Vấn đề xây dựng đời sống văn hóa tinh thần của công nhân tỉnh đồng nai hiện nay

ĐẠI HỌC QUỐC GIA THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI & NHÂN VĂN
-----o0o-----

PHẠM THỊ MINH NGUYỆT

VẤN ĐỀ XÂY DỰNG ĐỜI SỐNG
VĂN HÓA TINH THẦN CỦA CÔNG NHÂN
TỈNH ĐỒNG NAI HIỆN NAY

LUẬN ÁN TIẾN SĨ TRIẾT HỌC

THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH – 2015


ĐẠI HỌC QUỐC GIA THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI & NHÂN VĂN
-----o0o-----

PHẠM THỊ MINH NGUYỆT

VẤN ĐỀ XÂY DỰNG ĐỜI SỐNG
VĂN HÓA TINH THẦN CỦA CÔNG NHÂN
TỈNH ĐỒNG NAI HIỆN NAY
Chuyên ngành: CNDVBC & CNDVLS
Mã số: 62 22 80 05

LUẬN ÁN TIẾN SĨ TRIẾT HỌC
Ngƣời hƣớng dẫn khoa học:
TS. TRẦN CHÍ MỸ
TS. BÙI BÁ LINH

Phản biện độc lập:
PGS.TS. Nguyễn Thế Nghĩa
PGS.TS. Nguyễn Thanh
Phản biện 1: PGS.TS. Đinh Ngọc Thạch
Phản biện 2: PGS.TS. Nguyễn Thế Nghĩa
Phản biện 3: PGS.TS. Vũ Đức Khiển

THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH – 2015


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của cá nhân, dưới sự hướng
dẫn khoa học của TS. Trần Chí Mỹ và TS. Bùi Bá Linh. Tôi xin hoàn toàn
chịu trách nhiệm về kết quả nghiên cứu của công trình khoa học này.
Nghiên cứu sinh

PHẠM THỊ MINH NGUYỆT


DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

APHEDA: Australian People for Health, Education and Development Abroad
(Tổ chức Nhân dân Australia vì Y tế, Giáo dục và Phát triển Hải ngoại)
HDI: Human Development Index
(Chỉ số phát triển con người)
ILO: International Labour Organization
(Tổ chức Lao động Quốc tế)
InWent: Internationale Weiterbildung und Entwicklung
(Tổ chức Bồi dưỡng và Nâng cao Năng lực Quốc tế)
UNESCO: The United Nations Educational, Scientific and Cultural

Organization
(Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa Liên Hiệp Quốc)


MỤC LỤC
PHẦN MỞ ĐẦU ................................................................................................. 1
Chƣơng 1. LÝ LUẬN CHUNG VỀ XÂY DỰNG ĐỜI SỐNG VĂN HÓA
TINH THẦN CỦA GIAI CẤP CÔNG NHÂN VIỆT NAM HIỆN NAY.... 24
1.1. ĐỜI SỐNG VĂN HÓA TINH THẦN VÀ NHỮNG ĐẶC TRƢNG CƠ
BẢN CỦA ĐỜI SỐNG VĂN HÓA TINH THẦN CỦA GIAI CẤP CÔNG
NHÂN VIỆT NAM HIỆN NAY ..................................................................... 24
1.1.1. Khái niệm văn hóa, văn hóa tinh thần và đời sống văn hóa tinh thần ..... 24
1.1.2. Đặc trưng cơ bản của đời sống văn hóa tinh thần của giai cấp công nhân
Việt Nam hiện nay.............................................................................................. 41
1.2. CÁC NHÂN TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN ĐỜI SỐNG VĂN HÓA TINH
THẦN CỦA GIAI CẤP CÔNG NHÂN VIỆT NAM HIỆN NAY ............... 56
1.2.1. Tác động của đời sống vật chất, kinh tế của công nhân........................... 56
1.2.2. Ảnh hưởng của truyền thống dân tộc Việt Nam ...................................... 58
1.2.3. Tác động của quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước ..................60
1.2.4. Tác động của quá trình phát triển kinh tế thị trường................................ 63
1.2.5. Tác động của quá trình toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế ....................... 67
1.2.6. Sự định hướng của đường lối, chính sách văn hóa của Đảng Cộng sản và
Nhà nước Việt Nam ........................................................................................... 70
1.3. TÍNH TẤT YẾU VÀ YÊU CẦU CỦA QUÁ TRÌNH XÂY DỰNG ĐỜI
SỐNG VĂN HÓA TINH THẦN CỦA GIAI CẤP CÔNG NHÂN VIỆT
NAM HIỆN NAY ............................................................................................. 71
1.3.1. Tính tất yếu của quá trình xây dựng đời sống văn hóa tinh thần của giai
cấp công nhân Việt Nam hiện nay ..................................................................... 71
1.3.2. Một số yêu cầu đối với nhiệm vụ xây dựng đời sống văn hóa tinh thần của
giai cấp công nhân Việt Nam hiện nay .............................................................. 77

KẾT LUẬN CHƢƠNG 1 ................................................................................ 90


Chƣơng 2. THỰC TRẠNG XÂY DỰNG ĐỜI SỐNG VĂN HÓA TINH
THẦN CỦA CÔNG NHÂN TỈNH ĐỒNG NAI, NGUYÊN NHÂN VÀ BÀI
HỌC KINH NGHIỆM ..................................................................................... 92
2.1. KHÁI QUÁT VỀ TỈNH ĐỒNG NAI VÀ CÔNG NHÂN TỈNH
ĐỒNG NAI ....................................................................................................... 92
2.1.1. Đặc điểm lịch sử, địa lý - tự nhiên, kinh tế - xã hội của tỉnh Đồng Nai .... 92
2.1.2. Đặc điểm của công nhân và đời sống văn hóa tinh thần của công nhân ở
tỉnh Đồng Nai ..................................................................................................... 98
2.2. THỰC TRẠNG XÂY DỰNG ĐỜI SỐNG VĂN HÓA TINH THẦN CỦA
CÔNG NHÂN TỈNH ĐỒNG NAI ........................................................................... 110
2.2.1. Trong lĩnh vực tư tưởng, đạo đức, lối sống............................................ 110
2.2.2. Trong lĩnh vực giáo dục ........................................................................ 122
2.2.3. Trong lĩnh vực khoa học ....................................................................... 128
2.2.4. Trong lĩnh vực nghệ thuật ...................................................................... 139
2.3. NGUYÊN NHÂN CỦA NHỮNG THÀNH TỰU, HẠN CHẾ TRONG
XÂY DỰNG ĐỜI SỐNG VĂN HÓA TINH THẦN CỦA CÔNG NHÂN
TỈNH ĐỒNG NAI VÀ MỘT SỐ BÀI HỌC KINH NGHIỆM .................. 145
2.3.1. Nguyên nhân của những thành tựu và hạn chế trong xây dựng đời sống
văn hóa tinh thần của công nhân tỉnh Đồng Nai những năm qua .................... 145
2.3.2. Một số bài học kinh nghiệm trong xây dựng đời sống văn hóa tinh thần
của công nhân tỉnh Đồng Nai những năm qua ................................................. 160
KẾT LUẬN CHƢƠNG 2 ............................................................................... 164
Chƣơng 3. PHƢƠNG HƢỚNG VÀ GIẢI PHÁP XÂY DỰNG ĐỜI SỐNG
VĂN HÓA TINH THẦN CỦA CÔNG NHÂN TỈNH ĐỒNG NAI HIỆN
NAY ................................................................................................................. 167
3.1. NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA TRONG XÂY DỰNG ĐỜI SỐNG VĂN HÓA
TINH THẦN CỦA CÔNG NHÂN TỈNH ĐỒNG NAI HIỆN NAY ............... 167

