Tư tưởng hồ chí minh về vai trò quần chúng nhân dân đối với sự nghiệp bảo vệ an ninh tổ quốc ở việt nam hiện nay

ðẠI HỌC QUỐC GIA THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
TRƯỜNG ðẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
------------------------------

HÀ TRỌNG THÀ

TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH
VỀ VAI TRÒ QUẦN CHÚNG NHÂN DÂN
ðỐI VỚI SỰ NGHIỆP BẢO VỆ AN NINH
TỔ QUỐC Ở VIỆT NAM HIỆN NAY

LUẬN ÁN TIẾN SĨ TRIẾT HỌC

THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH - 2013


ðẠI HỌC QUỐC GIA THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
TRƯỜNG ðẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
------------------------------

HÀ TRỌNG THÀ

TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH
VỀ VAI TRÒ QUẦN CHÚNG NHÂN DÂN
ðỐI VỚI SỰ NGHIỆP BẢO VỆ AN NINH
TỔ QUỐC Ở VIỆT NAM HIỆN NAY
Chuyên ngành: CNDVBC và CNDVLS
Mã số: 62.22.80.05
LUẬN ÁN TIẾN SĨ TRIẾT HỌC
Người hướng dẫn khoa học:
1. TS. HỒ ANH DŨNG

2. TS. NGUYỄN SINH KẾ
Phản biện:
1. PGS.TS Nguyễn Quang ðiển
2. PGS.TS Nguyễn Thế Nghĩa
3. PGS.TS Huỳnh Thị Gấm
Phản biện ñộc lập:
1. PGS.TS Vũ Tình
2. PGS.TS Phạm Hồng Chương

THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH - 2013


LỜI CAM ðOAN
Tôi xin cam ñoan ñây là công trình nghiên cứu ñộc lập của tôi. Kết
quả nghiên cứu là trung thực và chưa từng ñược công bố. Các số liệu, tài
liệu, trích dẫn trong luận án là chính xác, có nguồn gốc rõ ràng.

Tp. Hồ Chí Minh, tháng 3 năm 2013
Tác giả

HÀ TRỌNG THÀ


MỤC LỤC
Trang
MỞ ðẦU

1

Chương 1: CƠ SỞ THỰC TIỄN VÀ TIỀN ðỀ LÝ LUẬN

HÌNH THÀNH TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH
VỀ VAI TRÒ CỦA QUẦN CHÚNG NHÂN DÂN
1.1.

Cơ sở thực tiễn hình thành tư tưởng Hồ Chí Minh về vai trò của
quần chúng nhân dân

15

1.1.1. ðặc ñiểm, ñiều kiện, yêu cầu lịch sử của cách mạng Việt Nam

15

cuối thế kỷ XIX ñầu thế kỷ XX
1.1.2. Thực tiễn hoạt ñộng cách mạng của Hồ Chí Minh ñối với việc hình

21

thành tư tưởng của Người về vai trò quần chúng nhân dân
1.2.

Tiền ñề lý luận hình thành tư tưởng Hồ Chí Minh về vai trò của

35

quần chúng nhân dân
1.2.1. Truyền thống thân dân, trọng dân, kính dân của dân tộc

35

Việt Nam
1.2.2. Tư tưởng trọng dân, “dân là gốc” của văn hóa phương ðông và

52

tư tưởng dân chủ tiến bộ của văn hóa phương Tây
1.2.3. Quan ñiểm của chủ nghĩa Mác – Lênin về vai trò quần chúng

63

nhân dân và cá nhân trong lịch sử
Kết luận chương 1

74


Chương 2: NỘI DUNG CƠ BẢN CỦA TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH
VỀ VAI TRÒ CỦA QUẦN CHÚNG NHÂN DÂN ðỐI VỚI
SỰ NGHIỆP BẢO VỆ AN NINH TỔ QUỐC
2.1.

Quần chúng nhân dân là chủ ñất nước

76

2.1.1. Quan niệm của Hồ Chí Minh về nhân dân trong cách mạng

76

Việt Nam

2.1.2. Vai trò là chủ ñất nước của quần chúng nhân dân
2.2.

Quần chúng nhân dân là cơ sở của sự nghiệp bảo vệ an ninh

79
84

Tổ quốc
2.2.1. Vai trò nền tảng của quần chúng nhân dân trong sự nghiệp bảo

84

vệ an ninh Tổ quốc
2.2.2. ðại ñoàn kết là nhân tố quyết ñịnh vai trò quần chúng nhân dân

88

là nền tảng trong sự nghiệp bảo vệ an ninh Tổ quốc
2.2.3. Phát huy vai trò nền tảng của quần chúng nhân dân trong sự

96

nghiệp bảo vệ an ninh Tổ quốc
2.3.

