiếp tới giá trị nội dung của tập thơ.
           Nhìn chung từ những năm 60 cho tới nay đã có khá nhiều lời nhận xét 
và phê bình về nội dung và nghệ thuật thơ của Phạm Hổ, nhưng chưa có công 
trình nào khai thác sâu về nội dung và nghệ thuật của tập thơ Những người 
bạn nhỏ của ông. Dựa trên những thành tựu đã có của giới nghiên cứu, tiếp 
thu những ý kiến đó, chúng tôi tiếp tục tìm hiểu cụ thể hơn, sâu sắc hơn về giá 
trị nội dung và nghệ thuật tập thơ Những người bạn nhỏ.
3. Mục đích nghiên cứu
Khai  thác  nội  dung  và  nghệ  thuật  tập  thơ  Những  người  bạn  nhỏ  của 

Phạm Hổ, khẳng định giá trị nội dung, giá trị nghệ thuâ của tập thơ; ý nghĩa 
giáo dục trẻ em mầm non và công việc sau này của bản thân thông qua thực 
thi đề tài này.
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
4.1. Đối tượng nghiên cứu

7


             Khảo sát giá trị nội dung và nghệ thuật Những người bạn nhỏ in trong 
Tuyển tập Phạm Hổ ( NXB Văn học 1999).
             Các bài thơ khảo sát:
             ­  Bắp cải xanh
              ­ Củ cà rốt 
              ­ Hoa và Bướm  
               ­ Rong và Cá
                ­ Tre
               ­ Sáo ăn na
               ­ Lúa và Gió
               ­   Đất và Hoa
               ­ Bướm em hỏi chị
               ­ Ngủ rồi
               ­ Chơi ú tim
                ­ Bê hỏi mẹ
                ­ Thỏ dùng máy nói
                ­ Gấu Đen
                ­ Kêu
                ­ Xe chữa cháy
                ­ Thỏ được quay phim
                 ­ Ngỗng và Vịt

                 ­ Năm mảnh gỗ
4.2.  Phạm vi nghiên cứu
            Giá trị nội dung và giá trị nghệ thuật tập thơ Những người bạn nhỏ của 
Phạm Hổ.
5. Nhiệm vụ nghiên cứu
­ Tìm hiểu những kiến thức chung liên quan tới thơ ca.

8


­ Tìm hiểu cuộc đời và sự nghiệp văn chương của Phạm Hổ.
­ Giá trị nội dung tập thơ Những người bạn nhỏ.
­ Giá trị nghệ thuật: hình ảnh thơ, biện pháp nghệ thuật, tình huống đối thoại 
trong thơ, mô phỏng âm thanh, nhịp điệu trong tập thơ Những người bạn nhỏ.
6. Phương pháp nghiên cứu
­ Phương pháp thống kê.
­ Phương pháp nghiên cứu tác phẩm theo thể loại.
­ Kết hợp các thao tác khoa học như:  phân tích, bình giảng...
                                              

9


NỘI DUNG
CHƯƠNG 1
PHẠM HỔ VÀ THƠ VIẾT CHO THIẾU NHI
1.1. Cuộc đời và tiểu sử
Nhà thơ Phạm Hổ có bút danh là Hồ Huy. Ông sinh ngày 28/11/1926 
tại  xã  An  Nhơn,  huyện  An  Nhơn,  Bình  Định.  Thủa  nhỏ  Phạm  Hổ  đi  học  ở 
trường  làng.  Sau  đó,  ông  học  tiểu  học  ở  Tam  Kỳ,  Huế  rồi  theo  học  trường 

Quốc học ở Quy Nhơn. Năm 1943, ông thi đỗ Thành (tức trung học cơ sở), 
chưa kịp thi tú tài thì cách mạng tháng 8 thành công, ông đi theo cách mạng 
rồi hoạt động văn nghệ từ đó. Ông làm công tác thông tin tuyên truyền tại thị 
xã Nguyễn Huệ (Quy Nhơn), sau đó làm thư ký thường trực của ở chi hội Văn 
hóa cứu quốc Bình Định do nhà thơ Trần Mai Ninh làm chi hội trưởng.
Năm 1947, ông làm biên tập viên báo “Tin tức Bình Định” rồi được cử 
đi học tại lớp hội họa kháng chiến liên khu V do họa sĩ  Nguyên Đỗ Cung phụ 
trách.  Sau  khóa  học  ông  về  làm  cán  bộ  sáng  tác  của  chi  hội  Liên  khu  V  và 
được bầu làm ủy viên Ban chấp hành đoàn Hội họa Liên khu V.
Năm 1949­1950, ông được đi dự hội nghị văn nghệ ở Việt Bắc và được 
bầu làm ủy viên Ban chấp hành chi hội văn nghệ liên khu V.
          Năm 1955, ông tập  kết ra Bắc, làm công tác đối ngoại ở Hội văn nghệ 
Trung  Ương.  Ông  là  một  trong  những  thành  viên  (cùng  với  Nguyễn  Huy 
Tưởng,  Tô  Hoài,  Thy  Ngọc,  Nguyễn  Kiên…)  sáng  lập  ra  NXB  Kim  Đồng 
(1957) và có nhiều đóng góp cho sự trưởng thành và phát triển không ngừng 
của nhà xuất bản dành riêng cho thiếu nhi này.
Năm 1960, ông làm Biên tập viên tại nhà xuất bản Văn học. Từ 1965­
1983,  ông  làm  biên  tập  viên  ở  tuần  báo  văn  học  (sau  đổi  thành  Báo  Văn 
Nghệ). Ông được kết nạp vào Đảng Cộng Sản Việt  Nam năm 1947.