3.1.1. Về tư tưởng, đạo đức, lối sống ............................................................... 167


3.1.2. Về giáo dục và khoa học ........................................................................ 169
3.1.3. Về định hướng và đáp ứng nhu cầu nghệ thuật của công nhân ............. 170
3.1.4. Về điều kiện vật chất của việc xây dựng đời sống văn hóa tinh thần của
công nhân ......................................................................................................... 171
3.2. PHƢƠNG HƢỚNG XÂY DỰNG ĐỜI SỐNG VĂN HÓA TINH THẦN
CỦA CÔNG NHÂN TỈNH ĐỒNG NAI HIỆN NAY .................................. 173
3.3. MỘT SỐ GIẢI PHÁP CƠ BẢN XÂY DỰNG ĐỜI SỐNG VĂN HÓA
TINH THẦN CỦA CÔNG NHÂN TỈNH ĐỒNG NAI HIỆN NAY .......... 179
3.3.1. Cải thiện và từng bước nâng cao đời sống vật chất của công nhân tỉnh
Đồng Nai, nhất là công nhân nhập cư ............................................................. 179
3.3.2. Nâng cao nhận thức, trách nhiệm của toàn xã hội, trước hết là của người
đứng đầu của các tổ chức đảng, công đoàn, doanh nghiệp và của bản thân người
công nhân ở Đồng Nai về nhiệm vụ xây dựng đời sống văn hóa tinh thần của
công nhân trên địa bàn tỉnh .............................................................................. 182
3.3.3. Xây dựng, hoàn thiện và thực thi đầy đủ các quy định, các chính sách về xây
dựng đời sống văn hóa tinh thần của công nhân trên toàn tỉnh Đồng Nai ............197
3.3.4. Phát triển giáo dục – đào tạo toàn diện nhằm đáp ứng nhu cầu trước mắt
và lâu dài của nhiệm vụ xây dựng đời sống văn hóa tinh thần của công nhân ở
Đồng Nai ......................................................................................................... 204
3.3.5. Đẩy mạnh và đa dạng hóa các hoạt động văn hóa tinh thần nhằm tạo cơ
hội và điều kiện cho công nhân tỉnh Đồng Nai nâng cao mức hưởng thụ văn hóa
tinh thần ............................................................................................................ 209
3.3.6. Tăng cường đầu tư nguồn lực và phương tiện cho các hoạt động văn hóa
tinh thần của công nhân trên toàn tỉnh Đồng Nai ............................................ 214
KẾT LUẬN CHƢƠNG 3 ............................................................................... 218
KẾT LUẬN CHUNG ..................................................................................... 221
TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................. 227

PHỤ LỤC
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ


1

PHẦN MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Trong sự nghiệp đổi mới hiện nay, cùng các giai cấp và tầng lớp khác,
giai cấp công nhân Việt Nam có vai trò quan trọng và to lớn: là giai cấp lãnh
đạo cách mạng thông qua đội tiền phong - Đảng Cộng sản, giai cấp tiên phong
trong sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội, lực lượng đi đầu trong sự nghiệp
công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, lực lượng nòng cốt trong khối liên minh
công – nông – trí thức dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam. Để hoàn
thành vai trò quan trọng và to lớn đó, giai cấp công nhân nước ta phải được phát
triển toàn diện về mọi mặt, trong đó xây dựng đời sống văn hóa tinh thần có ý
nghĩa quan trọng, trực tiếp đối với phát triển toàn diện người công nhân.
Nhiệm vụ trung tâm của xây dựng đời sống văn hóa tinh thần của giai
cấp công nhân Việt Nam là bồi dưỡng người công nhân Việt Nam thành những
con người phát triển toàn diện cả về phẩm chất lẫn năng lực, nhân lên tiềm năng
sáng tạo và sức mạnh của người công nhân ngang tầm với nhiệm vụ cách mạng
trong thời kỳ phát triển mới của đất nước. Sự phát triển của công nghiệp vừa tạo
điều kiện vừa đòi hỏi người công nhân phải nâng cao trình độ học vấn, trình độ
chuyên môn kỹ thuật, kỹ năng nghề nghiệp và tác phong công nghiệp. Bước
chuyển từ nền kinh tế kế hoạch hóa tập trung, quan liêu, bao cấp sang nền kinh
tế hàng hóa nhiều thành phần vận hành theo cơ chế thị trường vừa kích thích
người công nhân phát huy tính tích cực cá nhân song vừa đặt họ trước những
biến đổi phức tạp của cơ chế kinh tế mới đòi hỏi mỗi người phải nỗ lực vươn lên
hoàn thiện bản thân để thích nghi với những biến đổi đó. Quá trình toàn cầu hóa
cùng với sự bùng nổ của công nghệ thông tin vừa đem lại cho giai cấp công

nhân Việt Nam nhiều cơ hội tiếp thu cái hay, cái mới, cái tinh hoa của văn hóa
nhân loại, nâng cao sự hiểu biết, mở rộng tầm nhìn, làm cho đời sống văn hóa
tinh thần của người công nhân ngày càng phong phú, tốt đẹp; song lại vừa đặt
họ trước không ít nguy cơ, thách thức, nhất là nguy cơ dao động mục tiêu chủ


2

nghĩa xã hội, phai nhạt lý tưởng, suy thoái đạo đức, lối sống. Thêm nữa, lợi
dụng toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế, các thế lực thù địch trong và ngoài nước
tăng cường chống phá nước ta trên lĩnh vực tư tưởng - văn hóa, xâm nhập, phát
tán nhiều tài liệu, văn hóa phẩm phản động, đồi trụy, gây tác động xấu đến đời
sống tinh thần của giai cấp công nhân. Quá trình phát triển kinh tế tri thức ở
Việt Nam hiện nay vừa thúc đẩy nhanh tiến độ và hiệu quả của tri thức hóa công
nhân vừa đặt ra yêu cầu cao đối với người công nhân về năng lực tiếp cận, làm
chủ các thành tựu khoa học tiên tiến, khả năng nghiên cứu khoa học, ứng dụng
và sáng tạo công nghệ mới để cải tiến quản lý sản xuất, nâng cao năng suất lao
động và chất lượng sản phẩm, hiện đại hóa nền kinh tế. Nhìn một cách tổng thể,
quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, phát triển kinh tế thị trường
định hướng xã hội chủ nghĩa, hội nhập quốc tế, phát triển kinh tế tri thức ở nước
ta vừa đem lại thời cơ, vận hội mới vừa đặt ra khó khăn, thách thức to lớn đòi
hỏi giai cấp công nhân Việt Nam phải được “đào tạo, bồi dưỡng, nâng cao trình
độ mọi mặt” [23, tr.48]. Do đó, xây dựng đời sống văn hóa tinh thần của giai
cấp công nhân hơn lúc nào hết càng có ý nghĩa cấp bách và quan trọng.
Quán triệt quan điểm chỉ đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam “Xử lý đúng
đắn mối quan hệ giữa tăng trưởng kinh tế với thực hiện tiến bộ và công bằng xã
hội và chăm lo xây dựng giai cấp công nhân; đảm bảo hài hòa lợi ích giữa công
nhân, người sử dụng lao động, Nhà nước và toàn xã hội; không ngừng nâng cao
đời sống vật chất, tinh thần của công nhân, quan tâm giải quyết kịp thời những
vấn đề bức xúc, cấp bách của giai cấp công nhân” [23, tr.48], Đảng bộ tỉnh

