Kỹ thuật trồng và chăm sóc nhãn tiêu da bò

2014
KỸ THUẬT TRỒNG VÀ CHĂM SÓC

NHÃN TIÊU DA BÒ

Nhóm sinh viên thực hiện:
Lý Văn Thảo
Nguyễn Minh Quân
Nguyễn Tấn Lộc
Trương Công Hậu
Phạm Hữu Nghị
Phạm Thùy Vi
Trịnh Mỷ Diên

Học phần: Cây ăn trái – NN361


A. Giới thiệu
Nhãn có tên khoa học là Euphoria longana hay Dimocarpus
longan, thuộc họ Sapindaceae. Trong 100g thịt quả chứa: 109,0
calo; 1,0g protein; 0,5g chất béo; 12,38-22,55% đường tổng số;
+28,0 I.U. Vit A; 43,12-163,70mg Vit C; 196,5mg Vit
K,...Như vậy, quả nhãn ngoài các chất khoáng thì độ đường,
vitamin C và K khá cao là các chất dinh dưỡng rất cần cho sức
khỏe của con người, thích hợp với ăn tươi. Nhãn tươi và nhãn
chế biến là mặt hàng giá trị có thị trường tiêu thụ cả trong và
ngoài nước. Nhãn ở miền Nam được xuất khẩu sang các nước
như Trung Quốc, Đài Loan, Campuchia, Lào, ..
Giống nhãn tiêu da bò còn được gọi là Tiêu Huế. Đây là giống được trồng phổ biến do
có khả năng sinh trưởng rất cao. Năng suất ổn định, cây 8-10 năm tuổi có năng suất
trung bình 120-180kg/cây/năm. Trọng lượng quả trung bình 8-12g. Thịt quả màu trắng

đục, dầy thịt 5-6 mm, tỷ lệ % thịt/quả 60-65%, độ Brix 20-23%. Cấu trúc thịt: khá ráo,
dai. Mùi vị ngọt trung bình, ít thơm.
YÊU CẦU SINH THÁI
Nhiệt độ: Nhãn thường được trồng chủ yếu trong vĩ độ từ 15-28o Bắc và Nam của xích
đạo. Nhiệt độ bình quân hàng năm 21-27oC thích hợp cho cây sinh trưởng và phát
triển.
Lượng mưa: Nhãn cần lượng mưa thích hợp hàng năm khoảng 1300-1600mm. Lúc cây
ra hoa gặp thời tiết nắng ấm, tạnh ráo có lợi cho việc thụ phấn, đậu quả tốt và năng
suất sẽ cao.
ánh sáng: Nhãn cần nhiều ánh sáng, thoáng. Trong quá trình sinh trưởng và phát triển,
cây nhãn thích hợp với ánh sáng tán xạ hơn ánh sáng trực xạ. ánh sáng chiếu được vào
bên trong tán giúp cây phát triển và thường sai trái, ánh sáng còn giúp đậu trái, vỏ
bóng và vị ngọt, ngon.
Nước: Nhãn là cây ưa ẩm nhưng không chịu úng và rất dễ nhạy cảm với việc ngập
nước kéo dài. Ngược lại, nếu gặp khô hạn trong thời gian dài sẽ làm cho cây sinh
trưởng chậm, ra hoa và đậu trái khó khăn.
Đất đai: Đất cát pha thịt, đất đỏ, đất phù sa có thành phần cơ giới nhẹ thích hợp cho
việc trồng nhãn hơn trên các loại đất khác. Cây nhãn sinh trưởng tốt trong điều kiện
đất thoát nước, tơi xốp, pH nước khoảng 5,5-6,5.


B. Cách nhân giống, tiêu chuẩn chọn giống tốt
1. Cách nhân giống:
1.1 Chiết cành:
Đây là phương pháp nhân giống phổ biến nhất trên nhãn, thời điểm chiết tốt
nhất là vào đầu mùa mưa. Chọn cành chiết trên cây mẹ có năng suất cao, phẩm
chất tốt, sinh trưởng tốt, không nhiễm sâu bệnh hại quan trọng. Chọn cành chiết
có đường kính 0.8-1.5cm, chiều dài từ 0.5-0.8m, tùy giống. Dùng dao bén
khoanh vỏ cành 1 đoạn dài từ 0.5-1 cm cách ngọn cành 0.5-0.8m tùy giống, cạo
sạch vỏ (có thể dùng chất kích thích ra rễ thoa phía trên vết khoanh), dùng bao

