QUYỀN TỰ CHỦ QUỐC GIA TRONG KINH TẾ VÀ CHUẨN BỊ KINH DOANH QUỐC TẾ
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (292.06 KB, 22 trang )
Quy!n t∀ ch# qu∃c gia trong kinh t% và chu&n kinh doanh
qu∃c t%
∋( Tuy%t K hanh
Trong m)t nghìn l∗ m)t nh+ng l,i lên án các tai h−i do toàn c.u hóa gây ra, có m)t
lu/n 0i1m th2,ng 023c 02a ra, 0áng ng−c nhiên nh4t là xu4t phát t5 nh+ng khuynh
h26ng chính tr7 r4t khác nhau n∋u không mu∃n nói là 0∃i ngh7ch: t5 t8 sang h+u, các
phong trào 0∃i kháng hay lên ti∋ng c8nh cáo r9ng toàn c.u hoá xâm ph−m ch# quy!n
c#a các qu∃c gia th/m chí 0e d:a s∀ s∃ng còn c#a các nhà n26c dân t)c (Nation
States).
%∃i v6i phía t8, toàn c.u hoá 0;ng nght∋ (ultra-liberalism). Tr26c s∀ bành tr26ng và s=c m−nh kh>ng l; c#a các 0−i công ty
0a qu∃c gia, các nhà n26c ph8i gi6i h−n l−i vai trò và ph−m vi ho−t 0)ng c#a mình và
l−i càng y∋u th∋ h?n n+a khi ph8i tuân th# các quy∋t 07nh ràng bu)c c#a các t> ch=c
qu∃c t∋ nh2 Qu≅ ti!n tΑ qu∃c t∋ (International Monetary Fund - IMF), Ngân hàng th∋
gi6i (World Bank) và T> ch=c th2?ng m−i th∋ gi6i (World Trade Organization WTO), v5a là công cΒ v5a là hiΑn thân c#a ch# nghTheo phái h+u, nh4t là Χ M≅, ch# quy!n qu∃c gia b7 xâm ph−m khi lu/t qu∃c t∋
không cho phép nhà n26c b8o vΑ quy!n l3i các thành ph.n dân chúng qua các chính
sách hành chính hay pháp ch∋. Thí dΒ m4t ch# quy!n hay 023c 0?n c∆ nh4t là viΑc
chính quy!n M≅ không 023c dùng 0∋n các biΑn pháp 0?n ph2?ng quen thu)c 01 o ép
các n26c khác vì nh2 th∋ vi ph−m các qui 07nh c#a WTO, hay ph8i ch4p hành các
quy∋t 07nh c#a b) ph/n gi8i quy∋t tranh ch4p c#a WTO sau các vΒ kiΑn.
%i!u rõ ràng nh4t là toàn c.u hoá 0ã 0i kèm v6i s∀ xu4t hiΑn c#a nhi!u nhân t∃ m6i,
nh2 Internet và nh+ng công nghΑ tiên ti∋n, thay 0>i cΒc diΑn và m∃i t2?ng quan gi+a
các tác nhân : chính quy!n, t> ch=c qu∃c t∋, doanh nhân, và xã h)i công dân. Trong
b∃i c8nh 0ó, vai trò c#a các nhà n26c dân t)c 0ã thay 0>i th∋ nào, ch# quy!n qu∃c gia
trong kinh t∋ có th/t s∀ b7 th2?ng t>n không và cho 0∋n m=c 0) nào? Ε 0ây c.n phân
biΑt ch# quy!n (sovereignty) và quy!n t∀ ch# (autonomy) tuy trong công lu/n và sách
vΧ chΦ th2,ng dùng ch+ ch# quy!n 01 nói 0∋n quy!n t∀ ch#. S∀ l.m lΓn này dΗ hi1u vì
th/t ra hai cΒm t5 này chΦ là hai mΙt c#a m)t v4n 0!: ch# quy!n là m)t khái niΑm pháp
lý, de jure, và q2y!n t∀ ch# là s∀ bi1u hiΑn th∀c tiΗn, de facto, c#a khái niΑm 4y. Do
0ó ch+ ch# quy!n th2,ng 023c hi1u theo ngh
theo 07nh nghhành và áp dΒng các lu/t lΑ và chính sách, cai qu8n m:i ho−t 0)ng xã h)i và chính tr7
trong m)t n26c, thì có th1 nói không n?i nào ch# quy!n b7 s=t m∗, k1 c8 trong nh+ng
n26c thành viên c#a Liên hiΑp (LH) Châu Âu, vì ch2a có hΑ th∃ng nào thay th∋, Χ
m=c qu∃c gia, các nhà n26c trong ch=c nΚng 4y. Nh2ng viΑc các nhà n26c th/t s∀ có
ch# 0)ng t6i 0âu trong viΑc ch:n l∀a chính sách và các lu/t lΑ và biΑn pháp thi hành
l−i là chuyΑn khác. Quy!n t∀ ch# 4y b7 gi6i h−n bΧi nhi!u ràng bu)c và c8n trΧ, Χ
m=c 0) qu∃c gia và qu∃c t∋, do nhi!u y∋u t∃, 0áng k1 nh4t là tình hình kinh t∋ và
chính tr7 th∋ gi6i, t2?ng quan l∀c l23ng gi+a các n26c và hΑ th∃ng pháp lý qu∃c t∋.
Trong bài này, chúng ta sΛ tìm hi1u s∀ t2?ng quan gi+a quy!n t∀ ch# trong kinh t∋
và các chuΜn kinh doanh qu∃c t∋, chuΜn Χ 0ây 07nh nghQuy!n t∀ ch# qu∃c gia ... / %& Tuy∋t Khanh
25/08/200(
(/22
công nh/n hay bΝt bu)c ph8i theo, dΓu thành vΚn qua các hiΑp 26c song và 0a
ph2?ng, các qui 07nh hay chΦ 0−o (guidelines) c#a các t> ch=c qu∃c t∋, các 0i!u lΑ và
ti!n lΑ (jurisprudence) c#a công pháp qu∃c t∋, hay b4t thành vΚn qua các thông lΑ
(established practice) 0ã trΧ thành nguyên tΝc chung trong ho−t 0)ng và bang giao
kinh t∋ gi+a các n26c, và c8 các quy∋t 07nh 0?n ph2?ng c#a m)t vài n26c.
Qu∃c gia, ch# quy!n và c)ng ∗+ng qu∃c t% trong l,ch s−
B4t c= t/p th1 nào khi hình thành 0!u 0Ιt ra lu/t lΑ 01 t> ch=c cu)c s∃ng chung,
tránh và gi8i quy∋t các mâu thuΓn xung 0)t. Hình th=c t/p h3p càng tinh vi, lu/t lΑ
càng nhi!u và càng chi ti∋t, càng gi6i h−n s∀ t∀ do c#a m&i cá nhân. T−i Châu Âu, mô
hình t/p h3p trên c? sΧ m)t lãnh th> qu∃c gia nh2 hiΑn nay 023c coi nh2 xu4t hiΑn
vào th∋ kΟ th= (5 khi vua Louis XI th∃ng nh4t toàn n26c Pháp d26i quy!n cai tr7 c#a
mình nΚm (483. Nhà tri∋t h:c và kinh t∋ gia Pháp Jean Bodin là ng2,i 0.u tiên nêu
lên và phân tích khái niΑm ch# quy!n nΚm (576, nh2ng ph8i 03i 0∋n nΚm (648, khi
hai hiΑp 26c Westphalia 023c ký k∋t t−i hai thành ph∃ %=c Munster và Osnabrück ,
ch4m d=t cu)c chi∋n kéo dài 30 nΚm (Guerre de Trente Ans) gi+a các n26c Âu Châu,
v4n 0! ch# quy!n qu∃c gia m6i 023c 0Ιt ra nh2 khái niΑm n!n t8ng c#a m)t "công
pháp Âu Châu" 01 chi ph∃i các quan hΑ gi+a các n26c liên can. Do 0ó các hiΑp 26c
Westphalia 023c coi là 0i1m khΧi 0.u c#a s∀ hình thành và ti∋n hoá c#a n!n công
pháp qu∃c t∋ hiΑn nay, và khái niΑm ch# quy!n nh2 ta th2,ng hi1u hay 023c g:i là
mô hình Westphalia.
Mô hình Westphalia xây d∀ng trên ti!n 0! là m&i qu∃c gia là m)t tác nhân c#a c)ng
0;ng qu∃c t∋, bình 0Πng v6i các n26c khác và có toàn quy!n t∀ ch# trong nh+ng sinh
ho−t phΒc vΒ l3i ích c#a mình. M&i n26c có toàn quy!n 07nh 0o−t m:i viΑc trên lãnh
th> c#a mình và không 023c can thiΑp vào n)i b) n26c khác. Nói cách khác, ch#
quy!n qu∃c gia d5ng l−i Χ biên gi6i gi∃ng nh2 s∀ t∀ do c#a m&i con ng2,i d5ng l−i Χ
ch& s∀ t∀ do c#a ng2,i khác bΝt 0.u. Và 01 023c các n26c công nh/n ch# quy!n c#a
mình, m&i n26c cΘng ph8i công nh/n ch# quy!n c#a n26c khác và ch4p nh/n s∀ t∀
gi6i h−n 4y. CΘng nh2 ch4p nh/n nh+ng gi6i h−n khác do nh+ng ngh08m nh/n khi tho8 hiΑp v6i n26c khác hay tham gia vào m)t hình th=c t/p h3p 0a
qu∃c gia.
Song song v6i 0à ti∋n tri1n c#a khoa h:c, s∀ phát tri1n c#a kinh t∋ th∋ gi6i và c#a
các m∃i quan hΑ liên qu∃c gia, n!n công pháp qu∃c t∋ cΘng trΧ thành m)t kho lu/t
ngày càng phong phú và chi ti∋t h?n. M&i ho−t 0)ng kinh t∋ m6i hay phát tri1n thành
m)t l
kΟ th= 20, v7 trí 0)c tôn c#a nhà n26c vΓn là 07nh 0! cho m:i th8o lu/n th2?ng thuy∋t
dΓn 0∋n nh+ng qui tΝc m6i. %i1m khác biΑt gi+a th,i kΡ hiΑn 0−i và các th∋ kΟ tr26c
0ây là t∃c 0) ngày càng tΚng c#a 0à ti∋n hoá khi∋n nh+ng thay 0>i 0em 0∋n trong xã
h)i v! nhi!u ph2?ng diΑn trΧ thành thay 0>i v! b8n ch4t ch= không còn chΦ Χ m=c 0).
HiΑn t23ng toàn c.u hoá t5 vài chΒc nΚm nay 0ã t5ng x8y ra trong l7ch s∆, n∋u 0o
b9ng s∀ t∀ do giao l2u thì trên vài ph2?ng diΑn nh2 quy!n t∀ do 0i l−i c#a con ng2,i
và các giao d7ch tài chính, còn cao h?n Χ cu∃i th∋ kΟ th= (9 và tr26c 0Α nh4t th∋
chi∋n, so v6i hiΑn nay. Nh2ng s∀ xu4t hiΑn c#a Internet và nh+ng công nghΑ m6i,
c)ng v6i t∃c 0) ti∋n hoá c#a tình hình chung 0ã 0Ιt ra nhi!u v4n 0! m6i, trong 0ó có
vai trò c#a các nhà n26c và quan hΑ gi+a các n26c trong c)ng 0;ng qu∃c t∋.
Vai trò c#a nhà n./c trong n!n kinh t% toàn c0u hoá
Quy!n t∀ ch# qu∃c gia ... / %& Tuy∋t Khanh
25/08/200(
2/22
%a s∃ các nhà phân tích 0!u nêu ra nh+ng thí dΒ sau 0ây cho th4y kh8 nΚng ch#
0)ng c#a các nhà n26c 0ã gi8m sút trên nhi!u mΙt, khi∋n quy!n t∀ ch# cΘng không
còn 023c nguyên vϑn: môi sinh, giao d7ch tài chính, vΑ sinh y t∋ và Internet.
Th8m h:a Tchernobyl nΚm (988 là m)t cú s∃c cho nhi!u ng2,i b&ng th4y v4n 0!
môi sinh qu8 là vô biên gi6i, m)t bi∋n c∃ x8y ra Χ cách c8 ngàn cây s∃ cΘng 0e do−
tr∀c ti∋p m−ng s∃ng m&i ng2,i, và không nhà n26c nào có th1 ch∋ ng∀ 023c nh+ng
h/u qu8 ch2a l2,ng h∋t 023c cho dân mình. Tr26c 0ó 0ã có nhi!u vΒ ô nhiΗm bi1n c8,
nh+ng "thuΟ tri!u 0en" (marée noire) gây ra bΧi tàu bè t5 n26c khác 0∋n gieo kh∃n
kh> cho c8 m)t vùng, nh2ng 0a s∃ công chúng vΓn tΙc l2Σi coi nh2 04y là nh+ng b4t
trΝc 0áng ti∋c nh2ng khó tránh khΤi c#a s∀ phát tri1n kinh t∋, cái giá ph8i tr8 cho s∀
"ti∋n b)" và ph;n th7nh. Sau Tchernobyl cái nhìn c#a s∃ 0ông thay 0>i hΠn: 2u tiên là
b8o vΑ môi tr2,ng và con ng2,i, là thành l/p m)t hΑ th∃ng pháp lý qu∃c t∋ 01 ki1m
soát và phòng ng5a các tai ho− cho thiên nhiên. %>i l−i, cái giá sΥn sàng ch4p nh/n là
gi6i h−n l−i quy!n t∀ ch# qu∃c gia tr26c quy!n l3i chung vì thiên nhiên là tài s8n
chung c#a nhân lo−i. Lu/t qu∃c t∋ v! môi tr2,ng d.n dà hình thành nh2 m)t l
trong th,i gian t6i. Các hiΑp 26c 0a ph2?ng v! môi tr2,ng (multilateral
environmental agreement - MEA) vΓn ti∋p tΒc 023c bàn th8o, ngay c8 trong nh+ng t>
ch=c tho−t nhiên có v∗ không liên quan gì 0∋n v4n 0! này nh2 WTO. Các chính quy!n
không còn có th1 bΤ l? v4n 0! môi sinh khi ho−ch 07nh chính sách phát tri1n kinh t∋,
và nh4t là trong nh+ng n26c nghèo, khó có th1 c2Σng l−i s=c ép c#a công lu/n và b4t
ch4p các chuΜn qu∃c t∋ v! môi tr2,ng.
M)t trong nh+ng bi1u hiΑn c#a toàn c.u hoá hay 023c nhΝc 0∋n là các giao d7ch tài
chính. Các th7 tr2,ng tài chính qu∃c t∋, khi t>ng giá tr7 các giao d7ch hàng ngày còn
cao h?n ngân sách qu∃c gia m)t nΚm c#a nhi!u n26c nghèo, qu8 là m)t s=c m−nh r4t
0áng k1, nh4t là khi các giòng ch8y t2 b8n có th1 di chuy1n r4t nhanh t5 n26c này
sang n26c khác, 8nh h2Χng nΙng n! lên giá tr7 0;ng ti!n và tình hình kinh t∋ c#a c8
m)t n26c. H?n th∋ n+a, v6i m=c 0) giao l2u và phΒ thu)c vào nhau r4t cao hiΑn nay,
s∀ kh#ng ho8ng Χ m)t n?i sΛ r4t nhanh lan ra trong c8 m)t khu v∀c và có th1 0i xa
h?n n+a, qua 8nh h2Χng giây chuy!n nhân lên v6i t∃c 0) c#a các ph2?ng tiΑn thông
tin và giao d7ch 0iΑn t∆. S∀ kh#ng ho8ng ti!n tΑ Χ Á Châu nΚm (997 cho th4y rõ s∀
b4t l∀c c#a các nhà n26c, không ki∋m ch∋ 023c 8nh h2Χng c#a các lu;ng v∃n và ph8i
tuân theo chΦ th7 c#a IMF 01 ra khΤi b∋ tΝc.
