Thực trạng và một số giải pháp nhằm chuyển dịch cơ cấu cây trồng của xã trung giã huyện sóc sơn thành phố hà nội

1
Báo cáo thực tập tổng hợp
Khôi

GVHD: PGS.TS Phạm Văn

MỤC LỤC
MỤC LỤC.........................................................................................................1
ĐẶT VẤN ĐỀ...................................................................................................4
I. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI:..........................................................4
II. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU CỦA ĐỀ TÀI:..........................................5
III. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU:.....................................6
1. Đối tượng nghiên cứu:.......................................................................6
2. Phạm vi nghiên cứu:..........................................................................6
CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU CÂY
TRỒNG.............................................................................................................7
I. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ VẤN ĐỀ CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU CÂY
TRỒNG.......................................................................................................7
1.Khái niệm về cơ cấu kinh tế và chuyển dịch cơ cấu kinh tế .............7
2. Khái niệm về cơ cấu cây trồng và chuyển dịch cơ cấu cây trồng.....9
3. Hàng hoá và sản xuất hàng hoá.......................................................10
4. Vai trò của cơ cấu cây trồng............................................................12
5. Đặc trưng của cơ cấu cây trồng.......................................................12
6. Các quan điểm về chuyển dịch cơ cấu cây trồng............................14
7. Các yếu tố ảnh hưởng tới cơ cấu cây trồng và chuyển dịch cơ cấu
cây trồng..............................................................................................17
II. THỰC TIỄN QUÁ TRÌNH CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU CÂY TRỒNG
TRÊN THẾ GIỚI VÀ Ở VIỆT NAM.......................................................18
1. Trên thế giới....................................................................................18
2. Chuyển dịch cơ cấu cây trồng ở Việt Nam.....................................21
3. Hệ thống chỉ tiêu biểu hiện kết quả sản xuất kinh doanh và hiệu

quả kinh tế của cơ cấu cây trồng .......................................................24

SVTH: Nguyễn Thành Giáp

Lớp: Nông nghiệp 46B


2
Báo cáo thực tập tổng hợp
Khôi

GVHD: PGS.TS Phạm Văn

Chương 2.........................................................................................................26
ĐẶC ĐIỂM ĐỊA HÌNH VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU....................26
I. ĐẶC ĐIỂM ĐỊA BÀN NGHIÊN CỨU ...............................................26
1. Giới thiệu chung về xã Trung Giã huyện Sóc Sơn..........................26
2. Điều kiện tự nhiên...........................................................................28
3. Điều kiện kinh tế xã hội..................................................................30
4. Kết quả kinh doanh của xã ( biểu số 3)...........................................35
5. Những thuận lợi và khó khăn của xã trong quá trình thực hiện
chuyển dịch cơ cấu cây trồng..............................................................36
II. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU........................................................38
1. Phương pháp nghiên cứu chung......................................................38
2. Phương pháp cụ thể ........................................................................39
Chương 3.........................................................................................................42
THỰC TRẠNG CHUYỂN ĐỔI CƠ CẤU CÂY TRỒNG XÃ TRUNG GIÃ
.........................................................................................................................42
I. THỰC TRẠNG CHUYỂN ĐỔI CƠ CẤU CÂY TRỒNG CỦA XÃ
TRUNG GIÃ ............................................................................................42

1. Cơ cấu diện tích gieo trồng theo nhóm cây: ( biểu số 4).................43
2. Cơ cấu diện tích gieo trồng các loại cây.........................................44
3.Cơ cấu diện tích gieo trồng theo mùa vụ sản xuất ..........................47
4. Cơ cấu cây trồng theo hình thức luân canh.....................................50
5. Kết quả năng suất và sản lượng câu trồng ở xã ( Biểu số 11).........51
6. Tình hình sản xuất một số cây trồng chính ở các nhóm hộ điều tra.
.............................................................................................................52
7. Kết quả về giá trị sản lượng và hiệu quả kinh tế của các loại cây
trồng chính trên địa bàn xã Trung Giã................................................56

SVTH: Nguyễn Thành Giáp

Lớp: Nông nghiệp 46B


3
Báo cáo thực tập tổng hợp
Khôi

GVHD: PGS.TS Phạm Văn

II. ĐỊNH HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP NHẰM CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU
CÂY TRỒNG TRÊN ĐỊA BÀN XÃ TRUNG GIÃ.................................58
1. Định hướng......................................................................................58
2.Một số giải pháp chủ yếu nhằm chuyển dịch cơ cấu cây trồng trên
địa bàn xã đến năm 2010.....................................................................61
Chương 4.........................................................................................................68
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ.........................................................................68
I. KẾT LUẬN............................................................................................68
II. KIẾN NGHỊ..........................................................................................69

1. Đối với nhà nước.............................................................................69
2. Đối với UBND Thành Phố..............................................................70
3. Đối với HTX xã Trung Giã.............................................................70
4. Đối với đội sản xuất........................................................................71
5. Về phía người nông dân..................................................................71
TÀI LIỆU THAM KHẢO...............................................................................72