nylon bó chỗ khoanh lại, khoảng 1-2 tuần thì tiến hành bó bầu. Vật liệu bó bầu
có thể là rễ lục bình, bột xơ dừa. Khoảng 1,5-2 tháng sau khi bó bầu sẽ ra rễ,
khi rễ thứ cấp ra đều và chuyển sang màu vàng lợt thì cắt xuống giâm đến khi
cây ra được 1 đợt đọt và bắt đầu già thì có thể đem trồng.
1.2 Ghép mắt :
Phương pháp này được áp dụng trong trường hợp cần thay đổi giống nhanh từ
giống nhãn có phẩm chất kém sang giống có năng suất cao và phẩm chất
ngon. Từ các gốc nhãn có sẵn, sẽ ghép giống cần ghép vào. Trường hợp này
thường áp dụng kiểu ghép chữ U hoặc chữ H. Dùng dây PE quấn kín mối ghép,
sau 2-3 tuần tháo dây ra, khoảng 5 ngày sau tiến hành cắt ngọn gốc ghép. Hiện
nay phương pháp ghép cành trên nhãn cũng được áp dụng rộng rãi để nhân
nhanh các giống nhãn có phẩm chất tốt, năng suất cao phổ biến ra sản xuất.

Hình : Thay giống mới trên cây nhãn bằng phương pháp mắt
2. Tiêu chuẩn cây giống tốt:
Thân cây thẳng, vững chắc. Chiều cao cây giống từ 80 cm trở lên (đối với cây
ghép), từ 60 cm trở lên (đối với cây chiết). Đường kính cành giống từ 1,0-1,2 cm
(đo cách vết ghép khoảng 2 cm về phía trên đối với cây ghép), từ 0,8 cm trở lên (đo
cách mặt giá thể bầu ươm 10 cm đối với cây chiết). Có 2 hoặc hơn 2 cành (đối với
cây ghép) và chưa phân cành hoặc có hơn 2 cành (đối với cây chiết). Có 1-2 đọt lộc
mới sinh ra sau ghép hoặc chiết. Số lá trên thân chính hiện diện đầy đủ từ vị trí
chiều cao cây đến ngọn. Lá đã trưởng thành, xanh tốt và có hình dạng, kích thước
đặc trưng của giống.


C. Thiết kế vườn
1. Đào mương lên líp
Vùng đất thấp như ở ĐBSCL cần phải đào mương lên líp nhằm xả phèn, mặn và
nâng cao tầng canh tác. Líp có chiều rộng trung bình 7-8 m, mương rộng 2-3 m,
sâu 1-1,5 m. Vùng đất cao phải chọn nơi có nguồn nước để tưới cho cây nhãn vào

mùa nắng.

Hình. Líp trồng nhãn ở ĐBSCL
2. Trồng cây chắn gió:
Khi qui hoạch vườn nhãn nên trồng cây chắn gió để hạn chế việc rụng hoa, trái
trong mùa mưa bão. Hàng cây chắn gió được trồng dọc theo phía ngoài, thẳng góc
với hướng gió.

Hình: Hàng cây chắn gió bảo vệ vườn
3. Khoảng cách trồng:
Trồng cây trong vườn có thể theo kiểu hình vuông, hình chữ nhật, hình nanh sấu
hoặc theo đường vành nón cho vườn đồi ở vùng đồi núi.
Khoảng cách trồng cây thường thay đổi từ 4-8m tùy vào giống, đất đai và mô hình
trồng. Giống nhãn Tiêu da bò là giống sinh trưởng rất mạnh nên có thể trồng thưa
hơn so với các giống nhãn khác.


Hình : Khoảng cách cây là 7 m (cây được tỉa cành hàng năm nên chưa giao tán lúc
7 năm tuổi)
Đối với vùng đất ở ĐBSCL có thể trồng với khoảng cách 5 x 4 m hoặc 6 x 5 m.
Sau 7-10 năm, khi cây giao tán thì tỉa bớt cây ở giữa (bỏ 1 cây, chừa 1 cây) để
tránh cạnh tranh ánh sáng. Tương tự, những vùng đất ở miền Đông Nam Bộ, miền
Trung và Duyên hải Nam Trung Bộ có thể trồng nhãn với khoảng cách trên.

D. Kỹ thuật trồng và chăm sóc:
1. Thời vụ trồng:
Vùng ĐBSCL, Đông Nam Bộ và Tây Nguyên bắt đầu trồng nhãn khi mùa mưa ổn
định, thường từ tháng 6-7 hàng năm.
2. Chuẩn bị hố và cách trồng:
Đồng Bằng Sông Cửu Long: nên làm mô trên đất đã được lên líp, mô đất đấp thành

hình tròn đường kính khoảng 0,6-0,8 m, độ cao thường là 0,3-0,6 m. Đất đấp mô
được trộn với 100-200 g hỗn hợp NPK 16-16-8, 0,5 - 1,0 kg vôi, 15-20 kg phân
hữu cơ hoai và tro trấu, 10-20g Regent để sát trùng. Khi trồng dùng dao cắt đáy
bầu, đặt cây xuống giữa mô và mặt bầu bằng với mặt mô, sau đó rạch theo chiều
dọc của bầu để kéo bao nilon lên và lắp đất lại nén đất xung quanh, cắm cọc giữ
chặt cây con. Sau đó dùng rơm hay cỏ khô đậy kín mô. Tưới nước giữ ẩm cho cây
mỗi ngày một lần nếu nắng khô, nếu có mưa thì ngưng tưới.
3. Tủ gốc giữ ẩm:
Hằng năm nên đắp thêm đất hay bùn ao vào chân mô. Vào mùa nắng cần phủ kín
xung quanh tán cây bằng rơm, thân đậu hay cỏ khô. Phải phủ cách xa gốc nhãn 20
cm để phòng nấm bệnh gây hại.


