PHÂN TÍCH BÀI THƠ ĐÀN GHITA CỦA LORCA - THANH THẢO

Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (56.9 KB, 6 trang )

Cảm nhận của anh chị về hình tượng Lorca trong bài thơ “Đàn ghita của Lorca” qua
ngòi bút của nhà thơ Thanh Thảo.
“Có cái chết hóa thành bất tử” (Tố Hữu)
Một cái chết vì khát vọng tự do cho đất nước, cái chết ấy sẽ hóa thành bất tử, mãi mãi
đi vào cõi vĩnh hằng. Nghĩ về cái chết cao đẹp ấy, chúng ta lại nhớ đến bài thơ “Đàn ghita
của Lorca” qua ngòi bút của Thanh Thảo trích trong tập “Khối vuông ru bích” xuất bản
năm 1985. Nhà thơ đã khắc họa hình tượng Lorca- một người con của đất nước Tây Ban
Nha, người nghệ sĩ tài hoa chiến đấu vì khát vọng tự do, công lí cho đất nước, để lại cho
đời, cho văn học nghệ thuật những vẻ đẹp khó quên.
Nhắc đến Lorca, chúng ta nhớ về một nhà thơ vĩ đại nhất Tây Ban Nha thế kỉ 20.
Không chỉ là một nhà thơ nổi tiếng, ông còn có tài năng về âm nhạc và hội họa. Được
mệnh danh là con chim họa mi xứ Espagna, ông sáng tác rất nhiều khúc ngẫu hứng cho
ghita. Như một nghệ sĩ du ca lãng tử, Lorca đi lang thang cất tiếng hát ca ngợi tự do và cái
đẹp cùng cây đàn duyên dáng. Chính những câu thơ mạnh mẽ, hùng hồn, thấm đậm tư
tưởng lớn lao, phi thường của Lorca đã khiến bọn thể chế độc tài Phrăng cô lo sợ. Bài thơ
“Đàn ghita của Lorca” thể hiện chân dung cao đẹp của người nghệ sĩ này trong sự ngưỡng
mộ, đồng cảm và tiếc thương sâu sắc của tác giả. Xuyên suốt bài thơ, song hành cùng hình
tượng Lorca là hình tượng cây đàn. Tiếng đàn cất lên tiếng lòng của Lorca trước cuộc đời,
trước thời đại. Nó là linh hồn, là tinh thần của Lorca và hơn hết là số phận của nhà thơ vĩ
đại này “Khi tôi chết hãy chôn tôi với cây đàn” (Ph.G.Lorca).
Hình ảnh cây đàn ghita, một loại nhạc cụ truyền thống tiêu biểu của đất nước và nền
âm nhạc của Tây Ban Nha được dùng làm hình ảnh biểu tượng cho nhân vật trữ tình trong
bài thơ, tác giả nói lên sự gắn bó máu thịt của Lorca với âm nhạc. Qua cây đàn truyền
thống này, một nét độc đáo trong bản sắc văn hóa của con người và đất nước Tây Ban
Nha, nhà thơ Lorca đã thể hiện tình yêu sâu sắc, tha thiết đối với quê hương, Tổ quốc.
Tình yêu nghệ thuật và quê hương sẽ mãi sánh bước cùng Lorca đi đến bất cứ đâu.
Mở đầu bài thơ, ta hình dung ra một không gian Tây Ban Nha đặc thù, một đất nước
với những làn điệu ghita du dương- Tây Ban cầm và tấm áo choàng matador khoác trên
mình các đấu sĩ:
“những tiếng đàn bọt nước
Tây Ban Nha áo choàng đỏ gắt

li-la li-la li-la
đi lang thang về miền đơn độc
với vầng trăng chếnh choáng
trên yên ngựa mỏi mòn”
Thanh Thảo đã gợi vẻ đẹp của tiếng đàn dựa trên liên tưởng thú vị “tiếng đàn bọt
nước”. Bọt nước dường như là hiện thân của số phận mong manh. Câu thơ tuy giản dị
nhưng khắc họa rõ nét định mệnh phũ phàng, chông gai đang đón chờ người nghệ sĩ tài
hoa phía trước. Nếu như tiếng đàn phát ra âm thanh, “bọt nước” gợi nên hình ảnh thì câu