SVTH: Nguyễn Thành Giáp

Lớp: Nông nghiệp 46B


4
Báo cáo thực tập tổng hợp
Khôi

GVHD: PGS.TS Phạm Văn

PHẦN MỞ ĐẦU:
ĐẶT VẤN ĐỀ
I. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI:
Nền nông nghiệp ở Việt Nan là một trong những nền nông nghiệp
lâu đời và là cái nôi của nền văn minh nông nghiệp trên thế giới.
Mặc dù vậy những năm trước đây vẫn là nền có nền nông nghiệp lạc
hậu, thiếu lương thực, sản xuất tự cung tự cấp.
Trong những năm gần đây Đảng và Nhà nước đã có những chủ
trương, chính sách phát triển nông nghiệp ở nước ta tập chung chủ
yếu vào vấn đề đảm bảo an ninh lương thực.
Do đó từ một nước thiếu lương thực phải nhập khẩu lương thực,
nước ta đã trở thành một trong những nước xuất khẩu gạo đứng

hàng đầu thế giới.
Tuy nhiên việc phát triển này còn chưa đồng bộ, một số nơi còn
thu nhập thấp, năng suất cây trồng chưa cao, chưa hình thành sản
xuất lương thực hàng hoá. Vì vậy vấn đề đặt ra cho ngành nông
nghiệp là phải nâng cao hiệu quả sản xuất tăng thu nhập cho người
dân bảo vệ môi trường, tạo điều kiện cho các ngành công nghiệp
khác cùng phát triển thì nền nông nghiệp phải mang tính chất sản
xuất hàng hoá.
Xã Trung Giã là một xã nằm ở trung tâm của huyện Sóc Sơn.
Trong những năm gần đây nền kinh tế nông thôn của toàn xã đã có
nhiều chuyển biến tích cực đó là nhờ chuyển mình từ nền kinh tế

SVTH: Nguyễn Thành Giáp

Lớp: Nông nghiệp 46B


5
Báo cáo thực tập tổng hợp
Khôi

GVHD: PGS.TS Phạm Văn

nông nghiệp tự cung tự cấp sang nền kinh tế nông nghiệp hàng hoá.
Đây là xu thế chung của toàn xã cũng như toàn Thành phố và các
vùng khác trên toàn quốc. Nhưng trong quá trình đó cũng còn gặp
phải nhiều khó khăn. Vấn đề đặt ra là làm thế nào để có hiệu quả
kinh tế xã hội và môi trường ổn định đời sống cộng đồng dân cư
nông nghiệp mà vẫn đảm bảo nông nghiệp bền vững.
Trung Giã là một vùng châu thổ Sông Hồng, thu nhập bằng nhiều

nguồn như: nông nghiệp, dịch vụ. Nhưng chủ yếu vẫn là từ sản xuất
nông nghiệp. Là một xã có địa hình tương đối bằng phẳng, có điều
kiện tự nhiên, kinh tế xã hội phù hợp với sản xuất nông - lâm - ngư
nghiệp.
Mong góp phần nâng cao hiệu quả sản xuất nông nghiệp tăng thu
nhập cho người dân, tạo công ăn việc làm cũng như xác định hệ
thống cây trồng ổn định có tính chất hàng hoá của xã em chọn
chuyên đề thực tập là:
“Thực trạng và một số giải pháp nhằm chuyển dịch cơ cấu
cây trồng của xã Trung Giã - huyện Sóc Sơn - Thành Phố Hà
Nội”.
Nhằm đánh giá và tìm ra phương thức sản xuất nông nghiệp và
tăng thu nhập cho người dân cũng như xác định hệ thống cây trồng
ổn định mang tính chất sản xuất hàng hoá.
II. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU CỦA ĐỀ TÀI:

SVTH: Nguyễn Thành Giáp

Lớp: Nông nghiệp 46B


6
Báo cáo thực tập tổng hợp
Khôi

GVHD: PGS.TS Phạm Văn

Hệ thống hoá những lý luận cơ bản về chuyển dịch cơ cấu cây
trồng và hiệu quả kinh tế nông nghiệp.
Tìm hiểu thực trạng chuyển dịch cơ cấu cây trồng trong các hộ

nông dân ở xã, phân tích và đánh giá hiệu quả cơ cấu cây trồng rút
ra những kết luận cần thiết.
Phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến khả năng chuyển dịch cơ cấu
cây trồng từ đó định hướng và đề xuất một số giải pháp nhằm phát
triển hệ thống cây trồng nhằm nâng cao hiệu quả kinh tế sản xuất
nông nghiệp ở địa phương.
Góp phần tổ chức chỉ đạo thực hiện tại địa phương.
III. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU:
1. Đối tượng nghiên cứu:
Hoạt động sản xuất ngành trồng trọt của xã Trung Giã.
Hộ nông dân của xã.
2. Phạm vi nghiên cứu:
- Không gian: xã Trung Giã - huyện Sóc Sơn - thành phố Hà Nội.
- Thời gian: Tìm hiểu thực trạng cơ cấu cây trồng qua 3 năm 2005
- 2007, nêu ra định hướng và một số giải pháp cho các năm tới.

SVTH: Nguyễn Thành Giáp

Lớp: Nông nghiệp 46B


7
Báo cáo thực tập tổng hợp
Khôi

GVHD: PGS.TS Phạm Văn

Chương 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ CHUYỂN DỊCH CƠ
CẤU CÂY TRỒNG

I. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ VẤN ĐỀ CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU
CÂY TRỒNG
1.Khái niệm về cơ cấu kinh tế và chuyển dịch cơ cấu kinh tế
a.Khái niệm về cơ cấu kinh tế
Cơ cấu kinh tế là tổng thể các ngành, lĩnh vực, bộ phận kinh tế có
quan hệ hữu cơ tương đối ổn định hợp thành. Hầu hết các quốc gia
đều quan tâm tới việc phát triển kinh tế và đều có nền kinh tế phát
triển đòi hỏi phải có một cơ cấu kinh tế hợp lý, trong đó đòi hỏi phải
xác định rõ mối quan hệ kinh tế giữa các ngành kinh tế quốc dân,
giữa các vùng lãnh thổ và giữa các thành phần kinh tế, mối quan hệ
này phải được thể hiện cả về chất lượng và số lượng, được xác định
trong thời gian nhất định phù hợp với điều kiện tự nhiên, kinh tế xã hội ở mỗi vùng, mỗi địa phương.
Xem xét cơ cấu kinh tế là xem xét cấu trúc bên trong quá trình tái
sản xuất xã hội được thể hiện qua các mối quan hệ kinh tế - xã hội
hình thành và vận động theo quan hệ nhất định về mặt chất lượng và
số lượng Kark Max nói “cơ cấu là sự phân chia chất lượng và một tỷ
lệ về chất lượng và quá trình sản xuất xã hội”. Vì vậy cơ cấu kinh tế
là tổng thể hệ thống các mối quan hệ, là tổng thể kinh tế mang tính
chất số lượng và chất lượng các bộ phận hợp thành trong những