Hình : Tủ gốc giữ ẩm cho nhãn vào mùa nắng

4. Làm cỏ và trồng xen
Khi cây nhãn chưa khép tán cần làm sạch cỏ xung quanh gốc theo đường kính tán
cây, thông thường làm 4-5 đợt/năm kết hợp mỗi lần bón phân. Có thể trồng xen
một số loại cây khác trong vườn nhãn để lấy ngắn nuôi dài. Nên trồng xen cây họ
đậu để cải tạo đất và tạo nguồn phân hữu cơ cho cây nhãn.

Hình: Làm cỏ xung quanh gốc nhãn

Hình: Trồng xen đu đủ trong vườn nhãn

5. Tưới nước:
Cần cung cấp nước thường xuyên trong mùa nắng khi cây còn nhỏ, nhất là trên
vùng đất pha cát rất dễ bị thiếu nước. Cây trưởng thành chịu đựng khô hạn khá hơn
nhưng phải cung cấp đủ nước vào các giai đoạn cần thiết trong vụ nhãn.

Hình: Tưới nước cho nhãn bằng hệ thống tưới phun dưới tán cây.
Nên tưới nước cho cây từ khi bắt đầu ra hoa, trái phát triển và sau khi thu hoạch.
Bắt đầu ngưng tưới ngay khi xử lý ra hoa cho cây. Đến khi cây vừa nhú hoa thì tiến
hành tưới nước trở lại. Nếu trong thời gian ngưng tưới thấy có triệu chứng cây
thiếu nước thì có thể tưới nhẹ cho cây.
Tuy nhãn có thể chịu đựng được ngập trong thời gian ngắn nhưng cây phát triển
kém, do đó cần thoát nước kịp thời.
6. Tỉa cành và tạo tán
6.1 Tạo tán
Khi cây còn nhỏ cần tỉa bỏ ngọn cây cách mặt đất khoảng 0,8-1 m và những
cành dầy đặc, cành vượt, cành đan chéo nhau, trên thân cây. Tuyển chọn lại 3-4
cành phân bố đều theo các hướng, cách nhau 10-20 cm. Cành thứ nhất nên cách
mặt đất 50-80 cm.
Sau khi trồng 12-18 tháng tiến hành tỉa bỏ những cành mọc thẳng đứng, cành
hướng vào giữa tán cây, cành bị che khuất mọc gần gốc,...nên theo định hướng
tạo dáng cây có một bộ khung cơ bản thông thoáng.
6.2 Tỉa cành
Việc cắt, tỉa cành cho cây thông thoáng giúp các cành trong tán cây có thể nhận
được đầy đủ ánh sáng làm cho quá trình quang hợp của cây được đầy đủ.
Mức độ cắt tỉa ở cây nhãn còn tùy thuộc vào giống, tuổi cây, trạng thái sức
khỏe của cây, mùa vụ,…để có thể quyết định đốn đau hay cắt nhẹ.
Sau khi thu hoạch xong cần cắt bỏ đồng loạt những đọt đã mang trái hay không
mang trái ở vụ trước nhằm tạo ra bộ tán đều và đồng loạt. Cắt bỏ những cành bị
sâu bệnh, cành mọc nằm bên trong tán.


Hình: Cắt đọt cành sau khi thu hoạch
7. Bón phân
Dinh dưỡng là yếu tố chính ảnh hưởng đến sự hình thành trái (ngoại trừ các yếu tố

như thời tiết, nhiệt độ và lượng mưa). Bón phân hợp lý sẽ làm cho năng suất được
ổn định. Thiếu phân, đặc biệt là thiếu đạm và kali sẽ làm cho trái rụng, trái nhỏ và
cơm mỏng. Việc cung cấp phân cũng giống như tưới nước đã ảnh hưởng trực tiếp
đến suốt vụ, đặc biệt là sự phát triển của chùm hoa, sự ra trái và thời kỳ sinh
trưởng, ra đọt ở vụ sau. Liều lượng phân bón cho nhãn cần căn cứ vào độ lớn của
cây, sản lượng quả hàng năm, giống và độ màu mỡ của đất để bón phân.
7.1 Bón phân thời kỳ kiến thiết cơ bản
Đối với cây 1-3 năm tuổi: sau khi trồng cây nhãn bắt đầu ra đợt đọt non thứ 2
thì bón phân. Năm đầu tiên cây còn nhỏ nên pha phân vào nước để tưới, phải
tưới cách gốc 20-25 cm để tránh phân làm cháy rễ. Hàng năm bón thêm phân
hữu cơ hoai mục 5-10kg/cây.
Bảng 1: Khuyến cáo bón phân cho cây nhãn ở thời kỳ kiến thiết cơ bản
Số đợt
bón