Đồng Nai đã xác định “trước hết tập trung nâng cao đời sống vật chất, tinh thần
của đội ngũ công nhân là quan trọng nhất” [30, tr.219], trong đó đặc biệt chú
trọng nhiệm vụ xây dựng đời sống văn hóa tinh thần cho công nhân ở địa
phương. Trong những năm qua, bằng sự quyết tâm và nỗ lực của toàn thể hệ
thống chính trị, giới chủ, nhân dân và bản thân công nhân trong tỉnh, công tác
xây dựng đời sống văn hóa tinh thần của công nhân đã có những chuyển biến


3

tích cực. Đa số công nhân Đồng Nai có tinh thần yêu nước, có bản lĩnh chính trị,
lập trường giai cấp vững vàng, có ý thức tổ chức kỷ luật, có tác phong công
nghiệp, có tinh thần năng động, sáng tạo trong lao động sản xuất, có ý chí vươn
lên lập thân, lập nghiệp, tích cực học tập nâng cao trình độ học vấn, trình độ
chuyên môn kỹ thuật, có ý thức tích cực tham gia các hoạt động văn hóa, văn
nghệ, thể dục thể thao, có đời sống tinh thần lành mạnh, tốt đẹp. Tuy nhiên, bên
cạnh những thành tựu đạt được, quá trình xây dựng đời sống văn hóa tinh thần
của công nhân Đồng Nai còn nhiều hạn chế, bất cập, chồng chéo, chậm trễ,
“nhất là khâu cụ thể hóa và tổ chức thực hiện nhiệm vụ” [30, tr 25 – 26]. Bức
tranh tổng thể về đời sống văn hóa tinh thần của công nhân trên địa bàn tỉnh
Đồng Nai vẫn còn nhiều vấn đề đặt ra. Trình độ học vấn, trình độ chuyên môn
kỹ thuật của nhiều công nhân chưa theo kịp yêu cầu của sự nghiệp công nghiệp
hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế, đặc biệt đội ngũ chuyên gia kỹ thuật, cán
bộ quản lý giỏi, công nhân lành nghề thiếu trầm trọng ở tất cả các ngành nghề,
các lĩnh vực, các thành phần kinh tế. Sự dao động về tư tưởng, xa rời mục tiêu
lý tưởng xã hội chủ nghĩa, suy giảm về bản lĩnh chính trị, giác ngộ giai cấp, yếu
về ý thức tổ chức kỷ luật, thiếu tinh thần đoàn kết, thiếu tinh thần trách nhiệm
đối với công việc, với bản thân, với xã hội, có diễn biến lệch lạc trong lối sống,
dễ sa lầy vào các tệ nạn xã hội, ... đang có biểu hiện gia tăng trong một bộ phận
không nhỏ công nhân ở tỉnh Đồng Nai. Hiện tượng trên đã và đang ảnh hưởng

tiêu cực đến sức khỏe thể chất và tinh thần của người công nhân, làm suy giảm
năng suất, chất lượng và hiệu quả lao động, làm què quặt nhân cách mỗi con
người, kìm hãm tài năng và sức sáng tạo của mỗi cá nhân, làm suy yếu chất
lượng nguồn nhân lực, và tất yếu “làm ảnh hưởng không nhỏ đến quá trình thực
hiện mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh nhà” [114, tr.78]. Không những
vậy, hiện tượng đó cũng phần nào phản ánh tình trạng mất cân đối trong chiến
lược phát triển khi mà tăng trưởng kinh tế chưa đảm bảo gắn kết hài hòa, hợp lý
với đảm bảo an sinh xã hội, “chất lượng cuộc sống không theo kịp đà tăng


4

trưởng kinh tế và ngày càng doãn cách” [30, tr.218]. Vì vậy, việc nghiên cứu
thực trạng và tìm kiếm giải pháp xây dựng đời sống văn hóa tinh thần của công
nhân tỉnh Đồng Nai hiện nay được tiếp tục đặt ra, đòi hỏi phải được nghiên cứu,
nhận thức và xử lý đúng đắn nhằm nâng cao đời sống văn hóa tinh thần của
công nhân trên địa bàn tỉnh ngày càng cao đẹp, thúc đẩy giai cấp tiên phong
phát triển toàn diện vì sự thắng lợi của mục tiêu xây dựng Đồng Nai thành tỉnh
công nghiệp hóa, hiện đại hóa vào năm 2020.
2. Tổng quan tình hình nghiên cứu đề tài
Đề tài đời sống văn hóa tinh thần của con người và xã hội nói chung, đời
sống văn hóa tinh thần của giai cấp công nhân nói riêng đã được nhiều tổ chức,
cá nhân, nhà khoa học trong và ngoài nước quan tâm nghiên cứu. Rất nhiều
công trình về chủ đề này đã được công bố trong thời gian qua, song có thể khái
quát các công trình đó theo một số hướng chính sau:
Thứ nhất, nghiên cứu về đời sống văn hóa tinh thần của con người và xã
hội nói chung, có thể kể đến một số công trình tiêu biểu sau:
Ở nước ngoài, chủ đề nghiên cứu về đời sống văn hóa tinh thần của con
người và xã hội nói chung có công trình “Hiện đại hóa, biến đổi văn hóa và sự
duy trì những giá trị văn hóa truyền thống” của Ronald Inghart và Waye

E.Baker xuất bản năm 2000, do Bùi Lưu Phi Khanh dịch. Tác giả đã phân tích
về sự biến đổi văn hóa nói chung, sự biến đổi đời sống tinh thần nói riêng của
con người dưới sự tác động của quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa.
Ở Việt Nam, khi đất nước bước vào thời kỳ phát triển mới – đẩy mạnh
công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, phát triển kinh tế thị trường và hội nhập
quốc tế thì đề tài về đời sống văn hóa tinh thần của con người và xã hội đã được
nhiều học giả, nhà khoa học nghiên cứu, phân tích theo nhiều chiều cạnh và mức
độ khác nhau. Tiêu biểu có một số công trình nổi bật sau:
Cuốn sách “Những vấn đề thời sự văn hóa” của Huỳnh Khái Vinh, Nxb.
Văn hóa thông tin, năm 1998, là công trình tổng hợp nhiều bài viết của tác giả