SVTH: Nguyễn Thành Giáp

Lớp: Nông nghiệp 46B


8
Báo cáo thực tập tổng hợp
Khôi

GVHD: PGS.TS Phạm Văn

điều kiện về không gian và thời gian nhất định phù hợp với mục tiêu
tăng trưởng của mỗi nước, mỗi vùng.
Cơ cấu kinh tế của mỗi quốc gia hay mỗi vùng lãnh thổ là thể
hiện tỷ lệ của các ngành, các bộ phận hợp thành thể kinh tế đó. Các
bộ phận hợp thành đó không chỉ là tỷ lệ cơ học mà còn thể hiện mối
quan hệ tương quan tác động qua lại giữa các bộ phận để đảm bảo
tổng thể tồn tại và phát triển. Thông thường các quốc gia sử dụng
chỉ tiêu cơ cấu kinh tế bằng cơ cấu ngành nông nghiệp, công
nghiệp, dịch vụ hoặc sử dụng cơ cấu ngành vật chất sản xuất và phi
vật chất hoặc cơ cấu vùng lãnh thổ để qua đó đánh giá được sự phát
triển kinh tế của từng vùng kinh tế.
b. Chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông thôn
Chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông thôn là việc thay đổi tỷ lệ các bộ
phận cấu thành nên nền kinh tế nông thôn nhằm tìm ra cho nông
thôn thêm một cơ cấu kinh tế hợp lý phù hợp với điều kiện tự nhiên,
kinh tế - xã hội đưa nông thôn phát triển ổn định, bền vững, lâu dài
góp phần thúc đẩy sự phát triển của nền kinh tế quốc dân.
Chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông thôn là giảm tính thuần nông,
giảm tỷ trọng trong nông nghiệp và dịch vụ trong nông thôn, chuyển
dịch cơ cấu kinh tế góp phần tạo nên sự phân công lao động xã hội
trong nông thôn, giảm tỷ lệ lao động trong nông nghiệp, tăng tỷ
trọng lao động trong công nghiệp và dịch vụ trong nông thôn.

SVTH: Nguyễn Thành Giáp

Lớp: Nông nghiệp 46B


9

Báo cáo thực tập tổng hợp
Khôi

GVHD: PGS.TS Phạm Văn

Chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông thôn gắn liền với chuyển dịch cơ
cấu kinh tế nông nghiệp, giữa chúng có mối quan hệ chặt chẽ với
nhau. Chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp là tiền đề cho việc
chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông thôn.
2. Khái niệm về cơ cấu cây trồng và chuyển dịch cơ cấu cây
trồng
a. Khái niệm cơ cấu cây trồng
Cơ cấu cây trồng hay cơ cấu diện tích cây trồng là bộ phận chủ
yếu của cơ cấu sản xuất nông nghiệp và cơ cấu kinh tế nông thôn. Ở
nước ta được xác lập bởi cơ cấu nhóm cây, từng loại cây với tổng
thể ngành trồng trọt, từng nhóm cây được biểu hiện qua tỷ lệ (%) về
diện tích gieo trồng, giá trị sản lượng và một số chỉ tiêu khác trong
một cơ sở sản xuất nông nghiệp.
b. Cơ cấu cây trồng hợp lý
Cơ cấu cây trồng hợp lý là cơ cấu cây trồng phù hợp với phương
hướng sản xuất của từng vùng hay từng đơn vị sản xuất nông nghiệp
đáp ứng được yêu cầu của nhà nước, đơn vị sản xuất và người lao
động, khai thác hết mọi tiềm năng sẵn có từng vùng mang lại hiệu
quả kinh tế cao. Nó còn là cơ sở cho ngành nông nghiệp phát triển
một cách mạnh mẽ, vững chắc theo hướng thâm canh không ngừng
nâng cao năng suất lao động, nói cách khác cơ cấu cây trồng còn
được coi là một nội dung của biện pháp kỹ thuật gọi là kỹ thuật
canh tác.

SVTH: Nguyễn Thành Giáp

Lớp: Nông nghiệp 46B


10
Báo cáo thực tập tổng hợp
Khôi

GVHD: PGS.TS Phạm Văn

Ngoài cơ cấu cây trồng chế độ canh tác còn bao gồm các chế độ
luôn canh, làm đất, bón phân, diệt trừ sâu bệnh...cơ cấu cây trồng
còn là yếu tố cơ bản nhất của chế độ canh tác vì chính nó giải quyết
nội dung các biện pháp kỹ thuật và cũng từ đó các loại cây trồng
được bố trí theo từng địa điểm và thời gian cụ thể.
Việc bố trí cơ cấu cây trồng hợp lý sao cho phải thích hợp với
điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội của mỗi vùng, phải tận dụng hết
khả năng sẵn có của đất và điều kiện ánh sáng làm sao sản xuất ra
nhiều sản phẩm hàng hoá có giá trị kinh tế cao.
c. Khái niệm về chuyển dịch cơ cấu cây trồng
Chuyển dịch cơ cấy cây trồng là chuyển dịch các yếu tố đầu tư
cho sản xuất từng loại cây trồng từ đó dẫn đến sự thay đổi về giá trị
sản lượng của các nhóm cây trồng đó trong tổng thế ngành trồng
trọt. Sự chuyển dịch này chịu tác động của các điều kiện tự nhiên,
kinh tế - xã hội.
Việc chuyển đổi cơ cấu cây trồng cũ sang cơ cấu cây trồng mới
phải có được hiệu quả kinh tế cao, nó là biệp pháp thúc đẩy kinh tế xã hội phát triển.
3. Hàng hoá và sản xuất hàng hoá
a. Hàng hóa
Hàng hóa là một trong những phạm trù cơ bản của kinh tế chính