10


           Năm 1983, ông công tác tại Hội Nhà Văn, làm ở tiểu ban Văn học 
thiếu nhi. Tiếp đó, ông được cử làm chủ tịch Hội đồng văn học thiếu nhi và 
Phó trưởng ban đối ngoại Hội nhà văn Việt Nam.
         Nhà thơ Phạm Hổ không những chỉ viết thơ văn cho thiếu nhi mà còn 
một số tác phẩm viết cho người lớn cũng được đón đọc.
         Có thể nói Phạm Hổ là nhà văn đa tài. Ngoài thơ, văn, kịch ông còn 
viết cả lý luận phê bình và dịch thuật. Ở mỗi thể loại tác giả đều để lại dấu ấn 

riêng trong mỗi sáng tác của Phạm Hổ và đằm thắm tình người.
          Năm 1994 ông nghỉ hưu. Ông mất ngày 4/5/2007.
1.2. Sự nghiệp văn chương
Nhắc  tới  Phạm  Hổ  trước  hết  phải  nhắc  tới  sự  nghiệp  văn  chương  và 
những đóng góp của ông cho nền văn học thiếu nhi nước nhà. Ông sáng tác 
nhiều thể loại: thơ, truyện ngắn, truyện vừa, tiểu thuyết, kịch và phê bình văn 
học… cho cả người lớn và trẻ em. Dù viết văn xuôi, kịch hay thơ … bất cứ 
thể loại nào, người đọc cũng nhận ra "chất thơ" trong tác phẩm của Phạm Hổ.
          Tính từ tập thơ đầu tiên  Em tre (1949) đến năm 1993, Phạm Hổ đã có 
11 tập thơ, 9 tập truyện, 4 vở kịch viết cho các em. Ngoài ra, ông có 8 tập thơ, 
văn cho người lớn.
Trong  những  năm  kháng  chiến  chống  Pháp,  Phạm  Hổ  hoạt  động  văn 
nghệ ở liên khu V. Ông in tập  Em vẽ Bác Hồ (1948) và Lúa non (1952). Hai 
tập thơ này bắt đầu bộc lộ thiên hướng viết cho thiếu nhi của ông.
        Với hơn 60 năm chuyên tâm sáng tác, ông cho ra đời 25 tập thơ trong 
đó  chủ  yếu  dành  cho  thiếu  nhi.  Những  tập  thơ  tiêu  biểu  và  được  trao  giải 
thưởng văn học gồm:
        ­ Tập thơ Chú bò tìm bạn giải A cuộc vận động sáng tác cho thiếu nhi 
năm 1957­1958.

11


        ­ Chú vịt bông (thơ) giải A cuộc vận động sáng tác cho thiếu nhi năm 
1967­1968.
     ­  Những người bạn im lặng (thơ) giải chính thức về thơ viết cho thiếu nhi 
của hội đồng văn học thiếu nhi , Hội nhà văn Việt Nam (1986).
       ­  Giải thưởng cuộc thi sáng tác kịch cho thiếu nhi do Hội nghệ sĩ sân 
khấu tổ chức với vở kịch Nàng tiên nhỏ thành Ốc (1986).
Viết cho các em, ngòi bút của Phạm Hổ khá linh hoạt với những cách 

chuyển đổi từ góc nhìn đến giọng điệu, lúc là giọng điệu trẻ thơ nói với nhau, 
lúc  là  giọng  các  cháu  trò  chuyện  với  thế  giới  thiên  nhiên  và  cũng  có  lúc  là 
giọng của một người  ông, một người cha, người anh ôn tồn, nhân hậu… Thế 
giới  trẻ  thơ  trong  sáng  tác  của  Phạm  Hổ  khá  phong  phú,  vừa  gần  gũi  với 
những  trò  chơi,  sinh  hoạt  học  hành,  lại  vừa  dẫn  dắt  suy  tưởng  làm  tâm  hồn 
các em bay bổng hơn.

