SKKN: Tổ chức hoạt động hình thành kiến thức từ thí nghiệm Vật lý theo nhóm ở lớp VNEN

“Tổ chức hoạt động hình thành kiến thức từ thí nghiệm Vật lý theo nhóm ở lớp VNEN”

MỤC LỤC
Nội dung
I. PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
2. Mục tiêu nhiệm vụ của đề tài
3. Đối tượng nghiên cứu
4. Giới hạn phạm vi nghiên cứu
5. Phương pháp nghiên cứu
II. NỘI DUNG
1. Cơ sở lý luận
2. Thực trạng
3. Giải pháp – biện pháp
4. Kết quả
III. KẾT LUẬN, KIẾN NGHỊ
1. Kết luận
2. Kiến nghị

Trang
2
2
2
3
3
3
3
3
3
7
16

16
17
17

I. PHẦN MỞ ĐẦU
1) Lí do chọn đề tài:
Người viết: Phương Ngọc Tuấn

1


“Tổ chức hoạt động hình thành kiến thức từ thí nghiệm Vật lý theo nhóm ở lớp VNEN”

Vật lý là một bộ môn khoa học thực nghiệm, các định luật và tính chất Vật lý
được rút ra dựa trên cơ sở tiến hành thí nghiệm. Làm các thí nghiệm Vật lý ở nhà
trường là một trong các biện pháp quan trọng nhất để phấn đấu nâng cao chất lượng
dạy và học Vật lý.
Làm thí nghiệm Vật lý theo nhóm có tác dụng to lớn trong việc phát triển nhận
thức của học sinh, giúp các em quen dần với phương pháp nghiên cứu khoa học, vì qua
đó các em được tập quan sát, đo đạc, được rèn luyện tính cẩn thận, kiên trì, điều đó rất
cần cho việc giáo dục kỹ thuật tổng hợp, chuẩn bị cho học sinh tham gia hoạt động
thực tế. Do được tận mắt, tự tay tháo lắp các dụng cụ, thiết bị và đo lường các đại
lượng nên các em có thể nhanh chóng làm quen với những dụng cụ và thiết bị dùng
trong đời sống và sản xuất sau này.
Trong đổi mới phương pháp dạy học, việc dạy học thí nghiệm theo nhóm cũng
là một phương pháp dạy học tích cực, nhằm giúp học sinh hiểu sâu hơn kiến thức cơ
bản của môn Vật lý. Việc thực hiện thí nghiệm Vật lý theo nhóm là rất phù hợp với
đặc điểm tâm – sinh lí và khả năng nhận thức của học sinh, đồng thời tạo điều kiện rèn
luyện cho học sinh các kỹ năng thực hành và thái độ ứng xử trong thực hành, cần thiết
cho việc học tập Vật lý ở các cấp học trên. Nhằm tạo cho các em khả năng hợp tác

trong quá trình học tập, rèn luyện các kỹ năng cơ bản để các em nâng cao chất lượng
về học tập, do đó tôi đã chọn đề tài “Tổ chức hoạt động hình thành kiến thức từ thí
nghiệm Vật lý theo nhóm ở lớp VNEN” để làm đề tài nghiên cứu.
2) Mục tiêu, nhiệm vụ của đề tài:
* Mục tiêu của đề tài :

Nhằm đề xuất các giải pháp giúp nâng cao hiệu quả học tập, thí nghiệm theo
nhóm trong học sinh ở trường THCS qua đó phát triển các kỹ năng dạy học hình thành
kiến thức từ thí nghiệm theo nhóm và nhân rộng ở các lớp, qua đó giúp chia sẻ, tư duy
sáng tạo, chiếm lĩnh tri thức một cách chủ động, tự tin, góp phần nâng cao chất lượng
học tập cho học sinh, đáp ứng yêu cầu học tập hiện nay trong thời kỳ hội nhập.
Bản thân tôi cũng là một trong số nhiều giáo viên đang tham gia giảng dạy thí
điểm mô hình trường học mới VNEN, với mô hình này việc dạy học hình thành kiến
thức từ thí nghiệm theo nhóm rất thường xuyên được thao tác như một chìa khóa để đi
đến thành công trong quá trình dạy học.
* Nhiệm vụ của đề tài :
Với thực trạng trên và để đáp ứng yêu cầu về đổi mới PPDH cũng như vấn đề
nâng cao chất lượng giáo dục học sinh. Theo tôi, để thực hiện tốt phương pháp dạy học
hình thành kiến thức từ thí nghiệm theo nhóm, giáo viên cần phải có các kĩ năng tổ
chức sau:
- Kĩ năng chia nhóm.
- Kĩ năng giao nhiệm vụ.
- Kĩ năng tổ chức cho học sinh làm việc trong nhóm.
Người viết: Phương Ngọc Tuấn

2


“Tổ chức hoạt động hình thành kiến thức từ thí nghiệm Vật lý theo nhóm ở lớp VNEN”