CΘng nh2 các th7 tr2,ng tài chính và ch=ng khoán, các công ty 0a qu∃c gia có th1
b4t c= lúc nào quy∋t 07nh d,i n?i s8n xu4t sang n26c khác, gây ra th4t nghiΑp và hàng
lo−t v4n 0! kinh t∋ và xã h)i khác, mà chính quy!n sΧ t−i không có cách nào ngΚn
ch/n, ngoài vài biΑn pháp vá víu ch# y∋u là nh9m tr4n an d2 lu/n trong n26c. HiΑn
t23ng xuyên qu∃c gia (transnationalism) cho th4y rõ th∋ y∋u c#a các nhà n26c, b7 gò
bó trong khuôn kh> lãnh th> qu∃c gia, trong khi các 0−i công ty và th7 tr2,ng qu∃c t∋
t∀ do ho−t 0)ng trên bàn diΑn th∋ gi6i. Quan niΑm ch# quy!n theo mô hình
Westphalia thành vô nghn26c, nh4t là khi chính quy!n Χ vào th∋ ph8i ve vãn các công ty hay khi chính sách
kinh t∋ phΒ thu)c vào s∀ ph;n th7nh và l3i ích c#a các công ty. %1 thu hút 0.u t2, các
chính quy!n 07a ph2?ng và trung 2?ng 0ua nhau 0! ngh7 nh+ng biΑn pháp gi8m thu∋
miΗn thu∋, thành c8 m)t s∀ c−nh tranh v! thu∋ má (tax competition) trong và gi+a các
n26c. Các nhà nguyên th# qu6c gia khi 0i kinh lý n26c khác bao gi, cΘng 023c tháp
tùng bΧi m)t 0oàn các nhà doanh nghiΑp và các h3p 0;ng th2?ng m−i 023c ký k∋t
Quy!n t∀ ch# qu∃c gia ... / %& Tuy∋t Khanh
25/08/200(
3/22
hay không trong nh+ng d7p 4y 023c coi nh2 cΘng quan tr:ng b9ng, n∋u không h?n,
các ho−t 0)ng ngo−i giao chính th=c.
V4n 0! vΑ sinh y t∋ ph.n nào cΘng v23t khΤi ph−m vi ki1m soát c#a các nhà n26c.
Tr26c bΑnh Sida (Aids), các nhà n26c bΝt bu)c ph8i h3p tác và c.u viΑn 0∋n s∀ h3p
tác c#a n26c khác, không n26c nào có th1 ngh< r9ng c= b∋ quan to8 c8ng là tránh khΤi
hay khΝc phΒc 023c hi1m h:a này. BΑnh bò 0iên và bΑnh s∃t apt? c#a súc v/t cΘng
b4t ch4p các biên gi6i qu∃c gia, 0òi hΤi m&i n26c ph8i ph∃i h3p v6i nhau, biΑn pháp
c#a n26c này 02?ng nhiên 8nh h2Χng lên ch# tr2?ng c#a n26c khác, chΠng n26c nào
hoàn toàn ch# 0)ng trong viΑc quy∋t 07nh chính sách mà còn ph8i tuân theo các chuΜn
c#a nh+ng t> ch=c qu∃c t∋ nh2 Office international des épizooties (OIE) hay UΟ Ban
Codex Alimentarius c#a t> ch=c FAO (Food and Agriculture Organization) thu)c
Liên HiΑp Qu∃c.
Cu∃i cùng, Χ th,i 0−i Internet, th∋ gi6i b26c vào m)t không gian 8o xoá bΤ m:i biên
gi6i 07a lý, m:i kho8ng cách th,i gian, 02a s∀ t∀ do giao thông lên 0∋n m=c g.n nh2
tuyΑt 0∃i d2,ng nh2 v23t qua hΠn vòng ki1m soát các nhà n26c. Cho t6i nay ch2a bao
gi, các nhà n26c hình nh2 m4t ch# 0)ng nh2 th∋ tr26c s∀ phát tri1n h∋t s=c nhanh và
m−nh c#a c8 m)t vùng kinh t∋ mang nhi!u hình th=c m6i l−, khó có th1 qu8n lý v6i
nh+ng ph2?ng pháp và hΑ th∃ng sΥn có. %ây là 0! tài cho r4t nhi!u tranh cãi, và 0a s∃
k∋t lu/n r9ng Internet tr∀c ti∋p 0e do− các th1 ch∋ chính tr7 truy!n th∃ng và có th1 c8
khái niΑm ch# quy!n qu∃c gia, vì nh+ng lý do chính sau 0ây.
%Ιc 0i1m c#a Internet là v5a to8 r)ng khΝp toàn c.u v5a r4t dΗ thâm nh/p 0∃i v6i
dân chúng và, ng23c l−i v6i các hΑ th∃ng truy!n tin khác nh2 0iΑn tho−i, viΗn thông,
phát thanh và truy!n hình, h.u nh2 thoát khΤi s∀ ki1m soát b9ng các ph2?ng pháp k≅
thu/t c#a nhà n26c. Không gian xi-be là m)t th∋ gi6i 8o nh2ng có h/u qu8 trong th∋
gi6i th∀c, các ho−t 0)ng xi-be xu4t phát t5 m)t 07a h−t pháp ch∋ (jurisdiction) nh2ng
8nh h2Χng lan 0∋n nhi!u 07a h−t pháp ch∋ khác. ςnh h2Χng lên nhi!u n26c là 0Ιc tính
c#a m:i ho−t 0)ng và giao d7ch qu∃c t∋ nh2ng chΦ có Internet m6i làm n8y sinh m)t
hình th=c vΚn hoá m6i, xuyên qu∃c gia, m)t n!n vΚn hoá xi-be (cyber-culture) xây
d∀ng trên khái niΑm t∀ do toàn diΑn, ch∃i t5 s∀ ki1m soát c#a b4t kΡ th1 ch∋ nào, và
thách th=c ba ch=c nΚng truy!n th∃ng c#a nhà n26c: an ninh qu∃c gia, 0i!u ti∋t ho−t
0)ng kinh t∋ và b8o vΑ các giá tr7 xã h)i và luân lý. %.u tiên, b4t c= nhóm chính tr7
hay tôn giáo c∀c 0oan, hay thành ph.n ch∃ng 0∃i nào cΘng có th1 dùng Internet 01
khích 0)ng d2 lu/n trong m)t n26c và tuyên truy!n 0∋n c8 th∋ gi6i, có th1 trΧ thành
v4n 0! an ninh tr/t t∀. Sau 0ó, s∀ phát tri1n c#a các giao d7ch qua Internet cΘng là bài
toán cho các chính quy!n, m)t mΙt c> vΘ nh+ng ti!m nΚng 0.y h=a hϑn c#a ngành
th2?ng m−i 0iΑn t∆, mΙt khác lúng túng khi áp dΒng cho l
truy t∃ các công ty Internet thu)c v! m)t n26c khác là m)t thí dΒ. Cu∃i cùng, Internet
cΘng thách 0∃ m)t vai trò c? b8n khác c#a nhà n26c là b8o vΑ vΚn hoá truy!n th∃ng
và 0−o 0=c xã h)i. %−o lu/t M≅ v! tính trong sáng trong thông tin liên l−c
(Communications Decency Act) nói lên s∀ lo âu c#a chính quy!n tr26c 8nh h2Χng c#a
các s8n phΜm 0;i trΒy xi-be (cyberporn) lên s∀ lành m−nh c#a xã h)i. Ban hành ngày
8.2.(996, 0−o lu/t này ngay l/p t=c b7 các nhóm s∆ dΒng Internet (và Bill Gates!) kiΑn
là phi hi∋n pháp và chΦ 4 tháng sau là b7 0ình chΦ áp dΒng khi ba quan toà liên bang
quy∋t 07nh là nó vi ph−m %i!u s∆a 0>i M)t c#a hi∋n pháp M≅ (First Amendment). T−i
%=c, chính quy!n tìm cách c4m c8n các tr−m Web c#a nh+ng nhóm tân Nazi 01 b8o
vΑ nh+ng giá tr7 dân ch# r4t quan tr:ng 0∃i v6i xã h)i %=c. Còn Χ Singapore và Trung
Quy!n t∀ ch# qu∃c gia ... / %& Tuy∋t Khanh
25/08/200(
4/22
Qu∃c, nhà n26c viΑn lý do b8o vΑ vΚn hoá dân t)c tr26c vΚn hoá ngo−i lai hay tr26c
âm m2u ch∃ng phá chính tr7 01 ki1m soát Internet.
B∃n l
hay siêu qu∃c gia và dΓn 0∋n s∀ thành l/p c#a các chuΜn qu∃c t∋, gi6i h−n l−i quy!n t∀
ch# c#a các qu∃c gia. Internet là l
th8o, và t4t c8 các t> ch=c quan tr:ng nh2 WTO, T> ch=c h3p tác và phát tri1n kinh t∋
(Organisation for Economic Cooperation and Development - OECD), T> ch=c sΧ h+u
tri th=c th∋ gi6i (World Intellectual Property Organization - WIPO), v.v., 0!u l/p ra
các nhóm làm viΑc, uΟ ban 01 nghiên c=u, th8o lu/n v! các 0! tài liên quan 0∋n
Internet và th2?ng m−i 0iΑn t∆, s∆a so−n cho viΑc l/p các chuΜn qu∃c t∋. Có th1 nói t4t
c8 nh+ng l
tr7 nh+ng qui 07nh 4y. Trong ph−m vi bài này sΛ chΦ 0i sâu vào hai tr2,ng h3p 0i1n
hình nh4t c#a v4n 0! t2?ng quan gi+a quy!n t∀ ch# qu∃c gia và chuΜn qu∃c t∋ trong
hΑ th∃ng 4y : t> ch=c WTO và Liên hiΑp Châu Âu.
Các qu∃c gia và "lu1t W TO"
Nh2 0ã nêu trên, m)t trong nh+ng cái "t)i" l6n nh4t c#a t> ch=c WTO tr26c mΝt
các phong trào ch∃ng 0∃i là xâm ph−m "ch# quy!n" qu∃c gia. Có th1 nói trong hiΑn
t23ng "qu8n tr7 toàn c.u" (global governance) hay 023c nhΝc 0∋n g.n 0ây và cΘng là
m)t 0i1m hay b7 công kích c#a toàn c.u hoá, WTO có m)t v7 trí và uy th∋ 0Ιc biΑt so
v6i các t> ch=c khác. Th2?ng m−i là cái gì 0Βng ch−m tr∀c ti∋p 0∋n cu)c s∃ng m&i
ng2,i và ngày nay liên quan 0∋n h.u h∋t các l
trong nh+ng s∀ hi1u l.m là v4n 0! ch# quy!n qu∃c gia, 0ã 023c 0Ιt ra ngay t5 nΚm
(948, khi Qu∃c H)i M≅ gi, phút chót không thông qua Hi∋n ch2?ng La Havana 01
thành l/p t> ch=c th2?ng m−i qu∃c t∋ ITO vì m)t s∃ dân bi1u ch∃ng 0∃i, nêu lên nguy
c? m4t ch# quy!n. Hi1u l.m là vì c8 t> ch=c GATT ra 0,i thay cho ITO nΚm (948
cΘng nh2 t> ch=c WTO k∋ th5a GATT t5 (995 0!u không dính dáng 0∋n khái niΑm
ch# quy!n qu∃c gia. Thành viên c#a GATT/ WTO không ph8i là các qu∃c gia mà là
các chính quy!n cai qu8n nh+ng "lãnh th> thu∋ quan có quy!n t∀ ch# trong ho−t 0)ng
kinh doanh". H;ng Kông không có ch# quy!n qu∃c gia nh2ng là thành viên sáng l/p
c#a GATT/WTO, trong khi Trung Qu∃c sau (5 nΚm th2?ng thuy∋t m6i sΝp s∆a 023c
gia nh/p. GATT/WTO không xây d∀ng trên nguyên tΝc ch# quy!n (sovereigntybased) nh2 các t> ch=c thu)c Liên HiΑp Qu∃c mà trên tho8 26c (treaty-based) v6i
nh+ng qui tΝc và cách v/n hành riêng. Nh2ng, n∋u xem nh2 ch# quy!n 0;ng nghquy!n t∀ ch#, theo 07nh nghtrên khái niΑm quy!n t∀ ch#, thì chúng ta có th1 tìm hi1u WTO có "xâm ph−m ch#
quy!n" vì gi6i h−n l−i quy!n t∀ ch# c#a các n26c thành viên hay không.
WTO có nhiΑm vΒ qu8n lý kho8ng 30 hiΑp 26c và b7 vong lΒc áp dΒng cho h.u h∋t
các l<nh v∀c kinh t∋, chi ph∃i không nh+ng (/5 t>ng s8n xu4t c#a th∋ gi6i 023c trao
0>i gi+a các n26c mà c8 nh+ng hàng hoá và d7ch vΒ có th1 không bao gi, 0i vào
th2?ng m−i. Các 0i!u lΑ c#a WTO không chΦ nh9m vào các biΑn pháp Χ biên gi6i mà
còn 8nh h2Χng sâu sΝc lên các c? c4u pháp lΑnh (regulatory structure) qu∃c n)i. T4t
c8 nh+ng lu/t lΑ qu∃c n)i liên quan 0∋n quy!n sΧ h+u tri th=c, d7ch vΒ tài chánh, tài
tr3 nông nghiΑp, biΑn pháp khuy∋n khích 0.u t2, hàng rào thu∋ quan, chuΜn k≅ thu/t
Quy!n t∀ ch# qu∃c gia ... / %& Tuy∋t Khanh
25/08/200(
5/22
trong xu4t nh/p khΜu, v.v và v.v. 0!u ph8i phΒc tùng nh+ng kΟ lu/t do WTO 4n 07nh.
Qua nh+ng quy∋t 07nh c#a hΑ th∃ng gi8i quy∋t tranh ch4p g:i tΝt là DSU (Dispute
Settlement Understanding), WTO 0óng góp nhi!u y∋u t∃ m6i và quan tr:ng vào công
pháp qu∃c t∋. Do 0ó báo chí sách vΧ hay dùng cΒm t5 "lu/t WTO" 01 chΦ hΑ th∃ng
pháp lý do WTO khΧi 0)ng và qu8n lý. ςnh h2Χng c#a lu/t WTO lên quy!n t∀ ch#
các qu∃c gia có th1 023c phân tích qua ba l
kho8n c#a các hiΑp 26c, và hΑ th∃ng DSU.