12


CHƯƠNG 2
 NHỮNG NGƯỜI BẠN NHỎ 
NHÌN TỪ GIÁ TRỊ NỘI DUNG
2.1. Chủ đề tình bạn
        Phạm Hổ thừa nhận “Tôi đặc biệt chú ý đến tình bạn trong đời sống 
con người. Trong hơn 10 tập thơ viết cho các em, đã có 6 tập tôi viết cho tình 
bạn”.
        Với trẻ thơ, ông đặc biệt quan tâm và chú ý tới câu chuyện bạn bè trong 
cuộc sống. Vì theo ông, trẻ em vốn rất khát khao tình bạn, chỉ với tình bạn mà 
các em thật sự có nét đồng điệu trong vui chơi và học tập hứng thú. Chính vì 
vậy mà thơ ông đã khơi dậy và phát huy tối đa, niềm vui và sự sáng tạo của 
trẻ nhỏ trong sáng tác.
         Ở tập thơ Những người bạn nhỏ của Phạm Hổ, chủ đề tình bạn được trở 
đi trở lại. Có một số bài thơ thuộc loại hay nhất trong thơ ca Phạm Hổ thuộc 
chủ  đề  này.  Tiêu  biểu  như:  Chú  bò  tìm  bạn,  Bạn  trong  vườn,  Những  người 
bạn im lặng, Bạn nào thích nhảy…
2.1.1  Tình bạn trong thế giới loài vật ngộ nghĩnh, đáng yêu
         Bằng sự quan sát tinh tế, Phạm Hổ đã phát hiện ra đặc điểm của mỗi 
con vật. Ông đã chọn ra những chi tiết độc đáo để miêu tả một cách ấn tượng 
những  loài  vật  đáng  yêu,  đáng  quý.  Nắm  bắt  được  tâm  lý  trẻ  em,  Phạm  Hổ 

không đi tìm hiểu đời sống và những hoạt động loài vật mà ông chủ yếu khai 
thác những "tính cách", những vẻ đẹp của chúng. Qua đôi mắt trẻ thơ, các con 
vật được ông nhắc tới vừa phong phú, đa dạng lại mang những nét tính cách 
ngây thơ, hồn nhiên.
          Những người bạn đáng yêu đó là những con vật ngộ nghĩnh, những 
người bạn mà các em vẫn thường gặp trong cuộc sống hàng ngày như các chú 
chó, chú mèo, con ngỗng, con chim , con bò, con bê, con cá… Thế giới loài 
13


vật trong thơ ông là một thế giới cực kỳ sinh động. Tác giả luôn tạo ra nụ cười 
dí  dỏm,  tạo  nên  chất  hài  hước,  tươi  tắn  cho  cuộc  sống,  tạo  nên  cái  duyên 
riêng.
          Bài thơ thể hiện thành công câu chuyện tình bạn trong thế giới loài vật, 
phải kể tới bài thơ Rong và Cá. Từ bức họa của một họa sĩ Trung Quốc mà 
nhà thơ Phạm Hổ đã diễn tả bằng bức tranh nghệ thuật ngôn từ, đem lại cho 
trẻ thơ Việt Nam món quà xinh xắn đậm màu sắc dân tộc. Nhân vật Rong và 
Cá là hai nhân vật đáng yêu. Họ trở thành diễn viên đem đến một màn vũ kịch 
đẹp. Cái đẹp từ màu sắc trang điểm: Cô rong xanh, đuôi cá xanh, hồng; cái 
đẹp bởi dáng vẻ mềm mại và nhẹ nhàng của cô Rong. Cái đáng yêu của" đàn 
cá nhỏ" quanh cô Rong cùng điệu múa như các vũ công đẹp làm sao? Họ uốn 
lượn và quấn quýt bên nhau, cái đẹp hài hòa, yên bình và nhẹ nhàng. Cô Rong 
và đàn cá nhỏ hẳn rất quý mến nhau mới có sự kết hợp tuyệt vời đến thế:
 “Có cô rong xanh
Đẹp như tơ nhuộm
Giữa hồ nước trong
Nhẹ nhàng uốn lượn
Một đàn cá nhỏ
Đuôi xanh, đuôi hồng
Quanh cô rong đẹp

