Ebook việt nam quản lý chi tiêu công để tăng trưởng và giảm nghèo (tập 1) phần 2

5.

CAC THE CHE DAM BAO TINH MINH BACH VA
TRACH NHIEM GIAI TRINH TRONG TAI CHINH
Gioi thieu va tong quan

5.1.
Kinh nghie,m tren the giai cho thay chi tieu ngan sach nha nurac kh6ng tao
ra cac dich v,u hieu qua ve mat chi phi neu nhu kh6ng c6 cac the che dam bao tinh
minh b,ach va trach nhie.m giai trinh. Tinh minh bach d6i h6i phai c6 cac quy trinh
ke toan. bao cao ngan sach va tai chinh r6 rang trong khu virc nhA nuac. Trach
nhie,m giai trinh d6i h6i phai c6 suT giam sAt hieu quA, kh6ng chi bai cac ca quan
nhA nLruc, ma c6n b&i cac co quan duac bau chon vA bai c6ng chung rong rai. Ca
tinh minh bach vA trach nhiem giai trinh deu yeu cau cac bMo cao du toan, quyet
toan va kiem toAn ngan sAch duac cong bo cong khai kip thoi cho cong chung va
co co che de tap hgp day du, kip thai nhung moi quan tam cua nguai dan va khi
can, dAp Jai bang viec dieu chinh cAch thuc phan bo ngu6n tAi chinh cong.
5.2.
Nhur da neu trong H6p 5.1, trong m6t vai nam qua, Viet Nam da th,uc hien
nhurng buac di quan trQng tang cuang the che, luat phap, quy dinh, cuing nhu cac
thong 1 nham dAm bao nang cao hon nura tinh minh bach vA trach nhiem tai chinh
trong chi tieu ngan sAch. Nhieu khuyen nghi trong BAo cao Danh gia trach nhiem
TAi chinh qu6c gia (CFAA) nam 2001 da vA dang dacc th,uc hien. Vi du nhir viec
giam sat cua Quoc hoi va H6i dong nhan dan tinh ve ngan sach da dur,c nang 1ln
dang ke. KhA nang tiep can cAc thong tin tai chinh cua dan chung ngay cang du,ac
nang cao. Tuy vay, van con co m6t so thach thuc. BAo cao tai chinh can du,ac duac
lap dung luc, chinh xAc vA phu hap han vai cac chuan miuc quoc te; suj giam sat
cua Quoc h6i va Kiem toan nhA nLuac Viet Nam can dircc cung co hon naa. CAc
bao cao kiem toan can phai durc cong khai. Minh bach vA trach nhiem tAi chinh
tai dia phuong cang can du,ac tang cuarng manh me. Cong tac bao cao va kiem
toAn tai chinh, viec quan 1 vA dieu hAnh cac DNNN can phai cai thien dang ke.

5.3.
Chuong nAy trinh bay nghien c*u c,p nhat Bao cAo Danh gia trach nhiem
TAi chinh quoc gia (CFAA) 2001. TrLrac het, n6 danh gia cac quy trinh h,ach toan
va bAo cao ke toAn trong khu vuc nhA nuac. Sau do, thao luan ve churc nang giam
sat trong khu v,rc nhA nuac. Phan tiep theo tim hieu cong tAc bao cao tAi chinh vA
kie^m toan trong cAc doanh nghiep nhA nuac. Tiep do, xem xet cac buarc can phai
thi,rc hien de tang curang chuc nang giam sat cach thurc su dung ngan sach.

75


Ddnh gici tong hap chi lieu c6ng, dtdu thau mnua sani cong va trach nhiem tai chinh 2004

Hop 5.1: Nhirng btr&c tien trong hoat dong tang ctrong
trach nhi'm tai chinh & Viet Nam
Trong mo.t vAi nam qua, Viet Nam da c6 nhung tien bo vuo.t bfc trong hoat dong tang cuong
trAch nhiem tAi chinh &cA khu v ,c nhA nuLrc va tr nhan. Nhung bur6c tien nAy bao gom:
* Mot Dur an Cai cAch quAn Iy TAi chinh c6ng de tich hap, cAc he th6ng th6ng tin quAn Iy
chu chot ve ngfn sAch vA kho bac, cung co syr noi ket giura quAn Iy ngfn sAch vai cAc
muc tieu phAt trien cua Chinh phu, bao g6m viec thLrc hien he thong th6ng tin QuAn Iy
Kho bac vA Ngan sach thong nhat (TABMIS) vA he thong Tai khoan thong nhat
(UCOA)
* Lu,t Ngfn sach sua doi giup tao dieu kien cho qui trinh phan bo ngfn sAch minh bach
hon vA qui dinh cAc thu tuc c6ng bo th6ng tin ngfn sach linh hoat han trong vie,c giai
ngan vA su dung cAc quy de cho phep don vi chi tieu a cAc cfp c6 quyen t,r quyet dinh,
khuyen khich cAc sAng kien tiet kiem vA du'ac giao nhieu quyen quyet dinh ngfn sAch.8
* Ludt Ke toan trong d6 xac dinh cac nguyen tac, cac yeu cau va pham vi hach toan c6 the
Ap dung duac; m6 ta cac loai tAi khoAn, he thong tai khoAn, bao cAo tAi chinh, viec c6ng
bo vA phat hAnh cung nhu kiem toAn vA thanh tra cAc bAo cao va giao cho Bo Tai chinh
chiu trAch nhiem soan thAo vA ban hAnh cAc chuan mLuc ke toan phu hgp v&i cac tieu

chufn bAo cao tAi chinh quoc te.9
* Mot Nghj dinh lAm ro trAch nhiem cua Kiem toan nha nmrac Viet Nam, gi&i thieu hoat
dong kiem toAn nghiep vu de dAnh gia va nang cao nang suat, hieu quA hoat dong vA cho
phep thue kiem toan tr nhfn ho tra Kiem toan nhA nur&c trong hoat dong kiem toAn.
* Mot Nghi dinh giao cho Thanh tra Chinh phu vai tr6 lA to churc chong tham nhung.
* Ban hAnh 27 chuan myrc kiem toan Viet Nam vA 16 chuan m,rc ke toAn Viet Nam durcrc
xay duyng d,ra tren cac chufan murc qu6c te.
* Mot Nghi dinh ve kiem toAn doc ,ip quy dinh vi the cua cAc nhA kiem toan va cac cong
ty kiem toAn, xac dinh giA trj cua ket qua kiem toAn va liet ke cac truang h,p bat buoc
phAi kiem toAn doc lIp.
* XuAt ban trong 3 nam lien tuc BAo cAo quyet toan ngfn sach nhA nuac da durac kiem
toAn cung vai Dyx toan ngfn sach nhA nua&c da durac Qu6c hoi phe chuan.
* Mot Nghi dinh ve Dfn chu cor s&, yeu cau cac xa niem yet dura D,r toan vA quyet toAn
ngan sAch len bang th6ng bAo.
. Bat dfu mot nghien curu mang tinh chufn doAn ve tham nhung, sau khi c6 nghj quyet
cua Ban chap hAnh trung trang Dang vAo thang 12 nam 2003 da kh&i dong mot nghien
c(ru ve th,rc trang vA giAi phap nham dAy manh dau tranh chong tham nhang.

Quy trinh hach toan va bao caio ke toan trong khu vtrc cong cong
5.4. Nhu da m6 ta trong Chuong 4, Ludt Ngan sach nha ntruc 2002 giao cho
Kho bac nha nu&rc lA co quan chiu trach nhiem chinh tru6c Chinh phui ve hoat
quyet 387/NQ-UBTVQHI I ngAy 17/3/2003 vA Nghj dinh 73/2003/ND-CP ngay 23/6/2003 ve lap va
phan b6 ngan sach.
9 Nghj dinh 128/2004/ND-CP ngAy 31/5/2004 vA 129/2004/ND-CP ngay 31/5/2004 da duLac ban hAnh
hur6ang dan thuc hien Luat Ke toan.
8Nghi

76

Cac thW che dam baio tinh mninh bach va trcich nhiem gicai trinh trong tai chinh

d6ng bao cao tai chinh Chinh phu. Chinh phui dang thuc hien mot du an thong nhat
nham tang cuarng th6ng tin ve th,uc hien va quan 1 ngan sach, nhur mot phan cua
Sang kien Cai cach quan Iy Tai chinh c6ng. Ho,at dong nay bao g6m tinh gian va
day nhanh quy trinh chap hanh ngan sach; hop nhat cac quy ben canh ngan sach;
thiet lap mot he thong Tai khoan thong nhat (UCOA) de dieu hanh ngan sach,
quan 1y va hach toan ke toan t,ai Kho bac va thiet l,p th,uc hien mot he thong thong
tin Quan 1l Kho Bac vA Ngan sach thong nhat (TABMIS) tur cap trung ircng den
cac chinh quyen tinh. Dau thau cho He thong Thong tin Kho bac vA Ngan sach
thong nhat (TABMIS) dang diroc tien hanh vA dir kien bat dau trien khai he thong
vAo dau nam 2005.
Song song voi n6, Chinh phui da thurc hien m6t so bien phap quan trong de
5.5.
cung co cong tac hach toan va bao cao cfia minh.
Cac bien phap de cung co cong tac hach toan ke toan

De t,ao ra mot khuon kho thong nhat ve hach toan ke toan cho ca khu v,uc
5.6.
quoc doanh va ngoAi quoc doanh, Quoc h6i da thong qua Ludt Ke toan.'° Ludt nay
(i) xac dinh cac nguyen tac, cac yeu cau va ph,am vi h,ach toan co the ap dung
duoc; (ii) mo ta cac loai tAi khoan, he thong tAi khoan, bao cao tai chinh, viec cong
b6 va phat hanh cac thong tin nAy, kiem toan, thanh tra vA (iii) giao cho BO Tai
chinh chju trach nhiem so,an thao vA ban hanh cac chuan m,uc ke toan phui hap voi
cac tieu chuan bMo cao tai chinh quoc te. Mot dieu khoan rat quan trong cuia luat
mai nay Ia yeu cau tat ca cac don vi str nghiep vA don vi hanh chinh phai cong
khai cac bMo cao tai chinh hang nam trong vong 30 ngAy sau khi duac cap c6 tham
quyen thong qua.
5.7. Quyet dinh so 130/2003/QD-BTC cuia Bo tru6ng Bo TAi chinh ban hAnh
ngay 18/08/2003 ve "Che do ke toan ngan sach nha nuoc vA hoat dong nghiep vu

Kho bac nha nuLoc" da giao nhieu quyen tu chui vA trach nhiem hon cho cac don vi
chi tieu trong viec duy tri tai khoan ngan sach vA chuan bi bMo cao. De hr6ng dan
viec thi hAnh Quyet dinh nay, Kho bac da ban hanh Huang dan so 1193KB/KT
ngay 11/09/2003 dua ra hu6ng dan chi tiet ve: (i) noi dung, phuong phAp ghi so ke
toan vA luan chuyen churng tir ke toan; (ii) phuang phap ke toan doi vai cac giao
dich kinh te chui yeu; (iii) phuong phap luan ve ghi so cac giao dich ke toan vA (iv)
phuong phap luan ve soan thao cac bMo cao tAi chinh va bMo cao ke toan quan tri.
Giam doc va Ke toan tru6ng cua cac co quan thuoc Kho bac nha nuac chiu trach
nhiem kiem tra cac bMo cao tAi chinh truac khi nop. Han chot nop cac loai bMo cao
khAc nhau cuing duac neu ro. Mot he thong bMo cao nhanh phuc vu yeu cau quan 1y
cuing duac xac lp de phuc vu cong tac giam sat cac cap cao hon.
He thong ke toan 6 cap dia phuang cung duac tang cuang, vai viec ban
5.8.
hanh Quyet dinh 141/2001/QD-BTC ngay 20/12/2001 ve cong tac ke toan a cap
'0LuAt Ke toan (Nghi quyet so 03/2003/QH II thong qua ngay 17/06/2003 va c6 hieu
01/01/2004.

luc turngay

77


D(inhI gici to'dng hap chi tieui c6ng, dCu thazii u71iwa salii c6ng vCi trdch nWhien tai chilih 2004

xa. Quyet dinh nay dua ra mo.t phLrang phap ghi so ke toan dan gian va tinh gian
cho cac xa nho vai cac ngu6n hlrc va nang lrc han che.
Cac bien phap de tang ctr&ng c6ng tac bao cao

5.9.