trị. Theo nghĩa hẹp, hàng hóa là vật chất tồn tại có hình dạng xác

SVTH: Nguyễn Thành Giáp

Lớp: Nông nghiệp 46B


11
Báo cáo thực tập tổng hợp
Khôi

GVHD: PGS.TS Phạm Văn

định trong không gian và có thể trao đổi, mua bán được. Theo nghĩa
rộng, hàng hóa là tất cả những gì có thể trao đổi, mua bán được.
Sự thay đổi và phát triển nhận thức đối với đời sống kinh tế dẫn
đến cách hiểu hàng hóa không như các nhà kinh tế cổ điển xác định.
Phạm trù hàng hóa mất đi ranh giới của sự hiển hiện vật lý của vật
thể và tiến sát đến gần phạm trù giá trị. Tiền, cổ phiếu, quyền sở
hữu nói chung, quyền sở hữu trí tuệ nói riêng, sức lao động…đều
được xem là hàng hóa.
b. Sản xuất hàng hóa
Trong bất kỳ một nền kinh tế thị trường nào bao giờ cũng nảy
sinh một quy luật “cung cầu”, cho nên việc sản xuất ra hàng hoá
phải đạt được mục đích đem bán ra thị trường để thu về giá trị của
nó. Trong đó, lợi nhuận thu được được phân phối hoặc tái sản xuất
mở rộng tạo ra chu kỳ sản xuất kinh doanh đảm bảo được mức cung
hàng hoá trên thị trường.
Trong điều kiện của nước ta hiện nay việc xác định cơ cấu cây
trồng phải tiến hành nghiên cứu nhu cầu thị trường để tạo ra những

sản phẩm hàng hoá đa dạng, chất lượng cao, có nghĩa là phải nhận
thức đầy đủ mối quan hệ cung cầu để có biện pháp điều chỉnh cho
thích hợp với quy luật của nó.
Ở nước ta sau khi điều chỉnh về cơ chế quản lý kinh tế, sản xuất
lương thực đã đáp ứng với nhu cầu của người dân và đã có lương
thực dự trữ, đã xuất khẩu được một khối lượng gạo lớn. Năm

SVTH: Nguyễn Thành Giáp

Lớp: Nông nghiệp 46B


12
Báo cáo thực tập tổng hợp
Khôi

GVHD: PGS.TS Phạm Văn

1997,sản lượng lương thực xuất khẩu ở nước ta đã đạt 3,5 đến 3,6
triệu tấn đứng thứ hai trên thế giới sau Thái Lan.
Như vậy, sản xuất hàng hoá đã trở thành động lực thúc đẩy sản
xuất nông nghiệp phát triển, mặt khác sản xuất hàng hoá còn phát
huy được các lợi thế so sánh của từng vùng, vì vậy có vai trò điều
tiết sản xuất, điều tiết giữa người sản xuất và người tiêu dùng.
4. Vai trò của cơ cấu cây trồng
Đẩy mạnh phát triển nông nghiệp là một nhiệm vụ hết sức quan
trọng trong chiến lược phát triển kinh tế - xã hội. Có được cơ cấu
cây trồng lợp lý sẽ mang lại hiệu quả kinh tế cao ngành nông
nghiệp. Cho nên cơ cấu cây trồng sẽ giữ một vai trò lớn trong việc
phát triển nông thôn.

Tại Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ VII và Nghị quyết TW5 của
Bộ Chính Trị đã xác định rất rõ vấn đề về phát triển ngành nông
nghiệp đặc biệt cơ cấu cây trồng, Đại hội đã cho rằng: “Nông
nghiệp là mặt trận hàng đầu...” và tại Hội nghị ban chấp hành Trung
ương Đảng khoá IX đã có Nghị quyết về: “Đẩy nhanh Công nghiệp
hoá - nông nghiệp nông thôn”.
5. Đặc trưng của cơ cấu cây trồng
a. Cơ cấu cây trồng phản ánh đặc điểm của sản xuất nông nghiệp
Ngành sản xuất lương thực là ngành sản xuất chủ yếu cung cấp
lương thực, thực phẩm đáp ứng nhu cầu của con người và xã hội, nó
gắn liền với điều kiện tự nhiên, kinh tế và xã hội như đất đai khí

SVTH: Nguyễn Thành Giáp

Lớp: Nông nghiệp 46B


13
Báo cáo thực tập tổng hợp
Khôi

GVHD: PGS.TS Phạm Văn

hậu, thời tiết...Mỗi loại cây trồng khác nhau phù hợp với điều kiện
tự nhiên và địa bàn khác nhau, do vậy việc xác định cơ cấu cây
trồng cần xuất phát từ các yếu tố địa lý tự nhiên của từng vùng từ đó
bố trí cơ cấu cây trồng hợp lý lấy hiệu quả kinh tế làm thước đo,
phải nắm vững các điều kiện đồng thời phải căn cứ vào đặc điểm
sinh thái, khả năng chống chịu của từng loại cây trồng để bố trí công
thức luân canh cho phù hợp.

b. Cơ cấu cây trồng phản ánh đặc điểm yêu cầu thị trường
Trong quá trình sản xuất nông nghiệp nói chung và ngành trồng
trọt nói riêng cũng phải tuân theo quy luật sản xuất cái gì, sản xuất
như thế nào và sản xuất cho ai, đây là yêu cầu khách quan của thị
trường để đảm bảo thu hồi vốn nhanh và tiếp tục tái sản xuất mở
rộng. Người nông dân chỉ có thể sản xuất cái mà thị trường cần chứ
không phải là cái mà họ có sẵn. Khi mà một loại nông sản nào đó
không được thị trường chấp nhận sẽ ứ đọng và dư thừa, không tiêu
thụ được hoặc bán với giá rẻ không bù đắp được chi phí bỏ ra dẫn
đến thiệt hại lớn cho nền kinh tế. Do vậy trong lĩnh vực trồng trọt
việc xác định cơ cấu cây trồng trước hết phải tìm hiểu nhu cầu của
thị trường cả nước và ngoài nước về số lượng, chất lượng, chủng
loại, giá cả...Trên cơ sở đó mà có sự bố trí hợp lý để đáp ứng nhu
cầu thị trường thúc đẩy nhanh quá trình tái sản xuất mở rộng.
Như vậy, thị trường nông sản có ảnh hưởng quan trọng đến việc
chuyển dịch cơ cấu cây trồng, nó làm căn cứ đầu tiên để hộ nông

