Bài giảng nguyên nhân gây bệnh theo y học cổ truyền

NGUYÊN NHÂN GÂY BỆNH
NGUYÊN NHÂN BÊN NGOÀI (LỤC DÂM, LỤC TÀ)
- 6 THỨ KHÍ GÂY BỆNH: PHONG (GIÓ), HÀN (LẠNH),
THỬ (NẮNG), THẤP (ẨM THẤP), TÁO (ĐỘ KHÔ), HỎA
(NHIỆT).
• GẮN VỚI MÙA: PHONG MÙA XUÂN, HÀN MÙA ĐÔNG
NHIỆT MÙA HÈ .V..
• THƯỜNG PHỐI HỢP VỚI NHAU: PHONG HÀN, PHONG
THẤP ...
- PHÂN BIỆT BỆNH VỚI NỘI NHÂN.

2/08

1


1- PHONG:
+ ĐẶC TÍNH:
• DƯƠNG TÀ, ĐI LÊN, RA NGOÀI GÂY BỆNH PHẦN
TRÊN, NGOÀI DA LÔNG.
• DI ĐỘNG, BIẾN HÓA.
• XUẤT HIỆN ĐỘT NGỘT, NGỨA.
+ CÁC BỆNH (NGOẠI PHONG)
• PHONG HÀN: CẢM LẠNH, ĐAU DÂY THẦN KINH, BAN
CHẨN DỊ ỨNG.
• PHONG NHIỆT: CẢM MẢO, VIÊM KẾT MẠC, VIÊM
KHỚP.
• PHONG THẤP: VIÊM KHỚP THẤP, ĐAU DÂY THẦN
KINH NGOẠI BIÊN.
+ NỘI PHONG (CAN PHONG)
• SỐT CAO CO GIẬT, TAI BIẾN MẠCH MÁU NÃO.

2/08

2


2/08

2- HÀN
+ ĐẶC TÍNH:
• ÂM TÀ, LÀM TỔN THƯƠNG DƯƠNG KHÍ
• GÂY NGƯNG TRỆ, GÂY ĐAU TẠI CHỖ.
• GÂY CO QUẮP
+ CÁC BỆNH (NGOẠI HÀN):
• PHONG HÀN:
• HÀN THẤP: ỈA CHẢY, NÔN MỬA, ĐAU BỤNG DO
LẠNH.
+ CHỨNG NỘI HÀN (DO DƯƠNG HƯ)
• TÂM PHẾ DƯƠNG HƯ: TẮC VÀNH MÙA LẠNH,
HEN DO THẬN DƯƠNG HƯ KHÔNG NẠP KHÍ.
• TỲ VỊ HƯ HÀN
• THẬN DƯƠNG HƯ:
• DƯƠNG KHÍ KÉM -> VỆ KHÍ CŨNG KÉM -> DỄ
CẢM LẠNH.

3


3- THỬ (NẮNG MÙA HÈ)
+ ĐẶC TÍNH:
• GÂY SỐT, KHÁT, RA MỒ HÔI, VIÊM NHIỆT.

• LÊN TRÊN, TẢN RA NGOÀI, MẤT TÂN DỊCH
• PHỐI HỢP VỚI THẤP GÂY ỈA CHẢY LỴ
+ CÁC CHỨNG HAY GẶP:
• THƯƠNG THỬ: SỐT, VẬT VÃ KHÁT NƯỚC, MỆT
MỎI VÀO MÙA HÈ.
• TRÚNG THỬ: NHẸ HOA MẮT CHÓNG MẶT NHỨC
ĐẦU, NẶNG ĐỘT NHIÊN HÔN MÊ, NGẤT KHÒ KHÈ.
• THỬ THẤP: ỈA CHẢY NHIỄM TRÙNG, LỴ

