Bài giảng nhập môn tài chính công chương 4 ngoại tác phát sinh của tài chính công và chính sách công

Ngoại
g ạ tác
TÀI CHÍNH CÔNG VÀ CHÍNH SÁCH CÔNG

4/4/2010

Ngoại tác - Tài chính công

1


Dẫn nhập
„ Ngoại tác phát sinh bất
ấ cứ khi nào hành

ộ g của một
ộ đối tác làm cho đối tác khác
động
xấu đi hoặc tốt hơn, nhưng đối tác ban đầu
không gánh chịu chi phí hoặc nhận lợi ích
của việc làm đó.
„ => Phản ảnh thất
ấ bại của thị trường=> hành
g của chính p
phủ g
gópp p
phần cải thiện p
phúc
động
lợi xã hội.
4/4/2010

Ngoại tác - Tài chính công

2


Dẫn nhập
„ Ngoại tác có thểể là tích cực hoặc tiêu cực :
„ Mưa

a xít, khí hậu nóng lên toàn cầu, ô
nhiễm… tất cả là ngoại tác tiêu cực .
„ Nghiên cứu và phát triển (R&D) hoặc hỏi
một câu hỏi tốt là ngoại tác tích cực .

4/4/2010

Ngoại tác - Tài chính công

3


Dẫn nhập
„ Xem xét khí hậu nóng lên toàn cầu - một ví dụ

về ngoại tác tiêu cực. Nhiều nhà khoa học cho
rằng
ằ khuynh hướng nóng lên được gây bởi con
g
đó là sử dụng

g khí đốt thiên nhiên ((fossil
người,
fuels).
„ Những loại khí đốt như than,
than dầu,
dầu gas … thải
ra chất carbon dioxide. Chất này giữ hơi nóng
mặt
ặ trời
ời trong không
khô khí trái
ái đất
đấ .
„ Hình 1 cho thấy
y khuynh
y hướng
g nóng
g lên trong
g
1 thể kỷ qua.
4/4/2010

Ngoại tác - Tài chính công

4


Hình 1

Global Average Temperature Over Time

58

57.5

57

56.5

Year

2000
0

1990
0

1980
0

1970
0

Ngoại tác - Tài chính công

1960
0

1950
0

1940
0

1930
0

1920
0

1910
0

1900
0

4/4/2010

1890
0

56
1880
0

Global averrage tempe
G
erature

58.5

5


Dẫn nhập
„ Mặc dù khuynh hướng khí hậu nóng dần
ầ có ảnh

hưởng tiêu cực đến toàn xã hội, kết quả phân phối
khác nhau .
„
„

Nhiều vùng của Mỹ, khí hậu nóng lên sẽ cải thiện
kết
ế quả nông nghiệp và chất
ấ lượng cuộc sống
ố .
Ở Bangladesh, thấp hơn mặt nước biển, nhiều vùng
quê bị lụt khi lụt khi mực nước biển gia tăng.

„ Nếu bạn
ạ qquan tâm đến Bangladesh,
g
, thì bạn
ạ khẳngg

định thất bại thị trường mà nẩy sinh từ ngoại tác.
4/4/2010

Ngoại tác - Tài chính công

6


LÝ THUYẾT NGOẠI TÁC
„ Ngoạii tác
á có
ó thể
hể vừa
ừ là tích
í h cực vàà tiêu
i cực, có
ó

thể :

Xảy ra khía cạnh cầu (ngoại tác cầu) hoặc
„ Xảy
y ra khía cạnh
ạ cungg ((ngoại
g ạ tác sản xuất)) .
„

4/4/2010

Ngoại tác - Tài chính công

7

LÝ THUYẾT NGOẠI TÁC
„ Ngoại
N i tác
á sản
ả xuất
ấ tiêu
iê cực (negative
(
i production
d i

externality) là khi sản xuất của một công ty làm giảm
đi tình trạng/thỏa dụng của người khác mà công ty đó
không bồi thường.
„ Ngoại tác tiêu dùng tiêu cực (negative consumption
externality) là khi tiêu dùng của cá nhân làm giảm đi
tình trạng /thỏa dụng của người khác mà cá nhân đó
không bồi thường.

4/4/2010

Ngoại tác - Tài chính công

8


Kinh tế học ngoại tác sản xuất tiêu cực
„ Để hiểu
hiể trường

ờ hợp
h ngoạii tác
á sản
ả xuất
ấ tiêu
iê cực, hãy
hã

xem xét ví dụ sau:
„
„

Một công
Mộ
ô ty thép
hé tối
ối đa
đ hóa
hó lợi
l i nhuận=>
h ậ
sản
ả phẩm
hẩ phụ
h
của nó (chất bùn) đổ vào dòng sông.
Những người đánh cá bị tổn hại bởi hành động này: cá
chết lợi nhuận của họ giảm xuống…

„ Đây là ngoại tác sản xuất tiêu cực,

cực bởi vì:
„ Dòng sông của những người đánh cá bị tác động
ngược.
ngược
„ Nhưng họ không được bồi thường cho sự tổn hại này.
„ Hình 2 minh họa.
họa
4/4/2010