Quần chúng nhân dân là lực lượng cơ bản của sự nghiệp bảo vệ an

111

ninh Tổ quốc
2.3.1.

Vai trò là lực lượng cơ bản của quần chúng nhân dân trong sự

111

nghiệp bảo vệ an ninh Tổ quốc
2.3.2.

Tuyên truyền, vận ñộng, tổ chức nhằm phát huy vai trò quần

119

chúng nhân dân là lực lượng cơ bản trong sự nghiệp bảo vệ an
ninh Tổ quốc
Kết luận chương 2

141


Chương 3: VẬN DỤNG TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ VAI TRÒ
CỦA QUẦN CHÚNG NHÂN DÂN ðỐI VỚI SỰ NGHIỆP
BẢO VỆ AN NINH TỔ QUỐC Ở VIỆT NAM HIỆN NAY
3.1.

Thực trạng vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về vai trò của

143

quần chúng nhân dân ñối với sự nghiệp bảo vệ an ninh Tổ quốc
ở Việt Nam hiện nay
3.1.1. Quan ñiểm của ðảng Cộng sản và Nhà nước Việt Nam về

143

bảo vệ an ninh Tổ quốc trong tình hình mới
3.1.2. Những kết quả ñạt ñược trong quá trình vận dụng tư tưởng

152

Hồ Chí Minh về vai trò của quần chúng nhân dân ñối với sự
nghiệp bảo vệ an ninh Tổ quốc
3.1.3. Những hạn chế trong quá trình vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh

176

về vai trò của quần chúng nhân dân ñối với sự nghiệp bảo vệ
an ninh Tổ quốc
3.2.

Phương hướng và giải pháp tiếp tục vận dụng hiệu quả tư tưởng

188

Hồ Chí Minh về vai trò của quần chúng nhân dân ñối với sự
nghiệp bảo vệ an ninh Tổ quốc
3.2.1. Phương hướng vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về vai trò của

188

quần chúng nhân dân ñối với sự nghiệp bảo vệ an ninh Tổ quốc
3.2.2. Giải pháp vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về vai trò của

195

quần chúng nhân dân ñối với sự nghiệp bảo vệ an ninh Tổ quốc
Kết luận chương 3

213

KẾT LUẬN CHUNG

215

CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC ðà CÔNG BỐ

220

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

222


1

MỞ ðẦU
1. Tính cấp thiết của ñề tài
Chủ tịch Hồ Chí Minh – Lãnh tụ thiên tài của ðảng Cộng sản Việt
Nam và của dân tộc Việt Nam. Cuộc ñời, sự nghiệp của Người là một tấm

gương sáng vì dân, vì nước. Nghị quyết của Tổ chức giáo dục, khoa học và
văn hóa Liên hợp quốc (UNESCO) về kỷ niệm 100 năm ngày sinh của
Người ñã nhận ñịnh: “Chủ tịch Hồ Chí Minh là một biểu tượng kiệt xuất về
quyết tâm của cả một dân tộc, ñã cống hiến trọn ñời mình cho sự nghiệp giải
phóng dân tộc của nhân dân Việt Nam, góp phần vào cuộc ñấu tranh chung
của các dân tộc vì hòa bình, ñộc lập dân tộc, dân chủ và tiến bộ xã hội” [88,
tr.9]. ðối với sự nghiệp cách mạng Việt Nam, di sản tinh thần mà Hồ Chí
Minh ñể lại ñược ðại hội ðại biểu toàn quốc lần thứ VII của ðảng (6/1991)
khẳng ñịnh là “tài sản tinh thần quý báu của ðảng và của dân tộc Việt Nam”.
ðến tháng 4/2001, tại ðại hội ðại biểu toàn quốc lần thứ IX, ðảng ta ñã
trình bày một cách ngắn gọn, khá toàn diện từ khái niệm, cơ sở hình thành
ñến những nội dung cơ bản của tư tưởng Hồ Chí Minh và khẳng ñịnh: “Tư
tưởng Hồ Chí Minh soi ñường cho cuộc ñấu tranh của nhân dân ta giành
thắng lợi, là tài sản tinh thần to lớn của ðảng và dân tộc ta” [69, tr.20 - 21].
Quán triệt quan ñiểm ñó, ngày 27/3/2003, Ban Bí thư Trung ương ðảng ra
Chỉ thị số 23 – CT/TW “Về ñẩy mạnh nghiên cứu, tuyên truyền, giáo dục tư
tưởng Hồ Chí Minh trong giai ñoạn mới”, với mục ñích, yêu cầu: “Làm cho
toàn ðảng, toàn dân, toàn quân nhận thức sâu sắc nguồn gốc, nội dung, giá
trị, vai trò của tư tưởng Hồ Chí Minh; làm cho chủ nghĩa Mác – Lênin, tư
tưởng Hồ Chí Minh ngày càng giữ vai trò chủ ñạo trong ñời sống tinh thần,
tư tưởng của xã hội ta” [4, tr.1]. Vấn ñề ñặt ra khi nghiên cứu tư tưởng Hồ
Chí Minh không chỉ nhằm làm rõ cơ sở, nội dung của tư tưởng của Người,


