Bài tập cá nhân 1 Luật Dân sự module 1 Trong trường hợp pháp luật không quy định và các bên không có thoả thuận thì có thể áp dụng tập quán

Bài tập cá nhân 1 Luật Dân sự module 1 - Trong trường hợp pháp luật
không quy định và các bên không có thoả thuận thì có thể áp dụng
tập quán
Chuyên mục Bài tập cá nhân, Luật Dân sự 1

Đề bài: Điều 3 Bộ luật dân sự năm 2005 qui định: “Trong trường hợp pháp luật không quy định
và các bên không có thoả thuận thì có thể áp dụng tập quán”. Hãy chỉ ra những nguyên nhân,
điều kiện áp dụng tập quán để giải quyết các tranh chấp dân sự của các chủ thể. Nhận xét của
bản thân về việc pháp luật cho phép áp dụng tập quán.

Bài làm:

Luật Dân sự điều chỉnh các quan hệ đa dạng, phức tạp về nhiều phương diện: chủ thể, khách
thể, nội dung; hơn nữa những quan hệ này không ngừng phát triển cùng với sự phát triển của xã
hội nói chung và khoa học kĩ thuật nói riêng. Hoạt động áp dụng pháp luật sẽ thực sự hiệu quả
nếu có một hệ thống văn bản quy phạm pháp luật hoàn chỉnh, bao quát được toàn bộ các quan
hệ xã hội phát sinh trong đời sống hàng ngày thuộc đối tượng điều chỉnh của Luật Dân sự. Tuy
nhiên trên thực tế điều này rất khó thực hiện. Chính vì vậy, để khắc phục hiện tượng này, Bộ
Luật Dân sự (BLDS) đã đưa ra nguyên tắc áp dụng tập quán, tương tự pháp luật (Điều 3 –
BLDS 2005).

Tập quán được hiểu một cách chung nhất là thói quen trong ứng xử của cộng đồng hay những
quy tắc xử sự chung được hình thành một cách tự phát trong cộng đồng dân cư, được lưu
truyền chủ yếu theo phương thức truyền miệng, được bảo đảm thực hiện bằng các biện pháp
cưỡng chế phi nhà nước. Như vậy, áp dụng tập quán là sử dựng các xử sự được cộng đồng địa
phương, dân tộc thừa nhận như là chuẩn mực ứng xử đối với các thành viên trong cộng đồng
dân tộc, địa phương đó”. Điều 3 BLDS 2005 quy định: Trong trường hợp pháp luật không quy
định và các bên không có thỏa thuận thì có thể áp dụng tập quán” . Có nhiều nguyên nhân và
điều kiện của việc áp dụng tập quán vào giải quyết các tranh chấp dân sự, cụ thể như sau:

1. Nguyên nhân:

Thứ nhất, do thực tiễn đời sống dân sự phong phú, sống động, rộng lớn mà pháp luật dân sự
không thể bao quát hết. Khi ban hành các văn bản pháp luât, nhà lập pháp không thể “dư liệu”
hết được các quan hệ xã hội cần thiết phải điều chỉnh bằng pháp luật. Việc này tạo “lỗ hổng”
trong pháp luật dân sự. Hơn nữa các quy định của pháp luật tồn tại dưới dạng tĩnh tương đối
(chỉ thay đổi khi bị sửa đổi) những các quan hệ xã hội lại biến đổi không ngừng dẫn đến những


trường hợp không có quy phạm pháp luật điều chỉnh một quan hệ xã hội đang tồn tại. Bên cạnh
đó nguyên tắc pháp chế trong lĩnh vực dân sự đòi hỏi cơ quan nhà nước không thể từ chối giải
quyết tranh chấp theo yêu cầu của người dân với lý do không có quy phạm pháp luật điều chỉnh
quan hệ xã hội được yêu cầu, Xuất phát từ hiện tượng này, BLDS đã đưa ra nguyên tắc áp dụng
tập quán trong giải quyết các tranh chấp dân sự

Thứ hai, tập quán xuất hiện và tồn tại trong cuộc sống con người trên mọi lĩnh vực, mọi giai
đoạn phát triển. Giá trị của tập quán là ở tính quy phạm, nó đảm bảo cho hành vi của cá nhân,
cộng đồng được vận hành theo một trình tự nhất định. Tập quán xã hội mang tính phổ biến ràng
buộc chung đối với nhiều người và chi phối lối sống cũng như hoạt động xã hội của từng cá
nhân. Vậy nên việc áp dụng tập quán còn tránh được sự phức tạp.

