Phân tích sự lựa chọn mô hình Nhà nước và quan điểm về “làm chủ” trong Nhà nước kiểu mới của Hồ Chí Minh

Mục lục
Mở đầu
Nội dung ……………………………………………………………………….1
I – Sự lựa chọn mô hình nhà nước phù hợp với thực tiễn Việt Nam của Hồ
Chí Minh. ………………………………………………………………………2
1. Các mô hình nhà nước mà Hồ Chí Minh đã khảo sát………………….2
2. Sự xuất hiện ý tưởng về nhà nước pháp quyền của dân, do dân, vì dân
trong tư duy Hồ Chí Minh………………………………………………..3
3. Các mô hình nhà nước mà Hồ chí Minh đã lựa chọn………………….3
II – Quan điểm về “làm chủ” trong nhà nước kiểu mới của Hồ Chí Minh......5
1. Nhà nước kiểu mới theo tư tưởng Hồ Chí Minh……………………….5
2. Theo Hồ Chí Minh dân chủ là là chủ và làm chủ……………………...6
3. Quyền làm chủ là do chính con người quyết định …………………….7
4. Khái niệm “làm chủ” bao hàm cả mối quan hệ máu thịt giữa Đảng,
chính phủ với nhân dân…………………………………………………...8
Kết luận. ……………………………………………………………………....10
Danh mục tài liệu tham khảo:


MỞ ĐẦU
Trong vấn đề Nhà nước và cách mạng thì Lênin coi nhà nước là một trong
những vấn đề phức tạp nhất, khó khăn nhất, nhưng lại là vấn đề cơ bản và mấu
chốt trong chính trị mà giai cấp vô sản không thể không giải quyết nhằm thiết
lập một chế độ xã hội mới về chất. Tiếp thu và vận dụng sáng tạo quan điểm của
chủ nghĩa Mác - Lênin về nhà nước; đồng thời, kế thừa và phát huy những giá
trị nhân loại và truyền thống dân tộc về vấn đề này, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã
đưa ra những tư tưởng sâu sắc về xây dựng nhà nước kiểu mới - Nhà nước pháp
quyền của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân, có những sự lựa chọn mô hình
nhà nước phù hợp thực tiễn Việt Nam từng giai đoạn lịch sử. Hơn cả, Người
cũng có những quan điểm đúng đắn, phù hợp mọi thời đại về vấn đề “làm chủ”
trong nhà nước kiểu mới. Nhận thức được tầm quan trọng và ý nghĩa của vấn đề

này, em xin lựa chọn đề tài “Phân tích sự lựa chọn mô hình Nhà nước và quan
điểm về “làm chủ” trong Nhà nước kiểu mới của Hồ Chí Minh” cho bài tập học
kỳ. Do vốn hiểu biết còn hạn chế, em kính mong các thầy cô có sự chỉ dẫn để
bài tập hoàn thiện hơn và rút kinh nghiệm cho những bài tập sau.

2


NỘI DUNG
I – Sự lựa chọn mô hình nhà nước phù hợp với thực tiễn Việt Nam của Hồ
Chí Minh.
1. Các mô hình nhà nước mà Hồ Chí Minh đã khảo sát
Để lựa chọn ra một mô hình nhà nước phù hợp với điều kiện thực tiễn của
đất nước, trên nền tảng chủ nghĩa Mác – Lênin, chủ nghĩa yêu nước, Bác đã
khảo sát phần lớn các nhà nước trong lịch sử nhân loại từ chủ nô, phong kiến,
đến các nhà nước tư sản.
Với Nhà nước thực dân phong kiến, sau khi đã nghiên cứu mô hình này
trên tất cả các mặt văn hoá, kinh tế, chính trị, tư tưởng, Hồ Chí Minh đã đi đến
kết luận đây là nhà nước phản văn hoá, phản tiến bộ, người dân còn phải chịu
cảnh đói khổ lầm than, cần phải đập tan và tiêu diệt, thay vào đó một nhà nước
khác tiến bộ hơn.
Với các nhà nước dân chủ tư sản, Hồ Chí Minh đã tiếp xúc, tìm hiểu,
nghiên cứu các cuộc cách mạng điển hình trên thế giới và hình thức, bản chất
của các mô hình nhà nước tư sản. Theo Người, tất cả các mô hình nhà nước đó
đều được dựng lên từ “Những cuộc cách mạng chưa đến nơi”. Vì ở xã hội đó,
dân chúng vẫn còn bị áp bức, bóc lột và bị đối xử bất công; quyền và mọi lợi ích
vẫn nằm trong tay bọn ít người; bản chất của nhà nước này đã bộc lộ những đối
kháng không thể điều hòa và chắc chắn sẽ là nguyên nhân làm bùng nổ các cuộc
cách mạng xã hội trong tương lai; Cái gọi là “thiên đường của dân chủ, tự do”,
lý tưởng bình đẳng, bác ái chỉ còn là những ngôn từ sáo rỗng, những lời nói hoa

