tóm tắt công thức vật lý 12 ôn thi thpt quốc gia

Hệ thống công thức Vật Lý lớp 12 chương trình Phân Ban

1

KHÔNG CÓ VIỆC GÌ KHÓ, CHỈ SỢ LÒNG KHÔNG BỀN!
CHƢƠNG I: ĐỘNG LỰC HỌC VẬT RẮN
1. Toạ độ
góc
Là toạ độ xác định vị trí của một vật rắn quay quanh một trục cố định bởi góc  (rad) hợp giữa mặt
phẳng động gắn với vật và mặt phẳng cố định chọn làm mốc (hai mặt phẳng này đều chứa trục quay)
Lưu ý: Ta chỉ xét vật quay theo một chiều và chọn chiều dương là chiều quay của vật   ≥ 0
2. Tốc độ góc
Là đại lượng đặc trưng cho mức độ nhanh hay chậm của chuyển động quay của một vật rắn quanh một trục

* Tốc độ góc trung bình: tb (rad / s)

t
d
  '(t)
* Tốc độ góc tức  
dt
thời:
Lưu ý: Liên hệ giữa tốc độ góc và tốc độ dài v = r
3. Gia tốc góc
Là đại lượng đặc trưng cho sự biến thiên của tốc độ góc
2
(rad / s )
* Gia tốc góc trung
 2
bình:  tb



t
d
d 

  '(t)   ''(t)
* Gia tốc góc tức  
2
dt
dt
thời:
Lưu ý: + Vật rắn quay đều thì   const    0
+ Vật rắn quay nhanh dần đều  > 0
+ Vật rắn quay chậm dần đều  < 0
4. Phƣơng trình động học của chuyển động quay
* Vật rắn quay đều ( = 0)
 = 0 + t
* Vật rắn quay biến đổi đều ( ≠ 0)
 = 0 + t
1
    t   t 2
0

2
2
  0  2 (  0 )
5. Gia tốc của chuyển động quay

* Gia tốc pháp tuyến (gia tốc hướng 

tâm)

an
2







Đặc trưng cho sự thay đổi về hướng của vận tốc dài ( an  v )
v
2
v
2
a 
 r
n

r



* Gia tốc tiếp
tuyến at
dv( a và v
Đặc trưng cho sự thay đổi về độ lớn của
t
v

GV: Trần Đình Hùng – ĐT: 0983932550- mail: Trường THPT Thanh Chương
3


Hệ thống công thức Vật Lý lớp 12 chương trình Phân Ban

2

cùng phương)
at   v '(t)  r
dt
'(t)  r



* Gia tốc toàn phần a  an  at
2

a  an  at

2



at






Góc  hợp giữa và an : tan    2
an 
a
 
Lưu ý: Vật rắn quay đều thì at = 0  = an
a

GV: Trần Đình Hùng – ĐT: 0983932550- mail: Trường THPT Thanh Chương
3


6. Phƣơng trình động lực học của vật rắn quay quanh một trục cố định
hay  M
M
I
I
Trong đó: + M = Fd (Nm)là mômen lực đối với trục quay (d là tay đòn của lực)
+ I   mi (kgm2)là mômen quán tính của vật rắn đối với trục quay
ri

2

i

Mômen quán tính I của một số vật rắn đồng chất khối lượng m có trục quay là trục đối xứng
1
2
- Vật rắn là thanh có chiều dài l, tiết diện nhỏ:I  ml
12
2

- Vật rắn là vành tròn hoặc trụ rỗng bán kính R: I = mR
1
2
I  mR
- Vật rắn là đĩa tròn mỏng hoặc hình trụ đặc bán kính R:
2
2
- Vật rắn là khối cầu đặc bán kính R: I 
2

mR
5
Là đại lượng động học2 đặc trưng cho chuyển động quay của vật rắn quanh một trục
L = I (kgm /s)
 đến trục quay)
2
Lưu ý: Với chất điểm thì mômen động lượng L = mr  = mvr (r là k/c từ
v
7. Mômen động lƣợng

8. Dạng khác của phƣơng trình động lực học của vật rắn quay quanh một trục cố định
M dL
dt
9. Định luật bảo toàn mômen động lƣợng
Trường hợp M = 0 thì L = const
Nếu I = const   = 0 vật rắn không quay hoặc quay đều
quanh trục Nếu I thay đổi thì I1 1 = I22
10.
Động năng của vật rắn quay quanh một trục cố định
1

(J )
W 
I

2

Chuyển động quay
Chuyển động thẳng
đ
2 cố định, chiều quay không đổi)
(trục quay
(chiều chuyển động không đổi)
11.ToạSự
tự giữa các đại lƣợng góc và đại
trong
thẳng
(rad)lƣợng dài
độ tƣơng
góc 
Toạ
độ xchuyển động quay và chuyển động (m)
(rad/s)
Tốc độ góc 
(m/s)
Tốc độ v
2
2
(Rad/s )
Gia tốc góc 
(m/s )