Phân Đạm

Phân Lân

N

Urê

P2O5

Super
lân

K2O

KCl

4-5

100

217,4

50

303,0

100

166,7

2

3-4

200

434,8

70

424,2

150

250,0

3

4

300

652,2

100

606,1

200

333,3

Tuổi
cây
(năm)

(đợt/năm)

1

Phân Kali

7.2 Bón phân thời kỳ khai thác
Đối với cây trên 3 năm tuổi: số lượng phân bón kể trên tăng dần từ 20-30% mỗi

năm và số lần bón được chia ra như sau:
Lần 1: Sau khi thu hoạch trái 1 tuần bón: 60%N + 60%P2O5 +25% K2O.


Lần 2: Trước khi cây ra hoa 5 tuần bón: 40% P2O5 + 25% K2O.
Lần 3: Đường kính quả khoảng 1cm bón: 40%N + 25% K2O.
Lần 4: Trước khi thu hoạch trái 1 tháng bón: 25% K2O.
- Hàng năm cần bón thêm phân hữu cơ hoai mục khoảng 10-20kg/gốc/ năm
hoặc bón phân tro trấu, xác thân đậu, vỏ đậu.
*Chú ý:
- Tùy tình hình sinh trưởng, năng suất nhãn của vụ trước mà gia giảm lượng
phân bón NPK cho vụ nhãn kế tiếp.
- Trước khi cây ra hoa, nếu bón phân không hợp lý (nhiều đạm) thì rất dễ dẩn
đến cây ra đọt quá mạnh, ức chế quá trình phân hóa mầm hoa. Do đó trong giai
đoạn này cần phải giảm bớt đạm, gia tăng hàm lượng lân và kali để lá sớm
thuần thục và trổ hoa sớm.
7.3 Phương pháp bón phân
- Vùng ĐBSCL: Cuốc rãnh xung quanh gốc theo hình chiếu tán cây, sâu 10-20
cm cho phân vào lấp đất lại tưới nước.
7.4 Phun phân bón qua lá:
Để bổ sung dinh dưỡng kịp thời cho cây, có thể dùng hình thức phun phân bón
qua lá.
- Sau khi thu hoạch, cắt tỉa cành xong, có thể phun một số loại phân bón qua lá
có hàm lượng đạm cao như N-P-K: 30-10-10, 40-4-4, 33-11-11,...nhằm giúp
cho bộ lá mới ra đều và khỏe mạnh.
- Sau khi khoanh vỏ khoảng 4-7 ngày, để thúc đẩy lá mau thuần thục và sớm
trổ, có thể dùng một trong các loại phân bón qua lá như Bloom Plus (Schultz)
N-P-K:10-60-10 (20gr/10 lít nước) hoặc MKP 0-52-34 (50gr/10 lít nước).
Không nên xịt các loại phân bón qua lá có hàm lượng đạm cao vào lúc này vì
có thể dẩn đến sự xuất hiện lá non mới, cây tiếp tục ra lá, không ra hoa hoặc

hoa ra không đều, dễ hình thành bông lá (trên chùm hoa có mang lá) và những
lá non mới này sẽ cạnh tranh dinh dưỡng với hoa, trái non.
- Trong giai đoạn từ khi trái non cho đến trước lúc thu hoạch, để bổ sung thêm
dinh dưỡng, có thể sử dụng các loại phân bón qua lá có hàm lượng đạm và kali
cao như N-P-K:13-10-21, 10-0-35, 25-10-17,5 .
8. Xử lý ra hoa trên giống nhãn Tiêu da bò:
8.1 Một số kinh nghiệm và kỹ thuật cần thiết khi xử lý ra hoa:


Hình : Khoanh vỏ trên thân cành
trên cây nhãn Tiêu da bò

Hình : Giai đoạn lá lụa trên
cây nhãn Tiêu da bò

- Cây nhãn Tiêu da bò 2 năm có thể cho được 3 vụ quả. Tuy nhiên, tỷ lệ ra hoa
tự nhiên là rất thấp, cho nên phải tiến hành biện pháp xử lý ra hoa. Kỹ thuật
khoanh vỏ trên cây (còn được gọi là khấc cành) để xử lý cho cây ra hoa là kỹ
thuật chính yếu.
- Sau khi thu hoạch quả vụ trước tiến hành bón phân, loại bỏ những cành cằn
cỏi, vô hiệu.
- Khi lá nhãn của đợt thứ 2 có màu xanh đọt chuối (thường gọi lá lá lụa, dùng
dao hay sứa khoanh vỏ vòng tròn quanh thân cành. Chỉ khoanh vỏ trên những
cành chính và nên để lại 1-2 cành thường được gọi là nhánh thở để có nhựa
luyện nuôi cây.
- Vết khoanh rộng khoảng 1.5-2 mm (đối với cành nhỏ), 3-5 mm (đối với cành
lớn), dùng dây nilon quấn chặt nhiều vòng vào chỗ đã khoanh. Từ lúc khoanh
vỏ đến khi cây nhãn ra hoa khoảng 20-35 ngày (tùy vào tuổi cây), thời gian này
không được tưới nước cho cây. Khi thấy chùm hoa nhãn đã nhú ra được khoảng
5 cm thì tháo bỏ dây và bắt đầu tưới nước trở lại.