5

được đăng trên các tạp chí, các báo trong nước. Các bài viết đã bàn đến nhiều
lĩnh vực của văn hóa tinh thần như: tư tưởng, đạo đức, lối sống, khoa học, giáo
dục, văn học nghệ thuật,…; phân tích làm rõ chức năng, vai trò của văn hóa và
các lĩnh vực của văn hóa tinh thần, đường lối chính sách phát triển văn hóa và
xây dựng con người, thực trạng và giải pháp xây dựng và phát triển các lĩnh vực
đa dạng của văn hóa tinh thần.
Cuốn sách “Văn hóa trong quá trình đô thị hóa ở nước ta hiện nay” do
Trần Văn Bính chủ biên, Nxb.Chính trị Quốc gia, Hà Nội, năm 1998, đã phân
tích những biến đổi trong đời sống văn hóa tinh thần của con người dưới sự tác
động của quá trình đô thị hóa ở nước ta, chỉ ra hiện trạng quản lý văn hóa đô thị
trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, đề xuất một số giải pháp
xây dựng đời sống văn hóa tinh thần của con người trong quá trình đô thị hóa
hiện nay.
Đề tài “Xây dựng đời sống văn hóa tinh thần ở thành phố Hồ Chí Minh
trong giai đoạn hiện nay” của Trần Chí Mỹ, Luận án tiến sĩ triết học, Học viện
Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh, Hà Nội, năm 2002, đã tập trung phân tích

những vấn đề lý luận và thực tiễn về xây dựng đời sống văn hóa tinh thần ở
thành phố Hồ Chí Minh; trên cơ sở đó đã xác định phương hướng và đề xuất
một số giải pháp tiếp tục xây dựng đời sống văn hóa tinh thần ở thành phố Hồ
Chí Minh trong thời kỳ đổi mới và hội nhập quốc tế.
Cuốn sách “Phát triển văn hóa và xây dựng con người thời kì công
nghiệp hóa, hiện đại hóa” của Phạm Minh Hạc, Nguyễn Khoa Điềm, Nxb.
Chính trị Quốc gia, Hà Nội, năm 2003, phân tích làm rõ những nội dung cơ bản
của tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng và phát triển con người, về mối quan hệ
giữa văn hóa và phát triển trong thời kỳ mới, về phát triển toàn diện con người
và xây dựng lối sống, đạo đức và chuẩn giá trị mới; đồng thời các tác giả cũng
đã đề xuất một số khuyến nghị và giải pháp cho các vấn đề nêu trên.
Đề tài “Nhân tố văn hóa tinh thần trong nền kinh tế thị trường Việt Nam”


6

của Vũ Đức Khiển, Luận án tiến sĩ triết học, Viện Khoa học xã hội vùng Đông
Nam bộ, năm 2005. Tác giả đã phân tích làm rõ những điều kiện hình thành giá
trị văn hóa tinh thần truyền thống Việt Nam, hệ thống hóa các giá trị văn hóa tinh
thần truyền thống cơ bản của dân tộc Việt Nam, ảnh hưởng và vai trò của văn hóa
tinh thần đối với nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, đề xuất một
số giải pháp góp phần giữ gìn và phát huy giá trị văn hóa tinh thần trong nền kinh
tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở nước ta hiện nay.
Công trình “Đời sống văn hóa và xu hướng phát triển văn hóa vùng đô
thị và khu công nghiệp trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa”, chương
trình Khoa học Công nghệ cấp Nhà nước, mã số KX 05.03 do Đình Quang làm
chủ nhiệm. Thông qua việc nghiên cứu thực tế đời sống văn hóa ở bốn địa
phương có tốc độ đô thị hóa nhanh và có thế mạnh phát triển khu công nghiệp
là: Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh, Đà N ng và Bình Dương, tác giả đã đánh
giá khá rõ nét về thực trạng đời sống văn hóa ở vùng đô thị và một số khu công

nghiệp ở nước ta, xu hướng phát triển văn hóa ở các đô thị công nghiệp; chỉ ra
thành tựu và mặt hạn chế trong đời sống văn hóa so với các tiêu chí văn hóa
vùng đô thị và khu công nghiệp của một xã hội mới; đồng thời đề ra những giải
pháp cụ thể để trong tương lai cư dân đô thị và khu công nghiệp nước ta có được
đời sống văn hóa theo định hướng tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc phù hợp với
tiêu chí của một xã hội công nghiệp hiện đại, của thời đại kinh tế tri thức và tiến
trình toàn cầu hóa.
Cuốn sách “Văn hóa và con người Việt Nam trong đổi mới và hội nhập
quốc tế” của Hoàng Chí Bảo, Nxb. Chính trị Quốc gia, năm 2010, đã phân tích
khá sâu sắc ý nghĩa và tầm quan trọng của sự nghiệp xây dựng văn hóa đối với
sự phát triển toàn diện của con người Việt Nam cũng như đối với sự phát triển
bền vững của dân tộc Việt Nam trong tiến trình đổi mới và hội nhập quốc tế.
Công trình “Xây dựng con người và phát triển văn hóa Việt Nam trong
tiến trình đổi mới và hội nhập quốc tế” do Dương Phú Hiệp làm chủ nhiệm,


7

chương trình Khoa học Công nghệ cấp Nhà nước, mã số KX.03/06-10, năm 2010,
đã đánh giá thực trạng xây dựng con người và phát triển văn hóa Việt Nam trong
hơn hai mươi năm đổi mới; xác định những yêu cầu đặt ra đối với việc nâng cao
nguồn nhân lực và xây dựng nhân cách văn hoá của con người Việt Nam trong
thời kỳ phát triển mạnh mẽ của khoa học kỹ thuật, của toàn cầu hoá và hội nhập
quốc tế; cung cấp luận cứ khoa học, cơ sở thực tiễn để xây dựng con người và
phát triển văn hóa Việt Nam trong tiến trình đổi mới và hội nhập kinh tế quốc tế;
đề xuất hệ quan điểm, các chính sách, giải pháp và lộ trình xây dựng con người và
phát triển văn hóa Việt Nam trong hai thập niên đầu thế kỷ XXI.
Toạ đàm “Phương pháp luận đánh giá thực trạng đời sống văn hoá tinh
thần ở nước ta trong 30 năm đổi mới” là hoạt động khoa học nằm trong đề án
“Đời sống văn hoá tinh thần của nhân dân các tầng lớp, các vùng, miền trong cả

nước” được tổ chức tại Học viện Chính trị - Hành chính Quốc gia Hà Nội vào
tháng 01 năm 2012. Các ý kiến tại buổi tọa đàm đã tập trung phân tích các vấn đề
về phương pháp tiếp cận và phương pháp luận nghiên cứu đánh giá thực trạng đời
sống văn hoá tinh thần, khái niệm và cấu trúc các thành tố cơ bản của đời sống
văn hoá tinh thần, xây dựng các tiêu chí đánh giá thực trạng đời sống văn hoá tinh
thần ở nước ta hiện nay, những vấn đề đặt ra trong đời sống văn hoá tinh thần của
các giai cấp, tầng lớp trong xã hội, cùng với đó là các giải pháp xây dựng, phát
triển đời sống văn hoá tinh thần ở nước ta ngày càng cao đẹp.
Thứ hai, nghiên cứu về đời sống văn hóa tinh thần của giai cấp công
nhân, có thể kể đến một số công trình tiêu biểu sau:
Ở nước ngoài, chủ đề về đời sống văn hóa tinh thần của giai cấp công
nhân đã được nhiều nhà khoa học trên thế giới nghiên cứu khá sớm với số lượng
công trình khá phong phú, trong đó nổi bật là một số công trình sau:
Lý thuyết “con người xã hội" do trường phái “Quan hệ con người” ở
Mỹ đưa ra vào đầu thế kỷ XX đã xem xét người công nhân với tư cách là một
thực thể xã hội, một sinh vật có ý thức nên để phát huy được tốt năng lực và sức