Cac bao cao trong he thong Kho bac hien hanh da duaqc cai tien vai trong

tam d,at vao chi ngan sach cua cac nganh va chuang trinh quoc gia. Mot so bMo cao
quan trong se duac lIp hang ngay, 10 ngAy 1 lan va hang thang de dam bao s,r
giam sat thur6ng xuyen. M6t diem khich 1 trong he thong bao cao mai Ia viec dira
ra cac bo cao ducc thiet ke phuc vu cong tac giam sat quan ly, nh6 do nhung bMo
cao nay c6 the durcae s*. dung nhur nhu?ng cong cu quan Iy khi phan tich va ra quyet
dinh.'

Khuyen nghi

5.10. Mac du da co nhung buac tien dang ke nhung van con nhung ton t,ai trong
quan Iy tai chinh c6ng nhur van con cac buc kiem tra vA tham tra xac minh trtng
lap t,ai nhieu cap. Cong tac bao cao tai chinh can duaeccung co va cai tien thong
qua tinh gian so lrung bMo cao va lp cac bao cao ve tac dong cua chi ngan sach.
Han nuCa, viec phan cap va giao quyen t,r chu quan Iy ngan sach d6i hoi phai cuing
co tinh trach nhiem va cOng tac kiem soat noi bo t,ai dia phuang va cac dan vi chi
tieu; cung co hau kiem; nhu cau hoAn thanh t,r dong h6a cong tac bao cao tai chinh
va ke toan; nhu cau hoan thanh cap thiet ve tang cu6ng nang Wl,c cua can bo quan
ly tai chinh cung nhu cua lanh dao dan vi va ke toan truang, nhung nguai ngay
cang phai chju trach nhiem n.ng ne han ve ho,at dong tAi chinh cua dan vi minh.
5.11. Trong qua trinh th,rc hien he thong thong tin Quan Iy Kho bac va Ngan
sach (TABMIS), can no l,uc tap trung vao: thiet ke lai he thong bao cao, phe chuan
khuon kho thong nhat hien dai ve giam sat noi b6, tang cur6ng he thong giam sat
va danh gia va th,rc hien churang trinh dao tao toan dien. He thong TABMIS can
bao dam rang luong thong tin giura cac dan vi trong ciing cap va giura cac dan vi a

cac cap phai du,ac dan gian h6a va h,ap Iy hoa. Can giam sO Iu,ang bao cao d& tap
trung xem xet cac trurang h,ap ngoai le va dap ang cac nhu cau ve giam sat. He

thong nay can the hien mot khuon kho kiem soat noi bo hien dai, Ia mol truang
kiem soat khuyen khich sur cai ma va d,ua tren mot he thong tham tra thong nhat
va tu d6ng hoa. He th6ng kiem soat noi bo hien dai nay phai co kha nang bao cao
va danh gia tac dong cua chi ngan sach. Chuang trinh dao tao can du,ac thiet ke
cho can bo 6 tat ca cac cap, dac biet Ia 6 cac cap chinh quyen dia phtrang, tang
cu6ng nhan thuc cua ho rang cac cong cu bao cao nay Ia cac cong cu quan 1y.
5.12. DGTHCTC 2004 khuyen nghi nhu sau:

"Nghj dinh so 10 ngay 16/01/2002 va Quyet dinh so 192 ngay 17/12/2001.

78


Ccic the cIdatim bao tinh minh bach va trcich nihien giai trinh trong tai chinih

Can tien nhanh theo huang ap dung cac tieu chuan ke toan cong quoc te
(IPSAS) va tieu chuan kiem toan quoc te.'2

*

Chuc nang giam salt trong khu vurc c6ng
Khuon kho chung
5.13.

Ba ca quan chiu trach nhiem ve kiem toan va thanh tra trong khu vurc cong

la Thanh tra chinh phu, Kiem toan nha nuac va Thanh tra tai chinh cua Bo Tai
chinh. Tuy nhien, vai tro cuia cac co quan nay van chura duac phan dinh c,u the va
con chong cheo. Do han che ve kha nang va nguon luc, hien m6i co quan chi chui
yeu tap trung vao viec tuan thu cac quy dinh va luat le va vao tinh thong nhat cua

cac bao cao tai chinh, chu chua quan tam day dui den den tinh kinh te, hieu suat va
hieu qua trong viec sfr d,ung cac nguon l,uc cBng. Danh gia ruii ro, cong na trong
trng dcn vi can duac tang cuarng. Van phai d,ua nhieu vao kiem toan tur ben ngoai,
vi cac co quan nha nuac chua c6 chuc nang kiem toan noi bo.

Kiem toan nha ntroc
5.14. De lam ro vai tro va quyen han cua Kiem toan nha nLuac, Chinh pha da ban
hanh Nghi dinh s6 93/2003/ND-CP ngay 13/08/2003. Nghi dinh nay thay the Nghi
dinh 70/1994/ND-CP ngay 11/07/1994. Nghi dinh mai van gi-u nguyen cac nguyen
tac neu ro Kiem toan nha nu&c la m6t don vi thu6c Chinh phu; Tong Kiem toan
nha nuac do Thu tuang Chinh phu bo nhiem va mien nhiem va chiu trach nhiem
trurac Chinh phu va Thu tuang ve moi hoat dong kiem toan; Tong Kiem toan nha
nuac phai trinh Thu tLrung Chinh phu thong qua ke hoach hang nam, trung han va
dai han cua Kiem toan nha nua&c va trinh ket qua kiem toan cho Thu tuang, Chinh
phu hoac cac Bo du,ac kiem toan theo cac quy dinh cua Chinh phui. Trach nhiem
va quyen han cua Kiem toan nha nurac duac neu ro nhu sau:
Lam ro: (i) tinh chinh xac va hap phap cua quyet toan ngan sach tai tat
ca cac cap va bao cao tai chinh ca cac don vi su d,ung ngan sach nha
nuac va (ii) su tuan thu luat phap va tinh kinh te trong viec quan 1y, su
d,ung ngan sach nha nuac va tai san cong;
* De nghi cac don vi du,ac kiem toan suxa chaa sai sot, to ch*c lai va eai

*

tien he thong ke toan, quan 1y tai chinh va kinh te cua cac don vi do;
* Dong gop y kien chuyen m6n vao cac ke hoach va d,u an quan trong
trong lhnh vrc chuyen mon cua minh, theo yeu cau cuia Chinh phu;

* Tham gia hop tac quoc te trong linh vuc Kiem toan nha nuac;

12

NHTG se ho trq viec ap dung cac tieu chuan ke toAn c6ng quoc te th6ng qua nguon tai tra cho Quy PhAt
trien The che.

79


Dcatih gia tong hop chi tieu c6ng, dju thdu mua sam cong va trach nhiem tazi chinh 2004

* C6 the thue kiem toan vien tur ben ngoai de ho tro, trong hoat dong kiem
toan mien lA Kiem toan nhA nLroc phai giam sat va kirn tra ket qua
kiem toan.
5.15. Nghi dinh so 93/2003/ND-CP ngay 13/08/2003 da dua ra mot so noi dung,
chuan bi cho nhang buoc phat trien trong tuong lal, nhu sau:
* DOra ra khai niem kiem toan ket qua hoat dong (mac du nguyen tac ve
tinh kinh te da dto. c c6ng nhan, nhung van chua xac dinh ro rang dto, c
tinh hieu suat va hieu qua cua cac hoat dong quan 1y, su dung nguon tai
chinh c6ng);
* Sur tham gia tur giai doan dau cua kiem toan vien trong chu trinh chi tieu
ngan sach, thong qua d6 d6ng g 6 p vao nhang van de lien quan den kicm
soat n6i b6 cua du an;
* Thue cac cong ty kiem toan tu nhan ho trc Kiem toan nha nuac trong
hoat dong kiem toan. Dieu nay se cho phep chia se cac ky nang va y
tuong mai cua khu vuyc tu nhan (theo mot cach tiep can tien bo va c&i
n& hon)
5.16. Theo nhung thong le tot cua quoc te, to chuc kiem toan t6i cao can doc lap
va tach khoi quyen dieu hanh cua Chinh phui va bao cao trLuc tiep cho Qu6c hoi.
Tai ky hop cu6i nam 2004, Quoc hoi da quyet dinh vi tri cua Kiem toan Viet Nam
Ia co quan d6c lap do Quoc h6i thanh lap. Ludt Kiem toan nha nu&c dang dwrc

so,an thao va se duac dQ trinh len Quoc hoi. Luat Kiem toan nha nuac ducc hy
vong la se nang cao vai tro va trach nhiem cua Kiem toan nha nLuac Viet Nam va
tao mo6t cau noi chat che vai Luat Ke toan mai (ban hanh 17/06/2003).
5.17. Mac du vay, van d8 ve tinh minh bach den nay van chua du,ac dAm bao
bang mo.t the che ro rang, triet de. Dieu 2, Nghi dinh 93/2003/ND-CP de cdp den
"theo quy dinh cua phap luat" mo.t tinh huong ma c6 the m& dur6ng cho viec tang
cu6ng tinh minh bach dLuai dang cac luat hay quy dinh duac ban hanh sau nay.
Hien tai, ket qua kiem toan chua dixcc c6ng bo kip th6i va chi co the cong b6 vai
si,r cho ph6p cua Chinh phu. Vi du, viec kiem toAn cac bao cao tal chinh nam
2003
cua Ngan hang nha nuac Viet Nam dur,ac bat dau tien hanh tir 04/2004 va Chinh
phu d,u dinh g*i m6t ban ket qua kiem toan cho Quoc hoi sau khi hoan thanh.
5.18. Chinh phu dang xem x6t van de nay thong qua cac chinh sach nham cai
thien tinh minh bach va str tham gia cua nhieu dcoi tuoang vao chu trinh ngan sAch.
Ludt ngan sach mai - ducc thong qua vao thang 12 nam 2002 va c6 hieu l,rc ti
thAng Gieng nAm 2004 - qui dinh cac bao cao ket qua kiem toan ve ngan sach phai
cung durac trinh cho Quoc hoi, Chinh phu va cAc ca quan khac trong d6 c6 Hoi
dong nhan dan. Hoi dong nhan dan du,ac quyen tur quyet dinh trong viec pho bien
bao cao nAy cho cac thAnh vien cua minh. Mac dii c6 nhung cai thien n6i tren, kha
nang tiep can tr,rc tiep cuia dan chung d6n cac bao cao kiem toan do Kiem toan nha

80


Cnc the che dcam baco tinh minh bach va trach nhienm gicai trinh trong taii chinh

nuac tien hanh van rat han che. Sau khi Ludt Kiem toan durac ban hanh va thuc
hien, tinh hinh nay chac chan se duac cai thien.