C? ch∋ TPRM
M∃i t2?ng quan gi+a quy!n t∀ ch# trong chính sách kinh t∋ và chuΜn qu∃c t∋ 023c
th1 hiΑn rõ nh4t Χ 0ây. VΚn kiΑn thành l/p c? ch∋ này, phΒ lΒc 3 c#a HiΑp 26c
Marrakesh thành l/p WTO, nói rõ mΒc 0ích c#a TPRM nh2 sau : " góp ph.n 08m b8o
là t4t c8 các thành viên sΛ tuân th# 0úng 0Νn các qui tΝc, kΟ lu/t và giao 26c 0ã tho8
thu/n trong khuôn kh> các hiΑp 26c th2?ng m−i 0a ph2?ng ... b9ng cách làm các
chính sách và th# tΒc th2?ng m−i c#a các thành viên trong su∃t h?n và 023c hi1u rõ
h?n". Các n26c thành viên WTO, thông qua C? quan duyΑt các chính sách th2?ng
m−i (Trade Policy Review Body - TPRB), th2,ng xuyên xem xét các b8n báo cáo 07nh
kΡ v! t5ng n26c, 01 ki1m tra xem các ch# tr2?ng, chính sách, biΑn pháp và th# tΒc
c#a m&i n26c có phù h3p v6i lu/t WTO không. %ây là m)t hình th=c "phê bình lΓn
nhau" (peer review), tuy t2?ng 0∃i nhϑ nhàng và tránh 0Βng ch−m 0∋n ch# quy!n
nh2ng cΘng khΠng 07nh v7 trí th= y∋u c#a các chính sách qu∃c gia, ph8i d.n dà 0;ng
nh4t theo các qui tΝc chung, tr26c các chuΜn qu∃c t∋. Quy!n t∀ ch# b7 gi6i h−n vì m&i
n26c không nh+ng ph8i tuân theo các chuΜn 0ã 4n 07nh mà còn ph8i ch7u s∀ giám sát
th2,ng xuyên c#a t/p th1 các thành viên.
Các 0i!u kho8n c#a các hiΑp 26c
Các hiΑp 26c ký k∋t sau vòng 0àm phán Uruguay, th2,ng g:i là hiΑp 26c WTO
hay hiΑp 26c Uruguay Round, có r4t nhi!u 0i!u kho8n ràng bu)c các thành viên,
không chΦ là các 0i!u lΑ ph# 07nh (negative regulations) c4m không 023c làm 0i!u gì,
mà còn có các 0i!u lΑ th∀c 07nh (positive regulations) bΝt bu)c ph8i làm 0i!u nào 0ó.
M&i hiΑp 26c 023c qu8n lý do m)t uΟ ban riêng c#a WTO, và 0!u qui 07nh các ngh
trong l
nào cΘng có quy!n "h−ch hΤi" n26c khác nh2ng ng23c l−i cΘng ph8i ch7u s∀ ki1m
soát chung và ch4p nh/n nh+ng ràng bu)c r4t chi li gi6i h−n quy!n t∀ ch# c#a mình.
%i1m s? qua các hiΑp 26c WTO, chúng ta th4y quy!n ch# 0)ng các qu∃c gia b7
gi6i h−n m)t cách h∋t s=c chi ti∋t và cΒ th1 trong nhi!u l
• Nông nghiΑp: các chính quy!n không 023c tài tr3 các nhà s8n xu4t nông nghiΑp
n)i 07a và tr3 giá nông s8n xu4t khΜu nhi!u h?n các m=c t∃i 0a tính trên các chi
tiêu c#a nhà n26c, và ph8i cam k∋t sΛ d.n d.n gi8m các viΑn tr3 này theo m)t l7ch
trình và tΟ s∃ nh4t 07nh. HiΑp 26c v! nông nghiΑp liΑt kê t4t c8 nh+ng hình th=c
viΑn tr3 thu)c thΜm quy!n c#a WTO, cách tính các m=c tài tr3 t∃i 0a cho phép,
nh+ng ngo−i lΑ, nh+ng 0i!u kiΑn 01 023c miΗn thi hành các qui tΝc c#a WTO v.v.
• HiΑp 26c v! hàng rào k≅ thu/t (technical barriers to trade - TBT): t4t c8 các chuΜn
k≅ thu/t áp dΒng trong n26c ph8i 023c công b∃ cho dân chúng và thông báo lên
WTO, không 023c có tác dΒng c8n trΧ ngo−i th2?ng, ph8i bãi bΤ khi không còn
Quy!n t∀ ch# qu∃c gia ... / %& Tuy∋t Khanh
25/08/200(
6/22
c.n thi∋t, ph8i t2?ng =ng v6i chuΜn qu∃c t∋, v.v. M&i n26c ph8i l/p m)t c? quan
thông tin (enquiry point) 01 tr8 l,i các câu hΤi c#a n26c khác, cung c4p thông tin
tài liΑu theo yêu c.u, v.v.
• HiΑp 26c v! các biΑn pháp 0.u t2 liên quan 0∋n th2?ng m−i (trade related
investment measures - TRIMs): các nhà n26c không 023c ép các nhà 0.u t2 n26c
ngoài ph8i dùng t2 liΑu n)i 07a t6i m)t tΟ lΑ t∃i thi1u 4n 07nh, vì nh2 th∋ vi ph−m
qui tΝc công dân th2?ng m−i (national treatment) c#a WTO. Qui tΝc này 0òi hΤi
các qu∃c gia không 023c phân biΑt 0∃i x∆ gi+a doanh nghiΑp b8n x= và doanh
nghiΑp n26c ngoài.
• HiΑp 26c v! các ph2?ng diΑn c#a quy!n sΧ h+u tri th=c liên quan 0∋n th2?ng m−i
(trade-related aspects of intellectual property rights - TRIPs) : các chính quy!n
ph8i áp dΒng nh+ng chuΜn t∃i thi1u 01 b8o vΑ quy!n sΧ h+u tri th=c, b9ng cách
ban hành các 0−o lu/t m6i hay s∆a 0>i lu/t hiΑn hành 01 phù h3p v6i các 0i!u lΑ
c#a WTO, ph8i thi∋t l/p các toà án, th# tΒc 01 th∀c thi quy!n sΧ h+u tri th=c.
• HiΑp 26c v! giá tr7 thu∋ quan (customs evaluation): các nhà n26c ph8i 0ánh thu∋
h8i quan d∀a theo giá tr7 kê khai trong các hoá 0?n v/n chuy1n, không 023c tuΡ
nghi ch:n cách tính toán mà ph8i theo các nguyên tΝc k∋ toán thông dΒng
(generally accepted accounting principles - GAAP). Các nguyên tΝc GAAP
th2,ng là nh+ng chuΜn 023c áp dΒng t−i các n26c 0ã phát tri1n.
• HiΑp 26c v! các biΑn pháp y t∋ và vΑ sinh th∀c v/t (sanitary and phyto-sanitary
measures - SPS): các biΑn pháp SPS ph8i t2?ng =ng v6i chuΜn qu∃c t∋, t2?ng =ng
v6i tình hình y t∋ c#a n?i s8n xu4t và n?i nh/p hàng hoá, ph8i d∀a trên c? sΧ khoa
h:c, và không 023c có tác dΒng c8n trΧ th2?ng m−i quá m=c 0) "c.n thi∋t".
V.v và v.v.
T4t c8 các hiΑp 26c WTO, ngoài nh+ng 0i!u kho8n áp dΒng riêng cho t5ng l
viên và gi+a trong n26c/ngoài n26c), trong su∃t (công b∃ cho dân chúng bi∋t và thông
báo lên WTO), không c8n trΧ th2?ng m−i, lu/t qu∃c gia ph8i phù h3p v6i lu/t WTO.
Và tuy m&i nΚm có t6i hàng ngàn lu/t lΑ, biΑn pháp, th# tΒc 0# lo−i 023c các thành
viên thông báo lên WTO, 0ây vΓn không ph8i chΦ là m)t viΑc làm hình th=c, mà 0áp
=ng m)t s∀ giám sát r4t chΙt chΛ nh2 trong thí dΒ nhΤ sau 0ây. Tháng (.200(, BΦ
thông báo lên uΟ ban chuyên lo v! TBT c#a WTO m)t d∀ lu/t nh9m khuy∋n khích "ý
th=c trách nhiΑm xã h)i trong s8n xu4t" b9ng cách l/p ra m)t nhãn hiΑu cho các s8n
phΜm 023c s8n xu4t m)t cách phù h3p v6i nh+ng chuΜn m∀c c#a T> ch=c lao 0)ng
th∋ gi6i (International Labour Organization - ILO). Th∋ là có kho8ng h?n m)t chΒc
n26c 0Ιt ngay v4n 0! t−i các bu>i h:p sau 0ó c#a uΟ ban TBT, khuy∋n cáo là d∀ lu/t
này sΛ vi ph−m lu/t WTO, 0òi hΤi gi8i thích và yêu c.u BΦ rút l−i d∀ lu/t này. LH
Châu Âu, 0−i diΑn cho BΦ, 0ã ph8i phân tr.n là 0ây chΦ là m)t d∀ th8o, chΦ liên quan
0∋n BΦ ch= không áp dΒng trong toàn LH Châu Âu, và sΛ 023c s∆a 0>i theo các góp ý
01 không 0i ng23c l−i các qui tΝc chung.
Quy!n t∀ ch# trên ph2?ng diΑn 0∃i n)i cΘng b7 gi6i h−n. Theo qui tΝc c? b8n c#a
WTO v! ch∋ 0) công dân th2?ng m−i (national treatment), các nhà n26c không 023c
2u 0ãi công ty b8n x= so v6i công ty n26c ngoài, dΓu là trong chính sách thu∋ má, qua
tài tr3 hay b4t c= 0Ιc l3i nào. S=c ép c#a các công ty ngo−i qu∃c 0òi hΤi 023c h2Χng
0.y 0# ch∋ 0) này sΛ góp ph.n d.n dà 0;ng nh4t hoá các chính sách qu∃c gia theo mô
hình c#a các chuΜn qu∃c t∋. MΙt khác, vì ph8i 08m b8o tr26c WTO tính h3p lΑ v6i
lu/t qu∃c t∋, chính quy!n trung 2?ng ph8i chΦ th7 cho các 07a ph2?ng tuân theo các
chuΜn qu∃c t∋, do 0ó cΘng không còn toàn quy!n 07nh 0o−t trong n)i b). Và n∋u s?
Quy!n t∀ ch# qu∃c gia ... / %& Tuy∋t Khanh
25/08/200(
7/22
sót thì có th1 sΛ b7 02a ra kiΑn tr26c WTO, v6i t4t c8 nh+ng phi!n hà và t∃n kém c#a
m)t vΒ tranh ch4p.
HΑ th∃ng gi8i quy∋t tranh ch4p DSU
%ây là 0Ιc thù chính, 0i1m m−nh nh4t c#a WTO, và cΘng th1 hiΑn rõ nh4t 0∃i v6i
bên ngoài v7 trí 0Ιc biΑt c#a WTO 0∃i v6i các n26c thành viên, có kh8 nΚng "vi ph−m
ch# quy!n qu∃c gia" h?n m:i t> ch=c qu∃c t∋ khác. Ε 0ây cΘng có nhi!u tranh cãi.
Ng2,i #ng h) thì th4y hΑ th∃ng DSU là m)t 0óng góp quan tr:ng cho n!n th2?ng m−i
0a ph2?ng vì b8o 08m các lu/t lΑ và chính sách kinh t∋ qu∃c gia sΛ >n 07nh, thu.n
nh4t và công minh. K∗ ch∃ng l−i thì th4y DSU c#ng c∃ và t/p trung quy!n l∀c c#a
gi6i th2?ng m−i vào m)t nhóm "quan toà" siêu qu∃c gia, thông qua trong bí m/t
nh+ng quy∋t 07nh quan tr:ng bó bu)c các chính quy!n, b4t k1 chính sách qu∃c gia,
quy!n l3i dân chúng hay th/m chí các t/p tΒc hay truy!n th∃ng c#a m)t n26c. ChΦ có
m)t 0i!u t4t c8 0!u 0;ng ý: các quy∋t 07nh c#a hai b) ph/n thu)c DSU 0ã và sΛ 8nh
h2Χng sâu r)ng lên chính sách các qu∃c gia.
C8 hai bên 0!u có lý nh2ng m&i bên chΦ 0úng m)t n∆a. Th∀c t∋ DSU có c8 hai
mΙt: v5a góp ph.n c#ng c∃ hΑ th∃ng th2?ng m−i và pháp lý 0a ph2?ng, v5a có kh8
nΚng ép bu)c m)t nhà n26c ph8i thay 0>i chính sách dΓu có 0i ng23c l−i ý ki∋n c#a 0a
s∃ công chúng trong n26c. Trong t4t c8 các vΒ tranh ch4p 02a ra tr26c WTO, nhóm
h)i thΜm (panel) l/p ra 01 phân x∆ m&i vΒ 0!u k∋t lu/n trong b8n báo cáo là bên "thua
kiΑn" ph8i rút l−i hay thay 0>i biΑn pháp b7 t∃ cáo 01 h3p lΑ WTO. %1 023c WTO xét
x∆, m&i 0?n kiΑn ph8i d∀a trên m)t c? sΧ pháp lý. A chΦ có th1 kiΑn B vì B vi ph−m
lu/t lΑ, ch= chΦ vì b∀c mình nhau thì không 0#. Nh2 0ã nói Χ trên, b4t c= hình th=c t/p
h3p nào cΘng kèm theo lu/t lΑ nh2ng, vì cho phép các thành viên dùng 0∋n biΑn pháp
tr5ng ph−t kinh t∋ n∋u "0∃i ph2?ng" không ch4p hành quy∋t 07nh phân x∆ 0ã thông
qua, WTO là t> ch=c duy nh4t có kh8 nΚng c2Σng b=c thành viên ph8i thi hành nh+ng
qui 07nh chung. Quy!n t∀ ch# qu∃c gia b7 gi6i h−n Χ nhi!u mΙt, b9ng nhi!u cách,
nh2ng không Χ 0âu th1 hiΑn rõ rΑt và 0ánh m−nh vào tâm lý công chúng nh2 trong các
vΒ tranh ch4p tr26c WTO. Khi m)t c2,ng qu∃c nh2 M≅ ph8i phân tr.n tr26c các
n26c khác v! m)t chính sách c#a mình và ph8i s∆a 0>i lu/t 01 tuân th# quy∋t 07nh c#a
m)t nhóm h)i thΜm chΦ g;m 3 lu/t gia do WTO ch:n, thì làm sao các thành ph.n
ch∃ng 0∃i, t8 hay h+u, có th1 không kêu lên là M≅ 0ã b7 xâm ph−m ch# quy!n? Ch8
th∋ mà m)t trong nh+ng 0i!u kiΑn qu∃c h)i M≅ 02a ra 01 phê chuΜn các hiΑp 26c
Uruguay, dΓn 0∋n s∀ thành l/p WTO, là M≅ sΛ rút khΤi WTO n∋u b7 thua kiΑn quá 3
l.n.