8

sáng tạo của người công nhân, bên cạnh đáp ứng các nhu cầu tồn tại thiết yếu,
cần phải chú trọng việc đáp ứng các nhu cầu xã hội cho họ như: giao tiếp, tâm
lý, học tập, sinh hoạt văn hóa tinh thần, nhu cầu tiến thân và cống hiến cho cộng
đồng, xã hội…. Như vậy, lý thuyết này nhấn mạnh tầm quan trọng của việc đáp
ứng các nhu cầu tinh thần đối với phát huy vai trò chủ quan của người công
nhân trong hoạt động thực tiễn; song điểm hạn chế của lý thuyết này là khi xem
xét về con người – người công nhân, đã không chú ý đến vai trò của các yếu tố
khách quan bên ngoài như kinh tế, chính trị, xã hội. Mặt khác, việc nghiên cứu
lý thuyết nhân tố con người - công nhân nêu trên chỉ nhằm mục đích khai thác
mọi tiềm năng của người công nhân vì lợi nhuận tối đa cho giới chủ, chứ không

phải xuất phát từ tính nhân văn coi công nhân là chủ thể quá trình phát triển
kinh tế- xã hội và là mục tiêu của phát triển kinh tế.
Cuốn sách “Cơ sở lý luận văn hóa Mác – Lênin” của A.I. Ác-nôn-đốp
chủ biên, Nxb. Văn hóa, năm 1984, là công trình nghiên cứu khá đồ sộ của tập
thể các nhà khoa học đầu ngành về văn hóa ở Liên Xô cũ. Công trình đã luận
giải một cách có hệ thống về một loạt các vấn đề như: khái niệm văn hóa và quy
luật phát triển văn hóa; văn hóa xã hội chủ nghĩa, giai cấp công nhân và vai trò
của giai cấp công nhân trong sự phát triển văn hóa xã hội chủ nghĩa; vai trò của
văn hóa xã hội chủ nghĩa trong đời sống tinh thần của nhân loại ngày nay,….
Bài viết “Hiện trạng giai cấp công nhân Trung Quốc” của Lưu Thực,
do Đặng Thúy Hà – Nguyễn Thanh Giang dịch, đăng trên tạp chí Nghiên cứu
Trung Quốc số 6 (76)-2007, tr.28-34, đã phản ánh khá chân thực hiện trạng bần
cùng hóa về đời sống vật chất và tinh thần, vô quyền hóa về quyền lợi chính trị xã hội của giai cấp công nhân Trung Quốc hiện nay. Đồng thời trong bài viết
này, tác giả cũng đã đưa ra một số kiến nghị để xoay chuyển hiện trạng giai cấp
công nhân Trung Quốc, nhất là nhấn mạnh đến việc phát huy vai trò quan trọng
của công đoàn trong bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho công nhân.


9

Ở Việt Nam, vấn đề xây dựng giai cấp công nhân nói chung, xây dựng đời
sống văn hóa tinh thần của giai cấp công nhân nói riêng đã được Đảng, Nhà nước
đặc biệt quan tâm, coi trọng và đã ban hành nhiều nghị quyết, quyết định, đề án
nhằm tăng cường sự lãnh đạo, chỉ đạo đối với việc giải quyết những vấn đề này,
như: Nghị quyết Hội nghị lần thứ sáu của Ban Chấp hành Trung ương Đảng
khóa X về tiếp tục xây dựng giai cấp công nhân Việt Nam thời kì đẩy mạnh công
nghiệp hóa, hiện đại hóa, Quyết định 1780/QĐ-TTg ngày 12/10/2011 của Thủ
tướng Chính phủ về Phê duyệt Đề án Xây dựng đời sống văn hóa công nhân ở
các khu công nghiệp đến năm 2015, định hướng đến năm 2020 và Quyết định về
việc ban hành Chương trình hành động của Chính phủ thực hiện Kết luận số 79KL/TW ngày 25 tháng 12 năm 2013 của Bộ Chính trị về đẩy mạnh thực hiện Nghị

quyết số 20-NQ/TW ngày 28 tháng 01 năm 2008 của Ban Chấp hành Trung ương
Đảng (khóa X) về “Tiếp tục xây dựng giai cấp công nhân Việt Nam thời kỳ đẩy
mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước”. Song song đó, chủ đề xây dựng
đời sống văn hóa tinh thần của giai cấp công nhân cũng đã thu hút sự quan tâm
đặc biệt của nhiều tổ chức, nhà khoa học đi sâu nghiên cứu với nhiều hình thức và
cấp độ khác nhau. Tiêu biểu cho các công trình nghiên cứu đã được công bố về
chủ đề này có thể kể đến các công trình sau:
Cuốn sách “Công nghiệp hóa, hiện đại hóa ở Việt Nam - Lý luận và
thực tiễn” do Nguyễn Trọng Chuẩn, Nguyễn Thế Nghĩa và Đặng Hữu Toàn chủ
biên, Nxb. Chính trị Quốc gia, Hà Nội, năm 2002, là công trình khoa học công
phu, tập hợp nhiều bài viết của các nhà nghiên cứu, nhà khoa học trong nước.
Công trình đã tập trung phân tích làm rõ mối quan hệ giữa công nghiệp hóa,
hiện đại hóa với phát triển con người, với xây dựng đời sống tinh thần, với phát
triển kinh tế thị trường, với giáo dục đào tạo và khoa học công nghệ. Đặc biệt
trong phần thứ hai, phần thứ ba, phần thứ năm của cuốn sách, các tác giả đã luận
giải sâu sắc về vai trò của văn hóa, của giáo dục đào tạo, của khoa học công
nghệ đối với xây dựng và phát triển giai cấp công nhân; đánh giá về thực trạng


10

và xu hướng phát triển của đời sống văn hóa tinh thần của giai cấp công nhân;
đồng thời đề xuất một số giải pháp xây dựng đời sống văn hóa tinh thần nhằm
nâng cao chất lượng nguồn lực công nhân ngang tầm với yêu cầu của sự nghiệp
công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.
Công trình “Đời sống văn hoá của công nhân các khu chế xuất ở thành
phố Hồ Chí Minh - Thực trạng và giải pháp” do Phan Công Khanh làm chủ
nhiệm, Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh làm chủ trì, năm 2006 và công
trình “Đời sống văn hóa, tinh thần của công nhân ở các khu chế xuất, khu công
nghiệp thành phố Hồ Chí Minh” của Phạm Đình Nghiệm, chương trình nghiên

cứu khoa học của Sở Khoa học và Công nghệ Thành phố Hồ Chí Minh, năm
2007, là những đề tài khoa học phân tích khá sâu sắc về đời sống văn hóa, tinh
thần của công nhân khu công nghiệp ở địa bàn thành phố Hồ Chí Minh. Trên cơ
sở khảo sát đời sống văn hóa, tinh thần của công nhân tại một số khu công
nghiệp, khu chế xuất trên địa bàn thành phố, công trình đã chỉ ra hiện trạng thấp
kém, nghèo nàn, đơn điệu trong đời sống tinh thần của công nhân, những hạn chế,
bất cập của Đảng bộ và chính quyền Thành phố Hồ Chí Minh trong thực thi chính
sách chăm lo đời sống tinh thần của công nhân, nguyên nhân của hạn chế; đồng
thời đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao đời sống tinh thần của công nhân ở
các khu chế xuất, khu công nghiệp trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh.
Cuốn sách “Góp phần xây dựng giai cấp công nhân Việt Nam từ thực
trạng công nhân Thành phố Hồ Chí Minh” do Nguyễn Đăng Thành chủ biên,
Nxb. Chính trị Quốc gia, Hà Nội, năm 2008, là công trình nghiên cứu công phu
về đội ngũ công nhân Thành phố Hồ Chí Minh trong sự nghiệp đổi mới đất
nước. Tác giả đã có sự khảo sát, phân tích, đánh giá sâu sắc về thực trạng đời
sống tinh thần của công nhân Thành phố Hồ Chí Minh, tình hình thực hiện các
chính sách và pháp luật về chăm lo xây dựng công nhân của thành phố trong
những năm qua, trên cơ sở đó đã đề xuất một số giải pháp và kiến nghị về xây
dựng đời sống văn hóa tinh thần của công nhân nhằm phát huy hơn nữa vai trò