mĩ che lấp cho hiện thực xã hội tăm tối đầy rẫy những bất công và đói nghèo.
Trong khi đó hình thức nhà nước mà Hồ Chí Minh đã lựa chọn để áp dụng vào
điều kiện của Việt Nam, tiêu chí đầu tiên là nhà nước đó phải đại diện cho đa số,
mưu cầu cho lợi ích của đa số. Từ nhận thức chung như vậy, Hồ Chí Minh nói:

3


“Ta làm cách mạng ta sẽ không xây dựng mô hình nhà nước như của Mỹ, của
Pháp, mà ta sẽ xây dựng mô hình nhà nước khác”.
Với mô hình Nhà nước Xôviết công - nông - binh, Hồ Chí Minh đánh giá
chỉ có nhà nước này được dựng lên từ một cuộc cách mạng đến nơi, bao hàm
trong đó những giá trị vượt trội so với tất cả các nhà nước khác. Người nhận
thấy sự đề cao vai trò của nhân dân thật sự, cuộc cách mạng giành lấy chính
quyền về tay nhân dân, đưa lại quyền lợi thực sự cho nhân dân lao động. Ở mô
hình này, dân chúng có thể tự mình xây dựng nhà nước và phát triển xã hội.
2. Sự xuất hiện ý tưởng về nhà nước pháp quyền của dân, do dân, vì dân
trong tư duy Hồ Chí Minh.
Sau khi khảo sát các mô hình nhà nước trên thế giới, đặc biệt là mô hình
nhà nước Xôviết công - nông - binh. Trong tư duy Hồ Chí Minh xuất hiện ý
tưởng về một nhà nước của số đông nhân dân lao động – Nhà nước vô sản, để
nhân dân tự xây dựng nhà nước của mình chứ không để trong tay một bọn ít
người.
Năm 1919, trong bản “Yêu sách tám điểm” gửi hội nghị Vécxây, Nguyễn
Ái Quốc đã đề nghị cải cách nền pháp lý ở Đông Dương và thay chế độ ra các
sắc lệnh bằng chế độ ra các đạo luật. Điều này thể hiện trong Hồ Chí Minh đã
xuất hiện ý tưởng về xây dựng một nhà nước pháp quyền dân chủ gắn liền với
sự thay đổi của phương pháp cai trị.
Kết hợp hai ý tưởng trên, cùng với sự tiếp xúc với chủ nghĩa Mác – Lênin,
có thể nói rằng, ý tưởng về một nhà nước của số đông nhân dân lao động hay

nhà nước pháp quyền của dân, do dân, vì dân đã xuất hiện rất sớm trong tư duy
của Bác.
3. Các mô hình nhà nước mà Hồ chí Minh đã lựa chọn
Mỗi giai đoạn lịch sử nhất định lại đặt ra cho đất nước ta những thách
thức khác nhau, trong quá trình cách mạng Việt Nam, Hồ Chí Minh đã lựa chọn
những mô hình nhà nước phù hợp với từng giai đoạn.