Gia
tốc
a
(Nm)
Mômen lực M
2)
Lực F
(N)
(Kgm
Mômen quán tính I
2
Khối
lượng
m
(kg)
(kgm /s)
Mômen động lượng L = I
Động lượng P = mv
(kgm/s)
1
2
Động năng quay W  I 
1 2
Động năng W  mv
Chuyển động quay đều:
 = const;  = 0; 
đ
= 0 + t Chuyển
2 động
quay biến đổi đều:

=
const
 =
0 + t

(J)

Chuyển động thẳng đều:
v = cónt; a = 0; x = x0 + at
đ
Chuyển động thẳng
2 biến đổi đều:
a = const
v = v0 + at
1 2
2

2

(J)


 
0  t 

t
2
  0 
2 (  0
)

x = x0 + v0t + at
2

v  v0  2a(x  x0 )


Phương trình động lực học

 M
I
Dạng khác M dL
dt
Định luật bảo toàn mômen động lượng

Phương trình động lực học
a F

m

Dạng khác F dp
dt
Định luật bảo toàn động lượng

I11  I 22 hay  Li  const
pi   mi vi  const
Định lý về động năng
Định lý về động
1
1

2 1
2
2 1
2
1
Wđ  I 
 2 I   A (công của ngoại
Wđ  I 
 2 I   A (công của ngoại
1
2
2
2
2
lực)
lực)
Công thức liên hệ giữa đại lượng
góc và đại lượng dài
s = r; v =r; at = r; an =
2
Lưu ý: Cũng như v, a, F, P các đại lượng
;r ; M; L cũng là các đại lượng véctơ


I. DAO ĐỘNG
ĐIỀU HOÀ

CHƢƠNG II: DAO ĐỘNG CƠ
1. Phương trình dao động: x = Acos(t + )
2. Vận tốc tức thời: v = -Asin(t + )


v luôn cùng chiều với chiều chuyển động (vật chuyển động theo chiều
dương thì v>0, theo chiều âm thì v<0)
2
3. Gia tốc tức thời: a = - Acos(t + )

a luôn hướng về vị trí cân bằng
4. Vật ở VTCB: x = 0; vMax = A; aMin = 0
2
Vật ở biên: x = ±A; vMin = 0; aMax =  A
v 2
2
2
5. H A  x  ( )

ệ
t
h
ứ
c
đ
ộ
c
lậ
p
:
2
a = - x
1
W 

2 2
6.W W  m A
đ
t
2

1 2
1
2 2
2
2
Với  mv  m A sin (t   )  Wsin (t 
Wđ  )
2
2
1
Wt  m 2 x 2  1 m 2 A2cos 2 (t   )  Wco s2
(t   )
2
2
7. Dao động điều hoà có tần số góc là , tần số f, chu kỳ
T. Thì động năng và thế năng biến thiên với tần số góc
2, tần số 2f, chu kỳ T/2
M1
M2
8. Động năng và thế năng trung bình
*
trong thời gian nT/2 ( nN , T là
chu kỳ
dao

động)
là:

W

1
2 2
 m A
2 4


9. Khoảng thời gian ngắn nhất để vật đi từ vị trí có li độ x1 đến
x2



v0
 c à
 sx (
1,



1
2
v A




ớ 

i
 
x )

c
s2
2




1




x2
O
x1
A
A




M'2
10.


Chiều
2
dài
qu
ỹ
1
A
đạ
o:
2A
M'1
11.
Quãng đường đi trong 1 chu kỳ luôn
là 4A; trong 1/2 chu kỳ luôn là 2A
Quãng đường đi trong l/4 chu kỳ là A khi vật đi từ
VTCB đến vị trí biên hoặc ngược lại
12.
Quãng đường vật đi được từ thời
điểm t1 đến t 2.
(v
và v chỉ cần xác định dấu)
x 
 x2 
Xác
định:  1
Aco
Aco
s(t1 
s(t2 
)

)
và
1
2


v1 
v2   Asin(t2   )



Asin(
t1   )
Phân tích: t2 – t1 = nT + t (n N; 0 ≤ t < T)
Quãng đường đi được trong thời gian nT là S1 = 4nA, trong thời gian t
là S2.
Quãng đường tổng cộng là S = S1 + S2
Lưu ý: + Nếu t = T/2 thì S2 = 2A
+ Tính S2 bằng cách định vị trí x1, x2 và chiều chuyển động của
vật trên trục Ox
+ Trong một số trường hợp có thể giải bài toán bằng cách sử
dụng mối liên hệ giữa dao động điều hoà
và chuyển động tròn đều sẽ đơn giản hơn.
S với S là quãng đường tính
+ Tốc độ trung bình của vật đi từ
như trên.
2  t1
thời điểm t1 đến t2: vtb 
t
13.