Thanh tra chinh phu

5.19. To ch*c va ch*rc nang cuia Thanh tra chinh phfi duac qui dinh theo Phap
1lnh thanh tra (nam 1990), Ludt giai quyet khieu nai va to cao (1998) va Phap Ienh
chong tham nhuing (1998). T6ng thanh tra chinh phi tuong duong bo tru6ng. Vi tri
nay do Chu tich nu&e bo nhiem tren co sa de nghi cua Thu tu&ng Chinh phui va
duac Qu6c hoi th6ng qua. Chanh thanh tra cua mot bo do Thu tturng bo nhiem
tren co sa de nghi c6a Bo trar&ng vA dong y cua Tong thanh tra chinh phu. Do vay,
ca cca quan hanh phap va co quan thanh tra deu c6 tieng n6i trong viec hla chon
thanh tra vien.
5.20. Thanh tra chinh phui c6 cac chrc nang chinh sau: (i) thanh tra viec tuan thu
phap luat cua cac co quan hanh phap trong moi linh vurc hoat dong cua minh, bao
gom tai chinh, kinh te, quan doi, canh sat, qu6c phong, v.v; (ii) giai quyet moi
khieu nai phap Iy va (iii) h trrq Chinh phu trong viec giai quyet khieu nai cuia nhan
dan trong lhnh v,rc hanh chinh. Xet tren goc d, nay, Thanh tra chinh phu hoat d6ng
voi chrc nang nhux m6t co quan thanh tra h6a giai.
5.21. Phap lenh thanh tra nam 1990 duac c6ng nhan Ia kh6ng con phu h,p nura
va can co m.6t khu6n kh6 phap Iy m6i cho vai tro mo&i cuia hoat d6ng thanh tra
trong nen kinh te thi tru6ng. Chinh phu dang trong qua trinh sap xep hop Iy h6a
chrc nang thanh tra. Ludt Thanh tra vira duqc Quoc h6i thong qua nam 2004. Muc

tieu cua no la xac dinh ro hon vai tro va trach nhiem cua Thanh tra chinh phu;
phan dinh ro ranh gi&i giua khieu nai hanh chinh (co the dan den xu phat hanh

chinh) va bu6c t6i (Id su t6 cao cua nguai dan ma co the dan den ket luan cua toa
an Ia ph,am phap) vA cung cap m6t khu6n kh6 ro rang han ve ch6ng tham nhung.

5.22. Tru&c day, Thanh tra chinh phu vA Kiem toan nhA nu&c cuing co nhang
chuc nang gi6ng nhau va trung lap. Trong tuarong lai, Kiem toan nha nuc se du,c
trao quyen phap Iy nhieu hon so v(ai vai tro truyen thong tru&c day Ia dam bao s,r
tuan thu luat phap. Vai tro cua Thanh tra chinh phu se Ia dam bao viec dat du,rc

cac muc tieu qu6c gia. Ban than Thanh tra chinh phu cang nhan thay nhu cau phai
thong nhat he thOng luat phap hien tai va lam ro vai tro va trach nhiem cua cac
thanh tra vien. Luat Thanh tra m&i du,ac ban hanh nham giai quyet nhung van de

nay bang viec giao nhiem vu ro rang hon cho cac thanh tra khac nhau. Chinh phu
eung yeu cau cac thanh tra vien phai lap ke hoach va ph6i hap t6t, hang nam thanh
tra moi doanh nghiep mot lan vai thai gian toi da Ia 30 ngay.
5.23. Ngoai ra, v6i Nghi dinh s6 46/2003/ND-CP ngay 9/05/2003 cua Chinh phu,
Thanh tra chinh phu da duac trao nhiem vu 1a m6t co quan ch6ng tham nhung.
Thanh tra chinh phi se phai (i) rA soat lai toAn b6 he th6ng luat phap de giam thieu
cac quy dinh tao dieu kien cho tham nhung; (ii) tap trung vao viec phong ngura;

81


Deii,ih gia tO7ig h(yp clhi Iieu cing, dcu ihau nhua sani cong va trcich n/hien taii chinh 2004

(iii) chiu trach nhie.m ve viec k khai tai san cua cong ch*c nha nuac va xu Iy
nhanh cac to cao cOa nhan dan.
5.24. Cac bien phap tren chi ro phuang hux&ng m6i cua ch*c nang thanh tra. Tuy
nhien, nhie.m vu mnai nay lA mot thach th*c lan doi vai Thanh tra chinh phu, do
h,an che ve ngu6n I,rc can bo. thieu cac phurng tien dieu tra hien dai vA thieu
ngu 6 n luc de pho bien va dao tao. Thanh tra chinh phu cuing dang tra giup cac bo
ngAnh tang cuarng ch*rc nang thanh tra cua minh, nhu Ia thanh lap mot bo ph$n
thanh tra trong Bo, Ke hoach va Dau tu co nhie.m vu tien hanh thanh tra viec tuan
thu phap luat, dieu tra cac khieu n,ai, to cao vA cuoi cung Ia th,rc hien ch*rc nang
kiern toan noi bo.

Chuc nang thanh tra tai chinh cua B6 Tai chinh
5.25. Thanh tra tAi chinh Ia mot don vi thuoc Bo TAI chinh. Ch*rc nang chinh cua

n6 Ia tien hanh thanh tra cac van de tAi chinh cua tat ca cac t6 ch*rc qu6c doanh va
ngoAi quoc doanh co su dung nguon tien cua nhA nuac vA xem xet, giai quyet moi
khieu nai vA to cao lien quan den moi van de trong linh vurc tAi chinh cong. Thanh
tra tAi chinh co ph,am vi hoat d6ng rat rong, tuang t,r nhu cua Thanh tra chinh phu
vA Kiemn toan nhA nuac.
5.26. De hap Iy h6a hoat dong thanh tra nham tranh chong cheo n6 lIrc cua nhieu
ca quan, Chinh phu da tien hanh mot so bien phap sau: (i) ap dung thanh tra tur xa
thong qua danh gia rui ro sau khi xep loai vA Il,a chon mau de thanh tra; (ii) d6i tur
danh gia hau kiem sang xem xet hoat dong hien tai vA tap trung vao phong nguia si,
kem hieu qua va lang phi va (iii) nhan manh vai tro cua can bo thanh tra nhu mot
nhA tur van ve quan Iy d& hoan thien cac thu tuc va he th6ng, hon Ia phat hien cac
sai s6t vA x*r ph,at nguoi vi pham. Nhung n6 Ilrc tiep theo tap trung vao thiet lap he

thong giam sat va theo doi viec th,uc hien cac khuyen nghi cua kiem toan vA giai
quyet cac trua'ng h,ap vi pham c'ua ca quan hanh phap, bao gom ca viec ap dung
thLrang cho giai quyet nhanh vA phat cac tru6ng hap lam cham.
Khuyen nghj
5.27. DGTHCTC 2004 khuyen nghi can xem xet cac bien phap quan trong sau de
cung co Kiem toan nhA nuac Viet nam:
*

Thiet lap mot b6 phan tai Quoc h6i co chrc nang giam sat cac tAi khoan
cong, co the bang cach tang cuang nang luc cua UJy ban Kinh te va
Ngan sach.

*

Dam bao tinh doc lap cua Kiem toan nha nu&c Viet Nam bang cach
chuyen ca quan nay thanh co quan chuyen mon hoat d6ng d6c lp theo
phap luat do Quoc hoi thAnh lap.

*

Cai thien tinh minh bach cua qua trinh giam sat bang cach cong khai ve
bao cao kiem toan vai nguai dan vA thuc day nhu cau nang cao tinh

82


Ccic lhe' cle' dCainl bcio tinh mninh bach vaz trach ,,hiemn gicii trinh trong tcii chinh

trach nhiem thong qua viec khuyen khich nhan dan va cac phuang tien
thong tin dai chuing trao doi ve cac van de quan Iy tai chinh cong.
5.28. De tang cuang chuc nang giam sat hon nua trong khu vurc nha nuac,
DGTHCTC 2004 khuyen nghi can hoap Iy h6a han nura vai tro va trach nhiem cua
churc nang kiem toan va thanh tra: Vi du nhu xem xet viec thiet lp ch*c nang
kiemin toan noi bo. tru6c het a cap bo de thay the dan ch*c nang thanh tra hien nay
tai moi bo.
5.29.

Can no luc n n nua de danh gia va sua doi tat ca cac so tay hu6ng dan va

van ban hu&ng dan hien tai ve kiem toan va thanh tra, lam cho nhung tai lieu nay
thOng nhat vai cac pham vi va m,uc tieu duac sua doi. Ngoai ra, kiem toan vien va
thanh tra vien can phai duac dao t,ao cac ky thuat kiem toan ket qua hoat dong,
danh gia tinh kinh te, tinh hieu qua va hieu suat hoat dong cua don vi duarc kiem
toan theo thai gian.

Bao cao tai chinh va kiem toan tai cic doanh nghie.p nha ntr&c
va doanh nghie.p tr nhan

5.30.

Co che bao cao tai chinh va kiem toan trong doanh nghiep cu1ng lien quan

den quan Iy tai chinh cong do khu v,rc nha nuac bao gom ca cac doanh nghiep nha
nuac (DNNN). Trong linh v,uc nay, nhung cai cach 16n da duac tien hanh nhung
van con mot so thach th*rc dang ke.

Cac chuan mtrc ke toan Viet Nam
5.31. Hien nay, cac doanh nghiep hoat dong a Viet Nam phai tuan theo cac chuan
murc ke toan Viet Nam, dixac qui dinh bai cac bMo cao thue va bao gom mot he
thong cac tai khoan va mau bMo cao chuan. Tuy nhien den nay, Bo Tai chinh dd
ban hanh cac chuan murc suta doi, nhung viec xay durng va ap d,ung cac chuan mi,rc
nay chua tien trien nhu ke hoach ban dau. Den nay, 27 chuan murc kiem toan Viet
Nam va 16 chuan m,rc ke toan Viet Nam dc duqc xay durng va ban hanh.1 3 Them
vao do, Bo Tai chinh da ban hanh hu6ng dan th,rc hien cho 10 chuan murc ke toan

Viet Nam dau tien duac ban hanh vao nam 2001 va 2002.
Luat Ke toan
Trong nam 2003, Quoc hoi da thong qua Ludt Ke toan dau tien cuia Viet

5.32.