2/08

4


4- THẤP: (ĐỘ ẨM THẤP)
+ ĐẶC TÍNH:
• NẶNG NỀ TÊ BÌ VẬN ĐỘNG KHÓ KHĂN
• BÀI TIẾT RA CHẤT ĐỤC (THẤP TRỌC), TIỂU ĐỤC,
CHÀM NƯỚC ĐỤC.
• GÂY DÍNH NHỚT
• LÀ ÂM TÀ, TỔN THƯƠNG DƯƠNG KHÍ, CẢN TRỞ LƯU
THÔNG KHÍ HUYẾT GÂY PHÙ.
+ CÁC CHỨNG NGOẠI THẤP:
• PHONG THẤP
• HÀN THẤP
• THẤP CHẨN (BỆNH CHÀM)
• THẤP NHIỆT (NHIỄM TRÙNG ĐƯỜNG TIÊU HÓA, TIẾT
NIỆU)
+ CHỨNG NỘI THẤP: TỲ HƯ KHÔNG VẬN HÓA ĐƯỢC
THỦY THẤP.

• Ở THƯỢNG TIÊU: NẶNG ĐẦU HOA MẮT, TỨC NGỰC, 5
2/08
CHẬM TIÊU


5-TÁO:
+ ĐẶC TÍNH:
• KHÔ GÂY TỔN THƯƠNG TÂN DỊCH, GÂY HÁO, TÁO, NỨT LẺ
+ CHỨNG NGOẠI TÁO:
• LƯƠNG TÁO: CẢM LẠNH VỀ MÙA THU
• ÔN TÁO: BỆNH TRUYỀN NHIỄM VỀ MÙA THU, SỐT XUẤT
HUYẾT, VIÊM NÃO NHẬT BẢN: SỐT, PHIỀN KHÁT MÊ SẢNG
HÔN MÊ
+ CHỨNG NỘI TÁO: BẨM TỐ TẠNG NHIỆT: NÓNG, KHÁT, TÁO
BÓN.
6- HỎA:
+ ĐẶC TÍNH:
• GÂY SỐT: SỐT CAO PHIỀN KHÁT; VIÊM NHIỆT Ở TRÊN: MỒM,
LƯỠI, ĐẦU, MẮT.
• LÀM HAO TỔN TÂN DỊCH; GÂY CHẢY MÁU, PHIỀN TÁO
+ CÁC CHỨNG HỎA:
• HỎA ĐỘC NHIỆT ĐỘC: BỆNH NHIỄM TRÙNG, VIÊM HỌNG, PHỔI,
BỆNH TRUYỀN NHIỄM GIAI ĐOẠN TOÀN PHÁT.
• THẤP NHIỆT: TRUNG HẠ TIÊU
6
• 2/08
TÁO NHIỆT, THỬ NHIỆT


B. NGUYÊN NHÂN BÊN TRONG (THẤT TÌNH)

- BẢY THỨ TÌNH CHÍ GÂY BỆNH: HỈ (VUI), NỘ (GIẬN),
ƯU (BUỒN), TƯ (LO), BI (NGHĨ), KHỦNG (SỢ), KINH
(KINH SỢ).
- TÌNH CHÍ BỊ KINH ĐỘNG QUÁ MỨC(TRESS) GÂY: MẤT
CÂN BẰNG ÂM DƯƠNG KHÍ HUYẾT, TẠNG PHỦ, KINH
LẠC GÂY: CAO HUYẾT ÁP, SUY NHƯỢC THẦN KINH,
BỆNH DẠ DÀY .V.. GIẬN QUÁ HẠI CAN, MỪNG QUÁ
HẠI TÂM, LO NGHĨ QUÁ HẠI TỲ, LO QUÁ HẠI PHẾ, SỢ
HÃI QUÁ HẠI THẬN.
- ĐẶC BIỆT HAY LÀM TỔN THƯƠNG 3 TẠNG:
– TÂM: KINH QUÍ (CHÍNH SUNG)
– CAN: TINH THẦN UẤT ỨC SUY NHƯỢC THẦN KINH
– TỲ: ĂN UỐNG KÉM
2/08