Bài toán tính quãng đường lớn nhất và nhỏ nhất vật
đi được trong khoảng thời gian 0 < t < T/2.
Vật có vận tốc lớn nhất khi qua VTCB, nhỏ nhất khi qua vị trí biên
nên trong cùng một khoảng thời gian
quãng đường đi được càng lớn khi vật ở càng gần VTCB và càng nhỏ khi
càng gần vị trí biên.
Sử dụng mối liên hệ giữa dao động điều hoà và chuyển đường tròn
đều.


Góc quét  = t.
Quãng đường lớn nhất khi vật đi từ M1 đến M2 đối xứng qua trục sin (hình 1)
 2A sin


S
Max

2
Quãng đường nhỏ nhất khi vật đi từ M1 đến M2 đối xứng qua trục cos (hình 2)
SMin  2A(1 cos 

)2
Lưu ý: + Trong trường hợp t > T/2
T
Tách t  n' 2  t
T
*
trong đó n  N ; 0  t ' 
2

T quãng đường
Trong thời gian n
2
luôn là 2nA

M2

M1

M

2

P


2
-A
P2

O

A

-A
x

P
1

O

P


A

2
M1

Trong thời gian t’ thì quãng đường lớn nhất, nhỏ nhất tính như
trên.
+ Tốc độ trung bình lớn nhất và nhỏ nhất của trong khoảng thời gian
t:
và vtbMin
với SMax; SMin tính như trên.
vtbMax 

SMax
S Min
t
t
13. Các bước lập phương trình dao động dao động điều
hoà:
*Tính 
*Tính A

x 
Acos(t

*Tính  dựa vào điều kiện đầu: lúc t = t0 (thường t0
= 0) 

 )
0



v   Asin(t0   )
Lƣu ý: + Vật chuyển động theo chiều dương thì v > 0, ngược lại v < 0
+ Trước khi tính  cần xác định rõ  thuộc góc phần tư thứ mấy của đường
tròn lượng giác (thường lấy -π <  ≤ π)
14. Các bước giải bài toán tính thời điểm vật đi qua vị trí đã biết x (hoặc v, a, Wt, Wđ, F) lần thứ n
*Giải phương trình lượng giác lấy các nghiệm của t (Với t > 0  phạm vi giá trị của k )
*Liệt kê n nghiệm đầu tiên (thường n nhỏ)
*Thời điểm thứ n chính là giá trị lớn thứ n
Lƣu ý:+ Đề ra thường cho giá trị n nhỏ, còn nếu n lớn thì tìm quy luật để suy ra nghiệm thứ n
+ Có thể giải bài toán bằng cách sử dụng mối liên hệ giữa dao động điều hoà và chuyển động tròn đều
15. Các bước giải bài toán tìm số lần vật đi qua vị trí đã biết x (hoặc v, a, Wt, Wđ, F) từ thời điểm t1 đến t2.
*Giải phương trình lượng giác được các nghiệm
*Từ t1 < t ≤ t2  Phạm vi giá trị của (Với k  Z)
*Tổng số giá trị của k chính là số lần vật đi qua vị trí đó.
Lưu ý: + Có thể giải bài toán bằng cách sử dụng mối liên hệ giữa dao động điều hoà và chuyển động tròn đều.
+ Trong mỗi chu kỳ (mỗi dao động) vật qua mỗi vị trí biên 1 lần còn các vị trí khác 2 lần.
16. Các bước giải bài toán tìm li độ, vận tốc dao động sau (trước) thời điểm t một khoảng thời gian t.

x


Biết tại thời điểm t vật có li độ x = x0.

*Từ phương trình dao động điều hoà: x = Acos(t + ) cho x = x0
Lấy nghiệm t +  =  ứng với x đang giảm (vật chuyển động theo chiều âm vì v < 0)
với 0    
hoặc t +  = -  ứng với x đang tăng (vật chuyển động theo chiều dương)
*Li độ và vận tốc dao động sau (trước) thời điểm đó t giây là
 x  Acos(t
 Acos(t   )
x 
)
hoặc


v   A
 v   A sin(t   )
sin(t   )


17. Dao động có phương trình đặc biệt:
*x = a  Acos(t + ) với a = const
Biên độ là A, tần số góc là , pha ban đầu 
x là toạ độ, x0 = Acos(t + ) là li độ.
Toạ độ vị trí cân bằng x = a, toạ độ vị trí biên x = a  A
Vận tốc v = x’ = x0’, gia tốc a = v’ = x” = x0”
2
Hệ thức độc lập: a = - x0
v 2
2
2
A  x0  (
)