11

của công nhân Thành phố Hồ Chí Minh trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp
hóa, hiện đại hóa.
Quan điểm về xây dựng đời sống văn hóa tinh thần của giai cấp công
nhân Việt Nam được phân tích sâu sắc trong cuốn sách “Xây dựng và phát triển
đời sống văn hoá của giai cấp công nhân Việt Nam – Một số vấn đề lý luận và
thực tiễn” do Nguyễn Văn Nhật chủ biên, Nxb. Khoa học Xã hội, năm 2010.
Công trình này là sản phẩm nghiên cứu của chương trình Khoa học Công nghệ

cấp Nhà nước “Xây dựng và phát triển văn hóa của giai cấp công nhân Việt Nam
trong quá trình đổi mới và hội nhập quốc tế”, mã số KX.03.17/06. Dựa trên số
liệu thu thập được từ việc thực hiện khảo sát trên 1.400 công nhân thuộc các loại
hình doanh nghiệp ở một số tỉnh công nghiệp tiêu biểu của cả ba miền Bắc,
Trung, Nam, đề tài đã phân tích, đánh giá thực trạng đời sống văn hóa của giai
cấp công nhân trên các mặt cơ bản: việc làm và điều kiện làm việc, thu nhập và
điều kiện sống, vấn đề nhà ở, nhận thức chính trị - xã hội, quan hệ lao động tại
doanh nghiệp, đời sống tinh thần; qua đó nắm bắt, phản ánh tình cảm, tâm tư,
nguyện vọng cùng những vấn đề bức xúc của công nhân tại các doanh nghiệp,
nhất là công nhân trong các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài. Xuất phát từ
thực trạng đời sống văn hóa của giai công nhân hiện nay đồng thời trên cơ sở
tham khảo đời sống văn hoá công nhân tại một số nước, đề tài cũng đề xuất các
quan điểm và hệ thống giải pháp nhằm xây dựng và phát triển đời sống văn hóa
của giai cấp công nhân đáp ứng yêu cầu của thời kỳ đổi mới và hội nhập quốc tế.
Cuốn sách “Xây dựng giai cấp công nhân Việt Nam giai đoạn 2011 –
2020” của Đặng Ngọc Tùng, Nxb. Lao động, năm 2011. Trên cơ sở luận giải
một số vấn đề lý luận về giai cấp công nhân Việt Nam, tác giả đã đi sâu nghiên
cứu về những thuận lợi và khó khăn, thành tựu và hạn chế trong xây dựng giai
cấp công nhân Việt Nam, trong đó có những phân tích, đánh giá khá rõ nét về
thực trạng đời sống văn hóa tinh thần của giai cấp công nhân trên một số mặt
như: trình độ học vấn, trình độ chuyên môn, đời sống tinh thần, tình cảm giai


12

cấp, ý thức chính trị; chỉ ra nguyên nhân và bài học kinh nghiệm. Đồng thời, tác
giả đã đề xuất một số giải pháp xây dựng giai cấp công nhân Việt Nam nói
chung, xây dựng đời sống văn hóa tinh thần của giai cấp công nhân nói riêng
trong giai đoạn 2010 – 2020, tầm nhìn tới năm 2030.
Cuốn sách “Xây dựng, phát triển văn hóa giai cấp công nhân trong quá

trình hội nhập quốc tế” của Lê Thanh Hà, Nxb. Lao động, Hà Nội, năm 2011,
đã làm rõ một số vấn đề lý luận về đời sống văn hóa của giai cấp công nhân Việt
Nam, tác động của hội nhập quốc tế đối với đời sống văn hóa công nhân, phân
tích thực trạng đời sống văn hóa của giai cấp công nhân Việt Nam và vai trò của
Công đoàn trên các góc độ như: trình độ học vấn, trình độ chuyên môn kỹ thuật,
kỹ năng làm việc, nhận thức chính trị xã hội, năng lực hoạt động văn hóa thể
thao và thưởng thức văn học nghệ thuật của công nhân; vai trò của công đoàn
trong việc xây dựng đời sống văn hóa cho công nhân; các hoạt động phục vụ đời
sống văn hóa tinh thần của công nhân; các yếu tố tác động đến hoạt động và
thực trạng hoạt động văn hóa tinh thần của công nhân; đồng thời qua đó đề xuất
một số giải pháp xây dựng đời sống văn hóa của giai cấp công nhân trong thời
kỳ phát triển mới của đất nước, trong đó nhấn mạnh đến phát triển sản xuất,
nâng cao đời sống văn hóa công nhân; xây dựng văn hóa doanh nghiệp, thực
hiện quy chế dân chủ; xây dựng và hoàn thiện các thiết chế văn hóa phục vụ
công nhân lao động; nhận thức đúng và vận dụng sáng tạo quan điểm trí thức
hóa công nhân.
Công trình “Trí thức hóa công nhân Việt Nam trong hội nhập kinh tế
quốc tế hiện nay” của Bùi Thị Kim Hậu, Nxb. Chính trị Quốc gia, Hà Nội, năm
2012, đã phân tích làm rõ cơ sở lý luận về trí thức hóa công nhân, tính tất yếu và
mối quan hệ giữa trí thức hóa công nhân với hội nhập kinh tế quốc tế, những
yếu tố tác động đến trí thức hóa công nhân Việt Nam hiện nay; đánh giá thực
trạng trí thức hóa công nhân trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế, đề xuất
một số giải pháp nhằm đẩy mạnh quá trình trí thức hóa công nhân trong điều


13

kiện hội nhập quốc tế hiện nay. Cũng trong công trình này, tác giả đã có sự phân
tích, đánh giá về thành tựu và hạn chế trong xây dựng đời sống văn hóa tinh
thần của giai cấp công nhân Việt Nam trên các khía cạnh tư tưởng, đạo đức, lối

sống, khoa học, giáo dục.
Hội thảo “Thực trạng đời sống công nhân vùng kinh tế trọng điểm phía
Nam và vấn đề đặt ra” do Ủy ban Nhân dân tỉnh Bình Dương kết hợp với tạp chí
Cộng sản tổ chức vào tháng 12 năm 2006 đã thu hút sự quan tâm của nhiều nhà
nghiên cứu, nhà khoa học. Tác giả của các báo cáo khoa học tại hội thảo đều tập
trung phân tích về hiện trạng chất lượng giai cấp công nhân ở vùng kinh tế trọng
điểm phía Nam trên các phương diện: phẩm chất đạo đức, ý thức chính trị, lối
sống, tác phong công nghiệp, trình độ chuyên môn kỹ thuật,…; đồng thời chỉ rõ
những vấn đề búc xúc, cấp bách đối với lực lượng công nhân tại đây, nổi bật là
về: thu nhập, việc làm, nhà ở, học tập, điều kiện làm việc, mức sống, nơi sinh
hoạt văn hóa tinh thần,…. Tại hội thảo, nhiều giải pháp đã được các nhà nghiên
cứu đề xuất, trong đó nhấn mạnh đến việc tổ chức và kiện toàn các tổ chức chính
trị - xã hội tại doanh nghiệp, nhất là tổ chức công đoàn, đẩy mạnh đào tạo nghề
cho công nhân và phải bổ sung, hoàn chỉnh hệ thống pháp luật, chế độ chính sách
liên quan đến chăm lo đời sống văn hóa tinh thần của giai cấp công nhân.
Hội thảo “Xây dựng đời sống văn hóa công nhân lao động ở các khu
công nghiệp đến 2015” do Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch phối hợp với Tổng
Liên đoàn Lao động Việt Nam tổ chức năm 2008, đã phân tích làm rõ tầm quan
trọng của nhiệm vụ xây dựng đời sống văn hóa tinh thần đối với sự phát triển
lớn mạnh của giai cấp công nhân và sự bền vững của khu công nghiệp; xác định
rõ những nhiệm vụ chủ yếu trong xây dựng đời sống văn hóa công nhân lao
động ở các khu công nghiệp đến 2015 cùng với hệ thống các giải pháp khả thi,
trong đó nhấn mạnh đến việc đẩy mạnh xây dựng thiết chế văn hóa trong và
ngoài doanh nghiệp, hoàn thiện hệ thống chính sách khuyến khích doanh nghiệp
đầu tư, chăm lo đời sống văn hóa của công nhân, gắn kết xây dựng đời sống văn