Ngoại tác - Tài chính công

9


SMC = PMC +
MD

Price
of steel

S=PMC

TheThe
yellow
steeltriangle
firm sets
is the
consumer
PMB=PMC
andto

producer
find
its firmoptimal
The
steel
socially
overproduces
level of
privately
p
surplus
yp optimal
p at Q
profit
. society
1p
from
production
society’s
iss at
viewpoint
viewpoint.
Q2, the
maximizing
output,
This
Theframework
marginal damage
does
notQ1. of SMC and SMB.

intersection
The red triangle is the
curve
capture
(MD)
therepresents
harm donethe
to
deadweight loss from the
fishery’s
theThe
fishery,
harm
however.
per unit. cost is
social
marginal
private
i
production
d i llevel.
l
the sum of PMC and MD, and
represents the cost to society.
MD

p2

p1

D = PMB =
SMB
0

Hình 2
4/4/2010

Q2

Q1

QSTEEL

N
Ngoại
i tác
tá sản
ả xuất
ất tiêu
tiê cực
ự
Ngoại tác - Tài chính công

10


Kinh tế học ngoại tác sản xuất tiêu cực
„ Sản xuất
ấ tối
ố ưu của công ty thép :

PMB = PMC
C
„ Điều này tương ứng Q1 và P1.

4/4/2010

Ngoại tác - Tài chính công

11


Kinh tế học ngoại tác sản xuất tiêu cực
„ Công ty thép thải ra ô nhiễm
ễ gây tổn
ổ hại đến
ế

g người
g
đánh cá. Điều này
yp
phản ảnh q
qua
những
đường tổn thất biên (MD).
„ Một cách lý tưởng,
tưởng người đánh cá muốn:

MD− > 0

MD

„ Tương
T
ứ là ngừng
ứng
ừ sản
ả xuất
ất thép.
thé Đây
Đâ không
khô

phải là điều mà công ty thép muốn.
4/4/2010

Ngoại tác - Tài chính công

12


Kinh tế học ngoại tác sản xuất tiêu cực
„ Khi có ngoại tác, chi phí xã hội biên (SMC)

g
gồm
chi p
phí sản xuất và chi p
phí làm tổn hại
ạ

người đánh cá:

SMC = PMC + MD
„ Khi đó, số lượng thép tối ưu xã hội Q2 và

P2, được xác định:

SMC = SMB

4/4/2010

Ngoại tác - Tài chính công

13


Kinh tế học
ọ ngoại
g ạ tác sản xuất tiêu cực
ự
„ Với mức số
ố lượng tối
ố ưu xã hội yêu cầu
ầ sản

ợ g thép
p ít hơn. Khi đó,, công
g ty
y
xuất sản lượng

thép và thị trường thép sẽ trở nên bị thiệt:
„ Bằng

hình vẽ,
vẽ tam giác trong ở giữa
PMB/SMB và PMC từ Q2 đến Q1.

„ Trái lại, tổn
ổ thất
ấ đối
ố với người đánh cá lại

giảm xuống:
g
g
„ Bằng
4/4/2010

hình vẽ, nằm ở dưới MD từ Q2 đến Q1.
Ngoại tác - Tài chính công

14


Kinh tế học ngoại tác sản xuất tiêu cực
„ Mức tổn
ổ thất
ấ xã hội từ mức sản xuất
ấ gốc
ố Q1

giảm xuống
g
g
„ Minh

họa bằng hình vẽ chính là tam giác
giữa SMC và SMB từ Q2 đến Q1
„ Lưu ý rằng SMB bằng PMB.

4/4/2010

Ngoại tác - Tài chính công

15


Ngoại tác tiêu dùng tiêu cực
„ Hãy xem xét ví dụ:
„ Một

người hút thuốc trong nhà hàng.
„ Hút thuốc ảnh hưởng đến bạn về việc thưởng
thức bửa tiệc ở nhà hàng .
„ Trong trường hợp này, tiêu dùng một hàng hóa

làm giảm tình trạng của người khác.
„ Hình 3 minh chứng điều này
4/4/2010

Ngoại tác - Tài chính công

16


Price of
cigarettes

S=PMC=SMC

The The
yellow
smoker
triangle
sets
is the
surplus
PMB=PMC
to thetosmokers
find his
privately
p
((and p
producers)
y optimal
p
)q
quantity
at Q1. y
of

cigarettes,
The
ThisThe
MD
framework
curve
represents
does Q
not
1.benefit is
social
marginal
the
capture
nonsmoker’s
harmharm
done
per
to PMB
the the
difference
between
The red triangle is the
non-smokers,
pack of cigarettes.
however.
and MD.
deadweight loss from the
private
production

The
The socially
smoker
optimal
consumes
level
too
of level.
MD
the
manysmoking
cigarettes
is at
from
Q2,society’s
intersection
viewpoint
viewpoint.
of SMC and SMB
SMB.

p1
p2

D=PMB
D
PMB
SMB=PMB-MD
0

Hình 3
4/4/2010

Q2

Q1

QCIGARETTES

N
Ngoại
i tác
tá tiêu
tiê dùng
dù
tiêu
tiê cực
ự
Ngoại tác - Tài chính công

17


Ngoại tác tiêu dùng tiêu cực
„ Số
ố lượng tối
ố ưu của người hút thuốc
ố lá:

PMB = PMC

„ Tương ứng Q1 và P1, thặng dư giống như trước .