2. Điều kiện:

Thứ nhất, quan hệ xã hội phá sinh tranh chấp cần giải quyết thuộc đối tượng điều chỉnh của
Luật Dân sự.

Thứ hai, chỉ áp dụng tập quán nếu quan hệ pháp luật đó chưa được pháp luật quy định hoặc
không có thoả thuận. Chẳng hạn ở miền núi bà con dân tộc có tập quán xác nhân quyền sở hữu
của người dầu tiên phát hiện tổ ong trong rừng bằng cách đánh dấu bằng cành lá có thể được
áp dụng mặc dủ căn cứ xác lập quyền sở hữu này không được BLDS quy định

Thứ ba, nguyên tắc đó không được trái với các nguyên tắc được quy định trong BLDS, trước hết
là các nguyên tắc cơ bản được quy định tại các Điều 2, 4, 5, 6, 8, 9 và 11, trong đó đặc biệt là
nguyên tắc tôn trọng đạo đức truyền thống tốt đẹp (Điều 4)

Thứ tư, tập quán đó đã trở thành thông dụng, được đông đảo mọi người sinh sống trên cùng địa
bàn hoặc cùng hành nghề trên cùng một lĩnh vực thừa nhận.

3. Nhận xét của bản thân về việc pháp luật cho phép sử dụng tập quán:

Từ quy định tại điều 3 BLDS 2005, có thể khẳng định tập quán chính thức được thừa nhận tham
gia điều chỉnh các quan hệ xã hội như các quy tắc do nhà nước đặt ra. Tập quán ở đây không
chỉ điều chỉnh hành vi hiện thực mà còn cả hành vi mang tính siêu thực của đời sống tâm linh tín
ngưỡng. Vì vậy, việc pháp luật thừa nhận cho phép áp dụng tập quán đã góp phần rất lớn vào
việc tạo nên pháp luật và nâng cao hiệu quả pháp luật vì nó thường được nhân dân tự giác thực


hiện, là yếu tố góp phần thúc đẩy việc xác lập các hành vi hợp pháp tích cực. Hơn nữa, việc này
còn góp phần khắc phục tình trạng thiếu pháp luật, khắc phục lỗ hổng của pháp luật thành văn,
đảm bảo tính hợp lý, tiến bộ vì lợi ích của nhân dân

Tuy nhiên do tập quán tồn tại ở dạng bất thành văn nên thường được hiểu một cách ước lệ, nó
có tính tản mạn, địa phương, khó bảo đảm có thể được hiểu và thực hiện một cách thống nhất
trong phạm vi rộng. Không những thế, so với pháp luật, phạm vi tác động, tính bắt buộc và các
biện pháp bảo đảm cũng như khả năng linh hoạt trong điều chỉnh của tập quán thấp hơn, và tập
quán thường có tính bảo thủ, khó thay đổi, tồn tại chủ yếu thông qua truyền miệng hoặc dưới
dạng mô thức hành vi mẫu cứng nhắc, không cụ thể về nội dung nên quá trình áp dụng thường
thụ động và dẫn đến sự tuỳ tiện.

Tóm lại, để tập quán pháp luật phát huy hiệu quả cao khi tham gia điều chỉnh các quan hệ xã hội
trong lĩnh vực dân sự, cần có một hệ thống giải pháp đồng bộ, trong đó có những giải pháp quan

trọng như: Tập hợp tập quán theo các tiêu chí cụ thể, hoàn thiên pháp luật quy định về tập quán
theo nguyên tắc hài hoà, phù hợp, tránh xu hướng coi nhẹ cũng như quá đề cao vai trò của tập
quán; phát huy vai trò của cá nhân, tổ chức có uy tín trong việc áp dụng tập quán, xây dựng các
quy phạm pháp luật định nghĩa về tập quán…

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Trường Đại học Luật Hà Nội, Giáo trình Luật Dân sự Việt Nam, tập 1, NXB CAND, Hà Nội
2006
2. TS.Lê Đình Nghị (chủ biên), Giáo trình Luật Dân sự Việt Nam, tập 1, NXB Giáo dục Việt Nam
3. LG.Nguyễn Đức Giao, LG.Trần Huyền Nga, Tìm hiểu pháp luật, 400 câu giải đáp về Bộ Luật
Dân sự Việt Nam, NXB TP Hồ Chí Minh
4. Bộ Luật Dân sự 2005, NXB Tư pháp
5. Tạp chí pháp luật, số 6-12/2004