Ludt nay duaqc ap dung doi vai khu vurc nha nuoc va tu nhan cuing nhu Ia
cac DNNN. No cuing da thiet lp m6t khuon kho phap Iy cho viec xay d,mg cac
chuan murc ke toan bang viec giao cho Bo Tai chinh nhiem vu xay dung va thong
Nam' 4 .

qua cac chuan mi,c ke toan Viet Nam tren co sa cac chuan murc ke toan quoc te.
d5 ho tro n6 lLfc nay th6ng qua khoan vien tra cho Quy Phat trien The che trong 3 nam viua qua.

ti ngay 01/01/2004.
Ke toan so 03/2003/QH I I th6ng qua ngay 17/06/2003 va c6 hieu ILryc

3 NHTG

4 Luat

83


DLnh ghi tong h.p chi tieu c6ng, ddu thau mnua samn cong va trach nhiem tii chinh 2004

Ludt nAy dA lAm ro giua ke toan tai chinh va ke toan quan tri vA neu ro r-ang Bo TAi
chinh chiu trach nhiem hui6ng dan ve vie,c ap dung ke toan quan tri.
Nghj dinh 105/2004/ND-CP ve kiem toan doc l.ap

5.33. De thuc day ho,at dong bao cao tai chinh minh bach cua cac doanh nghiep,
Chinh phu da ban hanh Nghi dinh 105/2004/ND-CP ngay 30/03/2004 ve kiem
toan doc lap. Muc dich cua Nghi dinh nay Ia quy dinh vi the cua cac kiem toan
vien va c6ng ty kiem toan, xac dinh gia tri cua cac ket qua kiem toan va liet ke cac
truang hap bat buoc phai yeu cau kiem toan doc lap. Nghi dinh nay dua cac
DNNN va tu nhan ve cang mot nh6m phai dap ung cac yeu cau nhu nhau.
5.34. Vi du, bao cao tai chinh cua cac doanh nghiep va to churc khac sau day phai
do cac kiem toan vien doc lp kiem toan: cong ty co phan va cong ty trach nhiem
huiu han, DNNN, doanh nghie,p co von dau tu nLrac ngoai va doanh nghiep hoat
dong trong cac linh vuc tin dung, ngan hang, bao hiem vA phat trien. Tuy vay dieu
nay khong ap dung vai cac DNNN da duac dura vao ke hoach kiem toan hang nam
cua Kiem toan nha nuac vA cac cong ty da niem yet tren thi truang ch*ng khoan
phai hoat dong theo luat va cac quy dinh ve giao dich ch*rng khoan.
5.35. Cung trong Nghi dinh nay, Chinh phu khuyen khich moi to ch*rc m6i cac

kiem toan vien doc lp tien hanh kiem toan hang nam cac bao cao tai chinh cua to
ch*rc d6. Tuy vay, cac DNNN va cac dur an dau tr duac dua vao chtrung trinh
kiem toan hang nam cua Kiem toan nha nuac thi kh6ng phai kiem toan d6c lap
trong nAm d6. Dieu nay nham phong truang hap cac ca quan giam sat khac nhau
kiem toan cung m6t DNNN trong cung m6t nam tai chinh.
5.36. Nghi dinh neu ra cac tieu chuan cua kiem toan vien d6c Idp va quyen, nghla
vu cua hQ bang viec thiet lp ro rang khu6n kh6 hoat dOng cua cac c6ng ty kiem
toAn d6c lap: cac loai cOng ty kiem toan, viec thAnh lap, t6 ch*c va quan Iy cac
doanh nghiep nay, cac loai dich vu du,ac cung cap, ch*rc nang va nghia v,u cua
cOng ty. Nghi dinh cung dua ra danh sach cac hoat d6ng bi cam doi v6i c6ng ty
kiem toan, bao g6m thOng dong vai cOng ty durac kiem toan, tham nhung va cac
hoat dOng phi phap khac. Nghi dinh cuing m6 ta cac dac diem can thiet cua m6t
bao cao kiem toan, cac dieu kien de m6t c6ng ty kiem toan nurac ngoai duac phep
hoat d6ng kinh doanh & Viet Nam.
5.37. Nghi dinh dura ra m6t khuon kho de tang cua6ng hoat d6ng thanh tra cac
doanh nghiep va cac to ch*rc khac, nhu cac to churc phi Chinh phu va to chu]rc phi
Iai nhuan vA dat cac doanh nghiep tu nhAn cuing nhux DNNN len cang m6t ban can.
Vai tro cuia Chinh phui trong ho,at d6ng lap chien lurc, ke ho,ach va phat trien cu'a
nghe kiem toan d6c lp tren ca nui&c cuing ducrc xac dinh. Nhtng trong tuong lai,
vai tro nay can phai ducac chuyen dan sang m6t ca quan chuyen mOn. Cuing can
phai cfing co^ hiep h6i chuyen mon cua cac ke toan vien. NgoAi ra, ch*rc nang kiem
toan nai b6 trong cac doanh nghiep tu nhan va DNNN van con yeu hoac chua co.

84


Cdc the chef dcim baio tinh minh bach va trach nhiem giai trinh trong tai chinh

5.38. Ludt DNNN mai xac dinh tu cach phap Iy va m6 hinh hoat dong ciua cAc
DNNN, cho ph6p DNNN durcc dieu chinh bai Ludt doanh nghiep neu cAc doanh

nghiep d6 lua chon tur b6 tu cach Ia DNNN cuia minh va chuyen thAnh cong ty
trach nhiem huu han mot thanh vien va don duang de co phan h6a doanh nghiep.
Tuy nhien, Luat van chiua yeu cau ro rang tinh doc l.p giura Hoi dong quan tri va
Ban giam doc (Tong giam doc van co the Ia thanh vien cuia Hoi dong quan tri).
QuAn tri doanh nghiep cuia cac DNNN d6i h6i phai co nhung cai thien dAng ke.
Can phai co mot chuang trinh dao tao toan dien ve quAn tri doanh nghiep hien dai
cho cac nha quAn 1 va giam doc ciia cAc DNNN. 15
Khuyen nghi
DGTHCTC 2004 khuyen nghi can can nhac Ap dung cac bien phAp sau:
* DAm bAo viec ap dung cAc chuan miuc ke toan va kiem toan mai duac
sura doi tai cac DNNN 16m (cac tong cong ty).
* Soan thAo mot luat chung cho cAc DNNN vA doanh nghiep ngoai quoc
doanh de cAc doanh nghiep nay phai dAp urng cAc yeu cau nhu nhau ve
vai tr6 va trach nhiem cua doi ngui quAn 1y, TOng giam doc, Hoi dong
quAn tri va Ban kiem soAt.
* Tang cuang churc nang kiem toAn noi bo trong cAc DNNN vA thanh 1lp
mot hiep hoi chuyen mon cac kiem toan vien noi bo.
5.40. Thiuc hien cac khuyen nghi n6i tren d6i h6i phai quan tam dac biet den tang
cubng vai tr6 cuia Hiep hoi Ke toan va Kiem toAn Viet Nam vai tu cach Ia mot ca
quan chuyen mon. Ciing can phai co mot chuang trinh dao tao toan dien cho cac
giam doc vA cac can bo dieu hanh cuia cac doanh nghiep. Churc nang giAm sat cuia
Cuc Quan 1 Tai chinh doanh nghiep cuia Bo Tai chinh can dutc tang curng thong
qua viec dat ra cac yeu cau lien quan den ca che quAn tri doanh nghidp, chinh sAch
ke toan va bao cao tai chinh, ty le sinh 16i vA chinh sach chia co turc. Ca quan dac
biet nay so hoat d6ng v6i tu cach la mot trung tam nguon luc ho tra cho cac ca
quan chinh phu a cap thap han trong viec giAm sat cAc DNNN tai dia phuong d6
va cai tien ky nang quAn Iy ke toan tai chinh tai dia phuang. Cung can ban hanh
cac hux6ng dan ve chuyen doi tu cach phap Iy cuia cAc cong ty kiem toAn sang loai
hinh cong ty hap danh va ve loai hinh cong ty hap danh (trach nhiem huu han
hoac vO han) cho cAc cOng ty kiem toAn.

5.39.

Giam sit cuia ngtr&i dan
5.41. Nhung thOng le tot tren the gi&i deu cho rang su giam sAt doi vai cAc ca
quan va Chinh phui se c6 hieu quA han neu nhu cong ching c6 the tiep can de dang
NHTG dang ho trgy Hoc vien TAi chinh tang cumng chuarng trinh dao tao ve quan tri doanh nghiep hien
dai,

85


Dcinh giai tong hop chi tieu c6ng, dau thau mua sam c6ng va trach nhiem tai chinh 2004

cac th6ng tin tai chinh c6ng. Chien luaoc Cai cach Hanh chinh cong neu ro "Dan
chu vA tinh minh bach trong linh vuc tAi chinh cong se dtuac thurc hien, do vay moi
thong tin ve chi tieu tAi chinh se duac cong b6 cong khai."' 6
5.42. Vao nam 1998, lan dau tien ngan sach duac cong khai trong Nien giam
thong ke hang nam do TOng cuc Thong ke phAt hanh, cung nhu trong Bao cao
Thong ke Tai chinh Chinh phui cua Quy Tien te Quoc te (IMF). Quyet dinh
182/2001/QD-TTg ngay 20 thang 11 nam 2001 neu ro th6i diem, hinh thtc va noi
dung cong khai ngan sach nha ntuac. Vao thang 3 nam 2002, Chinh phu da phAt
hanh bao cao quyet toan ngan sach nhA nuac da durac kiem toan nam 2000 culng
voi Dui toan ngan sach nam 2002 vA thong le nay van duac tiep tuc hang nam
trong cac nAm 2003 va 2004.
5.43. Ludt Ngan sach nhA nurac nam 2002, c6 hieu lirc tit thang Gieng 2004, quy
dinh "dur toan ngan sach, quyet toan ngan sach vA ket qua kiem toan cua ngan sach
trung urong, ngan sach dia phurang, don vi du toan ngan sach, cac to chuc su dung
von ngan sach, phai dtrcac cong khai." Moi khoan chi tieu hien deu duac cong bo,
trong d6 c6 ca thong tin ve chi cho qu6c ph6ng. Ludt Ngan sach nha nuac nam