SVTH: Nguyễn Thành Giáp

Lớp: Nông nghiệp 46B


14
Báo cáo thực tập tổng hợp
Khôi

GVHD: PGS.TS Phạm Văn

dân lựa chọn cây trồng và cơ cấu cây trồng như thế nào cho có hiệu
quả cao nhất.

6. Các quan điểm về chuyển dịch cơ cấu cây trồng
a. Quan điểm sản xuất hàng hoá
Thực trạng nền nông nghiệp nước ta vẫn mang nặng tính tự nhiên
cho nên không thể có tái sản xuất mở rộng với nhịp độ nhanh
chóng. Mặt khác, việc áp dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật vào nông
nghiệp ở nước ta còn chậm cho nên sản xuất nông nghiệp ở nước ta
còn ở mức thấp.Vì vận muốn phát triển hàng hoá phải gắn chặt với
thị trường. Trong nền kinh tế nước ta hiện nay muốn xác định cơ
cấu cây trồng theo hướng hàng hoá phải tiến hành nghiên cứu thị
trường, xác định được cung cầu hàng hoá để có hướng đi sao cho
phù hợp với quy luật của nó.
b. Quan điểm phát huy lợi thế so sánh nâng cao hiệu quả kinh tế
xã hội
Trong nền kinh tế hàng hoá nhiều thành phần như hiện nay, mọi
hoạt động sản xuất kinh doanh đều mang tính cạnh tranh. Mỗi đơn
vị sản xuất kinh doanh đều muốn khẳng định vị thế của mình trên
thị trường. Muốn đạt được thắng lợi trong cạnh tranh thì các đơn vị
trong sản xuất kinh doanh cần phải biết tận dụng, phát huy lợi thế
của mình và chỉ có như vậy mới có được chỗ đứng trên thị trường.
Trong nông nghiệp việc chuyển dịch cơ cấu cây trồng cần phải
biết phát huy tốt tiềm năng và lợi thế của vùng và phải nhằm mục

SVTH: Nguyễn Thành Giáp

Lớp: Nông nghiệp 46B


15
Báo cáo thực tập tổng hợp
Khôi

GVHD: PGS.TS Phạm Văn

đích lợi thế cao hơn nữa, nếu không việc chuyển đổi sẽ trở nên
không có hiệu quả, thậm chí gây thua lỗ.
Do vậy, việc chuyển đổi cơ cấu cây trồng hợp lý cần phải dựa vào
điều kiện của mỗi vùng sau cho tận dụng được tối đa những thuận
lợi của vùng để đạt được hiệu quả kinh tế cao nhất. Muốn đạt được
điều đó cần phải nghiên cứu đánh giá các chỉ tiêu hiệu quả kinh tế
của cơ cấu cây trồng một cách toàn diện. Bên cạnh đó cần phải chú
ý đến hiệu quả xã hội làm sao giải quyết được công ăn việc làm cho
các tầng lớp dân cư nông thôn, phải tham gia xoá đói giảm nghèo,
giảm được mức chênh lệch đói nghèo giữa thành thị và nông thôn.
Đồng thời chuyển dịch cơ cấu cây trồng phải thúc đẩy các thành
phần kinh tế tham gia đầu tư phát triển, đây là một lợi thế rất lớn
trong công cuộc phát triển kinh tế - xã hội của đất nước trong giai
đoạn hiện nay.
Tóm lại, chuyển dịch cơ cấu cây trồng không chỉ xem xét đơn
thuần về mặt hiệu quả kinh tế mà còn phải bao hàm hiệu quả về mặt
xã hội sao cho môi trường sinh thái cân bằng, bền vững.
c. Quan điểm công nghiệp hoá – hiện đại hóa (CNH-HĐH)
Ở nước ta cơ sở vật chất kỹ thuật phục vụ cho sản xuất nông
nghiệp còn hạn chế, muốn phát triển nông nghiệp đi lên từng bước
vững chắc chúng ta phải CNH - HĐH nông nghiệp nông thôn và chỉ
có CNH-HĐH mới có tác động cải tạo sâu sắc nền sản xuất nông
nghiệp.

SVTH: Nguyễn Thành Giáp

Lớp: Nông nghiệp 46B

16
Báo cáo thực tập tổng hợp
Khôi

GVHD: PGS.TS Phạm Văn

Việc chuyển dịch cơ cấu cây trồng theo hướng CNH-HĐH là vấn
đề cần thiết trong giai đoạn hiện nay ở nước ta, vì thế trên thế giới
đã có nhiều nước thực hiện được quan điểm này mà Việt Nam đang
là nước đi sau. Có CNH-HĐH mới đẩy mạnh được thâm canh tăng
năng suất. Một mặt hạn chế của nền công nghiệp nước ta còn kém
phát triển nên cung ứng vật tư cho nền nông nghiệp còn ở mức thấp,
chất lượng kém nên cũng dẫn đến sự hạn chế cho nền nông nghiệp.
Từ đó ngành công nghiệp nước ta phải có đựơc những công nghệ
tiến tiến sản xuất ra được những vật tư có chất lượng tốt nhằm đáp
ứng đầy đủ cho sản xuất nông nghiệp.
Trong những năm qua Việt Nam đã lai tạo được nhiều loại giống
cây trồng đặc biệt tạo ra nhiều giống lúa cho năng suất cao chất
lượng tốt thời gian sinh trưởng gắn. Và đã có nhiều các loại thuốc
phòng trừ sâu bệnh cho lúa được phục vụ đến tận nơi, rất thuận tiện
cho người nông dân trong công việc sản xuất. Giúp cho người nông
dân an tâm với việc trồng trọt của mình mà không sợ sâu bệnh, bên
cạnh đó việc sử dụng đúng và thích hợp các loại thuốc trừ sâu, phân
bón còn góp phần tăng năng suất cây trồng.
d. Quan điểm về bảo vệ môi trường sinh thái
Chế độ canh tác khoa học và có ý thức của người dân trong việc
gieo trồng và làm đất sẽ cải tạo điều kiện cho môi trường đất đai,
khí hậu, thuỷ văn được giữ vững, các quốc gia hiện nay đều phát