thơ trên là kết quả của sự kết hợp tài tình giữa thính giác và thị giác để ta cảm nhận tiếng
đàn một cách rõ nét và sâu sắc. Thanh Thảo đã thành công khi cấu tạo nên hình ảnh bằng
sự ánh chiếu của nhiều cảm giác, gây ấn tượng cho người đọc. “tấm áo choàng đỏ gắt”
nhắc ta nhớ tới những đấu trường bò tót truyền thống ở Tây Ban Nha. Thế nhưng trong bối
cảnh chính trị ngột ngạt và căng thẳng lúc bấy giờ thì đây lại là một đấu trường xã hội bạo
lực và đẫm máu giữa nền chính trị độc tài và khát vọng dân chủ tự do, cũng như nền nghệ
thuật lạc hậu già nua với khát vọng cách tân, đổi mới nghệ thuật. Dù trong đấu trường
chính trị, nghệ thuật hay số phận thì Lorca mãi là người đấu sĩ đơn độc. Giữa bầu không
khí sục sôi của bạo lực, tiếng ghita vẫn cất lên du dương, êm đềm “li-la li-la li-la” như xoa
dịu, trấn an con người, góp phần xua tan sự hiện diện của bạo tàn, tội ác nơi đây. Câu thơ
còn vẽ ra một bức tranh đầy ý nghĩa: giữa cánh đồng hoang trùm lên màu xám chết chóc,
loài hoa tím li-la vẫn vươn mình bung nở, tỏa hương- loài hoa đặc trưng của xứ sở Tây
Ban Nha còn có tên tử đinh hương. Loài hoa ấy như biểu tượng của sức sống mãnh liệt,
đem lại niềm hy vọng nơi tội ác ngự trị. Chỉ với một dòng thơ “li-la li-la li-la”, Thanh
Thảo đã khéo léo hòa quyện giữa hai yếu tố âm thanh và màu sắc để phác họa nên nỗi
buồn man mác của người nghệ sĩ lãng du khi đứng trước tình cảnh rối ren của đất nước.
Lorca đang đơn độc trên hành trình lí tưởng gian nan. Với tiếng đàn, người nghệ sĩ du ca
lãng tử đi lang thang, chếnh choáng trong men say của đất trời nghệ thuật. Chàng cất tiếng
hát ca ngời tự do và cái đẹp trong một thế giới bạo tàn, tăm tối.
“đi lang thang về miền đơn độc

với vầng trăng chếnh choáng
trên yên ngựa mỏi mòn”
Lấy trăng bầu bạn, lang thang trên yên ngựa tiến về nơi vô định, Lorca gợi cho ta nhớ
đến chàng hiệp sĩ Đôn Kihote nổi tiếng của nhà văn Xecvantec. Nhưng nếu Đôn Kihote
bước tới phía trước với niềm hứng khởi trên con đường làm hiệp sĩ thì Lorca cất bước lang
thang với nỗi niềm về con đường nghệ thuật còn bế tắc. Nếu Đôn Kihote đồng hành cùng
người giám mã trung thành Xancho Panxa kề cận thì Lorca chỉ có mảnh trăng cô đơn làm
tri kỉ. Dù trên phương diện nào, Lorca mãi là một thi sĩ, một chiến sĩ cô độc, lẻ loi với lí
tưởng, mục đích nghệ thuật riêng. Qua khổ thơ đầu, hình tượng Lorca được cảm nhận ở
nhiều khía cạnh, nhiều góc độ khác nhau, thông qua những nét chấm phá, những mảng
màu dường như không đồng chất, đồng tông, Thanh Thảo đã dựng lên một khối toàn vẹn
về một nghệ sĩ tài năng và chân chính nhưng lại có một số phận oan trái trong môi trường
chính trị bạo tàn.
“Tây Ban Nha
hát nghêu ngao
bỗng kinh hoàng
áo choàng bê bết đỏ
Lorca bị điệu về bãi bắn
chàng đi như người mộng du”
Với sự chuyển nghĩa và cảm xúc bất ngờ, cái chết của người nghệ sĩ thật đột ngột và
đau đớn. Tiếng hát “nghêu ngao” chợt im bặt thay vào đó là cảm giác “bỗng kinh hoàng”,
sửng sốt, bất ngờ của chính người nghệ sĩ và của toàn thể người dân Tây Ban Nha trước sự

ra đi của nhà thơ vĩ đại. Có thể nói đây là sự mất mát lớn lao, gây chấn động, ảnh hưởng
đến toàn nhân loại. Nếu như màu “đỏ gắt” ở đầu bài thơ tượng trưng cho chiến trường xã
hội thì hình ảnh “bê bết đỏ” là màu của máu, dấu hiệu của sự chết chóc, tang thương. Và
Lorca như một đấu sĩ bị hành hình trên đấu trường chính trị tàn khóc, trong bầu không khí
bạo tàn bao phủ:
“Lorca bị điệu về bãi bắn