- Kĩ năng quan sát.
- Kĩ năng tổ chức cho học sinh trình bày kết quả học tập.
- Kĩ năng đánh giá kết quả học tập.
- Kĩ năng phản hồi.
3) Đối tượng nghiên cứu:
- Học sinh học môn Khoa học tự nhiên 7.
- Giáo viên dạy môn Khoa học tự nhiên 7.
4) Giới hạn phạm vi nghiên cứu:
Phạm vi nghiên cứu: Đề tài nghiên cứu về “Tổ chức hoạt động hình thành kiến
thức từ thí nghiệm theo nhóm ở lớp học VNEN ” nhằm mang lại hiệu quả cao trong dạy
học thí nghiệm theo nhóm ở lớp 7A5,6 và các lớp học mô hình VNEN trường THCS
Buôn Trấp – Huyện Krông Ana – Tỉnh Đăk Lăk trong năm học 2015 – 2016.
5) Phương pháp nghiên cứu:
Để nghiên cứu đề tài này tôi đã sử dụng một số nhóm phương pháp nghiên cứu
sau:
- Phương pháp nghiên cứu tài liệu
- Phương pháp quan sát
- Phương pháp điều tra phỏng vấn
- Phương pháp tổng kết kinh nghiệm
- Phương pháp thống kê toán học
II. PHẦN NỘI DUNG
1) Cơ sở lí luận:
Vật lý là một môn khoa học thực nghiệm, bởi vậy đòi hỏi giáo viên bộ môn phải
sử dụng các phương pháp và kỹ thuật dạy học một cách hợp lí, linh hoạt, phù hợp với
đặc trưng của cấp học, môn học; phù hợp với nội dung, tính chất của bài học, đặc điểm
và trình độ học sinh; phù hợp với thời lượng dạy học và các điều kiện dạy học cụ thể
của trường, địa phương, nhất là tăng cường việc sử dụng thí nghiệm và các phương
tiện trực quan trong quá trình dạy học.
Trong dạy học Vật lý, giáo viên cần phát huy tính tích cực của học sinh bằng
cách tạo hứng thú, kích thích tính tò mò, ham hiểu biết của học sinh. Rèn luyện cho

học sinh kĩ năng thực hành; rèn luyện khả năng sử dụng và diễn đạt ngôn ngữ Vật lý
cho học sinh. Qua đó việc vận dụng kiến thức vào thực tiễn của học sinh sẽ được phát
huy tối đa.
2) Thực trạng:
2.1. Thuận lợi – khó khăn:
* Thuận lợi:
- Ngày càng có nhiều em học sinh quan tâm, lựa chọn môn Vật lý là môn học
ưa thích và cần thiết cho mình vì đây sẽ là cơ sở để các em trước mắt vượt qua các kì
thi, góp phần định hướng nghề nghiệp cho các em sau này.
Người viết: Phương Ngọc Tuấn

3


“Tổ chức hoạt động hình thành kiến thức từ thí nghiệm Vật lý theo nhóm ở lớp VNEN”

- Đời sống của nhân dân ngày càng nâng cao nên đa số các gia đình đã có điều
kiện để đầu tư cho con em mình học tập cũng như quan tâm đến việc học tập của con
em mình tốt hơn.
- Đa số học sinh được trang bị đầy đủ tài liệu hướng dẫn học và đồ dùng học
tập.
- Học sinh trong lớp và trường thích học mô hình trường học VNEN do các em
mạnh dạn, có điều kiện trao đổi về kiến thức một cách tự tin.
- Bản thân giáo viên thích nghiên cứu sâu và dạy học thí nghiệm theo nhóm ở
học sinh có hiệu quả.
- Thiết kế của bài học VNEN được xây dựng ba trong một, điều đó rất tiện cho
giáo viên và học sinh trong hoạt động dạy và học.
- Mô hình dạy học của VNEN chuyển cơ bản từ hoạt động dạy của giáo viên
sang hoạt động học của học sinh. Tức là chuyển từ phương pháp dạy truyền thống
sang phương pháp học tích cực của học sinh.

* Khó khăn:
- Thiết bị dạy và học, đặc biệt là thiết bị thí nghiệm ở nhà trường còn thiếu, bị
hư hỏng nhiều.
- Một lớp học với số lượng đông cũng là một trở ngại rất lớn cho dạy học thí
nghiệm theo nhóm thành công. Nếu như giáo viên không kiểm soát cẩn thận tương tác
trong nhóm, thì một vài học sinh có thể không hoạt động, hoặc có thể có học sinh làm
thay công việc cho các bạn trong nhóm.
- Trong nhóm và giữa các nhóm có thể phát sinh tình trạng đối địch, ganh đua
quá mức. Thường khó để đánh giá từng học sinh một cách công bằng và một vài em có
thể cảm thấy không thoải mái với việc đánh giá dựa trên sự nỗ lực của nhóm và sự
bình xét của các bạn.
2.2. Thành công – Hạn chế:
Dạy học thí nghiệm theo nhóm đã được coi là phương pháp dạy học hữu hiệu
mang lại một số ích lợi như:
- Giáo viên thấy rõ tác dụng của dạy học thí nghiệm theo nhóm trong việc phát
huy tính tích cực, chủ động tham gia của học sinh, mọi học sinh đều được trình bày ý
kiến, tự tìm ra tri thức, nắm bài chắc hơn, hứng thú với học tập hơn.
- Phát triển những kĩ năng xã hội cho học sinh như biết lắng nghe và tôn trọng
ý kiến của bạn, biết trình bày ý kiến của mình cho các bạn nghe và hiểu, biết thống
nhất ý kiến.
- Học sinh có những kĩ năng làm việc theo nhóm hiệu quả. Các em đã biết
nhanh chóng gia nhập vào nhóm, bầu nhóm trưởng, thư kí, điều hành và tham gia việc
chung của cả nhóm.
Bên cạnh những kết quả tích cực như trên, vẫn còn những tồn tại nhất định. Dạy
học thí nghiệm theo nhóm nói riêng, dạy học nhóm nói chung chưa được sử dụng đồng
Người viết: Phương Ngọc Tuấn

4

“Tổ chức hoạt động hình thành kiến thức từ thí nghiệm Vật lý theo nhóm ở lớp VNEN”