Múa làm văn công”
          Bài thơ Thỏ dùng máy nói nói về một chú thỏ đa nghi và ngốc nghếch, 
nghe máy điện thoại mà chú cứ đòi nhìn thấy người ở đầu dây bên kia thì chú 
ta mới tin tưởng đó là bạn mình. Đấy là sự lém lỉnh của chú thỏ. Tình cảm 
bạn bè thân thiết ở đây toát lên từ sự vui đùa, đôi bạn xưng hô với nhau cũng 
thật gần gũi "tớ" và "cậu","Thỏ" và "Mèo":

14


                                        “­ Thỏ đây! Ai nói đấy
Mèo à? Mèo thế nào?
Mình không trông thấy cậu
Nhỡ đứa khác thì sao”
                    Bài  thơ  Chơi  ú  tim  kể  lại  cuộc  chơi  của  Mèo  và  Chó.  Nó  như  câu 
chuyện nhỏ. Khi đến lượt Chó trốn Mèo đi tìm thì Chó trốn sau tủ, Mèo bất 
ngờ phát hiện ra nhờ cái đuôi Chó đang phe phẩy dưới chân tủ đó. Ấy vậy mà 
Chó vẫn lý sự thật dí dỏm. Những ai khó tính lắm nhưng khi đọc bài thơ này 
cũng phải tủm tỉm cười vì sự ngộ nghĩnh rất trẻ thơ của chú Chó. Tình bạn 
trong tình huống này như một sự "nũng nịu" đáng yêu trong lý lẽ của chú Chó 
kia:
                                         “ Chó vẫn thú vị lắm
Cứ nhe răng ra cười
Không mình nấp giỏi thật
Lỗi chỉ tại cái đuôi”
          Tình bạn giữa Ngỗng và Vịt lại được diễn tả khác bình thường:  Ngỗng 
lười học nhưng lại huênh hoang  khoe mình biết chữ rồi. Đến khi Vịt đưa sách 
cho thì Ngỗng lại đọc ngược, lại giả vờ đọc nhẩm. Đây là chi tiết rất thú vị. 
Ngỗng luôn tỏ ra mình lớn rồi, cái gì cũng biết cả. Đó cũng là thói, thói xấu 
dấu dốt! giữa Ngỗng và Vịt là thứ tình bạn chân thành, khuyên nhủ giữa bạn 

và bạn để họ cùng tốt lên:
                                           “ Ngỗng không chịu học
Khoe biết chữ rồi
Vịt đưa sách ngược 
Ngỗng cứ tưởng xuôi
Cứ giả đọc nhẩm
Làm vịt phì cười

15


Vịt khuyên một hồi:
Ngỗng ơi! Học! Học!”
                     ( Ngỗng và Vịt)
           Bài thơ Gấu đen nói tới chuyện chụp hình. Gấu trắng chụp hình Gấu 
đen.  Khi  nhận  ảnh  Gấu  đen  kêu  mình  mất  chân,  lại  còn  bé  tí  chẳng  giống 
mình  tí  nào.  Gấu  đen  đâu  biết  rằng,  chụp  ảnh  thì  chỉ  chụp  được  hình  ảnh  ở 
phía trước và thu nhỏ lại, ta chỉ được chiếc ảnh nhỏ tí mà thôi:
“Gấu đen chụp ảnh
Gửi tặng bạn thân
Gấu trắng thợ giỏi
"Tách"cái , chụp xong
Lúc nhận ảnh xem
Gấu đen trợn mắt:
­ Sao mình bé choắt
Lại cụt cả chân!
Chụp chẳng nên thân
Này đây trả cậu! ”
          Vậy là ở bài thơ này, các bạn nhỏ sẽ thấy vui vẻ về sự ngây ngô của 
Gấu đen. Tình bạn càng gắn bó hơn khi giải quyết được nhưng hiểu lầm đáng 

yêu đó.
2.1.2. Tình bạn trong thế giới cỏ cây, hoa lá phong phú và đa dạng
        Ngoài những bạn nhỏ là các con vật, xung quanh chúng ta còn có các 
bạn nhỏ đến từ thiên nhiên cỏ, cây, hoa, lá. Phạm Hổ từng quan niệm, thiên 
nhiên không thể thiếu trong thơ ca của ông, vì nó gắn liền với các em thiếu 
nhi. Các em đọc thơ ông như được du hành trong thế giới loài cây, khám phá 
biết bao điều thú vị, lạ lùng mà thiên nhiên ban tặng cho các em. Các loài cây, 

16


cỏ, hoa, lá hiện lên trong thơ Phạm Hổ rất gần gũi, thân thiết, đa dạng sắc màu 
với nét kỳ thú, bất ngờ. Tâm hồn tinh tế, tầm lòng thiết tha, trân trọng tuổi thơ 
và khát vọng về cái đẹp để lại của Phạm Hổ đã khiến thiên nhiên trong thơ 
ông càng đáng yêu hơn.
      