14

hóa của công nhân khu công nghiệp với xây dựng đời sống văn hóa của các

cộng đồng dân cư xung quanh khu công nghiệp.
Hội thảo với những chủ đề như “Chăm lo đời sống vật chất và tinh thần
cho người lao động tại các khu công nghiệp” do Ban Tư tưởng –Văn hóa Trung
ương, Tổng Liên đoàn Lao động và Bộ Văn hóa - Thông tin phối hợp tổ chức
năm 2006; “Nghiên cứu về tiền lương tối thiểu và mức sống tối thiểu của người
lao động trong khu vực doanh nghiệp” do Viện Công nhân – Công đoàn tổ chức
năm 2011; “Vấn đề lao động và điều kiện sống, làm việc của công nhân khu
công nghiệp, khu kinh tế” do Bộ Kế hoạch và Đầu tư tổ chức năm 2011; “Tìm
kiếm các mô hình và giải pháp hợp lý đảm bảo phúc lợi cho người công nhân”
do Nhóm nghiên cứu đời sống xã hội (Sociallife) thuộc Trung tâm Tư vấn
Hướng nghiệp và Phát triển Nguồn nhân lực tổ chức năm 2012,... đã tập trung
làm rõ thực trạng đời sống tinh thần của người công nhân. Tham luận của các
tác giả đều thống nhất đánh giá rằng: đời sống văn hóa tinh thần của người công
nhân rất khó khăn, nghèo nàn, thiếu thốn; việc thực thi các chính sách liên quan
đến việc làm, thu nhập và chính sách an sinh xã hội đối với người công nhân
chưa kịp thời và còn nhiều bất cập; vai trò của các cơ quan chức năng, các tổ
chức chính trị - xã hội trong xây dựng đời sống văn hóa tinh thần của công nhân
chưa được phát huy hiệu quả. Qua hội thảo, các nhà khoa học cũng đã đề xuất
nhiều giải pháp quan trọng để nâng cao đời sống tinh thần của người công nhân,
có thể kể đến một số số giải pháp tiêu biểu như: quy hoạch phát triển công
nghiệp khu công nghiệp với xây dựng nhà ở và các thiết chế văn hóa phục vụ
công nhân, thực hiện chính sách xã hội hóa văn hóa, xây dựng môi trường văn
hóa lành mạnh cho công nhân, tăng cường vai trò của tổ chức Công đoàn, các tổ
chức chính trị, đoàn thể tại doanh nghiệp trong công tác chăm lo đời sống tinh
thần của công nhân,....
Bên cạnh các công trình nghiên cứu, các hội thảo khoa học, vấn đề xây
dựng đời sống văn hóa tinh thần còn được phản ánh ở nhiều góc độ khác nhau


15

qua hàng loạt các bài viết được đăng tải trên các tạp chí, báo, các trang web; cụ
thể như: “Sức ép của lao động nhập cư trong các khu công nghiệp và chính
sách đối với họ” của Trần Xuân Cầu trên tạp chí Kinh tế và Phát triển tháng
05/2007, “Cải thiện đời sống văn hóa, tinh thần cho công nhân vùng kinh tế
trọng điểm phía Nam” của Trần Hùng, Tấn Vũ trên ngày
25/7/2008, “Đời sống công nhân lao động còn nhiều nỗi lo” trên
ngày 16/9/2009, “ Điều kiện lao động và đời sống của
công

nhân

khu

công

nghiệp,

khu

kinh

tế”

trên

http:

//www.khucongnghiep.com.vn ngày 07/06/2011; “Thực trạng và giải pháp
nhằm nâng cao đời sống văn hóa tinh thần cho công nhân lao động” trên

ngày 07/12/2012; “Đời sống văn hóa tinh thần
của đội ngũ công nhân trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh – Đôi điều suy
nghĩ” của Trịnh Thị Hiền trên ngày
31/8/2012, “Vài suy nghĩ về đời sống văn hóa tinh thần của nữ công nhân” trên
ngày 04/02/2013,….
Thứ ba, nghiên cứu về đời sống văn hoá tinh thần của công nhân ở tỉnh
Đồng Nai, tiêu biểu cho hướng nghiên cứu này là một số công trình sau:
Cuốn sách “Lịch sử giai cấp công nhân ở Đồng Nai” của Liên đoàn Lao
động tỉnh Đồng Nai, Nxb. Tổng hợp Đồng Nai, năm 2003, đã khái quát quá
trình phát triển của công nhân tỉnh Đồng Nai từ khi hình thành đến những năm
đầu của thế kỷ XXI, trong đó đã phân tích thực trạng và xu hướng biến đổi trong
đời sống văn hóa tinh thần của công nhân ở địa phương qua các chặng đường
phát triển, nhất là trong giai đoạn 15 năm kể từ sau công cuộc đổi mới đất nước.
Cuốn sách “Đồng Nai 30 năm xây dựng và phát triển” do Ủy ban Nhân
dân Tỉnh Đồng Nai chủ biên, Xí nghiệp in Thống kê Thành phố Hồ Chí Minh,
lưu hành năm 2005, là công trình phản ánh khá rõ nét về tổng thể đời sống kinh
tế, chính trị, văn hóa, xã hội của tỉnh Đồng Nai trên chặng đường 30 năm (19752005) xây dựng và phát triển. Trong đó, ở những mức độ nhất định, bài viết của