4


Khi đến Liên Xô, Hồ Chí Minh tìm thấy mô hình nhà nước kiểu mới đầu
tiên là nhà nước Xô Viết công – nông – binh. Trong cuốn “Đường Kách mệnh”
(1927), Người viết: "Làm sao cách mệnh rồi quyền giao cho dân chúng số nhiều,
chớ để trong tay một bọn ít người". Tuy nhiên mô hình nhà nước này chỉ xuất
hiện ở trong tư duy của Người mà chưa được xây dựng trên thực tế. Năm 1941,
Hồ Chí Minh chủ trì hội nghị lần thứ Tám Ban chấp hành Trung ương, về vấn đề
chính quyền, hội nghị đã chủ trương: “Không nên nói công nông liên hiệp và lập
chính quyền Xôviết mà phải nói toàn thể nhân dân liên hiệp và lập chính phủ
dân chủ cộng hòa”. Như vậy thì có thể đoàn kết được mọi lực lượng dân tộc chứ
không riêng gì nông dân vì thực tế công và binh đều từ nông dân mà ra và còn
mang nặng đặc điểm tiểu nông.
Từ năm 1944 đến năm 1946, Hồ Chí Minh đã lựa chọn mô hình nhà nước
đại đoàn kết toàn dân để xây dựng trên thực tế Việt Nam. Người cho rằng: “Một
cơ cấu như thế mới đủ lực lượng và oai tín, trong thì lãnh đạo công việc cứu
quốc, ngoài thì giao thiệp với các hữu bang”. Đó là cơ cấu có chính phủ đại biểu
cho sự đoàn kết và hành động nhất trí của toàn thể quốc dân, gồm tất cả các
đảng phái cách mệnh, các đoàn thể ải quốc trong nước bầu cử ra. Từ mô hình
nhà nước công nông binh chuyển sang mô hình nhà nước đại biểu cho khối đoàn
kết của toàn thể quốc dân là một bước chuyển sáng suốt của Hồ Chí Minh, của
Ban Chấp hành Trung ương Đảng, phản ánh được nét đặc thù của thực tiễn dân

tộc, phù hợp với sự chuyển hướng chiến lược và sách lược của Cách mạng Việt
Nam.
Trong hoàn cảnh sau Cách mạng tháng Tám năm 1945, thực dân Pháp
quay trở lại hòng xâm lược nước ta lần thứ hai, các đại biểu Quốc dân Đảng
không có khả năng đảm đương nhiệm vụ lịch sử của dân tộc đã trốn ra nước
ngoài hoặc làm việc cho Pháp. Trước tình hình đó cùng với quá trình tìm tòi,
khảo nghiệm lâu dài, Hồ Chí Minh đã lựa chọn cho cách mạng Việt Nam mô
hình nhà nước Dân chủ nhân dân. Mô hình nhà nước này tồn tại từ năm 1947

5


đến năm 1976, đã lãnh đạo hai cuộc kháng chiến chống Pháp và Mĩ thắng lợi,
xây dựng chế độ xã hội chủ nghĩa do nhân dân lao động làm chủ. Dưới sự lãnh
đạo của Hồ Chí Minh nhà nước ngày càng được củng cố và hoàn thiện về các
mặt: lập pháp, hành pháp và tư pháp, thật sự là công cụ quyền lực của nhân dân,
đại diện cho ý chí, lợi ích và nguyện vọng của toàn dân tộc. Trong xây dựng và
lãnh đạo nhà nước, Hồ Chí Minh đã tuân thủ các nguyên tắc cơ bản, bảo đảm
quyền lực nhà nước là thống nhất, có phân công, phân nhiệm rõ ràng nhằm thực
hiện mục tiêu dân tộc độc lập, dân quyền tự do, dân sinh hạnh phúc
II – Quan điểm về “làm chủ” trong nhà nước kiểu mới của Hồ Chí Minh.
1. Nhà nước kiểu mới theo tư tưởng Hồ Chí Minh
Điểm khác biệt căn bản giữa nhà nước ta – nhà nước của dân, do dân, vì
dân với các nhà nước của giai cấp thống trị, bóc lột trong lịch sử là chủ quyền
nhà nước thuộc về nhân dân và phục vụ lợi ích nhân dân. Các cơ quan Chính
phủ từ toàn quốc cho đến các làng, đều là công bộc của dân, nghĩa là để gánh
vác việc chung cho dân, chứ không phải để đè đầu dân như trong thời kỳ dưới
quyền thống trị của Pháp, Nhật. Là nhà nước được nhân dân ủy quyền cho các
đại diện do mình bầu ra và thông qua các đại diện của mình thực hiện quyền bãi
miễn những đại diện nào tỏ ra không xứng đáng với sự tín nhiệm nữa. Là nhà