Tuy nhiên M≅ 0ã thua kiΑn quá 3 l.n t5 lâu nh2ng vΓn không th4y nói 0∋n rút ra
khΤi WTO, cΘng nh2 ch2a th4y n26c nào tΤ ý mu∃n ra khΤi t> ch=c. Ng23c l−i có g.n
30 n26c ti∋p tΒc th2?ng thuy∋t 01 gia nh/p WTO, không n26c nào coi nhϑ v4n 0! ch#
quy!n, nh4t là các n26c l6n nh2 Trung Qu∃c và Liên Bang Nga, và c8 n26c bé v6i
tinh th.n dân t)c cao nh2 ViΑt Nam. Lý do 0?n gi8n là n26c nào cΘng ch4p nh/n kh8
nΚng có th1 ph8i t∀ gi6i h−n l−i quy!n ch# 0)ng c#a mình 01 0>i l−i 023c h2Χng
nh+ng l3i ích c#a s∀ h)i nh/p và b8o vΑ quy!n l3i c#a mình trong khuôn kh> pháp lý
0a ph2?ng. CΘng vì lý do 4y mà các n26c %ông Âu, ngay sau khi hΑ th∃ng xã h)i ch#
ngh<a sΒp 0> t−i Âu Châu cu∃i th/p niên (980, 0ã bΝt 0.u th2?ng thuy∋t 01 gia nh/p
LH Châu Âu trong khi cái "giá" ph8i tr8 v! mΙt quy!n t∀ ch# còn cao h?n g4p b)i
viΑc gia nh/p WTO.
Quy!n t∀ ch# qu∃c gia ... / %& Tuy∋t Khanh
25/08/200(
8/22
Liên hi2p Châu Âu, phòng thí nghi2m cho m)t mô hình qu3n tr, toàn c0u
Ti!n thân c#a LH Châu Âu là C)ng 0;ng (C%) Châu Âu (Communautés
européennes - CE) ra 0,i ngày (.(.(958 sau khi 6 n26c thành viên c#a C)ng 0;ng
than sΝt Châu Âu (Communauté européenne du charbon et de l'acier - CECA) ký hai
hiΑp 26c Rome 01 thành l/p m)t t> ch=c v! nΚng l23ng h−t nhân (Communauté
européenne de l'énergie atomique - Euratom) và n6i r)ng t> ch=c CECA ra các lãnh
v∀c kinh t∋ khác thành m)t C)ng 0;ng kinh t∋ Châu Âu (Communauté économique
européenne - CEE). Euratom và CEE c)ng l−i thành C% Châu Âu, cho 0∋n nΚm (972
vΓn chΦ có sáu n26c sáng l/p là BΦ, Tây %=c, Hà Lan, LΒc Xâm B8o, Pháp và Ý, nên
023c quen g:i là Châu Âu - 6 (Europe des Six). N26c Anh tuy hai l.n 023c m,i tham
gia, vΓn t5 ch∃i và nΚm (959 thành l/p riêng m)t t> ch=c khác (European Free Trade
Association - EFTA), lΤng l∗o h?n, ít t/p trung h?n, v6i 6 n26c Tây Âu khác: Áo, B;
%ào Nha, %an M−ch, Na Uy, ThuΩ %i1n và ThuΩ S<. EFTA sau 0ó 0ón nh/n thêm
Iceland ((970), Ph.n Lan ((96() và Liechtenstein ((99(). Tuy nhiên theo xu th∋ h)i
nh/p Χ Âu Châu, các thành viên c#a EFTA d.n d.n xin gia nh/p C% Châu Âu: Anh
và %an M−ch ((972), B; %ào Nha ((985), Áo, Ph.n Lan và ThuΩ %i1n ((995), khi∋n
EFTA ngày nay chΦ còn 4 n26c Iceland, Liechtenstein, Na Uy, và ThΒy S<.
Ngoài các n26c EFTA k1 trên, Ái Nh< Lan, Hy L−p, Tây Ban Nha cΘng gia nh/p
C% Châu Âu, khi∋n Châu Âu-6 thành 9, r;i (0, (2 và bây gi, (5. Ngoài ra hiΑn nay
có (3 n26c Tây Ξu và %ông Âu 0ã chính th=c 0Α 0?n xin gia nh/p và 0ang Χ vào
nh+ng giai 0o−n khác nhau c#a quá trình th2?ng thuy∋t. Ngoài chi!u r)ng (s∃ thành
viên), C% Châu Âu cΘng phát tri1n chi!u sâu, 02a s∀ h)i nh/p ngày càng cao v! m=c
0) và bao quát v! lãnh v∀c, cho 0∋n khi trΧ thành m)t liên hiΑp kinh t∋ g.n nh2 toàn
diΑn, 01 ti∋n 0∋n th∃ng nh4t ti!n tΑ và, trong t2?ng lai xa h?n, th∃ng nh4t v! c8 chính
tr7 và xã h)i. HiΑp 26c Maastricht ký ngày 7.2.(992 không chΦ 0>i tên c#a C% Châu
Âu thành LH Châu Âu, v6i s∀ hoàn t4t c#a m)t quá trình dài c8i t> và c#ng c∃ các c?
c4u, mà còn 0ánh d4u m)t b26c ti∋n m6i trong xu th∋ h)i nh/p Χ Châu Âu và c8 m)t
s∀ thay 0>i t2 duy v! v4n 0! này. %1 có hiΑu l∀c, HiΑp 26c Maastricht ph8i 023c dân
chúng các n26c thành viên ch4p thu/n qua bi1u quy∋t (referendum). Quá trình v/n
0)ng dân chúng kéo dài c8 m4y nΚm và là c8 m)t cu)c tranh lu/n sôi n>i gi+a các phe
ch∃ng và phe #ng h), xoay quanh m)t s∃ 0! tài trong 0ó 023c nhΝc 0∋n nhi!u nh4t là
v4n 0! ch# quy!n qu∃c gia, s∀ phân b∃ quy!n l∀c gi+a các n26c thành viên và các c?
c4u c#a c)ng 0;ng, tính dân ch# hoΙc phi dân ch# c#a cách v/n hành c#a c? ch∋
chung, v.v.
Có th1 nói ch# quy!n qu∃c gia, ngay t5 nh+ng ngày 0.u tiên và cho 0∋n bây gi,,
vΓn là v4n 0! c? b8n c#a LH Châu Âu, m)t 0! tài tranh cãi th2,ng xuyên. ThΒy S< và
Na Uy chính th=c 0Α 0?n gia nh/p nΚm (992 nh2ng h; s? này b7 gác l−i vô th,i h−n
sau khi dân chúng hai l.n bi1u quy∋t ch∃ng, v6i tΟ lΑ r4t khít nói lên s∀ phân vân c#a
d2 lu/n tr26c nh+ng lý lΛ trái ng23c nhau v! l3i ích c#a h)i nh/p và cái giá v! ch#
quy!n. N26c Anh không lúc nào không tranh lu/n trong n)i b) v! l3i và h−i c#a viΑc
tham gia vào LH Châu Âu, c8 hai 08ng Lao %)ng v8 B8o Th# 0!u có khuynh h26ng
ch∃ng (Eurosceptics) và thu/n (pro-European). G.n 0ây nh4t là các bài diΗn vΚn c#a
th# t26ng %=c Gerhard Shröder và b) tr2Χng ngo−i giao Joschka Fischer, tháng
5.200(, 0! ngh7 xây d∀ng trong (0 nΚm sΝp 0∋n LH Châu Âu thành m)t liên bang
hoà nh/p t4t c8 các qu∃c gia trong m)t th1 ch∋ chính tr7 duy nh4t, v6i m)t chính
quy!n trung 2?ng 0Ιt d26i s∀ ki1m soát c#a m)t qu∃c h)i toàn Châu Âu. %áp l−i 0!
ngh7 này d< nhiên là s∀ dè dΙt dΗ hi1u c#a các th# t26ng Anh và Pháp, Tony Blair và
Lionel Jospin. Ng2,i %=c, quen s∃ng v6i ch∋ 0) liên bang, dΗ dàng #ng h) d∀ án này
Quy!n t∀ ch# qu∃c gia ... / %& Tuy∋t Khanh
25/08/200(
9/22
trong khi dân chúng Pháp, v6i truy!n th∃ng nhà n26c t/p trung (t5 th,i vua Louis XI,
th∋ kΟ th= (5!), 02?ng nhiên ít ph4n khΧi tr26c viΗn t23ng nhà n26c dân t)c b7 tan
loãng trong m)t th1 ch∋ siêu qu∃c gia. Ng23c l−i, %=c l−i là m)t trong n26c ch∃ng l−i
m−nh mΛ d∀ án th∃ng nh4t ti!n tΑ, vì 0;ng Deutsche Mark v5a bi1u hiΑn s=c m−nh
c#a kinh t∋ %=c v5a là s∀ t∀ hào c#a m)t dân t)c b−i tr/n sau %Α nh7 th∋ chi∋n nh2ng
0ã kiên trì xây d∀ng l−i, qua v7 trí kinh t∋, uy th∋ chính tr7 c#a mình. Thay th∋ 0;ng
Deutsche Mark b9ng 0;ng Euro cΘng khó ch4p nh/n 0∃i v6i dân chúng %=c nh2 viΑc
tru4t ph∋ N+ Hoàng 0∃i v6i dân Anh hay s∀ lu m, c#a m)t nhà n26c k∋ th5a truy!n
th∃ng c)ng hoà (tradition républicaine) c#a cách m−ng (789 0∃i v6i dân Pháp.
Tuy th∋ LH Châu Âu vΓn ti∋p tΒc phát tri1n và c#ng c∃ các c? c4u c#a mình, càng
ngày càng 0i xa trong s∀ h)i tΒ. T5 Th7 tr2,ng chung c#a nh+ng nΚm 0.u 0∋n %7nh
26c duy nh4t Châu Âu (European Single Act) nΚm (986 n6i r)ng s∀ t∀ do giao l2u,
không chΦ cho hàng hoá, mà còn cho d7ch vΒ, v∃n và chuy1n d7ch c#a con ng2,i, 0∋n
không gian Schengen ((995) xoá bΤ các gi6i tuy∋n gi+a các n26c tham gia, b26c 0.u
cho viΑc hình thành m)t không gian chính tr7 chung, quá trình xây d∀ng Châu Âu là
thí dΒ 0i1n hình c#a nh+ng gi9ng co gi+a nh+ng 0)ng l∀c khác nhau trong m)t xu th∋.
M&i b26c ti∋n trong viΑc th∃ng nh4t hoá 0!u gΙp s=c kháng c∀ c#a n26c này hay
n26c kia, m&i hiΑp 26c 02a ra cho dân chúng bi1u quy∋t 0!u có n?i này bác, n?i kia
thu/n. Có th1 nói ch2a có hình th=c t/p h3p qu∃c gia nào 0i xa nh2 LH Châu Âu
trong viΑc xây d∀ng m)t th1 ch∋ siêu qu∃c gia và chuy1n nh23ng ch# quy!n qu∃c gia
cho các b) ph/n siêu qu∃c gia. Do 0ó nhi!u nhà phân tích coi LH Châu Âu nh2 m)t
phòng thí nghiΑm cho các mô hình qu8n tr7 0a ph2?ng, trong viΗn t23ng th∋ gi6i 0i
0∋n m)t hình th=c qu8n tr7 toàn c.u.
M)t mô hình qu8n tr7 nhi!u t.ng
Cách v/n hành 0Ιc biΑt c#a LH Châu Âu 023c m)t nhà phân tích g:i là mô hình
qu8n tr7 nhi!u t.ng (multi-level governance) vì d∀a trên m)t c4u trúc ph=c t−p phân
07nh quy!n h−n c#a m&i b) ph/n: các n26c thành viên, Ψy ban Châu Âu (European
Commission) 0óng vai trò hành pháp, H)i %;ng Châu Âu (European Council) - b)
ph/n chính tr7 g;m các qu∃c tr2Χng hay th# t26ng -, Qu∃c H)i Châu Âu, H)i 0;ng
liên hiΑp - g;m các b) tr2Χng 0−i diΑn các chính ph# - , Toà án Châu Âu và Ngân
hàng trung 2?ng Châu Âu. Có th1 nói LH Châu Âu là m)t ki∋n trúc l/p l−i 0.y 0# các
b) ph/n cai tr7 c#a m)t n26c, theo nguyên tΝc phân quy!n gi+a l/p pháp, hành pháp
và t2 pháp. Quy!n l∀c 023c chia thành nhi!u t.ng, hàng ngang theo 07a h−t và hàng
d:c gi+a các qu∃c gia và Liên hiΑp.
S∀ phân 07nh quy!n h−n gi+a các n26c và các b) ph/n chung d∀a trên hai nguyên
tΝc c? b8n: b> tr3 (subsidiarity) và t2?ng x=ng (proportionality). B> tr3 có nghviΑc gì có th1 gi8i quy∋t Χ c4p th4p thì không thu)c quy!n h−n c#a c4p trên. Nguyên
tΝc này gi6i h−n thΜm quy!n c#a các b) ph/n chung vào nh+ng l
biΑn pháp 0! ra không 023c quá nΙng n! so v6i mΒc 0ích c#a chúng. Hai nguyên tΝc
này gi6i h−n quy!n l∀c c#a các b) ph/n chung 01 b8o vΑ ch# quy!n qu∃c gia, nh2ng
v4n 0! là Χ ch& 07nh ngh
t23ng toàn c.u hoá, h.u nh2 m:i v4n 0! quan tr:ng nh4t 0!u thành l
0∋n các ho−t 0)ng kinh t∋.
Quy!n t∀ ch# qu∃c gia ... / %& Tuy∋t Khanh
25/08/200(
(0/22
T.m quan tr:ng c#a Liên hiΑp so v6i các n26c thành viên có th1 0o l2,ng qua vài
con s∃: trong khi t>ng s∃ các 0−o lu/t ban hành hàng nΚm trong m&i n26c không thay
0>i m4y t5 nh+ng nΚm (960, t>ng s∃ các chΦ th7 (directives), 0i!u lΑ (regulations) và
quy∋t 07nh c#a Liên hiΑp thông qua m&i nΚm tΚng v:t t5 36 nΚm (96( 0∋n 800 nΚm
(986. Lu/t liên hiΑp (Community law) 02?ng nhiên có hiΑu l∀c trong các n26c thành
viên và v6i 0à phát tri1n ti∋p tΒc tΚng nhanh này, so v6i lu/t qu∃c gia thì càng ngày
càng có s=c nΙng h?n. NΚm (996, có t6i 409 #y ban chΦ lo v! viΑc qu8n lý và giám sát
s∀ th∀c thi các quy∋t 07nh c#a H)i 0;ng liên hiΑp trong các n26c thành viên. Trong
m)t s∃ l
Quy!n l∀c c#a LH Châu Âu gi6i h−n quy!n t∀ ch# c#a các n26c thành viên 0ã
0ành, ngay c8 các n26c 0=ng ngoài cΘng b7 8nh h2Χng. ThΒy S<, tuy không là thành
viên và ch2a bi∋t bao gi, m6i thuy∋t phΒc 023c dân mình 0;ng ý xin gia nh/p, nh2ng
vì m∃i quan hΑ th2?ng m−i chΙt chΛ, bΝt bu)c ph8i th2?ng thuy∋t các hiΑp 26c song
ph2ong và do 0ó ph8i 0i!u chΦnh nhi!u biΑn pháp, chính sách theo các 0òi hΤi c#a
Liên hiΑp. Trong nh+ng l
mu∃n xin gia nh/p, Liên hiΑp 0! ra m)t s∃ 0i!u kiΑn, g:i là tiêu chuΜn Copenhagen vì
023c thông qua tháng 6.(993 t−i h)i ngh7 th23ng 0Φnh Χ thành ph∃ này. Th= nh4t, tiêu
chuΜn chính tr7: ph8i có các th1 ch∋ >n 07nh b8o 08m dân ch#, pháp tr7, nhân quy!n và
tôn tr:ng quy!n l3i các thi1u s∃. Th= nhì, tiêu chuΜn kinh t∋: ph8i có m)t n!n kinh t∋
th7 tr2,ng ho−t 0)ng t∃t. Th= ba, tiêu chuΜn h)i tΒ: ph8i tán thành m:i mΒc 0ích kinh
t∋, chính tr7 và ti!n tΑ c#a Liên hiΑp và nh4t là ph8i 02a vào lu/t qu∃c gia toàn b)
khung pháp ch∋ c#a Liên hiΑp, g:i là Community acquis, t=c là t4t c8 nh+ng lu/t lΑ,
quy∋t 07nh, và hiΑp 26c qu∃c t∋ ký k∋t Χ m=c Liên hiΑp và gi+a các n26c thành viên,
c8 th8y là h?n 80 000 trang vΚn kiΑn pháp lý. H?n n+a, c8 ba tiêu chuΜn 0!u hoàn
toàn bΝt bu)c, không có gì có th1 th2?ng thuy∋t c8, và là 0i!u kiΑn tiên quy∋t ph8i h)i
0# tr26c khi gia nh/p LH Châu Âu.