chàng đi như người mộng du”
“Tôi không muốn nhìn thấy máu!”- Lorca đã thảng thốt kêu lên trong một bài thơ
định mệnh của mình, bài Bica Cho Igracio Sanchez Meijas. Nhưng máu đã chảy tràn và đó
là máu của Lorca. Ngay ở câu đề từ của bài thơ đã là lời di chúc của Lorca để lại “khi tôi
chết hãy chôn tôi với cây đàn”. Ta có thể nhận ra Lorca luôn dự cảm và ám ảnh bởi cái
chết. Thế nhưng ông cũng không ngờ cái chết phũ phàng ập xuống mình quá sớm, ở cái độ
tuổi 38, tuổi con người đang vào độ phát tiết tinh hoa và bao nhiêu hoài bão, khát vọng
còn dang dở. Vậy nên “chàng đi như người mộng du” đầy bàng hoàng và đau đớn. Lorca
trở thành nạn nhân của bọn phát xít Phrăng cô là điều không thể tránh khỏi. Chúng phi
tang thi thể một con người với những tư tưởng tiến bộ tại một nơi gần quê hương Granada
của ông, nơi ông sinh ra, nơi khởi đầu và cũng là nơi kết thúc sự sống của một con người
vĩ đại. Khi đứng trước họng súng tử thần, ai cũng có những hồi tưởng về quá khứ, về
những kí ức gắn bó thân thương nhất. Trong tâm tưởng của chàng hiện lên một thước
phim quay chậm về những gì đã trải qua: có ngọt ngào và đắng cay, có hạnh phúc và khổ
đau:
“tiếng ghi ta nâu
bầu trời cô gái ấy
tiếng ghi ta lá xanh biết mấy
tiếng ghi ta tròn bọt nước vỡ tan
tiếng ghi ta ròng ròng
máu chảy”
Tiếng đàn mang đầy đủ các cung bậc, tái hiện những màu sắc, hình khối có tính
tượng trưng và biểu cảm. Màu nâu là màu sắc có sự biến ảo nhiều nét nghĩa. Có khi là màu
nâu của chất liệu cây đàn, có khi là màu da của những cô gái Digan cuồng nhiệt. Màu nâu
cũng gắn liền với hình ảnh Anna Maria- người yêu chung thủy của Lorca. Là màu của sự
suy tư. Và đặc biệt đó cũng là màu của đất mẹ Tây Ban Nha. Trên phông nền của màu
nâu, Lorca nhớ về bầu trời tượng trưng cho sự tự do, nhớ về “cô gái ấy”- người yêu dấu.
Ta nhận ra cảm xúc chủ đạo của Lorca khi cận kề cái chết là nỗi nhớ những người thân
yêu nhất, hướng về quê hương, đất nước. Chuyển sang màu xanh của lá, màu xanh hy
vọng, của khát vọng sống, tuổi trẻ, niềm tha thiết của Lorca với cuộc sống trỗi dậy mạnh

mẽ hơn bao giờ hết. Và đây cũng là màu xanh với khát vọng hòa bình. Thông qua những
hình ảnh thị giác, âm thanh thính giác, Thanh Thảo đã thốt lên như nuối tiếc, ngậm ngùi
cho một vẻ đẹp nghệ thuật đang bị phá hủy. Phép điệp “tiếng ghita” vừa dẫn dắt mạch thơ
vừa liên kết khổ thơ, tạo nên độ luyến láy của bản nhạc. Tiếng ghita hóa thân thành số
phận, linh hồn, nghệ thuật của Lorca. Cái chết bất ngờ của Lorca đã được diễn tả bằng
hình ảnh thực tế, tạo cú sốc dây chuyền theo lối tượng trưng, liên tục chuyển đổi cảm giác

