KHÁI NIỆM CƠ BẢN VỀ THẢM HỌA VÀ QUẢN LÍ THẢM HỌA, ĐẠI HỌC Y TẾ CÔNG CỘNG

TRƯỜNG ĐẠI HỌC Y TẾ CÔNG CỘNG

KHÁI NIỆM CƠ BẢN VỀ THẢM HỌA
VÀ QUẢN LÍ THẢM HỌA

06/02/16

1


MỤC TIÊU HỌC TẬP
1. Phân biệt được các khái niệm và cho ví dụ về:
Hiểm họa, Tính dễ bị tổn thương và Nguy cơ.
2. Trình bày được định nghĩa thảm họa và nêu ví dụ
về các loại thảm họa.
3. Trình bày được mối liên quan giữa Hiểm họa,
Tính dễ bị tổn thương và Nguy cơ.
4. Trình bày được chu kỳ thảm họa và những hoạt
động quản lý thảm họa chính trong từng chu kỳ.

06/02/16

www.hsph.edu.vn

2


NỘI DUNG
• Khái niệm về hiểm họa, tính dễ bị tổn thương, khả
năng, nguy cơ, cộng đồng và thảm họa, tình trạng
khẩn cấp

• Mối liên quan giữa hiểm họa, tính dễ bị tổn thương
và thảm họa
• Khái niệm và chu trình quản lý thảm hoạ

06/02/16

www.hsph.edu.vn

3


PHƯƠNG PHÁP HỌC TẬP
•
•
•
•

Thuyết trình,
Đặt câu hỏi-trả lời,
Thảo luận,
Nghiên cứu tài liệu.

06/02/16

www.hsph.edu.vn

4


HIỂM HỌA

• Hiểm họa là gì? Nêu một số ví dụ hiểm họa tại địa
phương của anh/chị

06/02/16

www.hsph.edu.vn

5


HIỂM HỌA (Hazard)?
• Bất cứ quá trình hay hiện tượng tự nhiên hoặc hoạt
động của con người nào có khả năng gây tử vong,
chấn thương, huỷ hoại tài sản, phá vỡ trật tự xã
hội, ảnh hưởng đến kinh tế hoặc phá huỷ môi
trường (Reliefweb glossary of humanitarian termswww.who.int).

06/02/16

www.hsph.edu.vn

6


HIỂM HỌA
(HAZARD)

HIỂM HỌA TỰ NHIÊN
(NATURAL HAZARD)

•Bão, Lụt
•Lũ quét
•Động đất, sóng thần
•Sạt lở đất
•Núi lửa hoạt động
•Lốc xoáy, vòi rồng
•Nhiệt độ quá lạnh
•Nhiệt độ quá nóng
•…
06/02/16

www.hsph.edu.vn

HIỂM HỌA DO CON NGƯỜI
(MANMADE HAZARD)

•Cháy
•Nổ
•Sập công trình xây dựng
•Sập hầm lò
•Khủng bố
•Chiến tranh
•…

7


CỘNG ĐỒNG
• Cộng đồng bao gồm những thành phần nào?

06/02/16

www.hsph.edu.vn

8


CỘNG ĐỒNG (Community)?
•
•
•
•
•

Người
Tài sản
Môi trường
Dịch vụ
Sinh kế (VD: nghề nghiệp, phương thức kiếm sống)

06/02/16

www.hsph.edu.vn

9


TÍNH DỄ BỊ TỔN THƯƠNG
(vulnerability)?