triển, công nghiệp phát triển càng cao thì môi trường sinh thái càng

SVTH: Nguyễn Thành Giáp

Lớp: Nông nghiệp 46B


17
Báo cáo thực tập tổng hợp
Khôi

GVHD: PGS.TS Phạm Văn

dễ bị phá vỡ. Hiện nay hầu hết các nước đều ý thức trong việc bảo
vệ môi sinh môi thái đã có nhiều các biệp pháp nhằm giảm nhẹ ô
nhiễm môi trường. Từ đó việc chuyển dịch cơ cấu cây trồng trong
thời buổi hiện nay phải đảm bảo giữ được môi trường sinh thái cân
đối và bền vững.
7. Các yếu tố ảnh hưởng tới cơ cấu cây trồng và chuyển dịch cơ
cấu cây trồng
a. Yếu tố tự nhiên
Nhân tố tự nhiên tác động rất lớn đến việc sản xuất nông nghiệp,
có thể làm tăng năng suất cây trồng và cũng có thể gây ra rủi ro rất
lớn cho cây trồng. Đặc điểm của sản xuất nông nghiệp mang tính
thời vụ nên chịu tác động rất lớn của tự nhiên, việc lựa chọn cơ cấu
cây trồng đòi hỏi người nông dân luôn phải hiểu biết hơn nữa về
tình hình thời tiết cấp quốc gia, tỉnh huyện phải có các biệp pháp dự
tính, dự báo về thiên tai đặc biệt của từng vùng để có cách bố trí cơ
cấu cây trồng hợp lý sẽ làm giảm bớt được những rủi ro trong mùa
vụ góp phần nâng cao năng suất cây trồng mang lại hiệu quả kinh tế

cao cho ngành trồng trọt.
b. Yếu tố kinh tế - xã hội
Cơ cấu cây trồng và chuyển dịch cơ cấu cây trồng luôn phụ vào
các yếu tố vật chất - kỹ thuật con người, lao động, nguồn vốn, thị
trường, chính sách của nhà nước, luật canh tác...Các yếu tố này đều
tác động mạnh mẽ đến cơ cấu cây trồng, phải biết tận dụng và phát

SVTH: Nguyễn Thành Giáp

Lớp: Nông nghiệp 46B


18
Báo cáo thực tập tổng hợp
Khôi

GVHD: PGS.TS Phạm Văn

huy một cách tích cực sẽ mang lại cho ta một kết quả có tính khả thi
cao.
c. Các nhân tổ tổ chức sản xuất kinh doanh
Từ khi thực hiện nghị quyết X của Bộ Chính Trị, hộ nông dân đã
trở thành đơn vị kinh tế tự chủ độc lập với các tổ chức các đơn vị
kinh tế khác về mặt sản xuất kinh doanh, nhưng các tổ chức này vẫn
tác động đến hộ nông dân qua các khâu tổ chức dịch vụ tiêu thụ sản
phẩm, dịch vụ kỹ thuật, phổ biến các tiến bộ mới vào sản xuất.
Những tác động này thức đẩy việc đổi mới cây trồng, vật nuôi và
cách thức canh tác của từng vùng cũng như của từng địa phương và
của từng hộ thập chí có những tiến bộ khoa học kỹ thuật vượt bậc đã
làm thay đổi cơ cấu cây trồng của một tiểu vùng.

Với một nguồn vốn được cung cấp tương đối, các hợp tác xã nông
nghiệp luôn mở rộng các dịch vụ cung ứng vật tư nông nghiệp bán
cho nông dân với mức lãi thấp hơn thậm chí còn bán chịu, từ đó
cũng làm đáp ứng cho những hộ nông dân có hoàn cảnh khó khăn
có điều kiện để tăng gia sản xuất, như vậy hợp tác xã cũng có lãi
người nông dân cũng có lợi. Việc đó đã thức đẩy ngành trồng trọt
phát triển tăng thêm một bước, tăng trưởng về khối lượng sản phẩm,
sản lượng lớn hơn.
II. THỰC TIỄN QUÁ TRÌNH CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU CÂY
TRỒNG TRÊN THẾ GIỚI VÀ Ở VIỆT NAM
1. Trên thế giới