- Nên kết hợp với bón phân (tỷ lệ 1:1:1), xiết nước (trong mùa khô) để tạo điều
kiện cây dễ ra hoa. Bón thiếu kali cây sẽ cho nhiều hoa đực.
- Sau 5-7 ngày, kết hợp phun Nitrát kali (0,5%), Atonik hay Dekamon (1cc/lít)
để cây dễ ra hoa. Phun NAA (5-10 mg/l) cũng giúp cây cho nhiều hoa lưỡng
tính hơn.
- Vào 2 tháng sau khi khoanh cành, hoa nở và thụ phấn. Nên hạn chế phun
thuốc trừ sâu để côn trùng giúp hoa đậu trái. Sau khi trái đậu, cần xử lý thuốc
trừ bệnh để ngăn ngừa bệnh thán thư (dùng Mancozeb, Manzate…), thối trái
(Curzate, Ridomyl). Bón phân để nuôi trái ở 1 – 2 và 2,5 tháng sau khi trổ hoa.
Trái chín khoảng 3 –3,5 tháng sau trổ.
- Việc kích thích ra hoa cho nhãn tiêu da bò được nhà vườn ở Bến Tre tóm tắt
theo phương châm : « Khứa cổ-lột da ». Vì cây nhãn Da bò sinh trưởng rất
mạnh nên nhánh nhãn rất mau liền da. Nếu khoanh vỏ quá ngắn nhánh sẽ bị liền
da trước khi nhãn ra hoa, nếu khoang vỏ quá dài nhánh không liền da được làm
chết cành.


8.2 Các giai đoạn phát triển trong một vụ nhãn trên giống nhãn Tiêu da bò có
thể tóm tắt như sau
- Tỉa cành à Khoanh cành : 60-90 ngày (2-3 cơi đọt)
- Khoanh cành à Chuẩn bị ra hoa : 30-35 ngày.
- Ra hoa à Đậu quả : 25-30 ngày.
- Đậu quả à Thu hoạch : 90-105 ngày.
Tổng cộng: Thời gian từ lúc khoanh vỏ đến thu hoạch trái nhãn: 5 - 5,5 tháng.

QUI TRÌNH XỬ LÝ RA HOA TRÊN NHÃN TIÊU DA BÒ
-

Tỉa cành –khoanh cành : 60-90 ngày

-

Khoanh cành –nhú bông : 30-35 ngày

-

Nhú bông – Rớt nhụy : 25-30 ngày

-

Rớt nhụy – Thu hoạch : 90-105 ngày

8.3 Một số nguyên nhân hạn chế sự thành công khi xử lý ra hoa trên cây
nhãn Tiêu da bò:
- Giai đoạn khoanh vỏ: không ít nhà vườn tiến hành khoanh vỏ cho cây không
đúng thời điểm mà lại xử lý quá sớm (lá non còn màu đỏ trên đọt) hoặc quá trể
(lá đã chuyển sang màu xanh đậm) nên tỷ lệ thành công thấp. Tiến hành xử lý
ra hoa cho cây quá sớm ngay cơi đọt thứ nhất, lúc này cây chưa hồi phục kịp
sau giai đoạn mang trái ở vụ trước, cây có bộ lá không khoẻ, lá nhỏ dẩn đến sự
hình thành bông yếu, trái nhỏ. Nhưng nếu đợi đến cơi đọt thứ 3, 4 mới khoanh


vỏ thì càng khó xử lý cho cây ra hoa đồng loạt vì càng về sau thì cây ra đọt
càng không tập trung, đọt không đều.
- Chiều rộng của vết khoanh: đã có nhiều trường hợp chết cành hoặc chết cả cây
xảy ra là do khi khoanh vỏ cho cây ra hoa không ít nhà vườn đã tạo ra một vết
khoanh quá lớn. Hoặc như trường hợp khi cây chưa kịp ra hoa thì hai dấu vết
khoanh đã liền nhau do chiều rộng của vết khoanh quá nhỏ.
- Vị trí khoanh vỏ: khoanh vỏ ở gốc thân chính hay trên cành cấp 1 nhưng lại
không chừa "nhánh thở" cho cây hoặc để lại những cành quá nhỏ, những cành