qua hệ thống âm thanh mang màu sắc và hình khối. Chỉ qua âm thanh mà ta có thể cảm
nhận đủ mọi dáng vẻ, màu sắc, linh hồn của con người và thần thái của vạn vật. Thanh
Thảo thực sự là một nghệ sĩ ngôn từ bậc thầy.
“không ai chôn cất tiếng đàn
tiếng đàn như cỏ mọc hoang
giọt nước mắt vầng trăng
long lanh trong đáy giếng”
Thanh Thảo đã lấy lời di chúc của Lorca “khi tôi chết hãy chôn tôi với cây đàn” làm
lời đề từ cho bài thơ. Đây chính là di ngôn đầy tâm huyết của một người nghệ sĩ chân
chính. Lorca không muốn nghệ thuật của mình vì được công chúng yêu mến mà đưa lên
đài danh dự rồi vô tình trở thành vật cản trên con đường cách tân, phát triển nghệ thuật của
thế hệ sau. Như nhân vật Hộ trong tác phẩm của Nam Cao từng nhận xét: “Văn chương
chỉ dung nạp những người biết đào sâu, biết tìm tòi, khơi những nguồn chưa ai khơi và
sáng tạo ra những cái gì chưa có”. Hay đại thi hào M.Gorki từng thốt lên “Cái bình thường
là cái chết của nghệ thuật”. Cũng có thể chưa xuất hiện người đủ sức chôn lấp tên tuổi của
Lorca, để vượt qua Lorca, dẫn đường cho nghệ thuật tiến bộ lên khiến nghệ thuật như “cỏ
mọc hoang”. Trái ngược với tâm nguyện của Lorca “không ai chôn cất tiếng đàn”. Đây là
tiếng đàn mang giá trị tinh thần, tiếng đàn ấy trường cửu cùng tự nhiên và hơn thế, bản
thân nó chính là tự nhiên. Nó vẫn không ngừng vươn lên, lan tỏa. Đau đớn thay, cái chết
thực sự của một nhà cách tân là khi khát vọng, sự nghiệp của ông không có người kế tục,
cái chết đau đớn hơn là khi tên tuổi và sáng tạo của ông trở thành bức tường kiên cố, cản
trở sự cách tân nghệ thuật của đời sau. Bằng biện pháp so sánh “như cỏ mọc hoang”,

Thanh Thảo đã thể hiện sức sống mãnh liệt, bất tử, sự lan tỏa của nền nghệ thuật chân
chính. Câu thơ “giọt nước mặt vầng trăng” gợi cho ta sự ngưng đọng của buồn đau,
thương xót. Giọt nước mắt sáng đẹp và vĩnh cửa như vầng trăng đó cũng là giọt nước mắt
của người đấu sĩ. Tại miệng giếng sâu, nơi kẻ thù vứt xác Lorca lại là nơi tỏa sáng tâm hồn
người nghệ sĩ như có ánh trăng soi sáng “long lanh trong đáy giếng”. Thông qua đoạn thơ,
tác giả đã gởi gắm nỗi đau xót, thương tiếc cho hành trình nghệ thuật còn dang dở của
Lorca, đồng thời thể hiện niềm tin sâu sắc vào sự bất tử của nghệ thuật chân chính.
“đường chỉ tay đã đứt
dòng sông rộng vô cùng
Lorca bơi sang ngang
trên chiếc ghi ta màu bạc”
Nếu như hình ảnh “đường chỉ tay” là hiện thân cho số mệnh thì biểu tượng “dòng
sông” là vạch mốc ngăn cách cõi âm dương. “đường chỉ tay đã đứt” thể hiện cho sự hữu
hạn, cái số mệnh đứt đoạn, cuộc đời ngắn ngủi, tượng trưng cho sự phũ phàng, bạc bẽo,
trái ngang của số phận, đối lập với “dòng sông rộng vô cùng” tượng trưng cho sự vô hạn
của dòng chảy cuộc đời, dòng chảy nghệ thuật và sự siêu thoát về cõi hư vô. Hình ảnh
“chiếc ghita màu bạc” là biến ảnh của chiếc ghita nâu khi đã sang thế giới khác. Sự biến
chuyển màu sắc từ nâu sang bạc tức là sự biến đổi trạng thái từ thực sang hư, từ cõi dương
sang cõi âm. Đặc biệt, màu bạc là màu của sự vĩnh hằng, ánh bạc tạo nên sự hư ảo của
màu huyền thoại. Trên dòng sông của định mệnh, của thời gian vĩnh cửu, bóng chàng