SVTH: Nguyễn Thành Giáp

Lớp: Nông nghiệp 46B


19
Báo cáo thực tập tổng hợp
Khôi

GVHD: PGS.TS Phạm Văn

a. Ở Mỹ
Mỹ là nước xuất khẩu gạo đứng thứ 3 trên thế giới, nền nông
nghiệp Mỹ phát triển trên cơ sở CNH - HĐH và thực phẩm hoá,
nâng cao tỷ xuất và khối lượng nông sản phẩm xuất khẩu. Cơ cấu
cây trồng ở Mỹ mang tính đặc thù sản xuất hàng hoá cao. Trong
những năm gần đây cơ cấu cây trồng ở Mỹ không đơn thuần vì mục
đích tiêu thụ sản phẩm mà bên cạnh đó còn có mục đích cải tạo môi

trường để phát triển bền vững trong nông nghiệp. Nền nông nghiệp
Mỹ là một nền nông nghiệp đa dạng và hiệu quả sản xuất cao và có
tiến bộ vượt bậc so với nhiều nước trên thế giới.
b. Ở Nhật
Nhật là một nước có nền nông nghiệp phát triển rất tiên tiến. Hiện
nay, Nhật là một nước có nông nghiệp hoàn toàn dựa trên cơ sở
CNH - HĐH như Mỹ. Sản phẩm sản xuất ra từ nông nghiệp mang
tính hàng hoá có chất lượng cao và có sự cạnh tranh rất lớn, đặc biệt
gạo của Nhật có giá trị dinh dưỡng rất cao, rất phù hợp với nhu cầu
lương thực của con người. Ngoài ra vấn đề cải tạo đất nông nghiệp
của Nhật rất được chú trọng, việc bảo vệ môi trường sinh thái cũng
được quan tâm hàng đầu, hiện nay việc chuyển đổi cơ cấu cây trồng
ở Nhật luôn với mục đích nâng cao sản lượng cũng như chất lượng
của sản phẩm.
c. Ở Thái Lan

SVTH: Nguyễn Thành Giáp

Lớp: Nông nghiệp 46B


20
Báo cáo thực tập tổng hợp
Khôi

GVHD: PGS.TS Phạm Văn

Thái Lan là nước xuất khẩu gạo đứng đầu trên thế giới. Để đạt
được thành tựu đó Thái Lan rất chú ý đến vấn đề nông nghiệp đặc
biệt là cây trồng và giống cây trồng. Để phát triển ngành trồng trọt

Thái Lan đã tích cực nghiên cứu các loại giống cây trồng mới đặc
biệt là giống lúa. Trong thời gian qua các trung tâm nghiên cứu và
trạm thí nghiệm của Thái Lan đã phát triển và đưa vào sản xuất đại
trà 65 loại giống lúa gạo mới và có chất lượng rất cao có thể chịu
được những vùng đất khô cằn, thiếu nước. Hơn nữa, Thái Lan cũng
luôn chú trọng đến ngành chế biến nông sản phẩm tạo điều kiện
thúc đẩy cho ngành trồng trọt phát triển mạnh.
d. Ở Trung Quốc
Trung Quốc là nước đông dân nhất thế giới nhưng diện tích đất
canh tác trong nông nghiệp lại rất hạn chế chỉ chiếm 10% diện tích
lãnh thổ nhưng Trung Quốc luôn quan tâm nhiều vào vấn đề phát
triển nông nghiệp đặc biệt là ngành trồng trọt các loại cây lương
thực thực phẩm, cây công nghiệp ngắn ngày cây ăn quả, các giống
lúa...luôn được lai tạo và sản xuất đại trà, đặc biệt giống lúa Trung
Quốc đã được Việt Nam sử dụng rất nhiều; tuy diện tích đất canh
tác ít chủ yếu đồi núi nhiều nhưng Trung Quốc đã tận dụng được
khá nhiều diện tích gieo trồng các loại cây phù hợp với sinh thái
từng vùng và cũng từ đó phát triển các loại cây dược liệu, cây ăn
quả giải quyết được việc làm cho lao động nhàn rỗi ở nông thôn,
đảm bảo được đời sống cho nhân dân Trung Quốc và đã giải quyết

SVTH: Nguyễn Thành Giáp

Lớp: Nông nghiệp 46B


21
Báo cáo thực tập tổng hợp
Khôi

GVHD: PGS.TS Phạm Văn

vấn đề lương thực cho trên 1 tỷ người đưa sức sản xuất lương thực
đạt 450kg/người/năm, sản xuất mía bông đạt năng suất rất cao nên
giá trị hàng công nghiệp từ mía, bông, có giá thành rất hạ.
e. Ở Ấn Độ
Ấn Độ cũng là nước sản xuất nông nghiệp lớn trên thế giới. Từ
tháng 7/1991, chính Phủ Ấn Độ bắt đầu cải cách nền kinh tế trên
quy mô rộng lớn trong lĩnh vực nông nghiệp. Chính phủ Ấn Độ luôn
chú trong đổi mới cơ cấu cây trồng làm tăng năng suất sản lượng
cây trồng năm 1967 nhờ sự giúp đỡ của FAO nông nghiệp Ấn Độ
được phát triển đường lối thâm canh đã mang lại hiệu quả. Đặc biệt
cuộc “Cách mạng xanh” của Ấn Độ đã giúp cho Ấn Độ giải quyết
được vấn đề lương thực năm 1996 và đưa Ấn Độ xuất khẩu gạo
đứng thứ 3 trên thế giới. Như vậy nhờ có cuộc “Cách mạng xanh”
mà từ đó nền nông nghiệp của Ấn Độ đặc biệt ngành trồng trọt đã
có bước phát triển vượt bậc.
2. Chuyển dịch cơ cấu cây trồng ở Việt Nam
a. Trước cách mạng tháng Tám năm 1945
Nước ta bị thực dân Pháp đô hộ kết hợp với sự áp bức bất công
của địa chủ phong kiến nên cơ cấu cây trồng chủ yếu để đáp ứng
yêu cầu thống trị của đế quốc và phong kiến. Lương thực sản xuất
theo kiểu tự cấp, tự túc do vậy cơ cấu cây trồng ở thời kỳ này còn
rất lạc hậu, hình thức sản xuất theo kiểu khai phá, lập ấp, hệ số sử