phía dưới, cành nằm bên trong tán cây dẫn đến trường hợp cây chết trước khi ra
hoa.
- Bón phân không hợp lý: bón hoặc phun các loại phân bón qua lá quá nhiều
đạm trong giai đoạn xử lý ra hoa cho cây dẫn đến cây dễ ra lá hoặc hình thành
bông lá.
- Tưới nước: trong giai đoạn xử lý cho cây ra hoa mà lại tưới nước quá nhiều
hoặc do điều kiện thời tiết như mưa nhiều, mưa liên tục thì cây lại tiếp tục ra lá.
- Cắt tỉa cành: cắt tỉa cành nhiều quá sẽ làm cho cây đâm nhiều chồi, hình thành
nhiều chùm hoa, năng suất cao trong vụ này nhưng lại giảm ra hoa trong vụ tới.
- Phòng trừ sâu bệnh: không phòng trừ sâu bệnh kịp thời điển hình như sâu đục
gân lá nên lá non trên đọt bị biến dạng, gân lá bị cháy đen, ảnh hưởng đến khả
năng sinh trưởng, hình thành đọt mới.
9. Tăng đậu quả, hạn chế rụng quả non
9.1 Tăng đậu quả
Dùng Progibb (GA3) liều lượng 0,1g/10 lít nước hoặc H3BO3 1,0g/10 lít nước,
phun vào các thời điểm trước khi cây nở hoa, 30% hoa nở và cây vừa đậu quả
sẽ làm tăng tỷ lệ đậu quả.
9.2 Khắc phục hiện tượng rụng trái non:
vườn phải trồng cây chắn gió, tưới nước, bón phân đầy đủ, phòng trừ sâu bệnh
và phun các chế phẩm chống rụng quả non như: CRT, Thiên Nông,... từ khi trái
có đường kính 0,3 - 0,5 cm.
10. Tỉa trái trên chùm:
Việc tỉa trái giúp gia tăng kích thước, trái to, giảm hiện tượng ra trái cách năm,
chùm trái sẽ có trái đồng đều về độ lớn. Tiến hành tỉa trái sau khi kết thúc thời kỳ
rụng trái sinh lý, lúc này trái non đang ở vào giai đoạn khoảng 4-6 tuần sau khi đậu
trái, kích thước trái khoảng bằng hạt đậu nành. Tỉa những trái bị sâu bệnh, trái dị
hình, trái ở đầu ngọn của chùm.
11. Bao quả

Biện pháp đơn giản là dùng lưới, túi chuyên dùng để bao quả hoặc túi nhựa PE có
đục những lỗ nhỏ sao cho nước không đọng ở đáy túi trong quá trình bao quả. Thời
điểm bao tốt nhất là trái có đường kính 1cm. Chú ý phòng trừ sâu bệnh trước khi
bao quả.

E. Phòng trừ sâu bệnh
1. Sâu hại
1.1 Sâu đục gân lá (Acrocercops hierocosma Meyr)
Phòng trị: Tỉa cành để các đợt ra lộc tập trung dễ kiểm soát.
Phun thuốc trong giai đoạn cây ra đọt non bằng các loại thuốc như: Fenbis,
Sagomycin, Cymbus, Applaud hoặc các loại thuốc gốc cúc tổng hợp khác.

Hình : Triệu chứng sâu đục gân lá nhãn

Hình : Sâu và nhộng sâu đục gân
lá nhãn

1.2 Sâu đục trái (Conogethes punctiferalis (Guenée))
Phòng trị: Vệ sinh vườn bằng cách thu gom những trái bị nhiễm đem tiêu hủy.
Cắt tỉa cành sau khi thu hoạch cho vườn thông thoáng. Dùng bẫy đèn với ánh
sáng đen (Black light) để bẩy trưởng thành. Có thể sử dụng bao trái để giảm
thiệt hại.
Phun thuốc nếu có 1% số trái trong vườn bị tấn công, có thể dùng các loại thuốc
như Vovinam, Fenbis, Karate, Polytrin, Baythroid, Fenbis, Cymbush. Chú ý
thời gian cách ly của mỗi loại thuốc để bảo đảm an toàn cho nguời sử dụng.

Hình : Thành trùng sâu đục trái Conogethes punctiferalis


1.3 Bọ xít (Tessaratoma papillosa (Drury))

Phòng trị:
Tỉa cành để các đợt hoa và đọt non ra tập trung. Dùng vợt bắt Bọ xít trưởng
thành vào sáng sớm.
Trong tự nhiên có các loài thiên địch như kiến vàng, ong ký sinh có thể tấn
công trứng bọ xít, do vậy nên tạo điều kiện thuận lợi cho thiên địch tự nhiên
phát triển nhằm hạn chế bớt sự gây hại của bọ xít. Phun thuốc khi thấy mật số
bọ xít cao, có thể dùng cá loại thuốc như Vovinam, Secsaigon, Confidor,
Fastac, Sherpa...