đều ở tất cả các môn học; đôi khi còn đơn điệu trong việc sử dụng các hình thức tiến
hành; nhiệm vụ giao cho nhóm còn đơn giản, ít phương án trả lời, không cần huy động
nhiều kinh nghiệm của từng cá nhân.
2.3. Mặt mạnh - mặt yếu.
* Mặt mạnh :
Dạy học thí nghiệm theo nhóm có thể tập trung những mặt mạnh của từng học
sinh, hoàn thiện cho nhau những điểm yếu. Dạy học thí nghiệm theo nhóm nâng cao
tính tương tác giữa các thành viên trong nhóm.
- Tăng cường động cơ học tập, làm nảy sinh những hứng thú mới. Kích thích sự
giao tiếp, chia sẻ tư tưởng, nguồn lực và cách giải quyết vấn đề.
- Tăng cường các kĩ năng biểu đạt, phản hồi bằng các hình thức biểu đạt như lời
nói, ánh mắt cử chỉ.
- Khích lệ mọi thành viên tham gia học hỏi kinh nghiệm lẫn nhau, phát triển
mối quan hệ gắn bó, quan tâm đến nhau, từng người và trở thành niềm vui chung của
tất cả.
* Mặt yếu:
Một số khó khăn trong quá trình tổ chức dạy học thí nghiệm theo nhóm: bàn
ghế chưa phù hợp để có thể sắp xếp cho dạy học nhóm, một số học sinh lúng túng và
nhút nhát, chưa mạnh dạn tham gia vào các hoạt động trong nhóm; một số học sinh
còn ỷ lại, dựa dẫm vào các bạn cùng nhóm; việc quan sát, đánh giá của giáo viên đôi
khi chưa kịp thời, đúng mức.
2.4. Các nguyên nhân và các yếu tố tác động.
Dạy học thí nghiệm theo nhóm trong việc phát huy tính tích cực, chủ động tham
gia của học sinh. Việc học của học sinh tất nhiên là phải phụ thuộc vào khâu tổ chức
của giáo viên, vì vậy dạy học thí nghiệm theo nhóm tốt sẽ giúp học sinh tiếp thu bài dễ
hơn.
Thiết bị dạy học phục vụ cho việc dạy học thí nghiệm theo nhóm là một yếu tố
quan trọng trong việc tổ chức hoạt động hình thành kiến thức, các thiết bị dạy học cần

được trang bị đầy đủ, kịp thời.
Cơ sở vật chất như bàn ghế chưa phù hợp, phòng học thiếu không gian cũng là
một trong những nguyên nhân làm cho giáo viên ngại tổ chức hoạt động dạy học thí
nghiệm theo nhóm.
2.5. Phân tích, đánh giá các vấn đề về thực trạng mà đề tài đã đặt ra.
Trước kia, việc dạy học của giáo viên chủ yếu là lên lớp cố gắng truyền tải hết
khối lượng kiến thức theo yêu cầu trong sách giáo khoa cho học sinh, các tiết học của
học sinh thật sự rất đơn điệu, hình thức tổ chức dạy học chủ yếu là ngồi nghe thầy cô
giảng bài sau đó luyện tập theo những gì các em tiếp thu được.Việc đánh giá kết quả
học tập của học sinh chủ yếu thông qua học thuộc lòng hoặc việc áp dụng bài học vào
thực tiễn một cách máy móc.
Người viết: Phương Ngọc Tuấn

5


“Tổ chức hoạt động hình thành kiến thức từ thí nghiệm Vật lý theo nhóm ở lớp VNEN”

Đồ dùng dạy học phục vụ cho việc dạy học thí nghiệm theo nhóm còn ít, hư
hỏng, không đáp ứng được nhu cầu sử dụng. Việc thiếu các hoạt động thí nghiệm làm
cho học sinh lên lớp chỉ ngồi nghe, ghi nhớ kiến thức mà giáo viên truyền đạt sau đó
học thuộc bài, học sinh không có cơ hội chia sẻ bài học với bạn. Chính vì điều đó mà
học sinh rụt rè, nhút nhát trong các hoạt động, kết quả học tập không cao, khả năng tự
bộc lộ bản thân yếu.
Dạy học thí nghiệm theo nhóm nhằm để khắc phục thực trạng trên, đồng thời
rèn kĩ năng tổ chức hoạt động dạy học thí nghiệm theo nhóm theo quan điểm dạy học
lấy học sinh làm trung tâm và từng bước nâng cao chất lượng giáo dục theo chương
trình của Bộ giáo dục và đào tạo.
Quan điểm dạy học lấy học sinh làm trung tâm là đặt người học vào trung tâm
của quá trình dạy học, tạo cơ hội tới mức tối đa để học sinh được tham gia tích cực vào