nước bao gồm những người do nhân dân lựa chọn, bầu ra để đại diện cho quyền
lợi của mình. Là nhà nước thực sự của dân, do dân tổ chức xây dựng và kiểm
soát trên thực tế.
Nhà nước kiểu mới của Hồ Chí Minh có hiệu lực pháp lý mạnh mẽ, là
nhà nước hợp hiến; quản lý và điều hành đất nước, xã hội bằng pháp luật; dân
chủ và pháp luật trong nhà nước phải đi đôi với nhau; nhà nước cần hiện thực
hiến pháp và hệ thống pháp luật, phải đưa pháp luật vào đời sống, làm cho pháp
luật có hiệu lực trên thực tế.
Đây đồng thời cũng là nhà nước trong sạch, vững mạnh và hiệu quả. Theo
Người, phải vừa chú trọng đạo đức vừa nâng cao vai trò và sức mạnh của pháp

6


luật. Ngoài ra phải kiên quyết chống ba thứ “giặc nội xâm” là tham ô, lãng phí,
quan liêu.
2. Theo Hồ Chí Minh dân chủ là dân là chủ và dân làm chủ.
Dân chủ là một phạm trù chính trị - xã hội rộng lớn, nhưng nội dung cơ
bản là quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân. Hồ Chí Minh đã viết: “Nước ta là
nước dân chủ, địa vị cao nhất là dân, vì dân là chủ. Trong quan niệm của Người
thì dân chủ có nghĩa là dân là chủ và dân làm chủ.
Là chủ với ý nghĩa người dân trở thành chủ nhân thật sự của đất nước, chủ
thể xã hội chứ không chỉ tồn tại như một công dân trong nhà nước. Mọi quyền
hành và lực lượng là của nhân dân, mọi công việc đều do dân và do đó thành
quả của nền dân chủ mới thuộc về đại đa số quần chúng nhân dân. Nếu như các
nhà tư tưởng với ý thức hệ phong kiến quan niệm quyền lực và quyền uy đều tập
trung trong tay nhà vua, dân chỉ là thần dân, thảo dân, là bề tôi tự nhiên chịu ơn
huệ và bị trói buộc bởi luật lệ và những quy định của triều đình; còn các nhà tư
tưởng theo dân chủ tư sản thì quan niệm lợi ích và quyền lực nhà nước chỉ dành
cho một thiểu số người giàu có còn người dân vẫn chịu những khổ cực, áp bức

thì Hồ Chí Minh đã nâng cao địa vị và vai trò của người dân trong xã hội, cũng
là thực hiện một cuộc cách mạng trong nhận thức. Người dân đã được nâng từ vị
trí thần dân lên địa vị công dân và vươn lên trở thành người chủ nhân của xã hội,
quyết định vận mệnh của đất nước.
Làm chủ với ý nghĩa người dân có quyền làm chủ, có quyền làm bất cứ
việc gì mà pháp luật không cấm và đồng thời cũng phải có nghĩa vụ, trách nhiệm
của người làm chủ. Một người dân của đất nước thì trước hết phải làm tròn
nghĩa vụ của người chủ như nghĩa vụ xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, tuân theo
pháp luật, bảo vệ nhà nước, làm cho Nhà nước ngày càng hoàn thiện, trong sạch,
vững mạnh … Và sau đó, tùy vào vị trí trong giai cấp, tầng lớp mà người dân
cần có trách nhiệm và nghĩa vụ đối với sự đòi hỏi từ vị trí đó. Các nghĩa vụ và
trách nhiệm phải được thực hiện một cách tự giác, nghiêm chỉnh đồng thời mang