*x = a  Acos (t + ) (ta hạ bậc)
Biên độ A/2; tần số góc 2, pha ban đầu 2.
II. CON LẮC LÒ XO
m

k
1

; tần số: f 1 
; chu kỳ: T  2
1. Tần
k T 2 
2 m
k
2
số
góc: m



2

Điều kiện dao động điều hoà: Bỏ qua ma sát, lực cản và vật dao động trong giới hạn đàn
hồi
1
1 2
2 2
2. Cơ năng: W  m A  kA
2

2
3. * Độ biến dạng của lò xo thẳng đứng khi vật ở VTCB:
l 
2

mg
k

-A

nén

-A

 T l
g

l

l

O

giãn

O

giãn

A

* Độ biến dạng của lò xo khi vật ở VTCB với con lắc lò xo
nằm trên mặt phẳng nghiêng có góc nghiêng α:
A
mg sin 
x
l 
 T l
l)
x>
g
Hình a (A < l)
Hình
b
(A
 2
sin 
k
* Biến thiên điều hoà
+ Chiều dài lò xo tại VTCB: lCB = l0 + l (l0 là chiều dài tự
cùng tần số với li độ
nhiên)
5. Lực đàn hồi là lực đưa vật
+ Chiều dài cực tiểu (khi vật ở vị trí cao nhất): lMin = l0 + l – A
về vị trí lò xo không biến
+ Chiều dài cực đại (khi vật ở vị trí thấp nhất): lMax = l0 + l + A
dạng.
 lCB = (lMin + lMax)/2
*
*
Có độ lớn Fđh = kx (x là độ biến dạng

+ Khi A >l (Với Ox hướng xuống):
của lò xo)
- Thời gian lò xo nén 1 lần là thời gian ngắn nhất
để vật đi
từ vị trí x1 = -l đến x2 = -A.
- Thời gian lò xo giãn 1 lần là thời gian ngắn
nhất để vật đi
từ vị trí x1 = -l đến x2 = A,
Lưu ý: Trong một dao động (một chu kỳ) lò xo nén 2 lần
và giãn 2 lần
4. Lực kéo về hay lực hồi phục F =
2
-kx = -m x
Đặc điểm: * Là lực gây dao động cho vật.
* Luôn hướng về VTCB


-A

Giãn

Hình vẽ thể hiện thời gian lò xo nén và
giãn trong 1 chu kỳ (Ox hướng xuống)
x
* Với con lắc lò xo nằm ngang thì lực kéo về và lực đàn hồi là một (vì tại VTCB lò xo không
biến dạng)
* Với con lắc lò xo thẳng đứng hoặc đặt trên mặt phẳng nghiêng
+ Độ lớn lực đàn hồi có biểu thức:
* Fđh = kl + x với chiều dương hướng xuống
* Fđh = kl - x với chiều dương hướng lên

+ Lực đàn hồi cực đại (lực kéo): FMax = k(l + A) = FKmax (lúc vật ở vị trí thấp nhất)
+ Lực đàn hồi cực tiểu:
Nén
l

0

A


* Nếu A < l  FMin = k(l - A) = FKMin
* Nếu A ≥ l  FMin = 0 (lúc vật đi qua vị trí lò xo không biến dạng)
Lực đẩy (lực nén) đàn hồi cực đại: FNmax = k(A - l) (lúc vật ở vị trí cao nhất)
6. Một lò xo có độ cứng k, chiều dài l được cắt thành các lò xo có độ cứng k1, k2, … và chiều dài
tương ứng là
l1, l2, … thì có: kl = k1l1 = k2l2 = …
7. Ghép lò xo:
2
2
2
 ...  cùng treo một vật khối lượng như nhau thì: T = T + T
1
1
1
*
 
k

k1

1

k2

* Song song: k = k1 + k2 + …  cùng treo một vật khối lượng như nhau thì:

2

1



1 1
  ...

T 2 T1 2 T2 2
8. Gắn lò xo k vào vật khối lượng m1 được chu kỳ T1, vào vật khối lượng m2 được T2, vào vật
khối lượng
m1+m2 2 được2 chu2 kỳ T3, vào vật khối lượng m1 – m2 (m1 > m2) được chu kỳ T4.
2
2
2
Thì ta có: T  T  T và T  T  T
3

1

2

4

1

2

9. Đo chu kỳ bằng phương pháp trùng phùng
Để xác định chu kỳ T của một con lắc lò xo (con lắc đơn) người ta so sánh với chu kỳ T0 (đã biết) của
một con lắc khác (T  T0).
Hai con lắc gọi là trùng phùng khi chúng đồng thời đi qua một vị trí xác định theo cùng một chiều.
TT0
Thời gian giữa hai lần trùng phùng 
T  T0

Nếu T > T0   = (n+1)T =
nT0.
Nếu T < T0   = nT = (n+1)T0. với n  N*
III. CON LẮC ĐƠN
g