2002 c6n yeu cau bao cao quyet toan ngan sach phai dtrcac cong bo trong vong 18
thang tir khi ket thuc nam tai chinh va cho den nay Chinh phui da tuan thu yeu cau
nay.
5.44. M.c du c6 sty khac biet 16n giua cac tinh vA trong ciung tinh va mot so tien
bo da dat duac trong mot vAi nam qua, thong tin a cap dia phuong van c6n kem
minh bach hon rat nhieu. Theo Quyet dinh s6 225/1998/QD-TTg, thOng tin ve
ngan sach can dtruc cong khai. De kiem tra muc da thuc hien yeu cau nAy, B6 Tai
chinh da soan thao mot bao cao hang nam dtra ra chi tiet bao nhieu tinh, b6 va co
quan trung uong thuc hien yeu cau ve cOng khai thOng tin va lieu noi dung ciing
nhu hinh thurc thOng tin cOng khai c6 diing theo yeu cau hay kh6ng. Theo tOng hap
cua B6 Tai chinh nam 2002, mac dui phan lan cac tinh deu g*i bao cao ve B6 Tai
chinh nhung lai kh6ng cOng bW toan ba cac so lieu cap tinh. Dieu nay trai nguarc
vai s6 lieu t6t hon nhieu cia cac b6 vA co quan trung uarong, 90% da cOng bo ke
hoach va quyet toan ngan sach cia minh.
5.45. Theo Nghi dinh cuia Chinh pha s6 29/1998/ND-CP vA s6 79/2003/ND-CP
ve Dan chui cap co sa hinh thAnh nhu cau doi v6i cac xa phai niem yet c6ng khai
ke hoach vA quyet toan ngan sach len bang tin, trao doi ve ngan sach vA bAo cao
ngan sach trong H1i dOng nhan dan xa va phat len dai truyen thanh. M.c di mot
so xa da theo ding hu6ng dan nay, van c6n nhung nhieu ton tai ve mac d6 tuan
thu Nghi dinh nay tren toan quoc. Nhin chung, can co str quan tam hon nua den
tinh minh bach va trach nhiem tai chinh 6 cap chinh quyen dia phtrong. Trong
turng lai, can lru y den ca phia cung va cau ve thong tin de thic day m6t moi
truang co str chia se thong tin vA trach nhierm tot hon.
16

86

Phan 4.6 Chien liuac cai cach hanh chinh cong ban hanh theo Quyet dinh so 136/2001/QD-TTg
ngay 17
thang 9 nam 2001.

Cac the che dcam bao tinh minh bach va trach nhiem giai trinh trong tai chinh

5.46. Can phai liu y rang tai cac don vi sur dung ngan sach, m6t so thanh turu da
dat duqc, it nhat Id tren khia canh luat phap. Vi du, cac tru6ng hoc phai niem yet
cong khai ngan sach cuia minh, trong d6 neu chi tiet cac ngu6n thu, cac khoan phi
va d6ng g6p, cuing nhiu viec su dung cac nguon lurc nay. Tuy nhien, van con chua
ro t.ap hap duac day du cac qui djnh, yeu cau nay dUQc thurc hien den mrc dQ nao,
bao nhieu truang thuTc su niem yet cong khai ngan sach cua minh va muc dQ chi
tiet, chinh xac ra sao. Dong th6i cuing khong chac chan Id lieu ngu6i dan c6 kha
nang va nang Ilic dui de sur dung cac thong tin d.roc cung cap nham dam bao rang
chinh quyen dia phuong phai co trach nhiem hay khong.
5.47. Thui tua6ng Chinh pha vira ban hanh Qui che suxa doi ve cong khai tai chinh
(Quyet dinh 192/2004/QD-TTg ngay 16/11/2004) de ma rong va chi tiet h6a
nhurng thong tin can duac cong khai. Cung can luu y them ve su phat trien cuia
thong tin tai chinh
trang tin dien tur cuia B6 Tai chinh, tren d6 c6 the tim thay moi
7
da duqc cong bo va cac van ban phap luat da duac ban hanh.' Ludt Ngan sach nha
nua&c sura d6i yeu cau cac bao cao kiem toan cuia cac ca quan chinh pha phai duqc
cong khai. Tuy nhien, den nay cac quy dinh hu6ng dan thuc hien van chua durc
ban hanh day dui.
Khuyen nghi
5.48.

DGTHCTC 2004 khuyen nghi:
* Can tiep tuc giam sat mot cach he thong viec cong khai ngan sach va
quy tai chinh a cap dia phuong va khuyen khich cac tinh vA huyen giam
sat xem co bao nhieu truang hQc, co sa y te va don vi thu hiu6ng ngan

sach c6ng khai ngan sach va cac quy tai chinh.
* Can cOng khai bao cao hang nam vai cac s6 lieu chi tiet va th6ng nhat
ve chi tieu cong a moi tinh.
* Hang namn can lap va cong bo "Sach bao cao cuia Chinh phu ve ngan
sach" giai thich m6t cach de hieu n6i dung cua ngan sach va moi lien he
cuia ngan sach vai cac muc tieu va chien Iuqc phat trien quoc gia.
Hanh dong chong tham nhiing

5.49. Dang va C;hinh phu da quyet dinh day manh ch6ng tham nhuing. Ban Chap
hanh Trung uang Dang da thong qua m6t Nghi quyet ve ch6ng tham nhung co
hieu lrc tur thang 12/2003. Ket qua IA,Chinh pha da quyet dinh tien hanh danh gia

ve tham nhung, vai sur h6 tra cuia cac nha tai tra. Danh gia chan doan nay nham

xac dinh nguyen nhan cuia tham nhung, nhang diem manh va yeu cua cac sang
kien chong tham nhang trtrc day va de xuat cac bien phap cu the de giam tham
nhung.
WWebsite nay Id: www.mof.gov.vn.

87


Danh gia tong hqp chi tieu c6ng, ddu thdu mua sam cong va trdch nhiem

tii chinh 2004

Khuyen nghi
5.50.

DGTHCTC 2004 khuyen nghi:

*

88

Can sam hoan thanh c6ng tac danh gia chan doan tham nhfing va
dam
bao c6 thirc hien cac bien phap thIch hop dua tren ket qua danh
gia.


6.

PHAN CAP CHO CHINH QUYEN CAC DIA PHLJONG
Gi&i thie.u va tong quan

la mot
6.1. Quan 1I qua trinh phan cap cho cac co quan chinh quyen dia phuong
chinh
thach th*rc doi vOi nhieu quoc gia tren the giai. Phan cap tham quyen ve tai
dia
cho chinh quyen cac dia phuong mang lai nhung co hoi l6n sau day: viec
qua
phuong quan 1y ngan sach c6 the giuip huy dong va phan bo ngu6n luic hiMu
mong
hon va lam cho cung cap dich vu phii hap han, dap uTng tot hon nhu cau va
va
muon cua nguai dan dia phuong vai hieu qua cao han phui h.p vai dieu kien
nhung
den
tinh hinh cu the tai dia phuang. Nhung neu phan cap kh6ng t6t se dan

tang
rui ro: su chong cheo, lam suy yeu su dieu phoi trung uong va dia phucrng,
bat binh dang va lam xuong cap dich vu trong mQt so nganh quan trQng.
cap quy
6.2. Trong th.p ky qua, Viet Nam da thurc hien mQt chuong trinh phan
qua dat
m6 ma nen tang quan trong Ia Ludt Ngan sach nha nu6c nam 1996. Ket
cang
ngay
duac la phan cap da duoc thuc hien mot cach manh me va c6 xu hua6ng
tong chi
tang ln, qua d6 ngan sach chinh quyen dja phuong tir cho chiem 26%
thuc
tieu nam 1992 da chiem 43% trong nam 1998 va 48% nam 2002. Sau 5 nam
trong
dung
hien, mac dui c6 nhieu tien bQ, Chinh phu van nhan thay mQt s6 nQi
da
Ludt can duac cAi thien. Vao nam 2002, mQt Ludt Ngan sach nha nuac mai
duoc thong qua, cho phep thuc hien tinh lien tuc trong he thong phan cap. Ngoai
Luat
ra, xet tren nhieu khia canh, Ludt mai ciing the hien nhieu su cai thien so vai
nam 1996.
hien
6.3. Chuong nay danh gia diem manh va diem yeu cuia he thong phan cap
cho
nay a Viet Nam va de xuat cac bien phap de tang hieu nang va tinh cong bang
nay
hoat dOng cuia toan he thong dua vao Ludt Ngan sach nha nuac m6i. Chuong
chinh

di sau phan tich m6t so van de co ban, gom co cau theo nganh doc cu:a
ngan
quyen, giao nhiem vu chi va cac nguon thu, he thong tra cap va qua trinh
huy
sach a cac cap dia phuang, tinh minh bach, trach nhiem giai trinh va van de
dQng von cua dia phuong.
Cr cau cac cap chinh quyen vi phan cap nhie.m vu chi
Cor cau cac cap chinh quyen
8
6.4. Viet Nam c6 4 cap chinh quyen. Ca nuac duac chia thAnh 64 tinh/thAnh,'
pho
v6i dan so khoang tir 0,3 trieu den xap xi 5,5 trieu ngu6i, trong do co 5 thanh
18

Ba tinh mai dtrcc thanh lap nMm 2003.

89


DOnh gia tong hap chi tieu c6ng, ddu thau mua sam cong va trach
nhiem tai chinh 2004

lan nhat trtrc thuoc trung urang (ngang hang vai cap tinh) la HA Noi,
thanh pho HO
Chi Minh, Hai Phong, DA Nang va Can Tho. Cac tinh/thAnh pho
durac chia thAnh
643 huyen vA so huyen tren lai duacc chia thAnh 10.602 xa.
6.5.
0 cap trung urang, quyen lap phap thuoc ve Quoc hoi, ca quan mA theo dieu
84 cia Hien PhAp c6 trach nhiem quyet dinh ngan sach nha n.r6c.

Ngan sach nha
ntruc gom kh6ng chi ngan sach cua chinh quyen trung uong mA
con ca ngan sach

tong h.p cia cac cap tinh - huyen - xA. Ve mat hAnh phap, Thu
tu6ng Chinh phu IA

ngu6i d*rng dau Chinh phi. Thi tu6ng vA cac thAnh vien khac
cia Chinh phu do
Quoc hoi bo nhiem. 0 m6i cap chinh quyen thap han cuing c6
co quan quyen Iurc
nhA nurc do dAn bau lA Hoi dong nhAn dan va ca quan hAnh phap
Ia Uy ban nhan
dAn do Hoi dong nhan dAn bau ra.
6.6.
Co cau cia ngan sAch mang tinh th* bac: Ngan sach m6i cap
kh6ng chi
d.rqc Hoi dong nhan dan cap d6 quyet dinh mA con phAi durcc
chinh quyen cap
tren phe chuan. Chinh quyen a moi cap hoat dong theo mot he
th6ng song tring
IAnh dao vA chiu trach nhiem giAi trinh. Tai mot cap hAnh chinh
nhat dinh, Uy ban
nhAn dan chiu trach nhiem tra6c Hoi dong nhan dan va xet cho
cang Ia ngua6i dAn
dia phurong (Hoi dong nhAn dAn a dia phiuang duac bau qua bo
phieu pho thong).
Dong thai, ca quan chinh quyen d6 cing phai chiu trAch nhiem
truac chinh quyen
cap tren va cuoi cang lA chinh quyen trung uang. Bat ky quyen

han nAo durac co
quan nha nu6c tai dia phuong thtrc hien thong qua Hoi dong nhan
dan vA Uy ban
nhan dan, g6m ca ngan sach da duac quyet dinh, cuing nam durai
su giam sat cua
Quoc hoi. Co quan nAy co tham quyen bai bo cac quyt dinh bat
hap Iy cua Hoi
dong nhan dan
6.7.
Mot van de quan trong lA m6i quan he mang tinh thu bac cao
giua cac cap
chinh quyen theo mo hinh "bup be Matrouchka" cuia co cau ngan
sAch, theo do xa
bAo cao len huyen, huyen len tinh vA tinh len trung uong. Cai
cach trong Inh vurc
nAy the hien trong Ludt Ngan sach nhA nuic nam 2002, qua
do trao cho chinh
quyen cap tinh quyen tur chii dang ke trong viec t6 chuc ngan
sach cia chinh
quyen huyen vA xa. Dieu nAy phAn anh nhu cau thich urng vai
nhuing nhu cau vA
tinh hinh da dang trong quan he gifra tinh vA cap du6i. Trong turong
lai dai han, khi
trAch nhiem giAi trinh, tinh minh bach vA nang Irc cia chinh quyen
dia phurang da
durac tang cuang, Chinh phu co the quyet dinh xem xet kha
nang tur bo mo hinh
"buip be Matrouchka" va nang cao hon nfra m*rc do doc l.p vA
ttr chu ve ngan sach
6 turng cap chinh quyen.