4/4/2010

Ngoại tác - Tài chính công

18


Ngoại tác tiêu dùng tiêu cực
„ Tiêu dùng của người hút thuốc
ố lá gây tổn
ổ

g khác (p
(patrons).
)
thất cho các khách hàng
„ Khách hàng muốn :

MD− > 0
„ Điều này nghĩa là không hút thuốc lá.

Nhưng thực
Nh
th tế được
đ
quyết
ết định
đị h bởi người

ời
hút thuốc lá.
4/4/2010

Ngoại tác - Tài chính công

19


Ngoại tác tiêu dùng tiêu cực
„ Lợi ích biên xã hội (SMB): bao gồm
ồ lợi ích

ự tiếp
p đối người
g
hút thuốc lá trừ đi tổn
trực
thất gián tiếp đối với các khách hàng:

SMB = PMB − MD
„ Số lượng tối ưu xã hội Q2 và P2:

SMC = SMB

4/4/2010

Ngoại tác - Tài chính công

20

Ngoại tác tiêu dùng tiêu cực
„ Ở mức
ứ số
ố lượng
l
tối
ối ưu xã hội,
h i yêu cầu
ầ ít
í hút
hú

thuốc hơn. Khi đó, người hút thuốc lá trở
nên thiệt hơn. Thặng dư thị trường thuốc
ố lá
giảm xuống.
„ Bằng

hình vẽ, đó là tam giác giữa PMC và
SMB từ Q2 đến Q1.

„ Tổn thất của khách nhà hàng lại giảm. Bằng

hình vẽ, đó là diện tích ở dưới đường MD từ
Q2 đến Q1.

4/4/2010

Ngoại tác - Tài chính công

21


Ngoại tác tiêu dùng tiêu cực
„ Tổn
ổ thất
ấ xã hội nhìn từ mức ban đầu
ầ Q1

g
giảm
xuống
g được
ợ minh chứng
g bằng
g hình vẽ,,
đó là tam giác giữa SMC và SMB từ Q2 đến
Q1.
„ Lưu

4/4/2010

ý SMC bằng PMC .

Ngoại tác - Tài chính công

22

Ngoại tác tích cực
„ Ngoại
N i tác
tá tích
tí h cực xảy
ả ra trong
t
sản
ả xuất
ất lẫn
lẫ tiêu
tiê

dùng.
„ Ngoại tác sản xuất tích cực (positive production
externality) khi sản xuất của một công làm gia
tăngg tình trạngg của người
g
khác nhưngg côngg tyy lại
không nhận được lợi ích/bù đắp
ắ từ các đối
ố tượng
khác.
„

Nghiên
N
hiê cứu
ứ vàà phát

hát triển
t iể (R&D) là ngoạii tác
tá sản
ả
xuất

„ Một ngoại tác tiêu dùng tích cực (positive

consumption externality) khi tiêu dùng cá nhân
gia tăng tình trạng của người khác, nhưng cá nhân
đó không
khô bù đắp
đắ bởi người
ời khác.
khá

4/4/2010

„

Ngoại tác - Tài chính công

Quang cảnh đẹp là ngoại tác tiêu dùng tích cực .

23


Ngoại tác tích cực
„ Chúng ta hãy xem các ví dụ positive

production externalities:
p
„ Một

người cảnh sát mua bánh cam gần nhà
của bạn.
bạn
„ Kết quả, các nhà hàng xóm trở nên an toàn
b i sự cóó mặt của cảnhh sát
bởi
á liên
liê tục ở đây.
đâ
„ Trong
g trường
g này,
y, sản xuất bánh cam làm

gia tăng tình trạng của người hàng xóm.
„ Hình
Hì h 4 minh
i h chứng.
hứ
4/4/2010

Ngoại tác - Tài chính công

24

Price of
donuts

S = PMC

The
Thedonut
yellowshop
triangle
setsisPMB
the
=consumer
PMC to find
anditsproducer
privately
optimal
p surplus
p
profit
p
at
maximizing
Q1.
g
Q1.not
This
Theframework
external
marginal
does

The red triangle
is
theoutput,
benefit
capture
(EMB)
the
represents
to the
deadweight loss
from
thebenefit
the
neighbors,
neighbor’s
benefit.
SMClevel
= PMC
private production
level. however.
The
The
donut
socially
shop
optimal
underproduces
of
p1
EMB

donuts
fromissociety’s
at Q , the
viewpoint.
intersection
2

of SMC and SMB.
EMB
p2
The social marginal cost
subtracts EMB fromDPMC.
= PMB =
SMB
0

Hình 4
4/4/2010

Q1

Q2

QDONUTS

N
Ngoại
i tác
tá sản
ả xuất

ất tích
tí h cực
ự .
Ngoại tác - Tài chính công

25