quá trình học tập thông qua các hoạt động trên lớp. Đây cũng chính là cách học có
hiệu quả nhất. Học qua các hình thức sau:
- Trải nghiệm: Khi học sinh tham gia hoạt động thí nghiệm theo nhóm chính là
học qua thực tế, học từ những kinh nghiệm thông qua việc làm và qua khám phá tìm
tòi của các em.
- Giao tiếp: Hoạt động thí nghiệm theo nhóm yêu cầu các em thông qua trao
đổi, tranh luận các em để chia sẻ cho nhau những gì mình biết được, học được và cách
học của mình cho bạn bè. Điều này là rất tốt cho cá nhân học sinh vì:“ Học thầy không
tày học bạn”
- Học qua tương tác: Chia sẻ với bạn bè những kinh nghiệm của mình và học
kinh nghiệm từ bạn bè.
- Rút kinh nghiệm: Sau những lần thất bại khi tiến hành thí nghiệm theo nhóm,
các em cố gắng làm lại lần nữa, lần sau sẽ tốt hơn lần trước. Từ những kinh nghiệm
học tập đó, các em có thể áp dụng vào các tình huống khác.
Bốn hình thức trên chính là biểu hiện của quan điểm dạy học này. Biết được
tầm quan trọng và ích lợi của hoạt động thí nghiệm theo nhóm và để thực hiện được
điều đó thì giáo viên cần phải biết đặc trưng của hoạt động này là giúp học sinh tích
cực tham gia ý kiến và có cơ hội trao đổi với các bạn khác để cùng học, khám phá và
phát triển tư duy.
Bản thân tôi đã áp dụng vào lớp 7A5, 7A6 Trường THCS Buôn Trấp và chia sẻ
kinh nghiệm của mình tới đồng nghiệp.
3) Giải pháp – Biện pháp:
3.1. Mục tiêu của giải pháp, biện pháp:
- Nhằm nâng cao chất lượng dạy và học nói chung, chất lượng dạy học thí
nghiệm theo nhóm trong bộ môn Vật lý nói riêng.
- Đề tài này thực hiện mục tiêu cụ thể như sau:
+ Tóm tắt trình tự tổ chức một thí nghiệm theo nhóm.
Người viết: Phương Ngọc Tuấn

6

“Tổ chức hoạt động hình thành kiến thức từ thí nghiệm Vật lý theo nhóm ở lớp VNEN”

+ Đưa ra một số tiết học trong chương trình KHTN 7 có các hoạt động thí
nghiệm theo nhóm.
+ Một số kinh nghiệm tổ chức một thí nghiệm theo nhóm.
* Các biện pháp tiến hành:
- Biện pháp điều tra:
Trước hết, tôi phát mẫu các đối tượng học sinh để các em cung cấp những
thông tin cần thiết
- Biện pháp nghiên cứu sản phẩm:
Dựa vào hoạt động dạy và học, kết hợp với việc phân tích bài báo cáo thực
hành của học sinh, nhóm học sinh, tôi đã tìm ra được tỉ lệ học sinh nắm được kiến thức
cơ bản. Từ đó tôi tìm ra những tồn tại của các em trong quá trình lĩnh hội, tái tạo kiến
thức và vận dụng kiến thức sau đó tìm biện pháp tháo gỡ và đưa ra một số kinh
nghiệm giúp cho học sinh hoạt động thí nghiệm theo nhóm có hiệu quả.
- Biện pháp thực nghiệm:
Áp dụng đề tài vào dạy học thực tế từ đó thu thập thông tin để điều chỉnh cho
phù hợp.
- Biện pháp nghiên cứu lí thuyết:
Dựa vào các tài liệu tham khảo, tiến hành lọc và tìm ra những nội dung có liên
quan đến đề tài của mình, sau đó sắp xếp chúng theo trình tự để tiện theo dõi.
3.2. Nội dung và cách thực hiện các giải pháp, biện pháp:
* Một số giải pháp chung về “Thí nghiệm theo nhóm”
Để nâng cao chất lượng và hiệu quả của thí nghiệm nhóm, bản thân tôi luôn cố
gắng thực hiện tốt các nội dung sau:
- Chuẩn bị tốt nội dung bài giảng đảm bảo theo chuẩn kiến thức kĩ năng và có
điều chỉnh nội dung dạy học (nếu thấy phù hợp với đặc trưng của lớp ).
- Chuẩn bị tốt dụng cụ thí nghiệm, đảm bảo đủ về số lượng, chất lượng. Điều

này đòi hỏi giáo viên cần nghiên cứu kĩ chương trình các bài có thí nghiệm ngay từ
đầu năm học, xác định cần dụng cụ gì, số lượng bao nhiêu, còn thiếu những gì để có
kế hoạch giải quyết trong năm bằng cách đề xuất nhà trường mua thêm hay tự làm
hoặc hướng dẫn học sinh tự làm nhằm phục vụ tốt cho công tác dạy học.
* Trình tự tổ chức một thí nghiệm theo nhóm:
Quá trình tổ chức hoạt động thí nghiệm theo nhóm có thể chia thành 3 giai đoạn ( 3
bước) sau:
- Làm việc chung cả lớp, giao nhiệm vụ cho mỗi nhóm.
- Làm việc theo nhóm.
- Làm việc chung với cả lớp, trình bày kết quả của mỗi nhóm và đánh giá kết
quả
a/ Bước 1: Làm việc chung cả lớp, giao nhiệm vụ cho mỗi nhóm
Giai đoạn này thực hiện chung với cả lớp bao gồm các hoạt động chính sau đây:
Người viết: Phương Ngọc Tuấn

7


“Tổ chức hoạt động hình thành kiến thức từ thí nghiệm Vật lý theo nhóm ở lớp VNEN”

- Giáo viên nêu vấn đề, xác định mục đích yêu cầu của thí nghiệm, xác định
nhiệm vụ nhận thức cho học sinh.
- Chia nhóm, giao nhiệm vụ cho mỗi nhóm.
- Giáo viên tổ chức cùng học sinh xác định phương án thí nghiệm, dụng cụ thí
nghiệm, cách bố trí và tiến hành thí nghiệm (Giáo viên chỉ rõ những vấn đề cần lưu ý
đối với học sinh trong quá trình thí nghiệm).
- Bố trí địa điểm làm việc cho mỗi nhóm.
b/ Bước 2: Làm việc theo nhóm
- Trong nhóm phân công nhiêm vụ cho từng thành thành viên của nhóm:
+ Trưởng nhóm: có vai trò hướng dẫn hoạt động của nhóm.