6.8. Viec cAc tinh co the chi dong trong phan cap quan Iy ngan
sAch cho cac cap
dur6i vAo thai diem nAy co mot s6 lai ich, no cho phep chinh
quyen dia phuong
quan Iy ngan sach duac giao pha hap v6i str da dang vA khac biet
giua thAnh thi vA
nong thon, gifra mien nui va ving d6ng bang. Ca che nAy co
kha nang tao dieu
kien cho huy dong vA phan bo nguon ilc cong bang vA hieu
qua hon. Tuy nhien,
phuong thtc nAy cung co nhfng rui ro nhat dinh. Quyen tu chi
cao hon cho cac
tinh co the giAm su dAm bao rang chinh sAch cia trung uong se
diruac thtrc hien
90


Phan cap cho chinh quyen ccic diaphtrong

cuia chinh quyen
nhu mong muon a cap huyen va xa. Chang han, cac muc tieu
bi anh huaong neu chinh
trung uong ve binh dang theo dia 1y va giam ngheo c6 the
quan Iy va chuyen nhieu
quyen cac tinh quyet dinh giut lai nhang nguon thu do ho
sir le thu6c nhieu hon
nhiem vu chi quan trong xu6ng cho huyen va xa, dan den
sach cac cap nay. Ket
vao s6 b6 sung cua ngan sach cap tren trong can d6i ngan
cho thay str xuat hien

qua so ket Ludt ngan sach ducc thuc hien thang 9/2004 chura
xet trong tuong lai.
ro net cua tinh trang nay song day cuing Ia m6t van de can xem
c6 qua nh6 de cung cap
6.9. Mot va-n de nfta c6 lien quan lA lieu quy m6 cac xa
dung duac tinh kinh te
dich vu c6ng mot cach hieu qua hay kh6ng, bai kh6ng tan
tur quy mo nh6 c6 the
theo quy mo 16n. Tuy nhien, nhutng vuo6ng mac nay sinh
cac xa nh6, khuyen
duac giai quyet thong qua hap nhat (tur nguyen hay bat buoc)
dinh, hoac cho phep
khich cac xa lien ket vai nhau cung cap mot s6 dich vu nhat
la giao lai cho chinh
khu virc ttr nhan cung cap dich v,u cong. Mot kha nang nura
quy mo.
quyen cap cao hon mot so nhiem vu dura theo tinh kinh te theo
Co che phan cap nhiem vu chi hien nay
trong Ludt Ngan sach
6.10. Trua6c day, viec giao nhiem vu chi duac thong qua
ve co ban kh6ng thay
nha nu6c nam 1996.'9 Ludt Ngan sach nha nur6c nam 2002
va dia phuong. Cac
doi viec giao nhiem vu chi giuta chinh quyen trung uaong
vu chi, v6n da co
nhiem vu chi hien nay dircrc neu trong Bang 6.1. Giao nhiem
nhin chung Ia nhat
nhfung tien trien nhat dinh trong thirc te trong nhang nam qua,
Dich vu duac giao 6
quan v6i nhang nguyen tac 1y thuyet cfia cac nhienm vu chi.

l,ai.
cac cap chinh quyen turang xung v6i khu v,uc dia ly duac hur6ng
tiep can chi tieu cong
6.11. Tuy nhien, Ludt m6i da thay doi hoan toan cach thfuc
nu6c nam 2002 ve co
6 Viet Nam d6i vai cac cap dia phuong. Ludt Ngan sach nha
va xa trurc thu6c.2 0
ban cho phep cap tinh phan cap nhiem vu chi cho cac huyen
quyen chfi dong de
Dieu nay dixqc thirc hien dura theo nguyen tac trao cho cac tinh
thich urng vai nhfrng dieu kien cu the da dang cua minh.

31 va 33 COa Ludt Ngan sdch nhA nu6c nam
19 Cac nhiem vu chi thuong xuyen duoc quy dinh trong Dieu
2002.
Ludt Ngan sach nha nix6c ndm 2002, quy dinh rang thj xa
20 Ngoai 1eduy nhat dirQc neu trong Dieu 34 cuia
hoc, he thong chieu sang, cung cap va
va thanh ph6 thuoc tinh duoc giao trAch nhiem xay d ,ng tru6ng
khac.
cgng
thoat nua6c, giao th6ng d6 thj va cac ca sa ha tang cOng
91


Ainh giai tong hop chi tieu c6ng, ddu thau mua sam cong va
trach nhiem tai chinh 2004

Bang 6.1: Phan cap nhiem vu chi & Viet Nam
Y te

Giao duc

Hoat d6ng kinh te
|Van h6a the thao
Xa h6i
Qu6c phdng
Canh
ninh

sat va an

To chuc chinh tri
Trq gia
Tra no
Chi ti&ekhac
Dau tu phat trien

Chinh phui trung urong

Cap tinh

Cap huyen

Cac dich vy do trung tuang quan Iy
Nghien cuu
Cac chuang trinh y te quoc gia
Cac dich vy do trung urong quan Iy (tren dai
hQc va phan 16n dai hoc), cAc chuong trinh
quoc gia

Cac dich vu kinh te trung uong quan Iy

Cap xi

Cac dich vy cap tinh

Cac dich vy cap huyen do chinh quyen
tinh giao

Cac hoat d6ng y te xa theo phan c6ng cLla
cap tinh

Cac dich vu cap tinh

Cac dich vu cap huydn do chinh quyen
tinh giao

Cac dich vyicAp xa theo phan c6ng cua tinh

Cac djch vu cap tinh

Cac ho,t d6ng cap trung urang
Cac chuong trinh qu6c gia

Cac hoat d6ng cap tinh, ho tra cA
nhan

CAc dich vu hoat d6ng 6 xa theo phan c6ng
cua cAp tinh

Cac churang trinh qu6c gia
An sinh xa h.i

Cac djch vu cap huyen do chinh quyen
tinh giao
Cac hoat d6ng cap huyen do chlnh
quyen tinh giao

Cac hoat d6ng cAp tinh

Qu6c phong

Nghia vu quan s,u
Cac hoat d6ng qu6c phong khac
An ninh va trat tu xa h,i phan giao
cho dja phirong
Co quan cap tinh

An ninh vA CAnh sat quoc gia
Cac ca quan trung trung cuia nha nuac, Dang
va cac t6 chuc chinh tri xa h6i khac
Cac chuong trinh trung uaong
Tra cac khoan nq cua Chinh phu
Theo luat dinh
Cac churang trinh ve co sa ha tang cap trung
urong
DAu tu va H6 trq doanh nghiep
Cac chirong trinh dau tu vA phat trien quoc gia

Cac hoat d6ng cap huyen do chinh

quyen tinh giao
Cac hoat d6ng cap huyen do chinh
quyen tinh giao
Theo phan c6ng cua tinh

Cac hoat d6ng 6 xA theo phan c6ng cua cAp
tinh
CAc hoat dOng a xA theo phAn c6ng cua cap
tinh
Cac hoat d6ng a xa theo phan c6ng cua cap
tinh
Theo phan c6ng cua tinh

Co quan cap huyen

Co quan cap xa

Cac loai trV cap theo chinh sach quoc
gia
Tra cac khoan ng cuia tinh

Theo phan c6ng cua tinh

---

---

Theo luat dinh

---

Theo ngan sach huyen do cAp tinh qui
dinh.
Truang c6ng
Dien
Cap nr6c
Ve sinh

Cac c6ng trinh h, tang co s6 ca ban
H0 tro doanh nghiep theo luat dinh

---

Trung tam y tAe,trurong hoc, dur6ng giao
th6ng tai dia phurong, cac he thong cung
cap nuac

Van tai
(Dieu 34)
Tro cap

Trq cap cho chinh quyen dia phuong

Trq cap cho ngan sach huyen

Trq cAp cho ngan sach cap xA

(Didu 34)

Phdn cdp cho chinh quyen caic djia phuong

r6 rang da duqc cai
6.12. Ve van de nay, Ludt Ngan sach nha nm6c nam 2002
biet, Ludt mMi clung co
thien han so vai Ludt nam 1996 tren mot so khia canh. DOc
du6i thuc hien thi phai
viec cap tren khi giao nhiem v,u chi cua minh2 cho cap
c6 trong Ludt nam
chuyen nguon kinh phi de cap d.r6i thurc hien. ' Dieu nAy da
tinh trong viec giao
1996 nhung hien nay ducc bo sung bang quyen tu chui ciia cap
quy dinh ro rang
nhiern vu chi cho chinh quyen cap duai. NgoAi ra, Ludt nam 2002
hAnh chinh sach phAi
khi ban hanh chinh sach mai lam tang chi thi co quan ban
hap vai kha nang ciua
dong thai phAi cO giAi phap bao dAm nguon tAi chinh phui
ngan sAch tirng cap.
rang phan cuia chinh quyen dia
6.13. DAnh giA Chi tieu cong nam 2000 ket luan
dang ngay cang tang:
phuong (tinh, huyen, xa) trong tong chi ngan sach nha nuac
tir 26% nam 1992 len
tong chi tieu cia cac cap chinh quyen ti tinh tra xu6ng tang
danh gia nay den nam
43% trong nam 1998. Xu huang nay van tiep dien trong lan
vao nhung so lieu tren
2002, ty trong nay Ia 48%. Neu chi nhan xet mot chieu dua
thuc hien phan cap

nhu vay thi co the thay Viet Nam Ia m t trong nhung quoc gia
manh me.2 2
tieu cia cap trung urong
6.14. Nhu minh hoa trong Bieu do 6.1, xu the ty le chi
Trong cac ngAnh Y
giAm ducc the hien trong moi nganh, dac biet Ia Nong nghiep.
thuc hien 6
te, GiAo duc- Dao tao va Nong nghiep, phan l6n nhat cia chi tieu duac
dix6i
xuong
uang giam
cap dia phuong.Trong ba nganh nay, chi tieu cia cap trung
1/4 tong chi tieu trong nam 2002.
sach,
Bieu do 6.1: Phan cua chinh quyen trung rong trong chi ngan
giai doan 1997 - 2002
79%

--

~
_
6O~~~~~

---

_ _ _ _ _ _

30%

1997

_---Tong

199

1990

---- +-Y

te

- e--

2000

N6ng nghi6p

_

27)2

27991

_

Giaoduco

cac dia phuong neu kh6ng lam phat sinh chi
Day la viec giao Iai hoac giao nhiem v,u cho chinh quyen t,i

vu m6i.
phi cho chinh quyen dja phLrong trong thyic hien nhung nhiem
dia phuong trong tong chi tieu chi Ia mot
cac
quyen
chinh
cua
le
ti
va
22 Phan cap Ia mot khai ni6m da chieu
phan cap hay khong ph,u thuoc vao nhieu tieu
chieu trong so d6. Viec mot quoc gia co thurc syr thLuc hien
phuang trong thanh phAn cua chi tieu va kha
chi khac, trong d6 c6 murc do tur chui cuia chinh quyen dia
tren m6t s6 khia canh nhu vay thi phan cap
xet
xem
neu
nang dinh ra cac loai thue rieng. Nhux da neu tren,
a Viet Nam a mot muc do thap hon.