SVTH: Nguyễn Thành Giáp

Lớp: Nông nghiệp 46B

22
Báo cáo thực tập tổng hợp
Khôi

GVHD: PGS.TS Phạm Văn

dụng ruộng đất thấp, phương thức sản xuất là quảng canh, lao động
thủ công.
b. Thời kỳ kháng chiến chống Mỹ
Việc chuyển đổi cơ cấu cây trồng còn chịu ảnh hưởng nặng nền
của cuộc chiến tranh chống Pháp, nền nông nghiệp vẫn lạc hậu,
nhiệm vụ chủ yếu của nền nông nghiệp thời kỳ này là giải quyết
được vấn đề lương thực để lấy sức chiến đấu. Lúc này cơ cấu cây
trồng phát triển theo hướng tập trung giải quyết vấn đề lương thực
là chủ yếu.
c. Thời kỳ từ năm 1975- 1986
Thời kỳ này chủ yếu do hợp tác xã quyết định nên sản xuất kém
phát triển, năng suất sản lượng cây trồng thấp, nền kinh tế bị xa sút
và rơi vào khủng hoảng.
Từ khi có chỉ thị 100-BCT đã tạo ra một động lực mới cho sự
phát triển nông nghiệp, sản lượng lương thực đã có tăng lên nhưng
ngay sau đó lại rơi vào tình trạng khủng hoảng trầm trọng những
năm 1983-1985.
Từ sau Nghị quyết X của Bộ Chính Trị năm 1986 với một loạt các
chủ chương, chính sách, cơ chế quản lý mới trong nông nghiệp, nền
nông nghiệp đã và đang có những bước thay đổi đáng kể và quan
trọng. Sản xuất nông nghiệp đã phát triển nhanh và ổn định, từ một
nước phải nhập khẩu lương thực nay Việt Nam đã trở thành nước
xuất khẩu gạo đứng thứ 2 trên thế giới. Để đạt được kết quả đó

SVTH: Nguyễn Thành Giáp

Lớp: Nông nghiệp 46B


23
Báo cáo thực tập tổng hợp
Khôi

GVHD: PGS.TS Phạm Văn

trước hết phải kể đến sự thành công lớn của ngành trồng trọt, trồng
trọt đang dần thoát khỏi thế độc canh và phát triển theo hướng sản
xuất hàng hoá.
Sản xuất các cây thực phẩm, cây công nghiệp như cà phê, mía,
lạc, đậu tương đều tăng rất nhiều so với các thời kỳ trước. Năm
2000, nước ta đã sản xuất trên 698.000 tấn cà phê, 291.000 tấn mủ
cao su, trên 76.000 tấn chè búp khô, trên 15.000.000 tấn mía và
hàng trăm nghìn tấn rau khác.
Từ chỗ sản xuất tiểu nông, quảng canh, đến nay nền nông nghiệp
với những phương thức canh tác tiến bộ có các vùng chuyên canh,
các vùng trọng điểm đặc biệt là có nhiều mối quan hệ với nhiều
nước trên thế giới và các tổ chức quốc tế khác. Hàng năm đã có rất
nhiều dự án từ nước ngoài đầu tư vào Việt Nam, từ đó Việt Nam đã
xuất khẩu nhiều nông sản ra các nước trên thế giới .
Bên cạnh đó hệ thống chính sách, cơ chế quản lý trong khu vực
nông nghiệp không ngừng được đổi mới và có tác dụng to lớn trong
việc phát triển và chuyển dịch vơ cấu cây trồng, như thành lập Ngân
Hàng nông nghiệp (năm 1990), Luật đất đai (1993), chương trình
327 về phủ xanh đất trống đồi núi trọc (năm 1993)...

Nhưng khi nhìn lại ta thấy năng suất cây trồng ở Việt Nam vẫn
còn ở mức thấp chỉ bằng khoảng 50% so với các nước tiên tiến trên
thế giới. Chất lượng nông sản chưa đáp ứng được nhu cầu ngày
càng cao của người tiêu dùng trong nước và ngoài nước. Đây là vấn

SVTH: Nguyễn Thành Giáp

Lớp: Nông nghiệp 46B


24
Báo cáo thực tập tổng hợp
Khôi

GVHD: PGS.TS Phạm Văn

đề cần phải được quan tâm khắc phục trong việc chuyển đổi cơ cấu
cây trồng ở nước ta.
3. Hệ thống chỉ tiêu biểu hiện kết quả sản xuất kinh doanh và
hiệu quả kinh tế của cơ cấu cây trồng
Hệ thống chỉ tiêu kết quả sản xuất bao gồm : Khối lượng sản
phẩm, giá trị sản phẩm, giá trị sản xuất thu thập, giá trị gia tăng.
Hệ thống chỉ tiêu chi phí gồm : Chi phí vật chất, chi phí dịch vụ,
chi phí lao động sống và chi phí do chủ thể quản lý và lãnh đạo.
Hệ thống chỉ tiêu hiệu quả kinh tế:
-Sản lượng và giá trị sản lượng thu được trên 1 đơn vị diện tích
đất đai, một đồng chi phí trung gian hay một đồng chi phí lao động.
-Năng suất từng loại cây trồng.
-Thu nhập bình quân (1 ha) đất đai, một đồng chi phí vật chất
hay một đồng chi phí lao động.

-Tỷ suất hàng hóa:
Giá trị sản phẩm hàng hoá
Tỷ

suất

X

hàng

hoá =

100
Giá trị sản lượng thu được

-Giá trị tăng trên 1 đồng chi phí trung gian
-Thu nhập hỗn hợp trên 1 đồng chi phí trung gian
-Hệ số sử dụng ruộng đất:

SVTH: Nguyễn Thành Giáp

Lớp: Nông nghiệp 46B


25
Báo cáo thực tập tổng hợp
Khôi

GVHD: PGS.TS Phạm Văn

Tổng diện tích các mùa vụ gieo trồng
Hệ số sử dụng ruộng đất =
x 100
Tổng diện tích đất canh tác trong 1 năm
Ngoài ra còn có các chỉ tiêu biểu hiện quy mô và số lượng các
loại cây trồng như diện tích, cơ cấu diện tích gieo trồng các loại cây
và một số chỉ tiêu khác.

SVTH: Nguyễn Thành Giáp

Lớp: Nông nghiệp 46B