+ Thư ký: Ghi chép lại kết quả các công việc của nhóm sau khi có sự thống
nhất của cả nhóm.
+ Báo cáo viên: Thay mặt nhóm để báo cáo kết quả.
+ Các thành viên khác có trách nhiệm tham gia tích cực mọi hoạt động của
nhóm.
- Thảo luận kế hoạch và cách thức làm việc của nhóm.
- Tiến hành thực hiện nhiệm vụ:
+ Sắp xếp, bố trí thí nghiệm.
+ Tiến hành thí nghiệm.
+ Thảo luân ghi kết quả, thông tin cần báo cáo.
- Thu xếp đồ dùng thiết bị, chuẩn bị báo cáo kết quả làm việc trước lớp.
c/ Bước 3: Trình bày kết quả của mỗi nhóm và đánh giá kết quả
- Đại diện của mỗi nhóm trình bày kết quả của nhóm trước toàn lớp.
- Giáo viên tổ chức cho cả lớp nhận xét, đánh giá kết quả và nhóm tự rút ra kết
luận.
* MINH HỌA TIẾT DẠY MẪU :
Trình tự tổ chức một thí nghiệm theo nhóm ở lớp VNEN cho bài dạy “sự truyền ánh
sáng” trong môn KHTN lớp 7 như sau:
Bước 1: Làm việc chung cả lớp, giao nhiệm vụ cho mỗi nhóm
- Giáo viên nêu vấn đề, xác định mục đích yêu cầu của thí nghiệm là biết được
đường truyền của ánh sáng trong môi trường trong suốt và đồng tính, hướng truyền
của ánh sáng khi gặp mặt sáng, nhẵn bóng, vận dụng tính chất của đường truyền thẳng
của ánh sáng trong môi trường trong suốt và đồng tính hay hiện tượng phản xạ ánh
sáng để giải thích được các hiện tượng đơn giản trong thực tế.
- Chia 7 nhóm, giao nhiệm vụ cho mỗi nhóm.
- Giáo viên yêu cầu học sinh nêu ra phương án thí nghiệm, cho học sinh nêu
dụng cụ thí nghiệm, cách bố trí và tiến hành thí nghiệm.
- Tổ chức phân chia thành 7 nhóm, mỗi nhóm khoảng 6 – 8 học sinh.
Người viết: Phương Ngọc Tuấn

8


“Tổ chức hoạt động hình thành kiến thức từ thí nghiệm Vật lý theo nhóm ở lớp VNEN”

Bước 2: Làm việc theo nhóm
- Trong nhóm phân công nhiêm vụ cho từng thành thành viên của nhóm: Các
nhóm tự phân trưởng nhóm, thư ký và báo cáo viên.
- Các nhóm thảo luận kế hoạch và cách thức làm việc của nhóm.
- Tiến hành thực hiện nhiệm vụ:
+ Sắp xếp, bố trí thí nghiệm.
+ Tiến hành thí nghiệm.
+ Thảo luận, ghi kết quả thông tin cần báo cáo.
- Thu xếp đồ dùng thiết bị, chuẩn bị báo cáo kết quả làm việc trước lớp.
Bước 3: Trình bày kết quả của mỗi nhóm và đánh giá kết quả
- Giáo viên thu báo cáo thí nghiệm của các nhóm học sinh.
- Giáo viên tổ chức cho cả lớp nhận xét, đánh giá kết quả và rút ra kết luận.
Tiết 39:

Bài 11. SỰ TRUYỀN ÁNH SÁNG

Sau khi học sinh hoàn thành hoạt động khởi động thì giáo viên tiến hành tổ
chức cho học sinh thảo luận nhóm rút ra nhận xét về đường truyền của ánh sáng trong
ba trường hợp, ghi vào phiếu giao việc kết quả thảo luận của nhóm mình vào phiếu.
Yêu cầu học sinh đưa ra phương án thí nghiệm để chứng minh nhận xét. Dựa
vào phương án đó để tiến hành thí nghiệm kiểm tra, chúng ta nghiên cứu hoạt động
sau:
* Hoạt động hình thành kiến thức.
Hoạt động của thầy
Hoạt động của học sinh

- Dựa vào phương án đề ra (trùng với - Làm thí nghiệm về sự truyền của ánh sáng
sách) để làm thí nghiệm.
trong môi trường trong suốt và đồng tính.
- HS làm thí nghiệm H 12.1
- GV dạy và GV trong tổ hỗ trợ nếu
học sinh gặp khó khăn.
- Xong thí nghiệm yêu cầu HS thảo
luận trả lời câu hỏi về:
+ Nhận xét như thế nào về đường
truyền của ánh sáng trong môi trường
trong suốt, đồng tính? So sánh với kết
quả nhận xét ở hoạt động A.
Từ kết quả thí nghiệm rút ra được kết luận:
Kết luận: Trong một môi trường trong suốt và
đồng tính, ánh sáng truyền đi theo đường
Người viết: Phương Ngọc Tuấn