Tính nhạy cảm của một quần thể với một loại hiểm
họa nhất định.
Là khả năng mà cấu trúc, dịch vụ hay môi trường
của một cộng đồng bị tổn hại hay phá vỡ dưới tác
động của hiểm hoạ

06/02/16

www.hsph.edu.vn

10


TÍNH DỄ BỊ TỔN THƯƠNG
(vulnerability)?
Loại tìnhtrạngdễbị tổn thương
Hữu hình (có thể nhìn thấy được, dễ
dàng xác định được giá trị)
(tangible/material)

Vô hình (khó nhìn thấy, khó xác định
giá trị ) (intangible/abstract)

06/02/16

www.hsph.edu.vn

Đặcđiểm
Con người - sinh mạng, sức khoẻ, an
ninh, điều kiện sống

Của cải – dịch vụ, mất mát tài sản, mất
khả năng sử dụng
Kinh tế - sản xuất, thu nhập bị hao hụt,
Môi trường – nước, đất, không khí, cây
cối, động thực vật hoang dã
Cấu trúc xã hội – các mối quan hệ trong
gia đình và cộng đồng
Nghi lễ/thực hành văn hoá – tôn giáo
và nông nghiệp
Sự gắn kết – phá vỡ cuộc sống bình
thường
Động cơ – ý chí khôi phục, ứng phó của
11
chính quyền


TÍNH DỄ BỊ TỔN THƯƠNG
(vulnerability)?
Tình trạng dễ bị tổn thương

Các yếu tố tăng khả năng dễ bị tổn thương

Nghèo

Những người sẵn bị trầm cảm, chán nản ít có khả
năng phục hồi hơn. Một số nhóm dễ bị tổn thương
hơn – phụ nữ có thai, trẻ em và người khuyết tật

Gia tăng dân số

Dân số tăng nhanh đột biến trong một thập kỷ qua

Những thay đổi trong hoạt
động văn hoá

Thay đổi các biện pháp ứng phó – giảm tự tin vào
bản thân, thay đổi trong cách thức dự trữ, bảo quản
lương thực, các hệ thống cảnh báo v.v…

Đô thị hoá nhanh chóng

Mật độ dân số ngày càng đông đúc xung quanh các
thành phố lớn.

Môi trường bị phá huỷ
www.hsph.edu.vn

Khi các tài nguyên bị khai thác, khi thảm cây xanh bị
phá huỷ, nước, không khí bị ô nhiễm, môt quốc gia
06/02/16sẽ dễ dàng bị thảm hoạ tác động hơn
12


TÍNH DỄ BỊ TỔN THƯƠNG
(vulnerability)?
Tình trạng dễ bị tổn thương
Thiếu kiến thức và thông tin

Các yếu tố tăng khả năng dễ bị tổn
thương

Khi người dân và chính quyền không hiểu
biết hay thiếu thông tin về quản lý thảm hoạ,
họ sẽ không thể có các ứng phó phù hợp

Nội chiến/bất ổn định về chính Tài nguyên bị khai thác, con người rơi vào
trị
trạng thái căng thẳng, giao thông bị hạn chế.
Thay đổi chính sách, thay đổi nhân sự cấp
quốc gia, sự yếu kém của nền kinh tế, tất cả
đều có thể tác động đến hiệu quả của
chương trình quản lý thảm hoạ quốc gia
Cách ly địa lý

Các quốc gia nằm trên đảo chịu bất lợi do
nằm ở vị trí xa xôi, đặc biệt việc tiếp cân với
trường học, y tế và tiền mặt ở các nước này
bị hạn chế
06/02/16

www.hsph.edu.vn

13


TÍNH DỄ BỊ TỔN THƯƠNG (vulnerability)?
Các yếu tố khác???
•cơ sở hạ tầng,
•trình độ khoa học kỹ thuật,
•mức độ chuẩn bị sẵn sàng đáp ứng với thảm họa
•…

06/02/16

www.hsph.edu.vn

14


KHẢ NĂNG VÀ MỨC ĐỘ CHUẨN BỊ SẴN
SÀNG ĐÁP ỨNG VỚI THẢM HỌA

• Luật pháp,
• Con người được đào tạo,
• Có cơ quan, đơn vị chịu trách nhiệm tổ chức, chỉ
đạo,
• Có kế hoạch quản lí nguy cơ, đáp ứng với thảm
họa,
• Trình độ khoa học kỹ thuật,
• Sự sẵn có trang thiết bị,
• Hệ thống cảnh báo sớm,
• …
06/02/16

www.hsph.edu.vn

15


NGUY CƠ (Risk)?
• Là khả năng xảy ra các hậu quả không mong muốn

khi hiểm họa tác động lên cộng đồng
• Ví dụ:
– Tử vong
– Chấn thương
– Cơ sở hạ tầng bị phá hủy
– Dịch vụ y tế bị gián đoạn
– Bệnh dịch,…