2

mà quan trọng hơn là từ kết quả nghiên cứu góp phần giải quyết những vấn
ñề thực tiễn ñặt ra, cả về nhận thức tư tưởng - chính trị ñến hành ñộng trong
toàn ðảng, toàn quân, toàn dân.
Trước ñây cũng như hiện nay, an ninh Tổ quốc là vấn ñề hệ trọng của

mọi quốc gia, liên quan trực tiếp ñến vận mệnh của từng dân tộc và cuộc
sống hằng ngày của mọi người dân. Do ñó, sự nghiệp bảo vệ an ninh Tổ
quốc có tầm quan trọng ñặc biệt. Trong trận tuyến bảo vệ an ninh Tổ quốc có
rất nhiều lực lượng tham gia, song ñông ñảo nhất và là yếu tố quyết ñịnh là
quần chúng nhân dân. Quần chúng nhân dân là ñộng lực cơ bản của mọi
cuộc cách mạng xã hội và là lực lượng quyết ñịnh sự thành bại của sự nghiệp
bảo vệ an ninh Tổ quốc. Chính vì hiểu rõ vai trò này của quần chúng nhân
dân nên suốt cuộc ñời hoạt ñộng và lãnh ñạo cách mạng Việt Nam, Hồ Chí
Minh luôn chú ý ñến việc phát huy vai trò của nhân dân trong sự nghiệp bảo
vệ an ninh Tổ quốc. ðiều này thể hiện rõ trong các bài viết, bài nói của
Người trên phương diện lý luận và thực tiễn.
Trong Văn kiện ðại hội ðại biểu toàn quốc lần thứ XI, ðảng ta ñã nêu
lên những thành tựu về quốc phòng, an ninh: “ðộc lập chủ quyền, thống nhất
và toàn vẹn lãnh thổ, chế ñộ xã hội chủ nghĩa, an ninh chính trị, trật tự, an
toàn xã hội ñược giữ vững. Thế trận quốc phòng toàn dân và thế trận an ninh
nhân dân ñược củng cố… Công an nhân dân tiếp tục ñược củng cố, xây dựng
theo hướng cách mạng, chính quy, tinh nhuệ và từng bước hiện ñại, thực sự
là lực lượng tin cậy của ðảng, Nhà nước và nhân dân; làm tốt vai trò tham
mưu, góp phần chủ ñộng phòng ngừa, làm thất bại mọi âm mưu “diễn biến
hòa bình”, hoạt ñộng gây rối, bạo loạn lật ñổ của các thế lực thù ñịch; ñấu
tranh ngăn chặn và xử lý có hiệu quả các hoạt ñộng cơ hội chính trị, các loại
tội phạm hình sự, nhất là tội phạm nguy hiểm, có tổ chức, tội phạm ma túy,
tội phạm có yếu tố nước ngoài, tội phạm lợi dụng công nghệ cao, sử dụng vũ


3

khí nóng, chống người thi hành công vụ; tham gia tích cực, có hiệu quả vào
các chương trình phát triển kinh tế – xã hội, hoạt ñộng cứu hộ, cứu nạn,
phòng, chống và khắc phục thiên tai” [71, tr.155 - 156]. Bên cạnh những