9


“Tổ chức hoạt động hình thành kiến thức từ thí nghiệm Vật lý theo nhóm ở lớp VNEN”

thẳng.
- Có thể bị đổi hướng hoặc dừng lại

- HS nêu ra nhiều cách khác nhau, tuy nhiên
có phương án trùng với sách.
- Nếu ánh sáng truyền đi trong không - HS nhận dụng cụ và tiến hành thí nghiệm 2:
khí mà gặp một vật có bề mặt sáng
nhẵn bóng thì đường truyền của ánh

sáng sẽ như thế nào?
- Yêu cầu HS nêu ra phương án làm
thí nghiệm cho trường hợp ánh sáng
truyền đi gặp mặt sáng, nhẵn.
- Cho học sinh làm thí nghiệm theo
phương án các em đã nêu ra.
- GV tiếp tục hỗ trợ cho học sinh khi
gặp khó khăn.
Kết luận: Ánh sáng bị đổi hướng, hắt trở lại
- Xong thí nghiệm yêu cầu học sinh
môi trường cũ khi gặp mặt sáng, nhẵn bóng
thảo luận hóm trả lời câu hỏi.
của một vật. Hiện tượng này gọi là hiện tượng
phản xạ ánh sáng.
- Học sinh thiếp tục thực hiện thí nghiệm 3
+ Nhận xét như thế nào về hướng
truyền của ánh sáng khi gặp một vật
có mặt sáng, nhẵn bóng?

Kết luận: Hiện tượng tia sáng truyền từ môi
- Nếu ánh sáng truyền trong môi
trường trong suốt này sang môi trường trong
trường không khí sau đó tiếp tục
suốt khác bị gãy khúc tại mặt phân cách giữa
sang môi trường nước thì đường
hai môi trường gọi là hiện tượng khúc xạ ánh
truyền sẽ như thế nào?
sáng.
Người viết: Phương Ngọc Tuấn

10


“Tổ chức hoạt động hình thành kiến thức từ thí nghiệm Vật lý theo nhóm ở lớp VNEN”

- Từ kết quả thí nghiệm ta rút ra được
kết luận gì?

Tiết 45:

Bài 12. MÀU SẮC ÁNH SÁNG

Từ các hình ảnh 13.1 trang 129 sách hướng dẫn học KHTN và cho biết: Tại sao
em nhìn thấy các vật trong hình có màu xanh, đỏ, tím, vàng.... khác nhau như vậy?
Nếu ban đêm hoặc ban ngày trong phòng kín không có ánh sáng chiếu vào hình 13.1
đó thì em có thấy được màu của các vật đó không?
Giáo viên yêu cầu học sinh trao đổi với bạn về nguyên nhân chính làm cho ta
nhìn thấy các vật có màu sắc khác nhau từ đó đưa ra các giải pháp kiểm tra. Dựa vào
các giải pháp học sinh nêu ra giáo viên cho học sinh nghiên cứu hoạt động hai.
* Hoạt động hình thành kiến thức.
Hoạt động của thầy
Hoạt động của học sinh
- Ánh sáng trắng là gì? Kể một số - Ánh sáng trắng là tập hợp nhiều ánh sáng màu.
nguồn phát ra ánh sáng trắng.
VD: Ánh sáng Mặt trời, đèn xe ôtô, đèn huỳnh
quang trong phòng học....
- Ánh sáng màu đơn sắc là gì? Kể - Ánh sáng màu đơn sắc là ánh sáng không thay
tên một số nguồn phát ra ánh sáng đổi màu sắng khi truyền từ môi trường trong suốt
màu đơn sắc.
này sang môi trường trong suốt khác. VD: Đèn

laze, đèn LED...
- Ánh sáng màu không đơn sắc là - Ánh sáng màu không đơn sắc là tập hợp của
gì?
một số chùm sáng màu đơn sắc.
- Tổ chức cho học sinh hoạt động
nhóm làm thí nghiệm phân tích
ánh sáng trắng bằng lăng kính để
kiểm tra xem

- Qua thí nghiêm nhóm các em thu được trong
ánh sáng trắng có nhiều ánh sáng màu biến thiên
từ đỏ đến tím.

Người viết: Phương Ngọc Tuấn

11


“Tổ chức hoạt động hình thành kiến thức từ thí nghiệm Vật lý theo nhóm ở lớp VNEN”

- Tổ chức cho học sinh làm thí
nghiệm theo nhóm phân tích ánh
sáng màu đơn sắc.
- Qua thí nghiệm các em chỉ thu được các ánh
sáng đơn sắc

-

- Ta có thể trộn nhiều ánh sáng
màu đơn sắc lại để được ánh sáng

trắng hay không?
- Tiếp tục cho học sinh hoạt động
nhóm để trộn các ánh sáng đơn sắc
lại với nhau.

Kết quả của thí nghiệm là cho thấy nếu trộn từ ba
ánh sáng (Đỏ, lục lam) ta thu được ánh sáng
trắng.
Từ các hoạt động làm thí nghiệm theo nhóm mà các em đã tự trả lời được kiến
thức của bài học màu sắc ánh sáng.
Tiết 57:

Bài 15. NGUỒN ÂM

- Học sinh qua sát hình 15.1 và từ kinh nghiệm cuộc sống các em nêu được các vật
phát ra âm thanh.
- Các âm thanh được phát ra có gì giống và khác nhau?
- Các vật phát ra âm có đặc điểm gì chung?
Học sinh có thể đưa ra nhiều nhận định như: Âm phát ra từ thùng đàn, từ cái
trống, từ cái chuông....tiếng trống kêu to, tiếng đàn kêu nhỏ...
Để kiểm tra các nhận định này, thầy tổ chức cho các em tìm hiểu qua hoạt động sau:
* Hoạt động hình thành kiến thức.
Hoạt động của thầy

Người viết: Phương Ngọc Tuấn

Hoạt động của học sinh

12

“Tổ chức hoạt động hình thành kiến thức từ thí nghiệm Vật lý theo nhóm ở lớp VNEN”

- Tổ chức cho học sinh làm thí
nghiệm theo nhóm (Thí nghiệm 1)
trong 148 sách hướng dẫn học khoa
học tự nhiên 7.