7


tính chủ động, sáng tạo. Hồ Chí Minh luôn đòi hỏi với tư cách là chủ nhân của
một nước độc lập, tự do, quyền công dân và nghĩa vụ công dân gắn bó chặt chẽ
với nhau.
3. Quyền làm chủ là do chính con người quyết định
Quyền làm chủ của con người nảy sinh từ hai lý do. Đó là sự liên hiệp tự
nguyện giữa họ với nhau mà có và sự đoàn kết giữa họ với nhau mà có. Theo Hồ
Chí Minh, đây phải là sự đoàn kết thực sự, về tư tưởng phải nhất trí và về hành
động thì phải thống nhất.
Người dân thực hiện quyền làm chủ trong một số lĩnh vực:
Trong lĩnh vực chính trị, nhân dân là người tổ chức nên các cơ quan nhà
nước từ trung ương đến địa phương thông qua thực hiện chế độ tổng tuyển cử
phổ thông. Nhân dân có quyền bầu cử, ứng cử, đồng thời có quyền thực hiện chế
độ bãi miễn những đại biểu do mình bầu ra nhưng không làm tròn trách nhiệm
và các quyền tự do, dân chủ khác. Đồng thời, dân phải có trách nhiệm, nghĩa vụ

đóng góp trí tuệ, sức người, sức của để tổ chức, xây dựng, bảo vệ và phát triển
nhà nước. Nhân dân cũng có quyền tham gia vào công việc quản lý nhà nước,
phê bình, kiểm tra, kiểm soát, giám sát hoạt động của các cơ quan nhà nước, các
đại biểu. Hồ Chí Minh viết: “Chính phủ ta là chính phủ của nhân dân, chỉ có
một mục đích là phụng sự cho lợi ích của nhân dân. Chính phủ rất mong đồng
bào giúp đỡ, đôn đốc, kiểm soát và phê bình để làm tròn nhiệm vụ của mình là
người đầy tớ trung thành tận tụy của nhân dân”.
Trong lĩnh vực kinh tế, Chủ tịch Hồ Chí Minh khẳng định: “Chế độ kinh
tế xã hội của chúng ta nhằm thực hiện đầy đủ quyền dân chủ của nhân dân, trên
cơ sở kinh tế xã hội chủ nghĩa ngày càng phát triển, cách bóc lột tư bản chủ
nghĩa được xoá bỏ dần, đời sống vật chất và văn hóa của nhân dân ngày càng
được cải thiện. Do đó, nhân dân ta có điều kiện thực sự tham gia quản lý nhà
nước”. Và như thế, nhân dân ta, “từ làm chủ tư liệu sản xuất, họ phải được làm
chủ việc quản lý kinh tế, làm chủ việc phân phối sản phẩm lao động”.

8


Trong lĩnh vực văn hóa – tư tưởng, theo Hồ Chí Minh, trong chế độ dân
chủ tư tưởng phải được tự do, mọi người được tự do bày tỏ ý kiến của mình góp
phần tìm ra chân lý, đây vừa là quyền lợi vừa là nghĩa vụ của mọi người. Và khi
mọi người đã phát biểu ý kiến, đã tìm ra chân lý thì lúc đó quyền tự do tư tưởng
hóa ra quyền tự do phục tùng chân lý.
Tuy nhiên, trên thực tế khi nhân dân thực hiện quyền làm chủ của mình
còn cần phải có sự đồng thuận của nhà nước. Nhân dân tự giác giải quyết những
vấn đề mà cuộc sống đặt ra dưới sự giúp đỡ, hướng dẫn và tạo điều kiện của
Đảng và Nhà nước.
4. Khái niệm “làm chủ” bao hàm cả mối quan hệ máu thịt giữa Đảng, nhà
nước với nhân dân.
Chức năng đối nội cơ bản của Nhà nước là hướng dẫn nhân dân tổ chức