thành tựu ñó, ðảng ta cũng ñã nêu ra một số hạn chế, ñó là: “Một số quan
ñiểm, tư tưởng chỉ ñạo của ðại hội X về nhiệm vụ quốc phòng, an ninh chưa
ñược triển khai thực hiện kịp thời. Nhận thức về quốc phòng toàn dân và an
ninh nhân dân của một số cán bộ, ñảng viên trong các ngành, các cấp chưa
ñầy ñủ, sâu sắc, thiếu cảnh giác trước âm mưu “diễn biến hòa bình” của các
thế lực thù ñịch và “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ. Công tác
bảo vệ an ninh trong một số lĩnh vực còn có những thiếu sót; xử lý tình hình
phức tạp nảy sinh ở cơ sở có lúc, có nơi còn bị ñộng, tội phạm hình sự, tệ
nạn xã hội, an ninh chính trị, trật tự, an toàn xã hội ở một số ñịa bàn còn diễn
biến phức tạp” [71, tr.170].
Cùng với những hạn chế trên, những tác ñộng tiêu cực của nền kinh tế
thị trường ñã ñặt ra những vấn ñề cấp bách về bảo vệ an ninh Tổ quốc, như:
vấn ñề dân tộc, tôn giáo, ñất ñai, chênh lệch giàu nghèo, tham nhũng, lãng
phí, quan liêu, vô cảm ở một bộ phận cán bộ, ñảng viên,… Những vấn ñề
này ñã tạo ra hai nguy cơ lớn ñối với bảo vệ an ninh Tổ quốc. Một là, khối
ñại ñoàn kết toàn dân ñang ñứng trước những thách thức mới, những nguy
cơ suy giảm sự bền chặt; hai là, niềm tin của quần chúng nhân dân ñối với
ðảng và Nhà nước ñang giảm sút. Do ñó, yêu cầu ñặt ra là phải gấp rút khắc
phục những nguy cơ trên ñể giữ vững sự ổn ñịnh xã hội, góp phần vào thành
công của sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện ñại hóa ñất nước. Về mặt lý luận,
ñiều cần thiết là phải ñứng trên lập trường của chủ nghĩa Mác – Lênin, tư
tưởng Hồ Chí Minh ñể tiếp cận, khảo sát những vấn ñề trên trong ñiều kiện
mới, ñồng thời ñưa ra phương hướng và giải pháp ñối với sự nghiệp bảo vệ
an ninh Tổ quốc. Trong ñó, việc tìm hiểu tư tưởng Hồ Chí Minh về vai trò


4

quần chúng nhân dân ñối với sự nghiệp bảo vệ an ninh Tổ quốc là thật sự cần
thiết về mặt lý luận lẫn thực tiễn theo tinh thần của Cương lĩnh xây dựng ñất

nước trong thời kỳ quá ñộ lên chủ nghĩa xã hội (bổ sung, phát triển năm
2011). Trong cương lĩnh này, ðảng ta ñã nêu lên năm bài học kinh nghiệm
lớn từ khi thành lập ðảng Cộng sản Việt Nam cho ñến nay, trong ñó có bài
học thứ hai: “Sự nghiệp cách mạng là của nhân dân, do nhân dân và vì nhân
dân” [71, tr.65] và ñưa ra nhiệm vụ về an ninh, quốc phòng: “Xây dựng thế
trận quốc phòng toàn dân, kết hợp chặt chẽ với thế trận an ninh nhân dân
vững chắc. Phát triển ñường lối, nghệ thuật chiến tranh nhân dân và lý luận,
khoa học an ninh nhân dân” [71, tr.82].
Vì thế, tôi chọn vấn ñề: “Tư tưởng Hồ Chí Minh về vai trò quần chúng
nhân dân ñối với sự nghiệp bảo vệ an ninh Tổ quốc ở Việt Nam hiện nay”
làm ñề tài luận án tiến sĩ triết học.
2. Tình hình nghiên cứu ñề tài
Từ sau cách mạng Tháng Tám năm 1945, nhất là từ sau ðại hội ðại
biểu toàn quốc lần thứ VII của ðảng Cộng sản Việt Nam, xuất phát từ tình
cảm ñối với lãnh tụ và nhu cầu học tập, rèn luyện theo gương Chủ tịch Hồ
Chí Minh vĩ ñại và từ yêu cầu xây dựng nền tảng lý luận của ðảng ñã có
nhiều ấn phẩm viết về cuộc ñời, sự nghiệp, tư tưởng, ñạo ñức, tác phong Hồ
Chí Minh. Song, lĩnh vực tư tưởng Hồ Chí Minh về vai trò của quần chúng
nhân dân ñối với sự nghiệp bảo vệ an ninh Tổ quốc vẫn chưa ñược nghiên
cứu một cách toàn diện và hệ thống.
Về nguồn gốc hình thành tư tưởng Hồ Chí Minh nói chung, trong ñó
có tư tưởng của Người về vai trò của quần chúng nhân dân, ñã có khá nhiều
ấn phẩm của các tác giả như: Tác phẩm Sự hình thành về cơ bản tư tưởng Hồ
Chí Minh của tác giả Trần Văn Giàu, do nhà xuất bản Chính trị quốc gia ấn