; chu kỳ: T  2
1. Tần
2
số
góc:


l


l

g

; tần số:

f 

T

1







1

g

2 l

2
Điều kiện dao động điều hoà: Bỏ qua ma sát, lực cản và 0 << 1 rad hay S0 << l
s
2. Lự F  mg sin   mg  mg 2
m s l
c
hồ

i
ph
ục
Lưu ý: + Với con lắc đơn lực hồi phục tỉ lệ thuận với khối lượng.
+ Với con lắc lò xo lực hồi phục không phụ thuộc vào khối lượng.
3. Phương trình dao động:
s = S0cos(t + ) hoặc α = α0cos(t + ) với s = αl, S0 = α0l
 v = s’ = -S0sin(t + ) = -lα0sin(t + )
2
2
2
2
 a = v’ = - S0cos(t + ) = - lα0cos(t + ) = - s = - αl
Lƣu ý: S0 đóng vai trò như A còn s đóng vai trò như x


4. Hệ thức độc lập:
2
2
* a = - s = - αl
v 2
*2 2

(
)
S0 

2
s
2

*
 2


v
gl
1
1 mg 2
1
1
2 2
2
2 2
2
5. Cơ năng: W  m S 
S  mgl  m l 
0
0
0
0
2
2 l
2
2
6. Tại cùng một nơi con lắc đơn chiều dài l1 có chu kỳ T1, con lắc đơn chiều dài l2 có chu kỳ T2,
con lắc đơn
chiều dài l1 +2 l2 có chu
kỳ
T2,con

lắc 2đơn2 chiều dài l1 - l2 (l1>l2) có chu kỳ T4.
2
2
2
Thì ta có: T  T  T và T  T  T
0

3

1

2

4

1

2

7. Khi con lắc đơn dao động với 0 bất kỳ. Cơ năng, vận tốc và lực căng của sợi dây con lắc đơn


2

W = mgl(1-cos0); v = 2gl(cosα – cosα0) và TC = mg(3cosα – 2cosα0)
Lưu ý: - Các công thức này áp dụng đúng cho cả khi 0 có giá trị
lớn
- Khi con lắc đơn dao động điều hoà (0 << 1rad)
thì:
1

2
2
2
2
W= mgl ; v  gl(   ) (đã có
ở trên)
0

0

2
2
2
TC 
 0 )
mg(1 1,5
8. Con lắc đơn có chu kỳ đúng T ở độ cao h1, nhiệt độ t1. Khi đưa tới độ cao h2, nhiệt độ t2 thì ta có:
T
h t
T R  2
Với R = 6400km là bán kính Trái Đât, còn  là hệ số nở dài của thanh con lắc.
9. Con lắc đơn có chu kỳ đúng T ở độ sâu d1, nhiệt độ t1. Khi đưa tới độ sâu d2, nhiệt độ t2 thì ta có:
T
d t
T 2R  2
Lưu ý: * Nếu T > 0 thì đồng hồ chạy chậm (đồng hồ đếm giây sử dụng con lắc đơn)
* Nếu T < 0 thì đồng hồ chạy nhanh
* Nếu T = 0 thì đồng hồ chạy đúng
T 86400(s)
* Thời gian chạy sai mỗi ngày (24h = 86400s):  

T
10.
Khi con lắc đơn chịu thêm tác dụng của lực phụ
không đổi:
Lực phụ không đổi thường là:

 
 
* Lực quán tính: F  ma , độ lớn F = ma( F  a )

 có hướng chuyển động)
Lƣu ý: + Chuyển động nhanh dần đều a  v ( v


+ Chuyển động chậm dần đều a  v








* Lực điện trường: F  qE , độ lớn F = qE (Nếu q > 0  F  E ; còn nếu q < 0
 F  E )


* Lực đẩy Ácsimét: F = DgV ( F luông thẳng đứng
hướng lên)
Trong đó: D là khối lượng riêng của chất lỏng hay chất

khí.
g là gia tốc rơi tự do.
là thể tích của phần vật chìm trong chất lỏng hay chất khí đó.
 V



Khi đó: P '  P  gọi là trọng lực hiệu dụng hay trong lực biểu kiến (có vai trò như trọng lực P )

F


F gọi là gia tốc trọng trường hiệu dụng hay gia tốc trọng trường biểu kiến.
g' gm
l
Chu kỳ dao động của con lắc đơn khi đó: T '  2
g'
Các trường
hợp đặc biệt:


* F
F có phương ngang: + Tại VTCB dây treo lệch với phương thẳng đứng một góc có: tan  
P
F 2
2
+ g' g ( )

m
g'g

* F có phương thẳng đứng thì
F

m

+ Nếu F hướng xuống thì
 hướng lên thì
+ Nếu F

F
g' gm
F
g '  g m


IV.