Những hình ảnh của các loài cây, cỏ, hoa, lá dưới con mắt của nhà thơ 

hiện  lên  thật  sinh  động,  ngọt  ngào  và  hấp  dẫn.  Trước  hết  phải  nhắc  đến  bài 
thơ Củ cà rốt. Nhà thơ miêu tả sự lớn lên của củ cà rốt với những màu sắc hài 
hòa: Thân củ cà rốt màu đỏ, lá của nó màu xanh, củ cà rốt như chú bé hiếu 
động: "Nhảy lên/Đẹp thật":
                                “Lá xanh
                                 Củ đỏ
                                 Lớn nhỏ
                                 Bên nhau
                                 Đất đội
                                                          Ngập đầu 
                                                          Nhảy lên 

                                  Đẹp thật
                                 Tên em
                                 Cà rốt
                                 Củ đỏ
                                 Lá xanh”
        Ở bài thơ Bắp cải xanh, tác giả vẽ ra trước mắt bạn đọc những hình ảnh 
đẹp.  Đó  là  màu  xanh  mát  dịu  của  lá,  cái  bắp  cải  non  ngoan  ngoãn  nằm  lọt 
thỏm bên trong, dưới sự che chở của các chị lá "Sắp vòng tròn" ở bên ngoài 
đối với em nằm ở giữa. Tình chị em hay sự đùm bọc tạo cho ta cảm giác an 
toàn. Cái "Búp cải non/Nằm ngủ giữa" được sự ấp ủ, bảo vệ. Cả đàn chị cho 
em nhỏ có giấc ngủ an lành:

17


“Bắp cải xanh
Xanh mát mắt
Lá cải sắp
Sắp vòng tròn
Búp cải non
Nằm ngủ giữa”
          Không thể không nhắc tới bài thơ Tre. Bài thơ chỉ có bốn câu nhưng lại 
chứa đựng một ý nghĩa to lớn mà tác giả đã gửi gắm vào đó. Một bức tranh 
buổi trưa đơn sơ, giản dị nhưng có cái gì thật bất ngờ lâu nay ta không nhận 
ra: Đó là lũy tre và bóng mát của nó. Có ai biết rằng, lũy tre đó luôn cho tất cả 
những bóng mát mà nó chở che. Vậy lúc nào nó có biết mệt vì cứ cho đi mãi 
như  vậy.  Phạm  Hổ  "nhân  hóa"  cái  hiện  tượng  này  y  như  người  vậy.  Chỉ  có 
điều lạ là tre mệt mà "Bóng vẫn ngủ ngoan" Tre không bao giờ ngừng nghỉ để 
cho muôn loài bóng mát. Tình bạn là ở sự hy sinh và cho đi không toan tính. 
Chúng ta gặp rất nhiều lần cái buổi trưa này trong kí ức. Buổi trưa thân yêu có 

mặt trên tất cả các miền quê của đất nước. Đó là cảnh thân yêu của tuổi thơ 
mà những người trưởng thành hôm nay tái hiện giúp các em:
“Tre cho bóng giỡn
Trên lưng bò vàng
Bây giờ tre mệt
Bóng vẫn ngủ ngoan”
          Tình bạn giữa Hoa và Bướm cũng thế! Bạn Bướm suốt ngày quanh 
quẩn bên bạn Hoa. Lúc nào bạn Hoa cũng ngẩng đầu để đón những tia nắng 
mai một cách tự nhiên. Bạn Bướm có đôi cánh mà suốt ngày bay lượn thướt 
tha  như  có  làn  gió  thổi  làm  bạn  có  thể  bay  được.  Tất  cả  đều  là  do  sự  hòa 
quyện của thiên nhiên, hòa hợp tất cả các sự vật với nhau:

18


“ Hoa ngẩng cao đầu
Suốt ngày không mỏi
Bướm bay, bướm bay
Như nhờ gió thổi!”
2.2. Nhận biết về thế giới xung quanh
          Cùng với chủ đề tình bạn, Phạm Hổ còn muốn cung cấp cho các em 
những  hiểu  biết  ban  đầu  về  thế  giới  sự  vật,  về  các  hiện  tượng  xung  quanh. 
Tùy  từng  trường  hợp  cụ  thể  mà  ông  giới  thiệu  cho  các  em  tên  gọi  hay  đặc 
điểm hình thức, lợi ích của chúng.
Thế giới hiện tại có biết bao điều mới lạ mà các em rất muốn được biết, 
muốn được tìm hiểu khám phá… Chính vì hiểu được tâm lý, nhu cầu của lứa 
tuổi mà nhà thơ Phạm Hổ đã dẫn dắt các em từ bất ngờ này đến bất ngờ khác, 
phát hiện ra những điều mới mẻ trong cuộc sống hàng ngày. Đó là những bài 
học về thế giới tự nhiên và môi trường xung quanh.
               Bài thơ Bướm em hỏi chị vẫn là bài thơ về tình bạn nhưng có sự lồng 

ghép  thật  tự  nhiên  của  khoa  học  tri  thức.  Giọt  nước  trên  cành  hoa  hồng  kia 
được gọi là “giọt sương”. Nhưng với sự ngây thơ, hồn nhiên của Bướm em 
cũng như các bạn nhỏ, chúng lầm tưởng những giọt sương đó là nước mắt của 
hoa hồng:
“­ Chị ơi vì sao
Hoa hồng lại khóc?
­ Không phải đâu em
Đấy là hạt ngọc
Người gọi là sương
Sao đêm gửi xuống
Tặng cô hoa hồng.”

19


Vậy  là  các  em  vừa  được  thỏa  mãn  trí  tò  mò,  lại  vừa  có  được  tri  thức 
phổ thông. Các em lại hiểu thêm được tình bạn của những người bạn với nhau 
trong thế giới này.
          Ở bài thơ Sáo ăn na thì nhà thơ mượn câu chuyện của bạn Sáo để giải 
thích cho các bạn nhỏ biết quá trình cây lớn lên từ đâu? Đó chính là nhờ hạt  
na đã được Sáo thả gieo và mầm sống nảy lên từ đó. Nhà thơ thật khéo léo 
mượn lời thơ để giúp các em hình tượng hóa và ngầm hiểu những thắc mắc 
mà người lớn cho là hiển nhiên. Câu chuyện về Sáo ăn na có thể tóm tắt như 
sau: Sáo mổ quả na để ăn và hạt đã rơi xuống đất. Tới năm sau, Sáo quay lại 
nơi đó. Có cây na mà chính nhờ sáo gieo hạt ngày náo nay cây đã mọc lên và 
tươi  tốt.  Sáo  lại  tiếp  tục  đậu  trên  cành  na  do  chính  sáo  trồng  mà  sáo  không 
hay biết:
“Sáo mổ na ăn
Thả rơi mấy hạt
Năm sau bay qua

Khóm na lên tốt
Rồi na ra quả
Sáo đậu cành rung
Sáo đâu có biết
Chính na sáo trồng”.
           Trong bài thơ Lúa và gió lại là cuộc hỏi đáp giữa cua mẹ và cua con. 
Câu hỏi ngộ nghĩnh của cua con hỏi cua mẹ đã khiến cho bạn nhỏ rất thích 
thú: Dưới cảnh trăng đêm, tiếng các cây lúa rì rào làm nên những bài hát đồng 
quê. Đó là nhờ các cơn gió nhẹ nhàng đưa các cây lúa va chạm vào nhau nên 
tạo ra tiếng động. Các cây lúa đã tạo ra những bài ca tuyệt vời. Tuy vậy, khi 

20


trời lặng gió, cây lúa sẽ đứng im, bài hát cũng sẽ ngừng. Hiện tượng này được 
nhà thơ giải thích rất hay qua đối thoại của cua mẹ và cua con :
                                           "­ Cô lúa đang hát
Sao bỗng lặng im
                                            Đôi mắt lim dim
Mẹ cua liền đáp
­ Chú gió đi xa
Lúa buồn không hát”.
Bài thơ Đất và hoa giải thích màu sắc của các loài hoa trong khu vườn , 
thông qua cuộc trò chuyện nhỏ của mẹ và bé. Bé thắc mắc và đặt câu hỏi cho 
mẹ:  Ai  là  người  đã  nhuộm  các  màu  hoa  trong  khu  vườn  của  mình?  Mẹ  đáp 
lại:  “Ấy  là  bác  Đất/Lặng  im,  thật  thà…!”.  Những  sắc  màu  của  hoa  cũng  là 
điều kỳ diệu của thiên nhiên quanh ta. Tuy vậy, ai cũng biết hoa mọc từ Đất. 
Có lẽ khi viết bài thơ này, Phạm Hổ được gợi ý từ một lời tổng kết trong tục 
ngữ dân gian:  "Người ta là hoa của đất":
                                         “ Đào đỏ, mai vàng

Bìm xanh, cúc tím
Mẹ ơi! Ai nhuộm
Đủ các màu hoa
­ Đem hết sức mình
 Nhuộm các loài hoa
 Ấy là bác Đất
Lặng im, thật thà…!”
  