Hình : Thành trùng bọ xít
Tessaratoma papillosa

Hình : Bọ xít chích hút
trên chùm nhãn

1.4 Rệp sáp (Pseudococus sp.) (Aleurodicus dispersus) (Nipaecoccus sp.)
Phòng trị:
Phun nước vào tán cây để rửa trôi rệp. Nên tỉa bỏ những trái bị nhiễm ở giai
đoạn đầu để tránh sự nhân mật số rệp sáp. Tìm diệt các loại kiến có hại để hạn
chế sự lây lan. Hạn chế trồng xen với những cây dễ nhiễm rệp sáp như đu đủ,
mãng cầu,...
Phun thuốc khi thấy mật số cao bằng các loại thuốc như: Pyrinex, Fenbis,
Supracide, Pyrinex, Admire, D-C tron plus...Khi phun có thể kết hợp các loại
chất bám dính để tăng hiệu quả của thuốc.

Hình: rệp sáp gây hại trên cành nhãn

Hình: Rệp sáp gây hại trên trái nhãn

1.5 Sâu Đục Trái (Acrocercops cramerella Snellen)
Phòng trị
Có thể sử dụng bao trái để giảm thiệt hại. Trong tự nhiên trứng sâu đục trái
Acrocercops cramerella bị ký sinh bởi ong ký sinh họ Trichogrammatidae và
kiến, do đó tạo điều kiện thuận lợi cho các loài này phát triển cũng giảm được
thiệt hại do sâu gây ra.
Có thể phun thuốc để phòng trị bằng các loại thuốc như: Fenbis, SagoSuper, Karate, Polytrin, Baythroid, Fenbis, Cymbush... Chú ý thời gian cách ly
của mỗi loại thuốc để bảo đảm an toàn cho nguời sử dụng.

Hình : Thành trùng sâu đục trái Acrocercops cramerella
2. Bệnh hại
2.1 Bệnh thối trái (do nấm Phytophthora sp.)

Phòng trị:
Để phòng trị bệnh này nên tỉa bỏ các cành gần mặt đất vì khi trái gần chín sẽ dễ
nhiễm bệnh từ đất trong mùa mưa.
Cần lưu ý cắt bỏ và thu gom các trái bị bệnh rơi rụng trong vườn đem tiêu hủy.
Phun các loại thuốc như Alpine, Mexyl, Ridomil Gold, Aliette, hoặc các loại
thuốc có gốc đồng theo liều lượng khuyến cáo.


2.2 Bệnh phấn trắng (do nấm Oidium sp.)

Phòng trị: Vườn thoáng, ánh sáng xuyên qua được tán lá sẽ hạn chế sự phát
triển của bệnh.
Phòng trị bệnh bằng cách phun các loại thuốc hóa học như ư Thio –M 500SC,
Bendazol 50WP, Topsin M, Nustar, ... nồng độ theo khuyến cáo. Để phòng
ngừa bệnh và phòng trị có hiệu quả có thể phun thuốc vào giai đoạn trước khi
trổ hoa và ngay khi hoa vừa đậu trái non.
2.3 Bệnh đốm bồ hóng (do nấm Meliola sp.)

Phòng trị: Không nên trồng dầy, tỉa bớt cành vô hiệu khi tạo tán sau thu hoạch
giúp cây thoáng..
Có thể sử dụng các loại thuốc gốc đồng để phòng trị bệnh như: Carbenzim
500FL, Thio-M 500SC, COC-85, Copper zinc, ...phun theo liều lượng khuyến
cáo.
2.4 Bệnh khô cháy hoa (do nấm Phyllostica sp. hoặc Pestalotia sp.)

Phòng trị: Nên trồng thưa giúp cây
thoáng, cho ánh sáng xuyên qua tán cây
làm giảm độ ẩm sẽ hạn chế được bệnh.
Phòng trị bằng các loại thuốc như:
Bendazol 50WP, Score, Carbenzim
500FL hoặc thuốc gốc đồng theo khuyến
cáo vào giai đoạn trước khi hoa nở để
phòng bệnh.


2.5 Bệnh chổi rồng

Chổi rồng là bệnh hại quan trọng nhất trên cây nhãn hiện nay, bệnh tấn công và
gây hại trên các đợt đọt non và hoa nhãn, tạo nên hiện tượng mọc thành chùm
của lá hoặc hoa.
Biện pháp phòng trị
Để phòng trị tốt cần áp dụng biện pháp loại bỏ mầm bệnh (cắt bỏ cành nhiễm
bệnh) và quản lý triệt để trung gian truyền bệnh là nhện lông nhung.
Chọ giống cây không nhiễm mầm bênh và trong quá trình canh tác tránh đẩ
mầm bệnh lây lan, phòng là chính
Dùng thuốc điều trị khi có bệnh: Các thuốc có thể áp dụng như Kumulus 80DF.
Pegasus 500ND, Ortus 5SC, Comite 75EC, Confidor, Alfamite 15EC, Dầu

khoáng SK-Enspray 99EC, và một số thuốc trừ nhện khác.