Nh2 th∋, quy!n t∀ ch# c#a m)t qu∃c gia còn là bao khi g.n nh2 t4t c8 m:i v4n 0!,
l6n nhΤ, 0!u 023c qui 07nh chi ti∋t, ph8i th∋ này, không 023c th∋ kia, d26i s∀ giám sát
chΚm chú c#a các th1 ch∋ 0a ph2?ng hay siêu qu∃c gia. Ngay c8 các n26c 0)c l/p v6i
t> ch=c vì còn 0=ng ngoài, n∋u mu∃n gia nh/p hay gi+ m∃i bang giao, cΘng 0!u ph8i
ch7u nh+ng bó bu)c 4y. Th/t ra, nói cho cùng, m)t khi 0ã t∀ nguyΑn mu∃n tham gia
vào m)t hΑ th∃ng nh2 WTO hay LH Châu Âu 01 h2Χng nh+ng quy!n l3i dành cho
thành viên, thì ch4p nh/n nh+ng 0i!u kiΑn khΝt khe 4y cΘng chΦ là lu/t ch?i, có ch?i
có ch7u là chuyΑn bình th2,ng. Nh2ng cái không bình th2,ng lΝm, 0∃i v6i ng2,i
th2,ng dân, là m)t s∃ hình th=c gi6i h−n quy!n t∀ ch# c#a nhà n26c trong nh+ng
hoàn c8nh khác, oái Κm h?n, nh2 các 0i!u kiΑn 0Ιt ra bΧi các t> ch=c tài chính nh2
IMF và Ngân hàng th∋ gi6i, và các can thiΑp 0a ph2?ng hoΙc 0?n ph2?ng vào n)i b)
c#a m)t n26c.
H2 ∗i!u ki2n, t4 áp l∀c kinh t% sang 3nh h.5ng chính tr,
HΑ 0i!u kiΑn (conditionality) là chi∋n l23c c? b8n c#a m)t s∃ t> ch=c, nh4t là IMF
và Ngân hàng th∋ gi6i, nh9m ép m)t qu∃c gia thay 0>i chính sách, tuân theo m)t s∃
0i!u kiΑn 01 023c giúp 0Σ tài chính. V! hình th=c, hΑ 0i!u kiΑn là m)t s∀ tho8 thu/n
qua 0ó m)t chính quy!n cam k∋t sΛ áp dΒng m)t s∃ biΑn pháp qui 07nh 01 023c viΑn
tr3. Trong các tho8 thu/n cho vay v∃n (credit arrangements) c#a IMF chΠng h−n, có
Quy!n t∀ ch# qu∃c gia ... / %& Tuy∋t Khanh
25/08/200(
((/22
ba lo−i 0i!u kiΑn: th= nh4t, các 0i!u kiΑn tiên quy∋t, ph8i h)i 0#, tr26c khi tho8 thu/n
023c ký. Th= nhì, các tiêu chuΜn thi hành (performance criteria) 01 xét xem chính
quy!n nh/n v∃n có ch4p hành nghiêm chΦnh m6i 023c ti∋p tΒc vay. Th= ba là m)t s∃
0i!u kiΑn phΒ, ghi trong tho8 thu/n, nh2ng ít có tính cách ràng bu)c h?n. HΑ 0i!u kiΑn
th1 hiΑn rõ ràng nh4t s∀ can thiΑp c#a các t> ch=c qu∃c t∋ vào chính sách n)i b) c#a
m)t n26c, là thí dΒ "xâm ph−m ch# quy!n qu∃c gia" hi1n nhiên nh4t 0∃i v6i công
chúng, và do 0ó cΘng là 0i!u oán trách nh4t c#a nhi!u ng2,i 0∃i v6i IMF và Ngân
hàng th∋ gi6i, hai t> ch=c Bretton Woods.
Khái niΑm hΑ 0i!u kiΑn tuy 0i li!n v6i các t> ch=c Bretton Woods nh2ng 0ã có t5
tr26c, ít ra là khi HiΑp h)i các qu∃c gia (League of Nations), ti!n thân c#a Liên HiΑp
Qu∃c, 4n 07nh m)t s∃ 0i!u kiΑn trong các ch2?ng trình c=u tr3 Hungary và Áo nΚm
(922 và (923, sau s∀ tan rã c#a V2?ng qu∃c Áo-Hung d26i tri!u 0−i Habsburg. Hai
ch2?ng trình này lúc 4y 0ã 0Ιt ra nh+ng chuΜn m∀c không khác gì các tiêu chuΜn hiΑn
nay và cΘng 0ã b7 trách c= m)t cách gay gΝt là quá áp 0Ιt và vi ph−m ch# quy!n qu∃c
gia y nh2 các ch2?ng trình c#a IMF và Ngân hàng th∋ gi6i ngày nay. Do 0ó, nh+ng
ng2,i sáng l/p ra hΑ th∃ng Bretton Woods, trong 0ó có John Maynard Keynes, cΘng
mu∃n thi∋t l/p m)t hình th=c c=u tr3 t∀ 0)ng h?n, ít lΑ thu)c vào các 0i!u kiΑn h?n.
Tuy th∋ Keynes cΘng ph8i ch4p nh/n nguyên tΝc hΑ 0i!u kiΑn, mà ông g:i 0ùa là s∀
chΚm lo 2u ái nh2ng k∗ c8 ("being grand-motherly"). Có th1 nói s∀ "chΚm lo" này
càng ngày càng ít 2u ái và càng nhi!u k∗ c8, v6i s∀ phát tri1n c#a hΑ 0i!u kiΑn ra
ngoài l
ch# t7ch Robert Mc Namara, 0ánh d4u m)t h26ng m6i. Khác v6i các h3p 0;ng vay
v∃n cho d∀ án (project lending) áp dΒng cho t6i lúc 4y, nh+ng h3p 0;ng vay v∃n 01
0i!u chΦnh c? c4u (structural adjustment loan) nh9m thúc 0Μy c8i t> m)t hay nhi!u
khu v∀c kinh t∋, th/m chí c8 n!n kinh t∋ qu∃c gia. Các ch2?ng trình cho vay v∃n
(program lending) c#a IMF cΘng kèm theo các 0i!u kiΑn nh9m mΒc 0ích t2?ng t∀.
Cu∃i th/p niên (980, có h?n 70 n26c th∋ gi6i th= ba ph8i thi hành các ch2?ng trình
c8i t> c#a IMF và Ngân hàng qu∃c t∋, th2,ng có nh+ng 0òi hΤi sau 0ây:
• gi8m hΠn chi phí nhà n26c, trên nguyên tΝc 01 ki!m ch∋ l−m phát và gi8m vay n3,
•
•
•
•
nh2ng h/u qu8 th∀c t∋ là cΝt các ngân sách giáo dΒc, y t∋ và phúc l3i xã h)i, gi8m
biên ch∋ nên tΚng th4t nghiΑp,
mΧ c∆a th7 tr2,ng cho hàng hoá và 0.u t2 n26c ngoài, 01 bΝt các ngành s8n xu4t
n)i 07a ph8i c8i t>, h+u hiΑu h?n, d26i s=c ép c#a c−nh tranh,
t2 nhân hoá các xí nghiΑp qu∃c doanh, phi qui ch∋ hoá (deregulation) 01 0i!u ti∋t
ho−t 0)ng kinh t∋ qua c? c4u th7 tr2,ng thay vì qua s∀ can thiΑp c#a nhà n26c,
phá giá 0;ng ti!n 01 tΚng l3i th∋ c−nh tranh cho hàng xu4t khΜu,
gi8m l2?ng và bãi bΤ hoΙc h−n ch∋ các c? c4u b8o vΑ ng2,i lao 0)ng (các 0i!u
kho8n c4m sa th8i hay 4n 07nh m=c l2?ng t∃i thi1u) b7 coi là c8n trΧ s∀ giao l2u
c#a t2 b8n n)i 07a và n26c ngoài.
Nh+ng 0òi hΤi này 02?ng nhiên khó h3p lòng dân, nh4t là khi làm 0,i s∃ng khó
khΚn h?n n+a cho nhi!u thành ph.n dân chúng. Trong các n26c áp dΒng triΑt 01 các
biΑn pháp này, th2,ng b7 g:i mΦa mai là "cháu ngoan chú IMF" (les bons élèves du
FMI), xu4t khΜu có tΚng, 0.u t2 n26c ngoài có tΚng, cán cân thu chi và trao 0>i có th1
023c >n 07nh, l−m phát gi8m, nh2ng cái giá v! mΙt xã h)i r4t cao, v6i s∀ nghèo 0ói
c#a r4t nhi!u ng2,i. V! mΙt chính tr7, chính quy!n m4t uy tín tr26c ng2,i dân khi tΤ
Quy!n t∀ ch# qu∃c gia ... / %& Tuy∋t Khanh
25/08/200(
(2/22
ra b4t l∀c tr26c các 0òi hΤi c#a bên ngoài, ph8i phΒc tùng 01 023c chi viΑn. V7 thu∃c
0Νng c#a các t> ch=c Bretton Woods, ch2a bi∋t v! lâu dài sΛ giã t/t 023c bao nhiêu
nh2ng tr26c mΝt 0ã làm cho r4t nhi!u bΑnh nhân ng4t ng2.
CΘng vì th∋ và 01 tô l−i hình 8nh c#a mình trong công lu/n, IMF và Ngân hàng th∋
gi6i cΘng 0ã xem xét l−i, 0ánh giá hiΑu qu8 c#a hΑ 0i!u kiΑn cho t6i nay. Và sau khi
công nh/n là hình th=c ép bu)c qua 0i!u kiΑn cΘng chΦ có hiΑu qu8 t2?ng 0∃i, c8 hai
t> ch=c 0ã chuy1n sang m)t cách nhìn m6i v6i m)t s∃ khái niΑm m6i. Ngân hàng th∋
gi6i 0Ιt tr:ng tâm vào viΑc khuy∋n khích các n26c qu8n lý t∃t h?n, và d∀a vào khái
niΑm qu8n tr7 t∃t (good governance) 01 0ánh giá thành qu8 và quy∋t 07nh ti∋p tΒc viΑn
tr3 hay không. IMF, ngoài khái niΑm qu8n tr7 t∃t, còn 02a ra khái niΑm "t∀ qu8n t∀
giác" (ownership) trong viΑc thi hành các ch2?ng trình ký k∋t v6i t> ch=c: các chính
quy!n không còn là tác th1 c#a các chΦ 0−o t5 trên ban xu∃ng mà là ch# th1 tích c∀c
th∀c hiΑn nh+ng biΑn pháp c.n thi∋t trong l3i ích c#a mình. Nhìn nh2 th∋, các chính
quy!n qu∃c gia là 0∃i tác (partner), trông 02,ng hoàng h?n là Χ v7 trí k∗ mang ?n nên
ph8i qui phΒc, và m4y ch+ "t∀ qu8n t∀ giác" cΘng dΗ nghe h?n vì g.n gΘi v6i t∀ ch#
và ch# quy!n, và IMF có v∗ b6t k∗ c8 01 trΧ l−i m)t hình 8nh 2u ái h?n.
%ây không ph8i chΦ là thay 0>i v! ngôn t5 mà cΘng 0ánh d4u m)t s∀ chuy1n h26ng
nh4t 07nh c#a các t> ch=c Bretton Woods sau khi rút ra bài h:c v! thái 0) kiêu cΚng
c#a mình. Nh4t là khi s∀ kh#ng ho8ng kinh t∋ vΓn kéo dài trong nhi!u n26c áp dΒng
các ch2?ng trình 0i!u chΦnh c? c4u ch=ng minh s∀ th4t b−i c#a các ph2?ng án do các
nhà kinh t∋ c#a IMF 0! ra. Tuy nhiên, b8n ch4t c#a v4n 0! vΓn th∋, hΑ 0i!u kiΑn vΓn là
y∋u t∃ then ch∃t trong quan hΑ gi+a các t> ch=c và nh+ng n26c c.n 0∋n s∀ chi viΑn.
Các n26c c.u c=u 0∋n IMF và Ngân hàng th∋ gi6i vΓn Χ vào th∋ ph8i tuân theo các
chΦ 0−o và ch7u s∀ giám sát c#a hai t> ch=c. S∀ can thiΑp có th1 b6t thô b−o, cách
dùng ch+ tôn tr:ng ng2,i 0∃i tác h?n, IMF và Ngân hàng th∋ gi6i 01 ý h?n 0∋n ph8n
=ng c#a công lu/n, và 04y là nh+ng b26c ti∋n. Song quy!n quy∋t 07nh vΓn Χ phía
ng2,i gi+ túi ti!n, ban phát hay không còn tuΡ theo nh+ng 0i!u kiΑn do chính anh ta
02a ra.
%áng nói nh4t là khi l;ng thêm vào khái niΑm qu8n tr7 t∃t, hΑ 0i!u kiΑn 0ã chính
th=c phát tri1n ra ngoài l
g.n 0ây y∋u t∃ chính tr7 t2?ng 0∃i gián ti∋p và hàm Μn h?n. Có th1 nói sau khi hΑ
th∃ng xã h)i ch# ngh<a Χ %ông Âu sΒp 0>, chΦ 01 l−i mô hình kinh t∋ t2 b8n và ch#
ngh<a tân t∀ do trên 0à trΧ thành t2 duy 0)c nh4t, thì các t> ch=c xây d∀ng trên tri∋t lý
t∀ do t2 b8n không còn ng.n ng−i 02a các nguyên lý chính tr7 vào các ho−t 0)ng t2
v4n và chi viΑn c#a mình. Trong r4t nhi!u thí dΒ, xin chΦ k1 0∋n vài tr2,ng h3p sau
0ây.
Ε bu>i h:p th2,ng niên nΚm (996, ch# t7ch Ngân hàng th∋ gi6i và giám 0∃c IMF
cùng tuyên b∃ sΛ c=ng rΝn h?n n+a tr26c tΑ n−n tham nhΘng trong các n26c nghèo.