21

93


Dc)nh gia tong hap chi tieu cong, dcu thau mua sam cong
vai trach nhiem tii chinh 2004

Nh*rng van de chinh sach quan trong
6.15. Mot vu6ang mac lan c6n t6n tai lien quan den phan
cap cac nhiem vu chi a
Viet Nam Ia thieu str ro rAng. Ludt Ngan sach nha ntuac
nam 2002 da neu m t s6
quy dinh, nhung d6 m&i chi lA stu kh6i dau va con caln dtrac
lAm r6 han nfua. Hien
nay, cac nhiem v,u chuxc nang chi tiet nam rai rac trong
quy dinh cuia rat nhieu
ngAnh, thieu ro rang vA kh6ng 6n dinh.
6.16. Nhu & tat ca cac nuac khac, viec giao hoAn toAn
nhiem vu chi cho mot cap
chinh quyen lA kh6ng kha thi. M6t s6 nhiem vu can
dtxac it nhat hai cap chinh
quyen chia se thirc hien, nhu trong truang h,p giao
duc ca s& hay cham s6c suc
kh6e ban dau (song neu giao cho qua nhieu cap thirc hien
mot nhiem vu se lAm suy
giam tinh thOng nhat cung nhu kha nAng giai trinh).
Mot cach thuc de dua tinh ro
rang minh bach vao s,u cuing chiu trach nhiem neu tren
Ia quy dinh ro trong luat ve
giao tham quyen ve dieu hAnh quan 1y, cap vOn vA
trong th,rc thi trach nhiem.
Chang han trong trtrung hap giao duc ca sa, can neu
ro (cac) cap ca quan quan Iy
co tham quyen dieu hanh quan Iy (nhux dat ra m6t s6
tieu chuan v.v), & day Ia Bo
Giao duc hay H16i dong nhan dan; (cac) cap c6 trach nhie,m
cap ngan sach cho dich

vu d6 vA cap co trach nhiem truc tiUp thuc thi hay cung
cap dich vu. Thong tin loai
nay con chuxa c6 & Viet Nam.
6.17. MCt trong nhang van de gai g6c nhat lien quan
den phan cOng nhiem vu chi
Ia giai quyet nhu cau chi dau ti ciia chinh quyen cac cap
duaxi trung uang. C6 mot
cach tiep can ma mot so quoc gia lam Ia giu lai moi
khoan chi dau tu & cap trung
uang. Ve ca ban, giai phap nay Ia khong duing dan
b&i no dan den nhang quyet
dinh khong hieu qua vOi viec it dap ung duac nhu cau
thirc te. Dieu nay cung lam
cho chinh quyen dia phuaong khong may quan tam
tai ket cau ha tang do trung
uang xay d.rng vA khong duy tu bao duarng nhung
c6ng trinh nay. NThin chung,
chinh quyen cac cap tir tinh tr& xu6ng can phai chiu
trach nhiem d6i v&i nhung
cong trinh ha tang mA hQ can de tr do cung cap cac dich
vu cBng trong pham vi
trach nhiem cua minh. Nguyen tac nay dtrang nhu da
ducrc Ludt Ngan sach nhA
nuac nam 2002 chap nhan. Tren thirc te, nhiem vu chi
c,u the phan cho chinh
quyen thi xa va thAnh pho thuoc tinh 1a chi dau ti cho
cac c6ng trinh ha tang nhu
rtunmg cBng, he thong chieu sang, cung cap va thoat nuac,
giao thong do thi va cac
cong trinh ha tang cong cong khac (Dieu 34).

6.18. Tuy nhien, phan l&n chinh quyen cap huyen va
xa luon thieu ngan sach de
nang cap va xay mai ca s&ha tang. Mot nhiem vu quan
trong cuja Chinh phu se la
nghien c*ru cach th*c huy dong cac ngu6n luc can thiet
cho viec dap u'ng nhu cau
von cho ca s& ha tang nay. Nhur da neu tren, mot phan
giai phap co the lA chinh
quyen dja phuiong huy d6ng von de dau tu vao co sc
ha tang durai sir giam sat vA
tuan theo nhutng quy tac ch.t che.23
23

94

Vi du, nAm 1994 Chinh phb da cho phep thanh
pho Ho Chi Minh phAt hanh trai phieu d& lAm durng.


Phan cap cho chinh quyen cac diaphwcnig

trong hinh virc nay la thieu su duy
6.19. M6t van de nua Chinh phii can danh gia
c6ng trinh c6ng c6ng nhu tram
tu bao duang can thiet d6i vai ca s& ha tang. Nhieu
thuiy Iai tren khap ca ntruc dtrQc
y te, truarng hoc, dir6ng giao th6ng va he thong
Vao th6i diem nay, kh6ng the
coi la dang trong tinh trang hu h6ng nghiem trQng.
phi, nguyen nhan den dau IAdo

xac dinh ro nguyen nhan den dau Ia do thieu kinh
tt.
tAch biet ngan sach chi thuang xuyen vA chi dau
Khuyen nghi
giA tac d6ng d6i v6i viec giao
6.20. Truac het, Chinh phui nen giam sat va danh
ngan sach cho cap huyen vA xa.
cho cap tinh quyen chui d6ng phan cap quan Iy
hu6ng cuia str tir chii han mA tinh
TrQng tAm can dircr dat vao viec tim hieu anh
cuia Chinh phu la nang cao hieu
dUQc huang them den viec thiuc hien muc tieu
lIrc cong m6t cach cong bang. Tuy
nang chung cuia chi tieu c6ng vA phan bo ngu6n
viec dua vao thuc hien mot ca
thu6c vAo cAc phat hien, Chinh Phii can xem xet
cau ro rang han trong phan cap
cau tai chinh mang tinh phap dinh, dua ra cac yeu
quan 1y ngan sach giua cap tinh v6i huyen va xa.
cuia chinh quyen dia phtiang
6.21. Thur hai, can nang cao nang luc hanh chinh
nang cap va duy tri cac nang lIrc
bang cach tien hanh thurc hien cac chiurong trinh
xa.
ky thuat vA hanh chinh thiet yeu tai cAc huye.n va
tuong lai dai han han qui dinh
6.22. Th*r ba, can nghien cuu str can thiet trong
can thiet cho phep giao cac nhiem
nhiem vu chi cu the cho cac huyen va xa va str
chinh theo nang ltc hanh chinh

vu chi kh6ng d6i xurng 6 cac cap nay nham dieu
khac nhau cuia cac huyen va xa.
dinh nham cung co su phoi hap
6.23. Th*r tur, Chinh pha can ban hAnh cac quy
cac ca quan cuing chia se mot
giTa cac cap chinh quyen va su dieu ph6i giua
nhau vA tao dieu kien thuan 1ci
nhiem vu chi nhat dinh a cac cap chinh quyen khac
cong.
cho khu vurc ttu nhan tham gia cung cap dich vu
A

Phan cap nguon thu
Co che giao nhiem vu thu hien nay
2002 deu phan biet ba loai
6.24. Ca Ludt Ngan sAch nha nu6c nam 1996 va
sach trung trang, nguon thu dtrac
nguon thu: ngu6n thu duac giao 100% cho ngan
durc phan chia theo ty le gitua
giao 100% cho ngan sach dia phuang va nguon thu
vai phan cap nhiem vu thu, sur
ngan sach trung uxang va ngan sach dia phiroang. DAi
trong khi luat nam 1996 neu qui
khac nhau ca ban giua luat nam 1996 va 2002 la
quyen, Ludt nam 2002 cho phep
dinh cu the nhiem vu thu cho tAt ca 4 cap chinh
cac huyen vA xa. 4
chinh quyen tinh duac quyen giao nhiem vu thu cho
24

2002 dtia ra mot so nguyen tac chung va cac tieu
Nhung Dieu 34 cua Ludt Ngan sach nhA rnu6c nam
giao nhiem vu thu cho chinh quyen cap du6i.
chuan toi thieu cac tinh phai tuan trong quyet dinh
95


Dcnlih gia tong hqp chi tieu c6ng, dgu thdu
nua samti cong va trach nhiem tii chinh 2004