F. Thu hoạch và cách bảo quản
Ở ĐBSCL nhãn Tiêu da bò nên thu hoạch khoảng tuần thứ 14 sau khi đậu trái. Nếu
thu hoạch sớm hơn tỷ lệ thịt/quả còn ít và vị ngọt kém, còn nếu thu hoạch trễ hơn
tuy làm cho quả có ngọt hơn nhưng vỏ trái có nhiều chấm đen làm mất giá trị
thương phẫm.
Khi thu hoạch dùng kéo cắt cả chùm quả để cho cành khỏi bị gãy, bị xước và nếu
cành bị bẻ đi quá sâu sẽ ảnh hưởng đến ra hoa vụ sau. Nhãn non thu hoạch được
cắt tỉa và buộc lại thành từng chùm cho đẹp mắt hoặc đóng gói theo yêu cầu của thị
trường.
Khi vỏ quả chuyển từ màu nâu hơi xanh sang màu nâu sáng, vỏ quả hơi sù sì hơi
dày chuyển sang mọng và nhẵn, bóc quả xem thấy hạt có màu nâu đen (trừ giống
có hạt màu đỏ) thì có thể thu hoạch. Nên thu hoạch quả vào ngày trời tạnh ráo, vào
buổi sáng và buổi chiều, tránh thu hoạch vào đúng giữa trưa khi trời quá nóng.
Không cắt trụi hết cành lá của cây vì có thể ảnh hưởng đến khả năng nảy lộc vụ
sau. Đối với những cây nhãn có tình trạng sinh trưởng khỏe hoặc đối với những


giống chín sớm, cắt chùm quả có kèm theo một đoạn cành quả chỗ có lá mọc sít
nhau. Đối với những cây nhãn có tình trạng sinh trưởng yếu hoặc đối với những
giống chín muộn, cắt chùm quả không kèm theo lá của cành quả. Khi thu hoạch
quả, nên có thang và sử dụng kéo cắt chùm quả để tránh gãy cành.
Vận chuyển và bảo quản ở điều kiện nhiệt độ 5-8oC, ẩm độ môi trường không khí
90-95% sẽ giữ được màu sắc và độ tươi của quả nhãn. Dùng bao nilon PE (Poly
ethylene) có 15-25 lỗ nhỏ/dm2 để bảo quản nhãn sẽ hạn chế được cường độ hô hấp
của quả tươi và bảo quản quả nhãn kéo dài hơn 2 ngày so với cách bảo quản thông
thường.

G. Sau thu hoạch

Sau thu hoạch quả là thời gian cây nhãn bị tổn thương lớn nhất trong năm. Giai
đoạn này cây yếu nhất, vì vậy muốn tạo đà cho vụ sau thì việc đầu tiên là tỉa cành,
tạo tán, chăm sóc, trả lại sức khỏe cho cây. Đây là công việc hết sức quan trọng, nó
bảo đảm sự phục hồi, sinh trưởng và phát triển cho cây sau 5 - 6 tháng nuôi quả và
tiếp sức cho cây ra vụ quả sau.
Đối với nhãn tiêu da bò, sau thu hoạch: cần xén tỉa cành và bón phân (theo tỷ lệ
1:1:1 cho N:P:K) theo liều lượng đã khuyến cáo, tưới nước và chăm sóc 2 tháng để
cho cây ra 2 cơi đọt. Không nên xử lý khi cây có 1 hoặc 3 cơi vì năng suất sẽ thấp
hoặc ra hoa không đều.

H. Hiệu quả kinh tế
Nhãn tiêu da bò dễ trồng, ít tốn công chăm sóc tuy nhiên trong những năm gần đây
gặp nhiêu khó khăn có nhiều bệnh trên cây nhãn và khó trị như bênh chổi rồng ;
bên cạnh đó thị trường tiêu thụ trong và ngoài nước biến động bất thường, không
điều tiết được làm cho giá nhãn bấp bênh.
Tuy khó khăn là vậy, nhưng không ít người đã thành công với cây nhãn nhờ tìm
được hướng đi đúng. Nhà vườn Huỳnh Văn Á cư ngụ tại ấp Qúy Thành, xã Nhị
Qúy đi tiên phong trong việc trồng, thâm canh nhãn theo tiêu chí VietGAP rất
thành công. Nhờ cây nhãn, gia đình ông vượt qua khó khăn, tạo dựng nên cơ ngơi,
sự nghiệp một cách bền vững.
Tuy nhiên, để cây nhãn không rơi vào tình trạng trồng rồi chặt, chặt rồi trồng đang
phổ biến hiện nay thì cần có một chính sách hỗ trợ về kỹ thuật cũng như đầu ra cho
nhà vườn thực sự cấp bách.

I. Tài liệu tham khảo
- Trần Thế Tục, 1991. Cây nhãn Kỹ thuật trồng và chăm sóc. Nhà xuất bản
Nông nghiệp Hà Nội.
- Trần Văn Hậu, 2006. Giáo trình Xử lý ra hoa. Đại học Cần Thơ.
- Thành công từ nhãn VietGAP :
/>truy cập ngày 02/06/2014.