- Học sinh nghe âm phát ra và đồng thời kiểm
tra được hai nhánh của âm thoa dao động.

- Yêu cầu học sinh tiếp tục làm thí
nghiệm 2 và tìm cách kiểm tra bộ
phận nào dao động.
- Học sinh đã làm thí nghiệm nghe được âm
thanh từ trông phát ra đồng thời thấy mặt
trống dao động (thông qua quả bóng)
Kết luận: Khi phát ra âm các vật đều dao
- Qua thí nghiệm 1, 2 hãy thảo luận và động.
rút ra kết luận.

Tiết 59:

Bài 15. SỰ LAN TRUYỀN VÀ PHẢN XẠ ÂM

- Âm thanh lan truyền từ nguồn âm đến tai người nghe qua những môi trường nào?
- Học sinh nêu ra dự đoán là âm thanh có thể truyền qua nhiều môi trường khác nhau
như: Rắn, lỏng, không khí và kể cả chân không. Ta có thể kiểm tra các dự đoán đó
bằng cách tiến hành các thí nghiệm thông qua hoạt động sau:
* Hoạt động hình thành kiến thức.

Hoạt động của thầy
Hoạt động của học sinh
- Khoảng không gian giữa hai cái trống là
môi trường gì?
- Nếu quả bóng bàn ở trống 2 không có
Người viết: Phương Ngọc Tuấn

13


“Tổ chức hoạt động hình thành kiến thức từ thí nghiệm Vật lý theo nhóm ở lớp VNEN”

hiện tượng hoặc có hiện tượng xảy ra - Làm thí nghiệm 1:
chứng tỏ điều gì?
- Tổ chức và định hướng cho học sinh
hoạt động theo nhóm làm thí nghiệm 1.

- Gõ trống 1, nghe âm thanh phát ra đồng
- Mặt trống 2 dao động khi gõ trống 1 thời thấy mặt trống 2 dao động.
* Nhận xét: Âm thanh từ trống 1 truyền
chứng tỏ điều gi?
đến mặt trống 2 trong môi trường không
khí.
- Ngoài môi trường không khí thì âm - Âm còn truyền qua được chất rắn, chất
thanh có thể truyền qua được trong môi lỏng.
- Thí nghiệm 2:
trường nào?
- Nêu lên phương án kiểm tra.
- Một học sinh B áp tai sát trên mặt bàn,
mặt quay về hướng không nhìn thấy bạn

A từ đầu bàn bên kia.
- Bạn học sinh A gõ bàn rất nhẹ ở đầu bên
kia thì bạn C không áp tai sát mặt bàn
không nghe thấy gì nhưng bạn B áp tai sát
mặt bàn thì nghe rất rõ.
* Nhận xét: Âm thanh truyền rất rõ qua
cái bàn (chất rắn) đến tai bạn B.
- Thí nghiệm 3:
- Đặt nguồn âm ngoài không khí ta cả lớp
nghe âm thanh phát ra tít tít….

Người viết: Phương Ngọc Tuấn

14


“Tổ chức hoạt động hình thành kiến thức từ thí nghiệm Vật lý theo nhóm ở lớp VNEN”

- Nhấn chìm hoàn toàn nguồn âm đó vào
cốc nước nhưng vẫn nge được âm thanh

Nguồn âm

- Từ thí nghiệm đã tiến hành em rút ra
được nhận xét gì?

* Nhận xét: Âm thanh truyền được qua
môi trường nước đến tai ta.
3.3. Điều kiện thực hiện giải pháp, biện pháp.
- Tài liệu, phương tiện học tập đủ, đồng bộ hoặc không đồng bộ và điều kiện về

cơ sở vật chất phù hợp hay không phù hợp đều ảnh hưởng trực tiếp đến việc thực hành
thí nghiệm theo nhóm. Tổ chức theo hình thức này, nếu không quan tấm đến những
điều kiện trên thì có thể khai thác không có hiệu quả hoặc vô hiệu hóa ưu điểm của
phương pháp dạy học thí nghiệm theo nhóm.
- Giáo viên phải có tinh thần trách nhiệm cao, nhiệt tình với công việc, tạo được
niềm tin cho học sinh và cần phải gần gũi với học sinh.
3.4. Mối quan hệ giữa các giải pháp, biện pháp
Một tiết dạy là một cơ cấu hoàn chỉnh từ phút đầu đến phút cuối, có tính đặc thù
về trình tự, về nhịp điệu, về tiến trình theo từng môn học. Vì vậy, việc làm trước,
việc làm sau đương nhiên liên quan với nhau. Hoạt động trước làm nảy sinh hoạt
động sau, hoạt động sau củng cố hoặc nối tiếp hoạt động trước. Dùng cách tổ chức
học tập nào trước, sau đều cần có lí do trong mối quan hệ này, tránh hiện tượng đổi
mới phương pháp dạy học thực hành thí nghiệm theo nhóm chỉ mang tính hình thức.
3.5. Kết quả khảo nghiệm, giá trị khoa học của vấn đề nghiên cứu:
- Với việc ứng dụng đề tài này vào công tác giảng dạy, tôi nhận thấy học sinh
ngày càng yêu thích bộ môn KHTN, từ đó giảm số lượng học sinh yếu kém đồng thời
tăng số lượng học sinh tích cực, mạnh dạn và tự tin trong giao tiếp, học sinh thích phát
biểu quan điểm của chính mình hơn.
- Số học sinh đạt kết quả cao rất phấn khởi, muốn thử sức và chứng tỏ năng lực
của bản thân trong việc hoàn thành tốt nội dung tìm tòi mở rộng do giáo viên giao ở
nhà, các em tự làm ra sản phẩm góp phần tạo ra các ý tưởng trong cuộc thi sáng tạo
thanh thiếu niên.
4) Kết quả thu được qua khảo nghiệm, giá trị khoa học của vấn đề nghiên cứu.