6.25. Ngu6n thu ngan sach trung uong
duacr htrung 100% g6m thue xuat nhap
khau, VAT va thue tieu thu d,c biet v6i
mBt sB hang h6a nhap khau, thue va cc
khoan thu khac tir dau khi va thue thu nhap
doanh nghiep cua cac dun vi h,ach toan
toan nganh. Nguon thu ngan sach dia phurong
hirung 100% bao gBm thue nha dat,
thue tai nguyen thien nhien phi dau khi, thue
mon bai, thue chuyen quyen sfr dung
dat, tien sfr dung dat, tien thue dat, thu tur
cho thue va ban nha thuBc sa hMu nha
nuac, le phi tru&c ba va phan lon cac loai
phi khac.
6.26.. Ngu6n thu dtrac phan chia theo ty
le giua chinh quyen trung ruong va dia
phuong bao gom thu VAT ngoai trur VAT
d6i voi hang nhap khau, thue thu nhap
doanh nghiep ngoai trur cac don vi hach
toan toan nganh, thue thu nhap ca nhan,

thue tieu thu dc biet tur hang hoa, dich
vu trong nurac va phi xang dau. "Ty le
phan chia nguBn thu" duace xac dinh tren
ca sa tBng thu tur ngu6n thu ma ngan
sach dia phirong durae htrung 100% va tOng
sB chi NSDP tinh theo dinh mue phan
bo.
6.27. Luat Ngan sach nha nr&c khong neu
ro ti le phan chia nguBn thu giura ngan
sach trung u'ang va ngan sach dia phua'ng
ma giao cho Uy ban thtrang vu Quoc
hBi quyet dinh Bn dinh trong thai ky tur
3 den 5 nam. Tai tuTng tinh, cac loai thue
diruc phan chia su dung chung m,t ti le
phan chia. Ti 1e nay thay doi a cac tinh
khac nhau va du,c tinh toan trong qua trinh
xay dung ngan sach vao dau thai ky
on dinh it nhat Ia ba nam. Truac khi Ludt
Ngan sach nha nar&c nam 2002 c6 hieu
l,rc, cac loai thue dtrce phan chia bao gOm
VAT, thue thu nhap doanh nghiep, thue
thu nhap ca nhan vA thue chuyen igi nhuan
ra ntruc ngoai. Luat nam 2002 ra dai da
dtra them thue tieu thu dac biet thu tir hang
hoa, dich vu trong ntr&c va phi xang
dau vao danh muc thue phan chia. 25
6.28. Viet Nam c6 m,t phtrang thrc phan
chia nguon thu khac voi nhieu quoc
gia tren the gi&i. NhuI dI neu tren, ti le phan
chia nguon thu doi vai tat ca cac loai

thue phan chia Ia cing mBt ty le, nhung
ti le nay lai khac nhau giuta cac tinh.
Ngoai ra, ti le phan chia ngu6n thu con
phu thuBc vao cng th*rc tinh toan. CBng
thrc nay can c* vao chenh lech gi&a nhu
cau chi tieu (tinh theo dinh mrc) va kha
nang thu. Trong th&i ky Bn dinh ket thuic
vao nam 2003, ti le phan chia (van duraec
ap dung dOi v&i moi loai thue phan chia)
cho m,t nh6m 56 tinh Ia 100%. DOi v6i
5
tinh khac, ty le. phan chia da dirgc nang len
trong th&i ky tir 1996 den 2003 va hien
& muc tur 24% den 53%*26 Trong th&i
ky on dinh tiep theo tr nam 2004, do nguBn
thu phan chia cho ngan sach dia phurang
dirue tang len nen nh6m tinh duac ty Ie
phan chia 100% nguBn thu chi con 49 tinh.

25
26

96

Chia se so thu giuta tinh va cap dLrfi (huyen,
xa) cho nhung loai thue nay do cap tinh quyet
Muc tang chung trong ti Id phan chia trong
dinh.
thai ky 2001-2003 Id nham chi tra cho viec
tang lurong cho

c6ng churc. Hai loai thu bo sung (thud tieu
thu dac biet va le phi xang dau) - du,ac diua
vAo danh sach cac
loai thue phAn chia trong Ludt Ngan sAch
nhA nu6c nam 2002 va c6 hieu lrc tu nam
tai chinh 2004 sd
tang sb tinh c6 "thang due' tir 5 len 15.


Phdn cdp cho chinh quyen cac diaphtrong

6.29. 0 Viet Nam, c6ng tac thu thue duac to churc tap trung. Tong cuc Thue thu
moi khoan thue noi dia th6ng qua he thong co quan thue nam 6 ting tinh va
huyen, trong khi Tong cuc Hai quan thu cac loai thue xuat nhap khau. Chi mot so
loai phi va le phi nh6 Ia do cac co quan tai chinh va co quan cung cap dich vu thu.
Co che nay c6 nhieu uu diem: don gian h6a viec quAn Iy quy ngan sach, tao dieu
kien thuc hien nhat quan chinh sach thue trong ca nurac.
6.30. Mot van de phat sinh doi vai he thong thu thue tap trung la nguy co kh6ng
co d6ng luc khuyen khich can bo cac co quan trung trong huy dong ngu6n thu vA
thuc hien thu thue t,ai dia phirong. Nhuxng tai Viet Nam, hien ca quan thue dia
phuong chiu sur quan Iy song trung cuia ca quan thue trung uong va chinh quyen
dia phucang. Nhur vay, quan ch*rc cuia tinh va dia27 phuong co the tac d6ng dang ke
den quyet dinh va hoat dBng cuia co quan thue. Vai tr6 quan trQng cula d6ng co
thuc day cong tac thu thue tai dia phuarng co the dur,c thirc hien qua viec de cho
chinh quyen dia phircng giu l,ai m6t phan so thu vuQt dur toan. Phan "vUrot thu"
duoc gir l,ai nay khong chi gom so thu tir thue dia phiuarng du,ac hua6ng 100% ma
thue
con ducc thuang tr phan vUrQt thu khoan NSTW dtr(c hu6ng doi vai cac 2sac
8
Ti le

duQc phan chia giu?a ngan sach trung urong va ngan sach dia phixcng.
Minh,
Chi
thuang hien nay la 100% doi vai HA N,i, 79% doi vai thanh pho Ho
cac tinh thanh khac ti le tWi da la 30%.
6.31. Tinh hinh thu thue tr cac nguon khac nhau cuja cac chinh quyen dia phurong
trong nam 2002 (nam gan nhat co so lieu) dtruc the hien trong Bang 6.2. So lieu
cho thay sir khac biet dang ke ve kha nang thu thue giua cAc tinh. Thanh pho Ho
Chi Minh dan dau ca nuac vai so thu 2.113.000 d6ng/ddu ngu6i trong khi tinh Ha
Nam d*Tng cuoi danh sach (439.000 dong/dau ngu6i). Nhu vay boi so Ia gan 5 lan.
6.32. Doi vai (tong) thu ngan sAch nha nu6c (gom ngan sach cuia trung uong vA
cac dia phuong), ngan sach dia phuong chiem 25% trong nam 2002.29 Trong thai
ky 1997-2002, ti le nay dao dong nhe xung quanh 25% (xem Bang 6.3). Dur kien
la so thu ngan sach dia phuang se tang nhanh han ngan sach trung uang 3va0 tai
cuoi nam 2004 khoang 30% thu ngan sach nha nuac Ia ngAn sach dia phuong.

27

Chang han, viec chinh quyen tinh thur6ng cho ca quan thu thue cung cap do thu thue c6 hieu qua la bAt

thurong. Chinh quyen tinh culng thLx6ng cung cap thiet bi van ph6ng, van ph6ng va cac tien nghi khac cho
thanh tra thue va cac quan chu'c khac trong ca quan thu thud cua chinh quyen trung urang.
da dong gop vao viec tang thu 6 cac dja phtrong vA
_ He th6ng khuyen khich nay la mot giai phap thirc te
lam giam nhu cau thAnh lp cAc ca quan thue dia phuang, nhir da durac th,uc hien a Trung Qu6c. Nhung
he thong do cOng cO nhurng van de can giAi quyet, chang han xu hu6ng dtz tinh so thu trong ngan sAch de
xuat thAp hon thLrc te.
uong cho cap tinh.
29 Di nhien con so nay kh6ng tinh trar cap cua chinh quyen trung
loai thue m6i IAthue tieu thu dac biet vA

hai
b&i
co
cung
du,ac
se
nua,
gi
ng6
nghi
kh6ng
nAy,
30 Xu hu6ng
Id phi xang dau duac dura vAo danh sAch cAc loai thud phan chia tur nam 2004.
97


Phdn cap cho chinh quyen cic dia phrong

00

Bang 6.2: Nguon thu cuia chinh quyen tinh (tong va theo dau ngutoi) trong
nam 2002
thu Cua
T6ng
A
Tir thue giao
Thddrchut
Tong (din Tong thu cua chinh quycn Tur thue giao
ch giao Thue dc

Thu d c Thu tu troy
s6 trung chinh quyen
dia phuorng 100% cho dia
'
ph'-n chiatheo
*
binh)
dia phirong
theo dau
pht
phuong trn phn chia
dau ngoi
cap
phirong
dau ngtro'i
L
Ngwt
Ng________din

Tong

80.544.42

Toi da
5.446,750
Toi thieu
292.757
Trung binh
1.320.40q
He so bien doi

0,63
Nguon: B6 Tai chinh.

Trieu d6ng

_u___ding__

Nghin d6ngl

Tring
Tri___

Nghin ngtI
d6ngl

Trieu
dong
Tr.do

Nghin d6ngl Tng/ngw6ri
Tri~u d6ng.

r9CP
trc cap
trn dau
ngtroi

d

ng

hingl

65.822.571

53.174

15.809.861

10.083

14.375.167

10.193

34.277.544

32.899

7.560.202
422.105
1.079.059
0,94

2.095
443
852
0,45

4.607.815

29.231
259.178
2,29

846
37
154
1,01

2.195.020
11.941
241.560
1,53

1.378
29
167
1,20

1.798.383
215.737
578.320
0,47

1.753
139
531
0, 61

D6nJi gia tong hop chi tisu c6ing, ddiu thuiu mnua silni coilg va trach nhiemn liai chinh 2004

Bing 6.3: Ket qui phan c4p thu chi ngan sach tai Vift Nam
(don vi. tiding)

1997
1. Thu
Trong d6: thu ngan sach dja phLrong
Ti le trong tBng thu

65.352
19.264
29,5

- Thu ngan sach trung txcing

4,8
8,5
78.057
28.039
35,9
7.499
20.540

1998
70.612
20.280
28,7
__________

- Thu ngan sach dia phLrorng
2. Chi
Trong d6: chi cua dia phurcng
Ti 16 trong tong chi
- Tinh ca dau tu phat trien
|Cng chi thtx6mg xuyen

I

_

__

__

_

3. Ti l giura chi ddu tur va chi thwiing
Ixuyen cua diaehtuong
4. Trox cap bo sung t* ngan sach trung

ID

78.489
19.571
24,9

2000

Trung binh

90.749
22.269
24,5

1996- 2000
73.518
19.827
27,1

2001
103.773
25.463
24,5

__________

11,2
- 3,5
95.972
39.040
40,7
14.129
24.806

___

-Chi ngansachtrunguang
-Chicuadia phurcng

Ti 1 tang trtrong
Ti 13trongt6ngchi

8
5,3
81.995
31.808
38,8
9.424
22.203

1999

15,6
13,8
108.961
45.082
41,3
14.557
30.346

10,2
8,3
87.105
33.503
37,9
10.345
23.065

14,4

14,3
129.773
56.043
43,2
20.112
36.070

_

2002

Du kien

Ke hoach

2003
2004
121.716
141.930
149.320
30.545
38.683
44.743
25,1
27,3
30
Ti 16 tang tru
tng (nam tru6c = 100%)
17,3
16,6

5,2
20
26,6
15,7
148.208
177.150
187.670
64.573
66.254
67.184
43,6
37,4
35,8
24.147
20.786
20.708
39.627
45.468
43.981
Ti 16 tang truxng (nam tr c= 100%)
14,2
19,5
5,9
15,2
2,6
1,4
77,1
85,1
101,7

10,7
19,1
93,8

5,0
13,4
91,3

17,0
22,7
78,9

13,5
15,5
73,4

10,9
17,1
89,2

19,1
24,3
70,6

9,964

12.290

20.510

26.601

15.345

23.553

35.278

38.040

35.048

35,4
35,5

23,3
38,6

66,9
52,5

29,7
59,0

31,9
42,1

-11,5
42,0

49,8
54,6

7,8
57,4

-7,9
52,2