CON LẮC VẬT LÝ
mgd ; chu kỳ: T 
I ; tần số f  1 mgd
1. Tần
2

I 2
I
mgd
số
góc:



Trong đó: m (kg) là khối lượng vật rắn
d (m) là khoảng cách từ trọng tâm đến trục quay
2
I (kgm ) là mômen quán tính của vật rắn đối với trục quay
2. Phương trình dao động α = α0cos(t + )
Điều kiện dao động điều hoà: Bỏ qua ma sát, lực cản và 0 << 1rad
V. TỔNG HỢP DAO ĐỘNG
1. Tổng hợp hai dao động điều hoà cùng phương cùng tần số x1 = A1cos(t + 1) và x2 =
A2cos(t + 2) được một dao động điều hoà cùng phương cùng tần số x = Acos(t +
).
Trong đó: A2  A2  A2  2A A
 )
cos(
1

2

1

2

2

1

A sin 1  A2
tan   1
sin 2
A1cos1 
A2 cos2

với ≤  (nếu ≤ 2 )
 ≤ 2 1
1

* Nếu  = 2kπ (x1, x2 cùng pha)
 AMax = A1 + A2
*
Nếu

= (2k+1)π (x1, x2 ngược pha)  AMin = A1 - A2
`
 A1 - A2 ≤ A ≤ A1 + A2
2. Khi biết một dao động thành phần x1 = A1cos(t + 1) và dao động tổng hợp x =
Acos(t + ) thì dao động
thành phần còn lại là x2 = A2cos(t + 2).
1
Trong đó: A22  A2  A12  2AA 1cos(
 )
với ≤  ( nếu ≤ 2 )
Asin   A1
tan 2
 ≤ 2 1

1
sin 1
Acos 
A1cos1
3. Nếu một vật tham gia đồng thời nhiều dao động điều hoà cùng phương cùng tần số x1 =
A1cos(t + 1; x2 = A2cos(t + 2) … thì dao động tổng hợp cũng là dao

động điều hoà cùng phương cùng tần số
x = Acos(t + ).
Chiếu lên trục Ox và trục Oy  Ox .
Ta được: Ax  Acos  A1cos1  A2cos2  ...
Ay  Asin   A1 sin 1  A2 sin 2  ...
2
2
Ay
Ax  A y
và tan  
; ]

Minvới
Max [
Ax
A
VI.

DAO ĐỘNG TẮT DẦN – DAO ĐỘNG CƢỠNG BỨC - CỘNG HƢỞNG
1. Một con lắc lò xo dao động tắt dần với biên độ A, hệ số ma sát µ.
* Quãng đường vật đi được đến lúc dừng lại là:
x
2
S


kA


2 mg

 2 A2
2 g
* Độ giảm biên độ sau mỗi chu
kỳ là:
* Số dao động thực hiện
được:

N



A 
A

4 mg
k



Ak



4 g

t
O

2


2
 A


A 4 mg 4 g
T
* Thời gian vật dao động đến lúc dừng lại:
2
AkT
(Nếu coi dao động tắt dần có tính tuần hoàn với chu kỳ T 
)
t  N.T

4

m



g
A
2
g
3. Hiện tượng cộng hưởng xảy ra khi: f = f0 hay  = 0 hay T = T0
Với f, , T và f0, 0, T0 là tần số, tần số góc, chu kỳ của lực cưỡng bức và của hệ dao động.


I. SÓNG CƠ HỌC
1. Bƣớc sóng:

 = vT =
v/f

CHƢƠNG III: SÓNG CƠ
Trong đó: : Bước sóng; T (s): Chu kỳ của sóng; f (Hz): Tần số
của sóng
v: Tốc độ truyền sóng (có đơn vị tương ứng với đơn vị
của )
x
x
2. Phƣơng trình sóng
Tại điểm O: uO = Acos(t + )
O
M
Tại điểm M cách O một đoạn x trên phương truyền sóng.
* Sóng truyền theo chiều dương của trục Ox thì uM =
x
AMcos(t +  -  ) = AMcos(t +
x
 - 2 )

v



* Sóng truyền theo chiều âm của trục Ox thì
uM =
x
AMcos(t +  +  ) = AMcos(t +
x

 + 2 )
v

3. Độ lệch pha giữa hai điểm cách nguồn một khoảng x1,
x2



x x x


1
 1 2 2


v
x
2


Nếu 2 điểm đó nằm trên một phương truyền sóng và cách nhau một
khoảng x thì:
x
x
    2
v

Lƣu ý: Đơn vị của x, x1, x2,  và v phải tương ứng với nhau
4. Trong hiện tượng truyền sóng trên sợi dây, dây được kích
thích dao động bởi nam châm điện với tần số dòng

điện là f thì tần số dao động của dây là 2f.
II. SÓNG DỪNG
1. Một số chú ý
* Đầu cố định hoặc đầu dao động nhỏ là nút sóng.
* Đầu tự do là bụng sóng
* Hai điểm đối xứng với nhau qua nút sóng luôn dao động ngược
pha.
* Hai điểm đối xứng với nhau qua bụng sóng luôn dao động cùng
pha.
* Các điểm trên dây đều dao động với biên độ không đổi 
năng lượng không truyền đi