tốt đời sống, tăng gia sản xuất, thực hành tiết kiệm, từng bước cải thiện đời sống
vật chất, tinh thần nhằm thỏa mãn nhu cầu cần thiết hàng ngày. Theo Hồ Chí
Minh chúng ta phải thực hiện ngay:
1. Làm cho dân có ăn.
2. Làm cho dân có mặc.
3. Làm cho dân có chỗ ở.
4. Làm cho dân có học hành.
Về quan hệ giữa Chính phủ và nhân dân, Hồ Chí Minh xác định: “Nếu
không có nhân dân thì Chính phủ không đủ lực lượng. Nếu không có Chính phủ
thì nhân dân không ai dẫn đường. Vậy nên Chính phủ với nhân dân phải đoàn
kết thành một khối”. Cần phải huy động được sức mạnh của quần chúng, tập thể
mới có thể phát huy quyền làm chủ của nhân dân chứ không thể là ban ơn, làm
thay,… Mối quan hệ máu thịt giữa Đảng với nhân dân thể hiện đó là Đảng có
trách nhiệm trước nhân dân, phục vụ nhân dân; nhân dân có trách nhiệm đối với

9


sự nghiệp cách mạng do Đảng lãnh đạo. Và chỉ khi nào mối quan hệ đó được
phát huy từ cả hai phía Đảng và nhân dân thì sức mạnh của Đảng mới được phát
huy dựa trên nền tảng nhân dân. Mối quan hệ giữa Đảng, Nhà nước và nhân dân
dựa trên cơ sở hai nguyên tắc:
Một là, Đảng lãnh đạo, Nhà nước quản lý, nhân dân làm chủ.
Hai là, dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra. (Ngày nay có thêm dân
hưởng thụ)./

10


KẾT LUẬN

Hồ Chí Minh là người đặt nền móng cho việc xây dựng một nhà nước kiểu
mới trong lịch sử dân tộc: Nhà nước của dân, do dân, vì dân. Đây không phải là
một nhà nước vĩnh cửu, bất biến mà ngược lại luôn vận động, phát triển để phục
vụ tốt hơn lợi ích của nhân dân. Sự lựa chọn mô hình nhà nước của Người cùng
quan điểm về “làm chủ” trong nhà nước kiểu mới trở thành một bài học có giá
trị to lớn và ý nghĩa sâu sắc trong sự nghiệp xây dựng và sự nghiệp đổi mới đất
nước. Nối tiếp tư tưởng của Hồ Chí Minh, Đảng ta vẫn tiếp tục khẳng định xây
dựng nhà nước Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của dân, do dân, vì dân.
Là nhà nước do nhân dân xây dựng, quyền lực nằm trong tay nhân dân và phục
vụ cho lợi ích của nhân dân./

11


Danh mục tài liệu tham khảo:
1. Tư tưởng Hồ Chí Minh Nhận thức và vận dụng.
PGS.TS Nguyễn Mạnh Tường (chủ biên) –Nxb Tư pháp Hà Nội-2013
2. Hồ Chí Minh, Toàn tập – Nxb Chính trị quốc gia –H2000
3. Tư tưởng Hồ Chí Minh về dân chủ trong chính trị. Nguyễn Văn Quang
-Tạp chí Việt Nam Hồ Chí Minh
4. Vài nét về quá trình hình thành tư tưởng nhà nước của dân, do dân, vì
dân của Hồ Chí Minh – Trần Thị Thắm. Khu di tích Hồ Chí Minh tại phủ
Chủ tịch.
5. Tư tưởng Hồ Chí Minh về nhà nước của dân, do dân, vì dân – Báo điện tử
Đảng Cộng sản Việt Nam

12