IMF ng2ng cho Kenya vay vì chính quy!n n26c này không ch7u l/p m)t c? quan
ch∃ng tham nhΘng và 0ã sa th8i m)t cán b) cao c4p tích c∀c t∃ cáo nh+ng chuyΑn bê
b∃i c#a nhà n26c. Trong h3p 0;ng cho vay ký v6i Indonesia tháng (.(998, IMF
không nh+ng qui 07nh các mΒc tiêu kinh t∋ mà còn ghi rõ chính quy!n n26c này ph8i
ch4m d=t tài tr3 và 2u 0ãi các xí nghiΑp thu)c v! gia 0ình c#a t>ng th∃ng Suharto.
%! tài chính c#a b8n báo cáo hàng nΚm c#a Ngân hàng th∋ gi6i v! s∀ phát tri1n
trên th∋ gi6i, World Development Report, nΚm (997 là nhà n26c, và mang t∀a 0! phΒ
Quy!n t∀ ch# qu∃c gia ... / %& Tuy∋t Khanh
25/08/200(
(3/22
là The State in a Changing World. Báo cáo này phân tích tình hình trong các n26c
Châu Phi (là khách hàng chính c#a Ngân hàng th∋ gi6i), nói rõ nh+ng gì c.n làm 01
chΦnh 0∃n các nhà n26c, b8o 08m pháp tr7, ch4m d=t l)ng quy!n, và quΧ trách các nhà
n26c tiêu pha b5a bãi, không quan tâm 0∋n thành ph.n này, thi1u s∃ kia, v.v.
Ngân hàng Châu Âu cho phΒc h;i và phát tri1n (European Bank for Reconstruction
and Development - EBRD), thành l/p 01 giúp các n26c %ông Âu chuy1n sang c? ch∋
th7 tr2,ng, là t> ch=c 0i xa nh4t trong viΑc gΝn li!n các 0òi hΤi chính tr7 v6i 0i!u kiΑn
kinh t∋. %o−n mΧ 0.u c#a HiΑp 26c thành l/p EBRD khΠng 07nh các bên tham gia sΛ
"tuân th# các nguyên tΝc c? b8n c#a dân ch# 0a 08ng, pháp tr7, tôn tr:ng nhân quy!n
và kinh t∋ th7 tr2,ng". EBRD nghiêm khΝc 0∋n m=c ThΒy S<, m)t n26c r4t 2 là t2
b8n, cΘng ph8i 0! ngh7 nên áp dΒng uy1n chuy1n h?n các qui tΝc 0.u t2 01 cho phép
các n26c %ông Âu có thêm thì gi, v23t qua các cú s∃c v! vΚn hoá và kinh t∋ hãy còn
0è nΙng lên dân chúng sau s∀ sΒp 0> c#a ch∋ 0) tr26c. Và Yougoslavia cΘng chΦ m6i
023c vào danh sách các n26c có th1 023c nh/n 0.u t2 c#a EBRD vào tháng 4 nΚm
nay, sau khi 0ã 0>i chính quy!n cu∃i nΚm ngoái .
Bài tr5 tham nhΘng, chΦnh 0∃n th1 ch∋, pháp tr7. V6i nh+ng 0! tài này chúng ta 0ã
ra khΤi l
OECD.
OECD và các chi%n d,ch trong s6ch hoá ho6t ∗)ng kinh t%
Trong khi WTO, tuy là cái 0ích t4n công c#a m:i phong trào ch∃ng toàn c.u hoá
và ch# ngh<a t∀ do kinh t∋, 0ang d.n dà thành m)t t> ch=c toàn th∋ gi6i, qui tΒ các
n26c có ch∋ 0) kinh t∋ chính tr7 khác nhau, OECD vΓn chΦ có 30 n26c thành viên
cùng chia x∗ tôn chΦ c#a t> ch=c: kinh t∋ th7 tr2,ng mΧ r)ng, dân ch# 0a nguyên, và
tôn tr:ng nhân quy!n. M:i ho−t 0)ng c#a OECD 0!u nh9m c#ng c∃ hΑ th∃ng kinh t∋
th7 tr2,ng qu∃c t∋ và qu8ng bá các giá tr7 c? b8n c#a ch# nghngoài nh+ng l
t> c? ch∋, qu8n tr7 qu∃c gia, bài tr5 tham nhΘng, ch∃ng hiΑn t23ng r∆a ti!n (money
laundering), và ngΚn ch/n s∀ c−nh tranh b4t chính v! thu∋.
HiΑn t23ng tham nhΘng là m)t v4n 0! 023c bàn cãi 0ã r4t lâu và 0Βng ch−m 0∋n
nhi!u khía c−nh ph=c t−p - tâm lý, th1 diΑn qu∃c gia, ch# quy!n n)i b) - , nên mãi 0∋n
nΚm (997 các n26c thành viên OECD m6i thông qua m)t Công 26c c4m h∃i l) các
nhà ch=c trách trong các giao d7ch kinh t∋ qu∃c t∋, g:i tΝt là Công 26c ch∃ng tham
nhΘng (Anti-Bribery Convention). Trong khuôn kh> Công 26c này, OECD hàng nΚm
báo cáo v! các biΑn pháp, lu/t lΑ ch∃ng tham nhΘng c#a các n26c tham gia (30 n26c
thành viên và Argentina, Brazil, Bulgaria và Chile), l/p c? sΧ d+ liΑu và m)t trung
tâm thông tin 0iΑn t∆ (OECD Anti-Corruption Ring Online - AnCoR Web) 01 giúp các
chính quy!n, các công ty và công chúng có th1 tham kh8o t4t c8 các tài liΑu liên quan.
OECD cΘng thành l/p cho m&i vùng m)t m−ng lu6i ch∃ng tham nhΘng t−i %ông Nam
Âu Châu, Á Châu và Thái Bình D2?ng, v.v. T4t c8 nh+ng ho−t 0)ng này gây s=c ép
lên các chính quy!n, bΝt ph8i tuân theo các chuΜn qu∃c t∋ 0ã 023c qui 07nh.
CΘng cho mΒc 0ích trong s−ch hoá 4y, OECD tích c∀c ch∃ng hiΑn t23ng r∆a ti!n,
l/p ra m)t nhóm nghiên c=u các lu/t lΑ và th# tΒc áp dΒng cho các giao d7ch tài chính
trong các n26c s∃ng nhi!u v! ngành ngân hàng và chuyên 0ón nh/n các lu;ng v∃n t5
Quy!n t∀ ch# qu∃c gia ... / %& Tuy∋t Khanh
25/08/200(
(4/22
n26c khác 0∋n tìm n?i Μn náu 01 tr∃n thu∋ hay 01 che d4u ngu;n g∃c b4t chính. Nhóm
Financial Action Task Force on Money Laundering, g:i tΝt là FATF m&i nΚm công b∃
m)t danh sách các n26c không h3p tác trong viΑc ch∃ng r∆a ti!n (non-cooperative
countries and territories - NCCT ), và yêu c.u các n26c thành viên OECD "chΦ th7
cho các c? sΧ tài chính c#a mình 0Ιc biΑt c8nh giác trong các giao d7ch và quan hΑ
kinh t∋ v6i nh+ng công ty và c? sΧ tài chính c#a các n26c này". %ây là m)t hình th=c
v−ch mΙt chΦ tên, bêu x4u ("name and shame"), g.n nh2 kêu g:i tΜy chay, h∋t s=c hiΑu
nghiΑm 01 ép các n26c b7 qui vào danh sách "c=ng 0.u" ph8i s∆a 0>i lu/t lΑ, c? c4u 01
l4y l−i thanh danh. Nhóm FATF xem xét t5ng tr2,ng h3p, khen th2Χng n26c nào 0ã
s∆a sai b9ng cách tuyên b∃ rút tên h: ra khΤi danh sách NCCT, nhΝc nhΧ và khuy∋n
khích n26c nào ch2a c8i t> 0# 01 ra khΤi danh sách NCCT nh2ng tΤ ra có thiΑn chí,
và 0∃i v6i n26c nào ngoan c∃ thì 0! ngh7 m)t s∃ biΑn pháp theo dõi và h−n ch∋ giao
d7ch. Bài báo cáo này c#a FATF 023c ch, 03i, bàn tán r4t nhi!u m&i nΚm, và các
ph8n =ng hú vía m5ng rΣ c#a các n26c "thoát n−n" hay t=c gi/n ph8n 0∃i c#a các
n26c b7 nêu tên cho th4y tác dΒng rõ rΑt c#a nó. Tuy FATF chΦ là m)t nhóm t∀
nguyΑn nên các quy∋t 07nh không có giá tr7 ràng bu)c pháp lý nh2ng 40 "0i!u rΚn"
(recommendations) c#a nhóm 023c coi nh2 nh2 nh+ng chuΜn quan tr:ng cho viΑc
ngΚn chΙn các giao d7ch r∆a ti!n.
V6i mΒc 0ích và biΑn pháp t2?ng t∀, OECD cΘng tìm cách ép các n26c ph8i h3p
tác 01 gi8i quy∋t tình tr−ng c−nh tranh v! thu∋ qua nh+ng ch∋ 0) 2u tiên nh9m thu hút
0.u t2 nh2ng gây t>n h−i cho n26c khác, th2,ng g:i là "thiên 0àng thu∋" (tax haven).
Tháng 5.(998, OECD ra m)t b8n báo cáo v! hiΑn t23ng này, 0! ngh7 (9 0i!u khuy∋n
dΒ và m)t s∃ nguyên tΝc chΦ 0−o (Guidelines for dealing with harmful preferential
regimes) nh9m thuy∋t phΒc các n26c thành viên và c8 không thành viên tránh áp dΒng
nh+ng biΑn pháp gây t>n h−i này. Tháng 6.2000, OECD công b∃ m)t danh sách 35
n26c b7 coi là thiên 0àng thu∋ theo các tiêu chuΜn 0ã 4n 07nh và t> ch=c m)t bu>i h:p
v6i 30 n26c thành viên và 30 n26c khác 01 tìm cách gi8i quy∋t m)t cách ph∃i h3p.
%.u tháng 7 nΚm nay, OECD thông qua m)t b8n báo cáo sau khi 0i 0∋n m)t gi8i pháp
dung hoà v6i các n26c b7 cho vào "s> 0en" nΚm ngoái: các thiên 0àng thu∋ sΛ không
b7 áp dΒng các biΑn pháp tr5ng ph−t kinh t∋ n∋u 0;ng ý h3p tác và cung c4p thông tin
khi các c? quan 0i!u tra c#a n26c khác yêu c.u. Nói cách khác, các n26c này chΦ c=u
023c chính sách thu∋ c#a mình, và quy!n t∀ ch# trong ch5ng m∀c này, v6i 0i!u kiΑn
là trong su∃t h?n và sΥn sàng h3p tác.
Trong các ho−t 0)ng chuΜn m∀c, 0−o 0=c hoá này, OECD cΘng 023c s∀ h& tr3 c#a
nhi!u t> ch=c và c? quan qu∃c t∋ khác nh2 IMF, Liên HiΑp Qu∃c, LH Châu Âu,
Interpol, Ψy ban Basel Committee c#a t> ch=c BIS (Bank for International
Settlements), qu8n lý các giao d7ch gi+a các ngân hàng trung 2?ng qu∃c gia, v.v.
Không k1 0∋n m)t vài n26c nh2 M≅, cΘng r4t tích c∀c, ti∋p tΒc truy!n th∃ng sen 0.m
qu∃c t∋ c#a mình x2a nay.
Vai trò sen ∗0m qu∃c t% c#a M7
Ngoài viΑc tham gia tích c∀c vào t4t c8 các ho−t 0)ng trong m:i t> ch=c qu∃c t∋ 01
b8o vΑ quan 0i1m và quy!n l3i c#a mình, n26c M≅ cΘng không ng.n ng−i 0?n ph2?ng
ki1m soát, phân tích, v/n 0)ng, rΚn 0e, nói chung là can thiΑp vào b4t c= l
c2,ng qu∃c, M≅ t∀ thành l/p cho mình m)t m−ng l26i riêng 01 theo dõi và thúc 0Μy
viΑc th∀c thi các chuΜn qu∃c t∋ song song v6i nh+ng b) ph/n qu∃c t∋ chính th=c có
nhiΑm vΒ qu8n lý chúng. M≅ làm nh2 th∋ d< nhiên không ph8i là vì tinh th.n qu∃c t∋
Quy!n t∀ ch# qu∃c gia ... / %& Tuy∋t Khanh
25/08/200(
(5/22
hay lý t2Χng 0−o 0=c gì mà 01 gi+ v+ng v7 trí 2u th∋ c#a mình. Ε 0ây chΦ xin 0?n c∆
vài thí dΒ.
Không chΦ 0óng vai trò then ch∃t trong các th2?ng thuy∋t v! viΑc Trung Qu∃c gia
nh/p WTO, M≅ còn thi∋t l/p c8 m)t c? c4u 01 sau này t∀ mình ki1m soát viΑc Trung
Qu∃c có thi hành nghiêm chΦnh hay không nh+ng gì 0ã giao 26c và lu/t lΑ WTO. %4y
không chΦ 01 tr4n an d2 lu/n trong n26c và thuy∋t phΒc qu∃c h)i M≅ thông qua hiΑp
26c th2?ng m−i song ph2?ng M≅-Trung Qu∃c, mà còn là m)t chi∋n l23c chung c#a
chính quy!n M≅: ki1m soát và bΝt các n26c 0∃i tác ph8i thi hành nh+ng gì 0ã ký k∋t
và tho8 thu/n. NhiΑm vΒ ki1m tra này 023c giao cho 4 c? quan: B) th2?ng m−i, B)
nông nghiΑp, B) ngo−i giao và VΚn phòng c#a %−i diΑn chính quy!n M≅ v! ngo−i
th2?ng (United States Trade Representative -USTR). ChΠng h−n B) th2?ng m−i có
nhiΑm vΒ theo dõi xem các n26c khác, 0Ιc biΑt là Nh/t và LH Châu Âu, có ch4p hành
các 0i!u lΑ c#a WTO, và các n26c xin gia nh/p WTO, nh4t là Trung Qu∃c và Nga, sΛ
có th∀c thi hay không các giao 26c. VΒ ngo−i th2?ng thu)c B) th2?ng m−i cΘng l/p
ra 0# lo−i c? quan 01 th∀c hiΑn ch=c nΚng này: các trung tâm Trade compliance
Center, Market access compliance (Mac), China Gateway, v.v., 0!u là n?i thông tin
cho các doanh nghiΑp M≅ v! các lu/t lΑ, chuΜn qu∃c gia và qu∃c t∋, và 0!u có m)t h)p
th2 0iΑn t∆ (complaint hotline) khuy∋n khích doanh nhân M≅ than phi!n, t∃ cáo
nh+ng vi ph−m c#a n26c khác 01 chính quy!n M≅ áp dΒng biΑn pháp tr8 0Θa hay 02a
ra kiΑn tr26c WTO. M&i c? quan 023c phân công nhiΑm vΒ theo dõi trong l
4 nΚm nay, chΦ trích (0 n26c còn trì trΑ trong viΑc c8i t> hΑ th∃ng viΗn thông, trái v6i
nh+ng hiΑp 26c 0ã ký, và cho riêng hai n26c Mexico và Colombia m)t th,i h−n nh4t
07nh 01 ch4p hành n∋u không mu∃n b7 lôi ra kiΑn tr26c WTO.