06/02/16

www.hsph.edu.vn

16


NGUY CƠ (Risk)?
Tính dễ bị tổn thương (V)
Nguy cơ (R)~ Hiểm họa (H) X
Khả năng/Mức độ chuẩn bị (P)

06/02/16

www.hsph.edu.vn

17


TÌNH TRẠNG KHẨN CẤP
• Mối đe dọa thực tế đối với sự an toàn của cộng
đồng và/hoặc đối với y tế công cộng, cần ứng phó

tức thì

06/02/16

www.hsph.edu.vn

18


THẢM HỌA (Disaster)
Là một hiện tượng:
• Ảnh hưởng tới chức năng của một xã hội,
• Những tổn thất lớn về người, của cải và môi trường
mà
• Vượt quá khả năng của cộng đồng bị ảnh hưởng để
đối phó với tình hình bằng chính các nguồn lực của
mình, vì vậy,
• Cần có sự trợ giúp bên ngoài.

06/02/16

www.hsph.edu.vn

19


PHÂN BIỆT TÌNH TRẠNG KHẨN CẤP
VÀ THẢM HOẠ
Tình trạng khẩn cấp

Thảm hoạ

Là tinh huống trong đó cộng
đồng có thể ứng phó được.

Là tình huống trong đó cộng
đồng không có khả năng tự
ứng phó, cần tới sự giúp đỡ
từ bên ngoài (chính phủ, các
tổ chức quốc tế v.v…)

06/02/16

www.hsph.edu.vn

20


PHÂN LOẠI THẢM HOẠ
• Theo nguyên nhân: thảm hoạ tự nhiên / thảm hoạ
do con người
• Theo tốc độ xuất hiện: đột ngột / từ từ

06/02/16

www.hsph.edu.vn

21

Thảm hoạ tự nhiên
• Do các điều kiện hoặc quá trình sinh học, địa chất,
khí tượng, thuỷ văn trong môi trường tự nhiên gây
ra (ví dụ: bão, động đất, sóng thần, sạt lở đất, núi
lửa phun)

06/02/16

www.hsph.edu.vn

22


Thảm hoạ tự nhiên
Bão
•Một trạng thái nhiễu động của khí quyển
•Hình thành khi một tâm áp thấp phát triển với một hệ
thống áp cao xung quanh nó. Sự kết hợp của các lực
đối nghịch có thể sinh ra gió và hình thành các đám
mây bão.
•gió xoáy có cấp Beaufort từ 6 đến 7 trên một diện
rộng gọi là áp thấp nhiệt đới.
•Gió xoáy từ cấp 8 trở lên trên một diện rộng, có thể
kèm theo mưa lớn gọi chung là bão
06/02/16

www.hsph.edu.vn

23

Bão Xangsane (con voi lớn)
• hình thành từ vùng biển phía Đông Philippines cuối tháng
9/ 2006
• ảnh hưởng mạnh đến các tỉnh miền Trung.

•

Toàn cảnh đường đi của bão
06/02/16

www.hsph.edu.vn

•

Bão đổ bộ vào bờ biển Đà Nẵng đến
Quảng Ngãi ngày 1/10/2006

24


Bão Lekima
• Bão số 5, ngày 3/10/2007 tràn vào địa phận giáp ranh
Quảng Bình, Hà Tĩnh

Làm 37 người thiệt mạng, 24
người mất tích trên đường đi

06/02/16

www.hsph.edu.vn

Sóng lớn uy hiếp nhà dân ven
biển Quỳnh Long, Nghệ An

25