* Khoảng thời gian
giữa hai lần sợi dây
căng ngang (các
phần tử đi qua
VTCB) là nửa chu
kỳ.
2. Điều kiện để
có sóng dừng
trên sợi dây
dài l:
*H
a
i

g: l  k


*

(k  N )
Số
bụng
sóng =
số bó
sóng =
k Số
nút
sóng =
k+1

(k  N )

* Một đầu là nút sóng còn một
2

đầu là bụng sóng: l  (2k  1)

4

đ
ầ
u

l
à

Số bó sóng nguyên = k

Số bụng sóng = số nút sóng = k + 1
3. Phƣơng trình sóng dừng trên sợi dây CB (với đầu C cố
định hoặc dao động nhỏ là nút sóng)
* Đầu B cố định (nút sóng):
Phương trình sóng tới và sóng phản và u 'B   Acos2 ft 
xạ tại B: uB  Acos2 ft
Acos(2 ft   )
Phương trình sóng tới và sóng phản xạ tại M cách B một khoảng d là:
d
d
uM  Acos(2 ft  2

n
ú
t

s
ó
n



) và u 'M  Acos(2 ft  2





)
Phương trình sóng dừng tại M: uM  uM  u 'M


d 
d
u  2Acos(2 
)cos(2 ft 
)  2Asin(2 )cos(2 ft 

)
M
2
2

2
d 
d
 2A cos(2 
)  2A sin(2 )
Biên độ dao động của
phần tử tại M: A
M

2 


* Đầu B tự do (bụng sóng):
Phương trình sóng tới và sóng phản xạ tại B: uB  u 'B  Acos2 ft
Phương trình sóng tới và sóng phản xạ tại M cách B một khoảng d là:
d
d
uM  Acos(2 ft  2

) và u 'M  Acos(2 ft  2
)


Phương trình sóng dừng tại M: uM  uM  u 'M
d
u  2Acos(2 )cos(2 ft)
M


d
Biên độ dao động của phần tử tại M: AM  2A cos(2 )


x
Lưu ý: * Với x là khoảng cách từ M đến đầu nút sóng thì biên độ: AM  2A sin(2 )

d
* Với x là khoảng cách từ M đến đầu bụng sóng thì biên độ: AM  2A cos(2 )

III. GIAO THOA SÓNG
Giao thoa của hai sóng phát ra từ hai nguồn sóng kết hợp S1, S2 cách nhau một khoảng l:
Xét điểm M cách hai nguồn lần lượt d1, d2
Phương trình sóng tại 2 nguồn u1  Acos(2 ft  1 ) và u2  Acos(2 ft  2 )
Phương trình sóng tại M do hai sóng từ hai nguồn truyền tới:
d1
và u2M  Acos(2 ft  d 2

u1M  Acos(2 ft 
  2 )

2
2

)



1

d1 u d2M2 1  2
Phương trình giaod thoa
sóng tại
uM =
1M +
cosM:2
ft  u

1  d2




u
2Acos




M




2


2



d d

với     

2A cos
 1 2
Biên độ dao động tại M: A 




l 
– 
l
k
 2

M

Chú ý: * Số cực đại:


* Số cực tiểu:

–




2 
(k  Z)

1





2


l 1 
 
l
k
 2

–1


(k  Z)





2

2



2

2


1. Hai nguồn dao động cùng pha (  
l
1   2  0 )
k
* Điểm dao động cực đại: d1 – d2 = k
(kZ)
l
Số đường hoặc số điểm (không tính hai nguồn): 



* Điểm dao động cực tiểu (không dao động): d1 – d2 = (2k+1)
Số đường hoặc số điểm (không tính hai nguồn): 
 2
2. Hai nguồn dao động ngược pha:(  

1  2   )

l



(kZ)

2
1
l 1
– k 
 2

* Điểm dao động cực đại: d1 – d2 = (2k+1)

(kZ)
2

l

1

Số đường hoặc số điểm (không tính hai nguồn): 
– k
 2
 2
* Điểm dao động cực tiểu (không dao động): d1 – d2 = k (kZ)
l
l