Người viết: Phương Ngọc Tuấn

15


“Tổ chức hoạt động hình thành kiến thức từ thí nghiệm Vật lý theo nhóm ở lớp VNEN”

- Qua việc so sánh kết quả học tập của học sinh các lớp VNEN tôi trực tiếp
giảng dạy trong hai năm qua, thông qua thực hành thí nghiệm theo nhóm đã tạo được
sự thành công trong việc hình thành kiến thức cho học sinh trong mỗi bài học.
- Kết quả khảo sát chất lượng học tập của học sinh trong các bài thuộc ba
chuyên đề ở học kỳ I năm học 2015 – 2016 của hai lớp 7A6 cụ thể như sau:
Tổng số
Học sinh

Kỹ năng
thực hành
thí nghiệm

Giai đoạn kiểm tra
Đầu HKI
Số lượng
Tỷ lệ (%)

Cuối HKI
Số lượng
Tỷ lệ (%)

Giỏi
9
23,1
11
28,2
Khá
10
25,6

14
36,0
Trung Bình
13
33,4
11
28,2
Yếu
7
17,9
3
7,6
- Khi thực hiện đề tài này tôi nhận thấy các em học sinh từ trung bình trở lên đã
tăng lên đồng thời số học sinh yếu, kém đã đã giảm so với đầu năm học. Mặt khác, đa
số học sinh có ý thức cao hơn trong việc tự giác học tập, bản thân tôi cũng hy vọng
chất lượng học tập của học sinh trong những năm học tới sẽ được tiếp tục nâng cao
hơn.
III. KẾT LUẬN, KIẾN NGHỊ:
1) Kết luận:
- Dạy học thí nghiệm theo nhóm ở mô hình VNEN giúp học sinh phát huy tính
tự học, sáng tạo, tính tự giác, tự quản, sự tự tin, hứng thú trong học tập. Với phương
pháp dạy học mới, giúp các em phát huy tốt các kĩ năng như: kỹ năng giao tiếp, kỹ
năng hợp tác, kỹ năng tự đánh giá lẫn nhau trong giờ học.
- Tạo điều kiện đẩy mạnh đổi mới phương pháp dạy học và các hình thức dạy
học trên cơ sở tổ chức các hoạt động phát huy tính tích cực, chủ động, khả năng tự học
của học sinh, tăng khả năng vận dụng, đồng thời phát triển ngôn ngữ của học sinh
thông qua các hoạt động học tập
- Chú trọng khai thác và sử dụng những kinh nghiệm của học sinh trong đời
sống hàng ngày. Gắn kết giữa nội dung dạy học với đời sống thực tiễn của học sinh,
của cộng đồng thông qua hoạt động ứng dụng của mỗi bài, rèn cho các em kĩ năng giải

quyết các vấn đề, các khó khăn của nhóm và chính bản thân các em trong mỗi tiết học.
- Để có được kĩ năng tổ chức hoạt động nhóm, đòi hỏi người giáo viên phải
không ngừng nghiên cứu, tìm tòi, học hỏi và rèn luyện
- Hoạt động nhóm có thể áp dụng được cho tất cả các tiết học ở tất cả các khối
lớp ở cấp THCS, đặc biệt là mô hình trường học mới VNEN.
2) Kiến nghị:
Để hoạt động hướng dẫn và dạy học thí nghiệm theo nhóm trở thành hoạt động
dạy học thường xuyên, có chất lượng, mang lại hiệu quả cao trong công tác dạy học và
Người viết: Phương Ngọc Tuấn

16


“Tổ chức hoạt động hình thành kiến thức từ thí nghiệm Vật lý theo nhóm ở lớp VNEN”

nâng cao chất lượng giáo dục, cụm chuyên môn và các trường cần thường xuyên tổ
chức các chuyên đề theo từng môn và tổ chức các hoạt động giáo dục cho giáo viên
học hỏi, trao đổi kinh nghiệm lẫn nhau.
Tôi rất mong muốn nhận được sự đóng góp của các đồng nghiệp để đề tài này
hoàn thiện hơn !
Xin chân thành cảm ơn !

1.
2.
3.
4.

* Tài liệu tham khảo:
Sách hướng dẫn học Khoa học tự nhiên lớp 7 – NXB giáo dục
Tài liệu hướng dẫn giáo viên môn Khoa học tự nhiên lớp 7 – NXB giáo dục

Phương pháp dạy học Vật lý ở trường phổ thông – NXB Đại học sư phạm.
Phân phối chương trình VNEN lớp 7 môn Khoa học tự nhiên

Krông Ana, ngày 9 tháng 02 năm 2016
Người viết đề tài

Phương Ngọc Tuấn
NHẬN XÉT CỦA HỘI ĐỒNG SÁNG KIẾN:
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
CHỦ TỊCH HỘI ĐỒNG SÁNG KIẾN
( Ký tên, đóng dấu)

Người viết: Phương Ngọc Tuấn

17