Lorca “bơi sang ngang” “trên chiếc ghita màu bạc” với tư thế chủ động. Chiếc ghita gắn
bó suốt cuộc đời chàng nay là con thuyền cùng chàng đi về miền hư vô.
“chàng ném lá bùa cô gái Digan
vào xoáy nước
chàng ném trái tim mình
vào lặng yên bất chợt”
Lorca đã ném “lá bùa cô gái Digan vào xoáy nước” một cách dứt khoát. Chàng còn
cần gì lá bùa hộ mệnh khi nó không thể giúp chàng níu kéo sự sống. Lá bùa định mệnh

dần trôi, khép lại cuộc đời Lorca- một người chiến sĩ kiên cường, vĩ đại. Trái tim đã ngừng
đập cũng như khát vọng tự do và cách tân nghệ thuật đã phải ngừng lại. Người nghệ sĩ ấy
giờ đã câm lặng, tự nguyện chôn vùi, hy sinh vì nghệ thuật mà suốt đời chàng theo đuổi.
Câu thơ đã tái hiện sự giã từ cuộc đời của Lorca thật thanh thản, nhẹ nhàng, đậm chất nghệ
sĩ. Chàng đã có thể chia tay với những ràng buộc và hệ lụy trần gian để nhắm mắt yên nghỉ
trong giấc ngàn thu.
“li-la li-la li-la”
Những âm thanh, nốt nhạc xao xuyến của tiếng đàn sẽ mãi ngân nga, vang vọng trong
lòng độc giả nói chung và người yêu thơ Lorca nói riêng. Bản nhạc ghita về cuộc đời
Lorca sẽ mãi âm vang thể hiện sự bất tử của cuộc đời người chiến sĩ- nghệ sĩ Lorca.
Những bông hoa tử đinh hương tím ngát âm thầm tiễn biệt linh hồn Lorca. Có thể nói sự
vùi lấp đã nhường chỗ cho sự thăng hoa, sự đau đớn đã nhường chỗ cho sự tôn vinh.
Giờ đây ông đã trở thành một phần máu thịt của đất nước, hương hồn ông hòa lẫn vào
sông núi, vòng lòng đất mẹ Tây Ban Nha. Ông không chỉ là một người con xứng đáng với
đất nước Tây Ban Nha mà còn là tiếng nói, là niềm vui và nỗi buồn của đất nước. Nhờ
những vần thơ tài hoa của ông mà người ta nghe thấy tiếng hoàng hôn than khóc ánh bình
minh, tiếng đàn ghita cất lên xao xuyến, tiếng đôi thằn lằn thầm thì bên tảng đá ven sông,
tiếng cát lạo xạo dưới chân đôi tình nhân dạo bước bên nhau,... Cũng chính nhờ có Lorca
mà đất nước Tây Ban Nha hiện lên với chiều dài sâu thẳm của lịch sử, với màu sắc độc
đáo, cuồng nhiệt, phảng phất đâu đó một nỗi buồn mênh mang trong tâm hồn.
Với thể thơ tự do, trong thơ có nhạc giàu sức biểu cảm nhuốm màu sắc tượng trưng,
siêu thực mà Thanh Thảo học tập ở chính nhà thơ hiện đại Tây Ban Nha: Lorca cùng
những hình ảnh tiêu biểu, hòa hợp giữa hiện thực và siêu thực, giữa bi ca và tráng ca, tác
giả đã khắc họa hình tượng Lorca huyền thoại như một tượng đài nghệ thuật bất tử về
người nghệ sĩ tài hoa, người chiến sĩ vì khát vọng tự do, công lí, vì sự giàu đẹp cho đất
nước Tây Ban Nha. Bài thơ có mạch cảm xúc đa dạng từ sự đồng cảm sâu sắc đến nỗi xót
thương, đau đớn trước cái chết oan khuất của một con người vĩ đại. Xuyên suốt bài thơ,
song hành cùng hình tượng Lorca là cây đàn thơ muôn thuở. Đàn ghita là tâm hồn của
Lorca, là khí phách kiên cường của người chiến sĩ yêu tự do, hòa nhịp trái tim mình với
quần chúng nhân dân và toàn thể nhân loại.

Bài thơ Đàn ghita của Lorca thể hiện nỗi đau xót sâu sắc trước cái chết bi thảm của
Gar-xi-a Lorca, nhà thơ thiên tài Tây Ban Nha. Bài thơ là tác phẩm tiêu biểu cho tư duy
thơ của Thanh Thảo. Với nội dung giàu chất suy tư về các vấn đề xã hội và thời đại, mạch
cảm xúc mãnh liệt, phóng túng, ngôn từ mới mẻ cùng lối biểu đạt ấn tượng, bài thơ sẽ mãi
vấn vương, in dấu sâu đậm trong lòng người đọc.

PHÂN TÍCH BÀI THƠ ĐÀN GHITA CỦA LORCA - THANH THẢO

Tài liệu liên quan

Tài liệu bạn tìm kiếm đã sẵn sàng tải về