16

các tác giả cũng đã bàn đến nhiệm vụ xây dựng đời sống văn hóa tinh thần của
công nhân nhằm nâng cao chất lượng của giai cấp tiên phong ngang tầm với yêu
cầu của sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa ở địa phương.
Công trình “Đời sống văn hóa công nhân các khu công nghiệp ở Đồng
Nai” do Sở Văn hóa Thông tin Đồng Nai kết hợp với Viện Nghiên cứu Văn hoá
Nghệ thuật thực hiện vào năm 2005 – 2006, đã khảo sát thực trạng đời sống văn
hóa của công nhân tại các khu công nghiệp trên địa bàn tỉnh Đồng Nai. Trên cơ
sở đó, đề tài cũng đã chỉ ra một số tồn tại trong việc tổ chức đời sống văn hóa
tinh thần của công nhân tại các khu công nghiệp, khuyến nghị các chính sách về

tổ chức đời sống văn hóa tinh thần cho công nhân, trong đó tiêu biểu là xây
dựng và nhân rộng mô hình sinh hoạt văn hóa cho công nhân tại các cộng đồng
dân cư và mô hình sinh hoạt văn hóa cho công nhân tại các doanh nghiệp.
Đề tài “Đình công của công nhân – Thực trạng và giải pháp xử lý ở tỉnh
Đồng Nai” do Lưu Văn Sùng, Nguyễn Văn Long làm chủ nhiệm hoàn thành
năm 2007. Đề tài tập trung nghiên cứu quá trình diễn biến, tính chất, nguyên
nhân gây nên đình công của công nhân ở Đồng Nai và những giải pháp xử lý mà
Đồng Nai đã thực hiện trong giai đoạn 1995 – 2006, từ đó đề xuất một số giải
pháp nhằm ngăn chặn hiệu quả tình trạng đình công của công nhân ở Đồng Nai.
Một trong giải pháp mà các tác giả của đề tài đề xuất là phải chăm lo đời sống
tinh thần của công nhân thông qua thực hiện các chương trình dịch vụ phục vụ
người công nhân, quy hoạch và phát triển các thiết chế văn hóa phục vụ công
nhân, nâng cao trình độ học vấn, chuyên môn tay nghề của công nhân, đáp ứng
nhu cầu hoạt động sáng tạo và hưởng thụ văn hóa tinh thần của công nhân....
Công trình “Một số giải pháp phát triển khu công nghiệp tập trung tại
tỉnh Đồng Nai đến năm 2010 và tầm nhìn 2020” của Phan Văn Thanh, Nxb.
Công an Nhân dân năm 2009, đã tập trung phân tích những thành tựu và hạn
chế, những thuận lợi và khó khăn của Đồng Nai trong quá trình xây dựng và
phát triển công nghiệp và khu công nghiệp tập trung trong suốt 25 năm đổi mới,


17

đề xuất một số giải pháp phát triển khu công nghiệp tập trung đến năm 2020.
Trong công trình này, tác giả đã đánh giá thực trạng đời sống văn hóa tinh thần
của công nhân ở các khu công nghiệp tại Đồng Nai, đồng thời đưa ra một số giải
pháp nâng cao hiệu quả công tác xây dựng đời sống văn hóa tinh thần của công
nhân ở các khu công nghiệp trên địa bàn.
Hội thảo “Các vấn đề môi trường, điều kiện sống của công nhân khu
công nghiệp” do Ban Quản lý Khu Công nghiệp Đồng Nai tổ chức năm 2007.

Các tham luận được trình bày tại hội thảo đã tập trung phân tích hiện trạng nghèo
nàn, thiếu thốn trong đời sống của công nhân, đặc biệt là đời sống tinh thần của
họ, tại các khu công nghiệp trên địa bàn tỉnh Đồng Nai, từ đó chỉ ra những hạn
chế, bất cập trong quá trình thực thi các chủ trương, chính sách chăm lo xây dựng
và phát triển giai cấp công nhân ở địa phương những năm qua. Đồng thời, các
tham luận tại hội thảo cũng đưa ra khuyến nghị Đồng Nai cần quan tâm, chú
trọng hơn nữa công tác chăm lo đời sống của công nhân, đặc biệt là đời sống tinh
thần của họ, nhằm phát triển giai cấp công nhân tỉnh Đồng Nai lớn mạnh đáp ứng
yêu cầu của sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa ở địa phương.
Hội thảo “Công nghiệp hóa, hiện đại hóa ở Đồng Nai và những vấn đề
đặt ra” do Tỉnh ủy, Ủy ban Nhân dân tỉnh Đồng Nai phối hợp với Tạp chí Cộng
sản tổ chức năm 2011, đã xác định chăm lo đời sống vật chất và tinh thần của
công nhân tại các khu công nghiệp là một nhiệm vụ trọng tâm trong phát triển
kinh tế - xã hội ở Đồng Nai. Trên cơ sở phân tích, đánh giá về những thành tựu
và hạn chế, thuận lợi và khó khăn của Đồng Nai trong quá trình công nghiệp
hóa, hiện đại hóa những năm qua, nhiều tham luận tại hội thảo đã chỉ rõ những
vấn đề đang đặt ra đối với Đồng Nai trong giai đoạn hiện nay, nổi bật là: phải
đầu tư xây dựng, hoàn thiện hệ thống hạ tầng kinh tế - xã hội tương xứng với
tiềm năng của tỉnh, phát triển đồng bộ kết cấu hạ tầng trong và ngoài khu công
nghiệp, xây dựng nguồn nhân lực phục vụ nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội


18

của tỉnh, trong đó cần chú trọng giải quyết các vấn đề an sinh xã hội, chăm lo
đời sống vật chất, tinh thần cho giai cấp công nhân ở địa phương.
Hội thảo “Xây dựng môi trường sống cho công nhân xung quanh các
khu công nghiệp tại Việt Nam” do Đại sứ quán Nhật Bản và Bộ Kế hoạch Đầu
tư phối hợp với Cơ quan Hợp tác Quốc tế Nhật Bản (JICA) tổ chức vào năm
2010. Tỉnh Đồng Nai được nhóm nghiên cứu của JICA chọn là nơi để tiến hành

nghiên cứu. Các báo cáo tham luận tại hội thảo đã chỉ ra hiện trạng xây dựng
môi trường sống cho công nhân xung quanh khu công nghiệp tại tỉnh Đồng Nai,
cụ thể như: công tác quy hoạch xây dựng và quản lý cơ sở hạ tầng xã hội xung
quanh các khu công nghiệp vừa thiếu vừa chưa đồng bộ, tình hình an ninh trật tự
xã hội xung quanh khu công nghiệp diễn biến phức tạp. Do đó, công nhân khu
công nghiệp gặp nhiều khó khăn trong cuộc sống, đáng chú ý là cơ hội tiếp cận
và thỏa mãn nhu cầu hoạt động sáng tạo và hưởng thụ văn hóa tinh thần của họ
chưa được đảm bảo; đây chính là một trong những nguyên nhân làm gia tăng
tình trạng nhảy việc, bỏ việc của công nhân tại các khu công nghiệp. Tác giả của
các tham luận tại hội thảo cũng đề xuất một số giải pháp để cải thiện môi trường
sống cho người lao động để họ có thể yên tâm làm việc, ổn định cuộc sống,
cống hiến nhiều hơn cho sự nghiệp phát triển kinh tế - xã hội ở Đồng Nai.
Công trình “Nghiên cứu sự biến đổi văn hóa của các cộng đồng nông
nghiệp – nông thôn trong quá trình phát triển các khu công nghiệp (Thông qua
nghiên cứu trường hợp tỉnh Đồng Nai)” của Nguyễn Văn Quyết, Luận án tiến
sĩ, Viện Văn hóa Nghệ thuật Việt Nam, năm 2013, đã phân tích thực trạng biến
đổi trong đời sống văn hóa của các cộng đồng dân cư vốn là các cộng đồng nông
nghiệp – nông thôn được chuyển thành các cộng đồng mang tính đô thị dưới sự
tác động mạnh mẽ của quá trình phát triển công nghiệp và khu công nghiệp ở
Đồng Nai. Trong các cộng đồng dân cư đó, tác giả tập trung khảo sát, nghiên
cứu, phân tích, đánh giá quá trình biến đổi trong đời sống văn hóa của lực lượng
công nhân trên các phương diện tư tưởng, đạo đức, lối sống, phong tục, tập