Số đường hoặc số điểm (không tính hai nguồn):   k 



l 1



Chú ý: Với bài toán tìm số đường dao động cực đại và không dao động giữa hai điểm M, N cách hai nguồn lần
lượt là d1M, d2M, d1N, d2N.
Đặt dM = d1M - d2M ; dN = d1N - d2N và giả sử dM < dN.
+ Hai nguồn dao động cùng pha:
 Cực đại: dM < k < dN
 Cực tiểu: dM < (k+0,5) < dN
+ Hai nguồn dao động ngược pha:
 Cực đại:dM < (k+0,5) < dN
 Cực tiểu: dM < k < dN
Số giá trị nguyên của k thoả mãn các biểu thức trên là số đường cần tìm.
IV. SÓNG ÂM
1. Cư I= W = P
ờng tS S
độ
âm:
Với W (J), P (W) là năng lượng, công suất phát âm của nguồn
2
2
S (m ) là diện tích mặt vuông góc với phương truyền âm (với sóng cầu thì S là diện tích mặt cầu S=4πR )
2. Mức cường độ âm
I
L(B)  lg Hoặc L(dB)  10.lg

I
I0

-12

I0

2

Với I0 = 10 W/m ở f = 1000Hz: cường độ âm chuẩn.
3. * Tần số do đàn phát ra (hai đầu dây cố định  hai đầu là nút sóng)
v ( k  N*)
f k
v
2l
Ứng với k = 1  âm phát ra âm cơ bản có f1 
2l
tần số
k = 2,3,4… có các hoạ âm bậc 2 (tần số 2f1), bậc 3 (tần số 3f1)…
* Tần số do ống sáo phát ra (một đầu bịt kín, một đầu để hở  một đầu là nút sóng, một đầu
là bụng sóng)
v ( k  N)
f  (2k  1)
v
4l
Ứng với k = 0  âm phát ra âm cơ bản có f1 
4l
tần số
k = 1,2,3… có các hoạ âm bậc 3 (tần số 3f1), bậc 5 (tần số 5f1)…
V. HIỆU ỨNG ĐỐP-PLE

1. Nguồn âm đứng yên, máy thu chuyển động với vận tốc vM.
* Máy thu chuyển động lại gần nguồn âm thì thu được âm có
tần số:
* Máy thu chuyển động ra xa nguồn âm thì thu được âm có
tần số:

vv
f ' v M f
vv
f "  f vM

2. Nguồn âm chuyển động với vận tốc vS, máy thu
đứng yên.
* Máy thu chuyển động lại gần nguồn âm với vận tốc vM thì thu được âm có
tần số:

v

f'
v  vS f



* Máy thu chuyển động ra xa nguồn âm thì thu được âm có
tần số: Với v là vận tốc truyền âm, f là tần số của âm.

f"


v

fv

v
S

v
f ' vM
 vfS v
Máy thu chuyển động lại gần nguồn thì lấy dấu “+” trước vM, ra xa thì lấy dấu “-“.
Nguồn phát chuyển động lại gần nguồn thì lấy dấu “-” trước vS, ra xa thì lấy dấu “+“.

Chú ý: Có thể dùng công thức tổng quát:


1. Dao động điện
từ

CHƢƠNG IV: DAO ĐỘNG VÀ SÓNG ĐIỆN TỪ
*Điện tích tức thời q = q0cos(t + )
q
q
*Hiệu điện thế (điện áp) tức thời u   0 cos( t  ) U
cos( t  )
C
C
0


*Dòng điện tức thời i = q’ = -q0sin(t + ) = I0cos(t +

 +
)
2

*Cảm
ứng
từ:
B

B0cos
(
t


)2
1
là tần số góc riêng
Trong
LC
đó:


T  2 LC là chu kỳ riêng
f

là tần số riêng


1
2 LC

0

I0q


0q


LC


L
q0 0  I 0
C
 LI

I0
U

2

0

C


C
* Năng lượng điện
trường: W



1

2

Cu 

1

qu 

q


2
0

2
q0

0
0

Wđ
*N
ă
n
g
l

ư
ợ
n
g
t
ừ
tr
ư
ờ
n
g
:

Wsin (t
 )


L
i
2



0

l
ư
ợ
n
g

đ
i
ệ
n
t
ừ
:

2

1

q

*N
ă
n
g

2
C

2

0

Chú ý: + Mạch dao động có tần số góc , tần số f và chu kỳ T thì
Wđ và Wt biến thiên với tần số góc 2, tần số 2f và chu
kỳ T/2
+ Mạch dao động có điện trở thuần R  0 thì dao động sẽ tắt dần.

Để duy trì dao động cần cung
2 2 2
cấp cho mạch một năng
lượng có công suất:

2
2L
+ Khi tụ phóng điện thì q và u
giảm và ngược lại
+ Quy ước: q >q02 ứng với bản tụ ta xét tích điện dương thì i > 0
ứng với dòng điện chạy đến bản tụ mà ta xét.

W
0

=
1 2
W LI
đ

W
t

2. Sự tƣơng tự giữa dao động điện và dao động cơ

W

Đại lƣợng cơ
x

Đại lƣợng điện
q



v

i

1

m

L

k

1
C

C
U

1
q
U

2

I R

U 0 RC
 C R
U0

Dao động cơ
2
x” +  x
=0


D


k
m

x = Acos(t +

q=