7


C. NGUYÊN NHÂN KHÁC
1- ĐÀM ẨM: ĐÀM CHẤT ĐẶC, ẨM CHẤT TRONG
+ NGUỒN GỐC:
• DO TÂN DỊCH NGƯNG TRỆ TẠO THÀNH.
• DO LỤC DÂM, THẤT TÌNH ẢNH HƯỞNG ĐẾN 3 TẠNG
TỲ, PHẾ, THẬN GÂY Ứ ĐỌNG TÂN DỊCH HÓA THÀNH
ĐÀM ẨM.
• ĐÀM ẨM THEO KHÍ ĐI CÁC NƠI GÂY BỆNH.
+ VỊ TRÍ ĐÀM GÂY BỆNH
• ĐÀM Ở PHẾ, TÂM, VỊ, Ở NGỰC, NGHỊCH LÊN: HUYỀN
VỰNG
• ẨM: TRÀN RA CƠ NHỤC GÂY PHÙ, VÀO NGỰC: HO; Ở

TỲ VỊ: RỐI LOẠN TIÊU HÓA
+ NHỮNG BỆNH:
• PHONG ĐÀM; NHIỆT ĐÀM; HÀN ĐÀM
• THẤP ĐÀM
• LOA LỊCH
2/08
8
• HUYỀN ÂM: TRÀN DỊCH MÀNG PHỔI


2. HUYẾT Ứ:
• XUNG HUYẾT CỤC BỘ, GÂY THIẾU OXY CỤC BỘ,
GÂY HOẠI TỬ
• ĐAU: CỐ ĐỊNH, DO SUNG HUYẾT CHÈN ÉP
• SƯNG THÀNH KHỐI
• CHẢY MÁU DO THOÁT QUẢN
3. ĂN UỐNG, SANG CHẤN, TRÙNG THÚ CẮN.

2/08

9


Bng túm tt nguyờn nhõn gõy bnh
Yếu tố

Đặc tính

Bệnh

Phong

- Đi lên, đi ra
- Di chuyển, biến hóa
- Xuất hiện đột ngột, ngứa

-Phong hàn
- Phong nhiệt
- Phong thấp

- Nội phong

- Co giật, tai biến

- Tổn thương dương khí
- Gây ngưng trệ
- Đau, co quắp

- Phong hàn
- Phong thấp

Nội hàn(dương hư)

- Tâm phế dương hư
- Tỳ vị hư
- Thận dương hư

- Gây sốt, khát, mồ hôi, viêm
nhiệt
- Lên trên ra ngoài, mất tân

dịch
- Phối hợp với thấp

-Thương thử
-Trúng thử
-Thấp thử

Hàn

Thử

2/08

10


Thấp

Táo

Hỏa
2/08

- Nặng nề, tê, bì, vận động
khó khăn
- Bài tiết chất đục( tiểu,
chàm)
- Dính nhớt, gây phù
- Tổn thương dương khí, cản
trở lưu thông khí huyết

-Hàn thấp
- Thấp nhiệt
- Phong thấp
- Thấp chẩn

Nội thấp

-Thượng tiêu
-Hạ tiêu

- Gây tổn thương tân dịch, -Lương táo
háo, nứt lẻ
-Ôn tháo
Nội táo

Bẩm tố tạng nhiệt,
táo

- Gây sốt, gây viêm ở trên
- Tổn thương tân dịch
- Gây chảy máu, phiền táo

-Hỏa độc, nhiệt độc
-Thấp nhiệt
-Táo nhiệt
-Thử nhiệt

11

Thất
tình

- Làm mất cân bằng âm dư
ơng, khí huyết, kinh lạc
- Gây tổn thương tạng phủ

- Tăng huyết
- Suy nhược thần
kinh
-Viêm lóet dạ dày
-Mất ngủ

Đàm

- Do ứ động tân dịch tạo
thành
- Do 3 tạng phế, thận, tỳ
suy giảm

- Phong, thấp, nhiệt
đàm
- Loa lịch
- Huyễn ẩm( tràn
dịch)
-Yờm ẩm( phù hen
suyễn)

Huyết

ứ

- Xung huyết, thiếu oxy cục - Đau đầu, thiểu
bộ, gây hoại tử
năng tuần hoàn
- Đau, sưng
- Viêm tắc mạch..
- Chảy máu

ẩm

2/08

12