Tr26c s∀ phát tri1n c#a các lu;ng th2?ng m−i 0.u t2 và các hiΑp 26c qu∃c t∋, t>ng
th∃ng Clinton tháng 4.2000 0ã 0! ngh7 tΚng thêm 22 triΑu 0ô-la cho ngân sách các
ho−t 0)ng ki1m tra và b8o vΑ quy!n l3i c#a doanh nhân M≅ này.
V! ch∃ng tham nhΘng, M≅ không nh+ng theo dõi xem các n26c kia có th∀c thi
nh+ng 0i!u kho8n c#a Công 26c hay không mà còn ki1m soát c8 các ho−t 0)ng c#a
chính các t> ch=c qu∃c t∋ trên ph2?ng diΑn này! Qu∃c h)i M≅ 0ã thông qua 0−o lu/t
IAFCA (International Anti-Bribery and Fair Competition Act) 01 giao cho B) th2?ng
m−i nhiΑm vΒ này. M&i nΚm, b) báo cáo lên qu∃c h)i k∋t qu8 c#a s∀ ki1m tra chi ti∋t
0∃i v6i t5ng n26c và m)t s∃ t> ch=c qu∃c t∋ quan tr:ng nh2 IMF, WTO hay Liên
HiΑp Qu∃c, và c8 nh+ng t> ch=c nhΤ nh2 Intelsat, chΦ lo v! vΑ tinh.
M≅ cΘng khuy∋n khích khu v∀c t2 nhân tham gia vào "công tác" ki1m soát này,
trong 0# m:i l<nh v∀c. Nh+ng t> ch=c t2 nhân nh2 Transparency International,
American Bar Association, tham gia ch∃ng tham nhΘng. Business Software Alliance
(BSA), qui tΒ các nhà s8n xu4t máy tính và ph.n m!m, ti∋p tay v6i các chính quy!n 01
ch∃ng l−i viΑc sao chép l/u ph.n m!m, góp ph.n th∀c thi các 0i!u kho8n c#a hiΑp 26c
TRIPs và các hiΑp 26c WIPO b8o vΑ quy!n sΧ h+u tri th=c.
Nói tóm l−i, các qu∃c gia ph8i tuân th# r4t nhi!u chuΜn m∀c qu∃c t∋, d26i s∀ giám
sát không nh+ng c#a các n26c khác trong khuôn kh> 0a ph2?ng mà còn v6i áp l∀c
0?n ph2?ng c#a vài c2,ng qu∃c, nh4t là M≅. Khi th4y M≅ tích c∀c nh2 th∋, coi viΑc
ki1m soát thi hành nh2 viΑc riêng, thi∋t thân c#a mình, chúng ta cΘng có th1 0Ιt câu
hΤi 0âu là lu/t qu∃c t∋ và 0âu là lu/t c#a c2,ng qu∃c, hay n∋u dùng ch+ nΙng n! h?n,
v4n 0! là chuΜn qu∃c t∋ hay chuΜn 0∋ qu∃c ?
Quy!n t∀ ch# qu∃c gia ... / %& Tuy∋t Khanh
25/08/200(
(6/22
Chu&n qu∃c t% hay chu&n ∗% qu∃c ?
Chúng ta không c.n nhΝc l−i Χ 0ây, vì ai cΘng rõ và vì không ph8i là 0! tài c#a
h)i th8o, t−i sao M≅ h?i b7 mang ti∋ng là có truy!n th∃ng và tác phong 0∋ qu∃c. ChΦ
nêu lên m)t nh/n xét nhΤ: cùng nói m)t th= ti∋ng, nh2ng ng2,i Anh coi ch+
"aggressive" nh2 m)t câu mΝng ch∆i, trong khi ng2,i M≅ th4y 0ó là m)t l,i khen.
%i1m 4y 0# cho th4y 0ây là c8 m)t v4n 0! nhân sinh quan, có th1 gi8i thích 023c m)t
s∃ 0i!u trong quan hΑ gi+a M≅ và th∋ gi6i. %1 dùng ch+ cho chính xác h?n, có th1 nói
0ây là m)t phong thái riêng, k∋t qu8 không chΦ c#a s=c m−nh kinh t∋ mà còn c#a
nhi!u nét 0Ιc thù vΚn hoá. Ε 0ây, 01 tìm hi1u cái nhìn và các hành 0)ng c#a M≅ 0∃i
v6i lu/t lΑ và chuΜn qu∃c t∋, có th1 nêu lên ba y∋u t∃: tính nΚng 0)ng, 0.u óc phép tΝc
và sính kiΑn cáo (legalistic attitude, esprit procédurier) và ý chí b8o vΑ quy!n l∀c
kinh t∋, và 8nh h2Χng chính tr7 và vΚn hoá.
Ai cΘng bi∋t, xã h)i M≅ xây d∀ng trên tính nΚng 0)ng và ng2,i M≅ có óc t∃ tΒng
cao. Ph8n =ng t∀ nhiên c#a h: là tìm hi1u rõ c#a mình quy!n l3i c#a mình, b8o vΑ triΑt
01 nó và, vì 0ã quen làm gì thì làm t6i cùng, nên không ng.n ng−i kiΑn cáo. Chính
quy!n thì 02?ng nhiên mu∃n có mΙt khΝp n?i, cái gì cΘng 01 mΝt t6i và l6n ti∋ng b8o
vΑ quy!n l3i qu∃c gia và c#a công dân mình. S∀ hΚng hái này (aggressive theo ngh
l−i). Óc phép tΝc th1 hiΑn qua s∀ quan tr:ng c#a hi∋n pháp, 0−o lu/t gì cΘng có th1 b7
lôi ra 01 bàn cãi xem có kiΑn 023c là trái hi∋n pháp không. C8nh sát tr26c khi bΝt b6
ai cΘng ph8i 0:c to các quy!n l3i công dân cho ng2,i 4y nghe 01 khΤi b7 kiΑn sau này
là giam c.m trái lu/t, trái phép. C)ng thêm 8nh h2Χng c#a truy!n th∃ng Thanh giáo
khi∋n xã h)i M≅ hay gΝn thêm kích th26c 0−o 0=c vào c8 các ho−t 0)ng chính tr7 và
kinh t∋, không có gì khó hi1u khi M≅ 0Ιt nΙng v4n 0! tôn tr:ng chuΜn, k1 c8 các
chuΜn có tính cách 0−o 0=c nh2 ch∃ng tham nhΘng, và t∀ cho mình quy!n và b>n
ph/n ki1m tra s∀ th∀c thi các chuΜn 4y khi quy!n l3i c#a mình b7 liên quan. Ng23c l−i,
cΘng dΗ hi1u khi th4y ng2,i M≅ coi g.n nh2 ph−m th23ng, ch= không chΦ là xâm
ph−m ch# quy!n, viΑc m)t 0−o lu/t M≅, h3p hi∋n, có th1 ph8i s∆a 0>i d26i chΦ th7 c#a
m)t b) ph/n 0a hay siêu qu∃c gia.
MΙt khác, ngoài quy!n l∀c kinh t∋, M≅ còn mu∃n c#ng c∃ 8nh h2Χng chính tr7 và
vΚn hoá c#a mình trên m:i n26c khác. Th/t ra c2,ng qu∃c nào cΘng mu∃n th∋, nh2ng
M≅ làm m)t cách có hΑ th∃ng và rõ rΑt h?n. Trong l
thuy∋t c#a công pháp qu∃c t∋. %ây là công viΑc khoa h:c lúc nào cΘng c.n thi∋t và l−i
càng không th1 thi∋u trong m)t th∋ gi6i toàn c.u hoá và ti∋n v! kinh t∋ tri th=c. Tuy
nhiên, qua 0ó các nhà trí th=c M≅ cΘng góp ph.n c#ng c∃ 2u th∋ c#a m)t t2 duy t−m
g:i là tri∋t lý t∀ do Tây ph2?ng (Western liberalism). Trong vô vàn các hiΑp h)i và c?
sΧ nghiên c=u 4y, không k1 0∋n các nhóm thu)c các 0−i h:c n>i ti∋ng nh2 Yale và
Harvard, chΦ xin nhΝc 0∋n h)i American Society of International Law (ASIL) và viΑn
International Law Institute (ILI), có mΒc tiêu chính th=c là ph> bi∋n 0∋n t4t c8 các
n26c nh+ng hi1u bi∋t và kinh nghiΑm 01 góp phΜn phát tri1n hΑ th∃ng lu/t qu∃c t∋.
ViΑn ILI 0ã thành l/p m)t trung tâm v! lu/t th2?ng m−i qu∃c t∋ (International Trade
Law Center) 01 giúp 0Σ các n26c thành l/p các c? c4u lu/t pháp và hành chính c.n
thi∋t 01 tuân th# lu/t WTO, qua các ch2?ng trình 0ào t−o dành cho viên ch=c, doanh
nhân và trí th=c các n26c.
Quy!n t∀ ch# qu∃c gia ... / %& Tuy∋t Khanh
25/08/200(
(7/22
N∋u không chΦ nhìn M≅ mà 0Ιt v4n 0! Χ t.m cΣ r)ng h?n c#a tri∋t lý t∀ do Tây
ph2?ng nói chung, thì thông qua các t> ch=c qu∃c t∋, 8nh h2Χng c#a t2 duy này cΘng
không d5ng Χ m=c 0) thuy∋t phΒc b9ng lý lΛ. Hai t> ch=c Bretton Woods 0!u tìm
cách tác 0)ng lên gu;ng máy cai tr7 các n26c. Ngay t5 0.u th/p niên (950, Ngân hàng
th∋ gi6i khuy∋n khích các chính quy!n thành l/p nh+ng b) ph/n làm viΑc t2?ng 0Νc
v6i các chuyên gia qu∃c t∋ và 0)c l/p v6i b) máy hành chính n)i 07a. Các chuyên gia
b8n x=, th2,ng 023c 0ào t−o t−i Tây ph2?ng, chia x∗ tri∋t lý và nh+ng quan 0i1m c#a
thuy∋t tân t∀ do. Và nói chung trong các t> ch=c qu∃c t∋, 0a s∃ các v7 trí lãnh 0−o
th2,ng dành cho các n26c phát tri1n, và 0a s∃ các viên ch=c cao c4p là ng2,i Âu châu
và BΝc M≅. DΓu bi∋t r9ng các quy∋t 07nh là do các n26c thành viên, t=c các qu∃c gia,
ch= không Χ do t> ch=c nh2ng y∋u t∃ con ng2,i cΘng có m)t 8nh h2Χng nh4t 07nh lên
các b) máy có trách nhiΑm qu8n lý s∀ hình thành và áp dΒng các chuΜn qu∃c t∋.
T5 0ó, ta có th1 hi1u 023c t−i sao M≅ m)t mΙt r4t 0òi hΤi các n26c khác ph8i tuân
theo lu/t lΑ chung, m)t mΙt không ng.n ng−i vi ph−m cΘng nh+ng lu/t lΑ 4y khi chúng
0Βng ch−m quy!n l3i dΓu th=c th,i hay cΒc b) c#a mình. Lý do là vì, v6i v7 trí và 8nh
h2Χng nh2 th∋, M≅ t∀ cho mình m)t tính 2u viΑt khác ng2,i, t∀ cho phép 0=ng trên
lu/t khi c.n 0∋n. Ε 0i1m này, M≅ ch2a ra khΤi th∋ kΟ th= (7, khi Thomas Hobbes,
m)t trong nh+ng nhà lý lu/n 0.u tiên v! v4n 0! ch# quy!n, 07nh ngh0;ng ngh
lu/t nh2ng lu/t không gi6i h−n quy!n c#a vua. M≅ có lΛ không dám nói thΠng mình là
vua nh2ng không ít nhà trí th=c M≅ 0ã phân tích và xây d∀ng c8 m)t lý thuy∋t v! ch#
nghmình và bi∋n ch# nghquân s∀ thành m)t thái 0) chính 0áng phù h3p v6i s= mΑnh lãnh 0−o th∋ gi6i c#a M≅
(international leadership).
V6i t>ng th∃ng George Bush, ch# nghlên hàng 0.u: tháng 3 nΚm nay, b4t ch4p s∀ phΓn n) c#a các 0∃i tác nh2 LH Châu Âu,
ông Bush tuyên b∃ t5 bΤ HiΑp 26c Tokyo, không 02a hiΑp 26c này ra qu∃c h)i M≅ 01
phê chuΜn tuy ông Clinton 0ã ký, xoá bΤ nh+ng gì 0ã giao 26c v6i n26c khác sau (0
nΚm th2?ng thuy∋t. Báo chí Châu Âu mΦa mai nh/n xét là ông Bush có tham v:ng
bi∋n n26c M≅ thành m)t "me-nation" (theo khΜu hiΑu "moi d'abord"), m)t n26c chΦ
quan tâm 0∋n viΑc b8o vΑ m)t cách ch/t hϑp nh+ng quy!n l3i th=c th,i c#a mình mà
không c.n bi∋t gì 0∋n th∋ gi6i chung quanh hay t2?ng lai lâu dài c#a nhân lo−i. %4y
cΘng là cái nhìn ích kΟ, cΒc b) và ch/t hϑp c#a ông Paul O'Neill, b) tr2Χng tài chánh
M≅ chΦ trích nΙng n! các ho−t 0)ng c#a OECD (mà M≅ tích c∀c #ng h) th,i Clinton)
trong viΑc ch∃ng các thiên 0àng thu∋ và các ho−t 0)ng r∆a ti!n, b4t k1 là các hiΑn
t23ng này 0óng vai trò không nhΤ trong các vΒ kh#ng ho8ng ti!n tΑ trên th∋ gi6i.
Thái 0) c2,ng qu∃c này không có gì m6i, Χ M≅ và Χ n26c khác, nh2ng càng cho
th4y s∀ c.n thi∋t c#a m)t hΑ th∃ng lu/t lΑ 0a ph2?ng có kh8 nΚng ép các thành viên
ph8i tuân th# nh+ng gì 0ã qui 07nh. %1 tránh lu/t lΑ là lu/t c#a k∗ m−nh, hΑ th∃ng làm
và thi hành lu/t ph8i t/p h3p 0ông 08o các tác nhân, v6i nhi!u k∗ y∋u 01 h: liên k∋t
v6i nhau, và nhi!u k∗ m−nh 01 h: t∀ k!m ch∋ nhau vì không anh c2,ng qu∃c nào sΛ
ch7u 01 anh c2,ng qu∃c khác l4n áp mình quá. Không ph8i ngΓu nhiên mà phái h+u Χ
M≅ b∀c mình vì lu/t c#a WTO cho 0∋n nay 0ã ngΚn c8n ph.n nào nh+ng hành 0)ng
0?n ph2?ng c#a M≅. T5 0ó có th1 tr8 l,i nh2 sau câu hΤi, h?i khiêu khích, 0Ιt Χ trên:
chuΜn qu∃c t∋ không ph8i là chuΜn c#a c2,ng qu∃c hay 0∋ qu∃c, mà là chuΜn c#a
c)ng 0;ng quôc t∋, gi8i pháp t∃t nh4t hiΑn nay, dΓu còn nhi!u thi∋u sót, 01 cân b9ng
Quy!n t∀ ch# qu∃c gia ... / %& Tuy∋t Khanh
25/08/200(
(8/22
ph.n nào t2?ng quan l∀c l23ng khi th∋ gi6i còn 0ang mò mΓm v6i các mô hình qu8n
tr7 0a ph2?ng.