Có một bài thơ Phạm Hổ chỉ "mô phỏng" tiếng kêu của các loài vật mà 

nên  thơ.  Đó  là  bài  Kêu,  tác  giả  cho  các  em  nhận  biết  bốn  con  vật  một  cách 
giản dị thông qua tiếng kêu đặc trưng của mỗi loài:

21


“Gâu! gâu! gâu! chó hỏi
Ịt! ụt! ịt! lợn đòi
Meo! Meo! Mèo trách
Be! Be! Be! Dê cười”.
   
        Tiểu kết chương 2
        Phạm Hổ một nhà thơ lâu nay đã đóng góp nhiều cho thành tựu của nền 
văn học Việt Nam. Đặc biệt là mảng thơ – truyện cho trẻ em. Những chủ đề 
tác  giả  khai  thác  thường  xoay  quanh  những  sự  việc,  những  tình  cảm  bình 
thường trong sinh hoạt, cuộc sống hàng ngày. Ông có tâm hồn khá tinh tế, sẵn 
sàng đón nhận một ý nghĩa, một sự kiện, một trường hợp hay một hình ảnh 
nào đó dù rất nhỏ, rồi chuyển thành ý thơ thành bài thơ, từ mẩu chuyện thành 
truyện ngắn.

      

Với chủ đề tình bạn trong Những người bạn nhỏ, Phạm Hổ đã xây dựng 

nên nhân vật khá phong phú. Những nhân vật ấy là người bạn từ thế giới loài 
vật, thế giới cỏ cây, hoa lá. Tất cả đều được hình tượng hóa trong những vần 
thơ một cách sinh động, gần gũi và nên thơ.      
     

Thế  giới  tự  nhiên  chứa  đựng  những  điều  bí  ẩn,  bất  ngờ  và  khó  giải 

thích cho các em nhỏ, nhưng với ngôn ngữ thơ Phạm Hổ thì nó lại được giải 
thích một cách vừa giản dị vừa gây sự thích thú để các em nhận biết dễ hơn, 
đúng  với  tính  cách  của  bạn  nhỏ.  Các  em  sẽ  yêu  thích  cách  lý  giải  đó.  Làm 
được như vậy Phạm Hổ xứng danh là nhà thơ của thiếu nhi.
                      
 

22


CHƯƠNG 3
NHỮNG NGƯỜI BẠN NHỎ
 NHÌN TỪ GIÁ TRỊ NGHỆ THUẬT
           Kế thừa, tiếp thu kết quả nghiên cứu của những tác giả đi trước. 
Chương  này,  khóa  luận  của  chúng  tôi  tiếp  tục  tìm  hiểu  phương  diện    nghệ 
thuật tiêu biểu của tập thơ một cách cụ thể, đầy đặn, sâu sắc hơn. Dựa vào đặc 
trưng thể loại thơ, chúng tôi đi sâu khảo sát các yếu tố nghệ thuật sau: Hình 
ảnh thơ; một số biện pháp tu từ (so sánh, nhân hóa); hình thức hỏi đáp, hình 
thức mô phỏng âm thanh; nhịp điệu tiết tấu thơ.

3.1.  Hình thơ trong Những người bạn nhỏ
          Hình ảnh trong tập thơ Những người bạn nhỏ khá phong phú và đa 
dạng. Tất cả đều là nhưng người bạn từ thiên nhiên như là các loài vật sống 
gần gũi với con người. Chúng là con chó, con mèo, con gà, con cá, con bò... 
Phạm Hổ coi đây là những người bạn. Ngoài ra còn có những người bạn là 
những loài hoa lá cỏ cây. Dưới ngòi bút của Phạm Hổ, chúng thật đẹp và sinh 
động. Có thể là củ cà rốt, cây bắp cải, là cây rong, bông hoa hay giọt sương... 
Tất  cả  được  Phạm  Hổ  miêu  tả  một  cách  tinh  tế,  sinh  động,  gần  gũi  với  con 
người. Chúng ta nhìn thấy được sự hòa quyện giữa thiên nhiên và con người.
        Với nghệ thuật xây dựng hình ảnh về các loài cỏ cây, hoa , lá, con vật, 
Phạm Hổ thường khai thác khía cạnh đơn sơ và mộc mạc, thân thiết, màu sắc 
trong thơ bình dị nhưng giàu cảm xúc và thẩm mỹ.
3.1.1  Hình ảnh thơ gần gũi, quen thuộc
         Đi vào thế giới thơ Phạm Hổ, ta bắt gặp những con vật, đồ vật, cảnh vật 
quen thuộc trong cuộc sống hàng ngày như con chó, con mèo , con gà, con cá, 
con trâu... hay những đồ  như điện thoại, máy chụp ảnh, xe cứu hỏa... chúng 
đều được hiện ra trong thơ Phạm Hổ một cách rất dung dị.