∋,nh ngh8a l6i ch# quy!n và vai trò c#a nhà n./c dân t)c trong th% gi/i toàn c0u
hoá
Nh/n xét trên 02a chúng ta trΧ v! v7 trí c#a m&i n26c trong c)ng 0;ng qu∃c t∋, v!
ch# quy!n qu∃c gia và vai trò c#a nhà n26c dân t)c trong b∃i c8nh hiΑn nay.
T5 khi các t/p th1 xã h)i t> ch=c thành qu∃c gia s∃ng chung v6i nhau, khi chi∋n
tranh khi hoà bình, cho 0∋n nay, s∀ ti∋n b) trong suy ngh< và hành 0)ng c#a con
ng2,i 0i song song v6i s∀ phát tri1n c#a lu/t lΑ và các giá tr7 nhân b8n. Quá trình 4y
0o b9ng c8 m4y trΚm nΚm nh2ng ch2a bao gi, s∀ ti∋n hoá l−i nhanh nh2 bây gi,.
Trong chΦ vài chΒc nΚm, cΒc diΑn c#a th∋ gi6i và 0,i s∃ng xã h)i c#a nhi!u n26c 0ã
thay 0>i sâu sΝc h?n c8 sau m)t trΚm nΚm trong các th∋ kΟ tr26c, 0Ιt ra nhi!u v4n 0!
m6i hoΙc 0òi hΤi nh+ng câu tr8 l,i m6i cho nh+ng v4n 0! cΘ. Tranh giành ch& 0=ng
d26i mΙt tr,i là v4n 0! muôn thuΧ nh2ng ngày nay 0Ιt m&i n26c tr26c nh+ng c? h)i
và thách 0∃ m6i. Trong th∋ gi6i toàn c.u hoá, khái niΑm c)ng 0;ng qu∃c t∋ ít ra cΘng
có ngh(fairness) và pháp tr7 (rule of law) càng là nh+ng giá tr7 c? b8n 023c t4t c8 ch4p nh/n,
ghi vào lu/t lΑ, trΧ thành chuΜn, thì 04y cΘng là c? sΧ 01 phát tri1n và hoàn thiΑn
nh+ng qui tΝc chi ph∃i các quan hΑ trong xã h)i và th∋ gi6i.
Song, lu/t lΑ là ràng bu)c và lu/t qu∃c t∋ gi6i h−n khá nhi!u quy!n t∀ ch# qu∃c
gia nh2 chúng ta 0ã th4y, thì có th1 t∀ hΤi nhà n26c dân t)c còn có vai trò gì hay sΛ
bi∋n m4t nh2 theo m)t s∃ ng2,i ngh< ? Theo nhi!u tác gi8 khác, nhà n26c dân t)c sΛ
còn t;n t−i, th/m chí 023c c#ng c∃ vì trên vài ph2?ng diΑn, chính các y∋u t∃ thách
th=c các ch=c nΚng c#a nó, nh2 Internet, cΘng có th1 mΧ ra nh+ng kh8 nΚng m6i cho
nó, nh2 các hình th=c qu8n tr7 0iΑn t∆ (e-governance). Và ngay c8 n∋u th∋ gi6i ti∋n
0∋n m)t mô hình qu8n tr7 toàn c.u, nhà n26c dân t)c cΘng sΛ có vai trò và ch& 0=ng
riêng trong 0ó, dΓu không còn là tác nhân duy nh4t trong viΑc quy∋t 07nh và qu8n lý.
Nh2 0ã nói Χ trên, ngay c8 trong LH Châu Âu, các nhà n26c vΓn là quy!n l∀c t∃i
cao ban hành và áp dΒng các lu/t lΑ và chính sách, cai qu8n m:i ho−t 0)ng xã h)i và
chính tr7 trong m)t n26c. Lu/t lΑ c#a Liên hiΑp vΓn ph8i 023c 02a vào lu/t qu∃c gia
bΧi các qu∃c h)i và áp dΒng bΧi các chính quy!n. Ch2a có hΑ th∃ng 0a hay siêu qu∃c
gia nào tr∀c ti∋p th∀c hiΑn các ch=c nΚng 4y, có th1 ngay c8 trong m)t Liên bang
Châu Âu theo mô hình c#a các ông Shröder và Fischer. %a s∃ dân chúng trong m:i
n26c vΓn gΝn bó v6i khái niΑm nhà n26c dân t)c vì 04y là m)t trong nh+ng y∋u t∃ c#a
0Ιc tính dân t)c (national identity), bên c−nh ti∋ng nói, lãnh th> và các 0Ιc thù vΚn
hoá. Cu∃i cùng, và có lΛ quan tr:ng nh4t, c)ng 0;ng qu∃c t∋ không ph8i là t5 hành
tinh nào 0∋n mà là t>ng th1 các qu∃c gia, và 0∃i v6i lu/t qu∃c t∋, các qu∃c gia v5a là
khách th1, ch7u s∀ chi ph∃i và ràng bu)c c#a nó, v5a là ch# th1 vì thi∋t l/p và th∀c thi
các qui 07nh c#a nó. Cho t6i nay, lu/t qu∃c t∋ chΦ công nh/n m)t 0∃i t23ng là nhà
n26c và chΦ các nhà n26c m6i có quy!n l/p và s∆a 0>i, thông qua các t> ch=c qu∃c t∋,
các chuΜn qu∃c t∋ có ràng bu)c pháp lý. Nh+ng chuΜn không do các nhà n26c thi∋t
l/p nh2 Lex mercatoria, c#a các nhà buôn t∀ qui 07nh v6i nhau 01 hoà gi8i và tránh
kiΑn tΒng khi có v4n 0!, hay giao th=c TCP/IP, vΓn là nh+ng thông lΑ ph8i 023c các
nhà n26c thông qua m6i có th1 trΧ thành 0i!u lΑ pháp lý.
Quy!n t∀ ch# qu∃c gia ... / %& Tuy∋t Khanh
25/08/200(
(9/22
M∃i t2?ng quan gi+a lu/t qu∃c t∋ và nhà n26c qu∃c gia là m)t quan hΑ h& t2?ng:
chuΜn chΦ trΧ thành lu/t qu∃c t∋ khi 023c thi∋t l/p trong khuôn kh> c#a nhi!u nhà
n26c và m&i nhà n26c ch=ng minh tính chính 0áng c#a các chính sách qu∃c gia trên
c? sΧ c#a chuΜn qu∃c t∋. H?n th∋ n+a, tham gia vào hΑ th∃ng pháp lý qu∃c t∋ cΘng
cho phép l4y l−i m)t ph.n th∋ ch# 0)ng 01 8nh h2Χng lên viΑc thành l/p nh+ng qui tΝc
r∃t cu)c sΛ áp dΒng cho t4t c8. ChΠng h−n các phái 0oàn th2?ng thuy∋t và sau 0ó so−n
th8o các HiΑp 26c WTO, bên c−nh các 0i!u lΑ ràng bu)c các thành viên, cΘng ghi
thêm 023c 0i!u kho8n nói rõ là các quy∋t 07nh c#a các b) ph/n c#a WTO, t5 %−i h)i
0;ng 0∋n các c? quan gi8i quy∋t tranh ch4p, sΛ không có tác dΒng thay 0>i các quy!n
l3i và nghquy!n quy∋t 07nh cu∃i cùng v! gi6i h−n c#a các ràng bu)c ph8i 08m nh/n. Ngay c8
trong LH Châu Âu, các n26c thành viên, tuy nh23ng l−i m)t ph.n không nhΤ quy!n
t∀ ch# c#a mình sang các b) ph/n chung, qua 0ó cΘng can thiΑp và tác 0)ng 023c lên
n26c khác vì cùng tham gia vào viΑc l/p và qu8n lý chuΜn.
T5 0ó ta có th1 th4y v4n 0! ch# quy!n, hay quy!n t∀ ch#, ph8i 023c nhìn khác
tr26c và 07nh nghnhà n26c, nh2 trong th∋ gi6i toàn c.u hoá, thì viΑc uΟ quy!n cho m)t th1 ch∋ cao h?n
v5a là 0i!u t4t y∋u v5a là cách l4y l−i ph.n nào s∀ ch# 0)ng vì 023c tham gia vào viΑc
gi8i quy∋t Χ m=c 0) 0a ph2?ng. Và n∋u 07nh ngh0) khác, nh2 kh8 nΚng th∀c hiΑn các ch=c nΚng qu8n lý và b8o vΑ quy!n l3i c#a xã
h)i dân t)c, và s∀ th5a nh/n (recognition) c#a các qu∃c gia 0)c l/p khác trên bình
diΑn qu∃c t∋, thì có th1 nói là trong b∃i c8nh hiΑn nay, cách b8o t;n ch# quy!n qu∃c
gia t∃t nh4t là tham gia vào hΑ th∃ng pháp lý và qu8n tr7 0a ph2?ng. ChΦ m)t khi 0ã
h)i nh/p vào hΑ th∃ng 0a ph2?ng, m)t qu∃c gia m6i 023c th5a nh/n nh2 m)t th∀c th1
0)c l/p, có ch# quy!n pháp lý ngang hàng v6i các n26c khác. Và chΦ khi v5a là thành
viên v5a là ch# th1 trong m)t hΑ th∃ng qu8n tr7 qu∃c t∋, m)t qu∃c gia m6i có th1 khΝc
phΒc 023c nh+ng v4n 0! v23t quá biên gi6i lãnh th> c#a mình, b8o vΑ quy!n l3i c#a
dân t)c và 0áp =ng 07nh nghMô hình Westphalia 0ã r4t xa chúng ta. Ngày nay, 0i!u quan tr:ng không ph8i là
có m4t mát ch# quy!n hay không (vì ch# quy!n có bao gi, tuyΑt 0∃i và b4t di b4t
d7ch) mà là bi∋t 023c cái ph.n ch# quy!n b7 "m4t" 4y 0i v! 0âu và trong mΒc 0ích gì.
T6m k%t lu1n
DΓu có 0i 0∋n nh+ng k∋t lu/n trái ng23c nhau, h.u nh2 t4t c8 các tác gi8 0!u 0;ng
ý trên m)t 0i1m: m&i n26c và c)ng 0;ng qu∃c t∋ nói chung 0!u cùng ph8i gi8i quy∋t
nh+ng v4n 0! m6i hoΙc 0Ιt ra Χ m)t t.m cΣ m6i nh2ng v6i m)t khung lý thuy∋t và
pháp ch∋ 0ã cΘ k≅. HΑ th∃ng các t> ch=c 0a ph2?ng 023c hình thành t5 sau %Α nh7 th∋
chi∋n, xây d∀ng trên khái niΑm ch# quy!n qu∃c gia khi chΦ có ba m2?i m4y n26c 0)c
l/p trên th∋ gi6i. Ε ng2Σng c∆a th∋ kΟ th= 2(, có g.n 200 qu∃c gia có ch# quy!n và c∃
gΝng giành 023c cho mình m)t ch& 0=ng thích =ng trong m)t n!n kinh t∋ qu∃c t∋
ngày càng h)i nh/p. Toàn c.u hoá 0ã t5ng x8y ra trong l7ch s∆, nh2ng nh+ng công
nghΑ m6i nh2 Internet và s∀ ti∋n hoá c#a th∋ gi6i 0∋n m)t n!n kinh t∋ tri th=c 0ã làm
thay 0>i b8n ch4t c#a r4t nhi!u v4n 0!. Ch# quy!n hay 0úng h?n quy!n t∀ ch# kinh t∋,
v5a là khái niΑm n!n t8ng c#a công pháp qu∃c t∋ và bang giao gi+a các n26c, v5a
0Βng ch−m sâu sΝc 0∋n tâm lý tình c8m c#a m&i ng2,i, sΛ còn là 0! tài cho nhi!u phân
tích lý lu/n làm giàu thêm kho sách vΧ tài liΑu r4t 0; s) 0ã có. Và sΛ ti∋p tΒc chi ph∃i
nh+ng thay 0>i, c8i cách t4t y∋u c#a hΑ th∃ng 0a ph2?ng.
Quy!n t∀ ch# qu∃c gia ... / %& Tuy∋t Khanh
25/08/200(
20/22
Tài li2u tham kh3o
Jean Boulouis, Droit institutionnel de l'Union européenne, Domat Droit
Montchrestien, Paris, (997.
public,
Jeffrey T. Checkel, Compliance and Conditionality, Arena Working Papers WP
00/(8, na,uio.no/publications/wp00_(8.htm
Pierre de Senarclens, Mondialisation, souveraineté et théories des relations
internationales, Armand Colin, Paris, (998.
Jürgen Habermas, Après l'Etat-nation - Une nouvelle constellation politique, Fayard,
Paris 2000 (édition française)
Susan Hainsworh, Sovereignty, Economic Integration, and the World Trade
Organization, in Osgoode Hall Law Journal, ((996) Vol 33, No 3.
James C. Hathaway, America, defender of Democratic Legitimacy?, in European
Journal of International Law (2000), Vol. I, No.(, p. (2( - (34.
David Held, Political Theory and the Modern State, Stanford University Press,
Stanford, California, (989.
International Monetary Fund, Conditionality in Fund-supported Programs - Policy
Issues, IMF, (6.2.200(
International Monetary Fund, Financial System Abuse, Financial Crime and Money
Laundering - Background paper, IMF, (2.2.200(
Stephen D. Krasner, Sovereignty, organized Hypocrisy, Princeton University Press,
Princeton, New Jersey, (999.
Mark L. Movsesian, Sovereignty, Compliance, and the World Trade Organization:
Lessons from the History of Supreme Court Review, in Michigan Journal of
International Law, vol. 20, summer (999, pp. 775-8(8.
Nguyen Quoc Dinh+, Patrick Daillier, Alain Pellet, Droit international public,
Librairie générale de droit et de jurisprudence, Paris, (999, 6ème éd.
Organisation for Economic Cooperation and Development , Towards Global Tax
Cooperation - Report to the 2000 Ministerial Council Meeting and Recommendations
by the Committee on Fiscal Affairs, Progress in Identifying and Eliminating Harmful
tax Practices, OECD, 2000.
Henry H. Perritt, Jr., The Internet as a Threat to Sovereignty? Thoughts on the
Internet's Role in Strengthening National and Global Governance, (999, in Global
Legal Studies Journal, Indiana University School of Law - Bloomington,
/>
Quy!n t∀ ch# qu∃c gia ... / %& Tuy∋t Khanh
25/08/200(
2(/22
Gary Sampson ed. , The Role of the World Trade Organization in Global Governance,
United Nations University Press, Tokyo, 200(.
US Department of Commerce, International Trade Administration, Third Annual
report under Section 6 of the International Anti-Bribery and Fair Competition Act,
July 200(
World Trade Organization, The Legal texts - The Results of the Uruguay Round of
Multilateral Trade Negotiations, Cambridge University Press, ed. (999.
Michael Zürn, The State in the Post-National Constellation - Societal
Denationalization and Multi-Level Governance, Arena Working Papers WP 99/35,
/>
Quy!n t∀ ch# qu∃c gia ... / %& Tuy∋t Khanh
25/08/200(
22/22