23


           Ngòi bút của Phạm Hổ, đã mở ra trước mắt các em một thế giới phong 
phú  tràn  đầy  sức  sống  của  thiên  nhiên  và  vạn  vật  .  Những  âm  thanh  những 
màu sắc những hình ảnh tươi mới đó đến với các em một cách tự nhiên. Bởi 
lẽ, Phạm Hổ đã miêu tả chúng bằng ngòi bút chân thực nhưng vẫn không làm 
mất đi sự sinh động . Đọc thơ ông, trẻ có thể hình dung được đối tượng mà 
nhà thơ miêu tả. Điều đó cũng đồng nghĩa với việc thơ Phạm Hổ đã kích thích 
trí tưởng tượng trẻ thơ. Cùng với những quan sát thực tế, những câu thơ của 
Phạm Hổ một lần nữa khắc sâu vào trí nhớ của các em những hiện tượng và 
những loài vật.

    

Môt số bài thơ tái hiện lại những hình ảnh quen thuộc, gần gũi, có thể 

kể đến như Chơi ú tim, Ngủ rồi , Xe chữa cháy...
     

Bài thơ Chơi ú tim nói về hai con vật được nuôi trong gia đình. Đó là 

con  Chó  và  Mèo.  Thường  thì  hai  con  vật  nay  không  kết  bạn  với  nhau.  Dân 
gian vẫn nói về chúng thế. Vậy mà nhà thơ Phạm Hổ lại "hòa giải" cho chúng 
chơi cùng với nhau một trò chơi dân gian mà bọn trẻ cũng hay chơi : trò trốn 
tìm. Cả bài thơ hiện ra những hình ảnh của trò chơi thú vị này: Cái "đảo mắt" 
tinh quái của mèo săn tìm chú chó đang ẩn nấp; cái đuôi của chú lộ ra "chỗ 
khe tủ"; hình ảnh chú mèo rón rén, nhẹ nhàng rồi bất ngờ "chộp" thật nhanh 
chú chó..., tất cả hiện ra như một cuộc chơi thú vị của con trẻ ngày nào. Đặc 
biệt,  hình  ảnh  kẻ  thua  cuộc  bị  bắt  chộp  "nhe  răng  ra  cười"  rồi  nói  một  câu 
gượng gạo chống chế rất đáng yêu của chú chó cún:
  "Rủ nhau chơi ú tim
Giờ đến phiên chó trốn
Mèo đảo mắt tim quanh
Chó nấp đâu giỏi thật

24


Bỗng kìa chỗ khe tủ
Chó để lộ cái đuôi
Rón rén mèo đến nơi
Òa! Chộp ngay lưng bạn

Chó vẫn thú vị lắm
Cứ nhe răng ra cười
Không! Mình trốn giỏi thật
Lỗi chỉ tại cái đuôi!"
    

Trong bài thơ Ngủ rồi, hình ảnh "Cả đàn gà nhao nhao" là sự nhân hóa 

tài tình của tác giả nhưng cũng là hình ảnh có thật. Hình ảnh đàn gà con nằm 
trong cánh mẹ hay trong ổ rơm hết sức đáng yêu. Chúng đều hướng những cái 
đầu nhỏ nhắn lên.Việc chúng "nhao nhao" thể hiện sự đông vui và ngộ nghĩnh 
nhưng hóm hỉnh:
''Gà mẹ hỏi gà con
­ Đã ngủ chưa đấy hả?
Cả đàn gà nhao nhao
­ Ngủ cả rồi đấy ạ!"
         Còn đôi bạn ngỗng và vịt nữa. Ngoài đời, thường thì chúng ồn ào, tinh 
nghịch.  Đặc  tính  ấy  giống  như  các  bạn  nhỏ.  Trong  bài  thơ  này  có  hình  ảnh 
"vịt phì cười" khi thấy bạn Ngỗng đọc sách ngược. Đấy không phải là nụ cười 
chê bai mà chỉ là nụ cười cảm thông, hiền hòa. Cái hành động Ngỗng giả vờ 
đọc sách kia thật lộ liễu tới mức đáng yêu thì ai chả "phì cười":
                                          " Ngỗng không chịu học
Khoe biết chữ rồi
Vịt đưa sách ngược
Ngỗng cứ tưởng xuôi

25