Ebook định hướng giá trị của sinh viên con em cán bộ khoa học

vO

":"

.

HAOQUANG

.,.

,.....,

f)INH
HUONG GIA TRI
•
•

--.

.

,

'::'.

"

~


vUHAoQUANG

DINH
HUaNG GIA TRI•
•
?

1'\

,,,

CUA SINHVIEN - CON EM CAN EO. KHOA HOC
.

NHA XUAT BAN DAJ Hoe Quae GIA HA NOI - 2001


Ml.}C Ll.}C

Trang
Lai earn an.

7

Lai giai thieu

9

sd 1y lu an va phurrng phap ngh ie n

13

1. Nghien cuu dinh huong gia tri cua sinh vien la mot

13

Ch.uang 1. Co

cuu

van

de cap thiet

2. Muc tieu nghien cuu

16

3. Do'i tucng va khach th~ nghien cuu

16

4. Pharn vi nghien cuu

17

5.. Khai niern gia tri trong xa hoi h9C

17

6. Dinh huong gia tri nhu la yeu to' cau true hanh vi

29

xa hoi,
7. Cac khai niern cong cu khac

47

8. Gia thuyet nghien cuu

49

9. Phuong phap nghien cuu

50

10. Phuong phap phan tich so'li~u thu cap

52

11. Ki~m tra gia thuyet nghien ciru

53
3


Chuang 2. Dinh huang gia trj cua sinh vien v~ cac

quan h~ ca nhan - gia dinh - xa hl}i

54

1. Dinh htrong gin tri cua sinh vien voitu each la ca nhan

54

M gia

59

b9

84

cua sinh v ieri v~

98

2. Dinh hirong gia trj cua sinh vien trong quan
dinh, ho hang

3. Djnh huong gia tri cua sinh vien la con em can
khoa h9C vc tinh yeu que huong - dat nuoc
Ch.uong 3. Dj nh huang

gia

t r]

n hirrig ph am chat giai tinh cua ho

l. Nhung pharn chat quan trong cua nguoi phu nu

2. Nhirng pharn chat quan trong cua nam gidi
Ch.uang 4. Dm h huang

98
112

gia tr i v~ tinh ban, tinh

yeu cua sinh vie n 13 con em can hI}

130

khoa hoc
I.Dinh huong gin tri cua sinh vien
2.Quan niern cua sinh vien

ve tinh

ve nguoi

ban

130

yeu chan chinh

136

3. M6 hinh nguoi ban doi
Ch.uang

5. Dj nh hudng gia t.r] cua sinh v ie n v~

147
154

mo hinh ho n nha n gia dinh
l.Cd cau the

4

M

154

2.Quy m6 gia dinh

158

3.M6hinh quyen luc

162


Ch.uang 6. Djnh hu'ang nghe nglriep, vi~c lam va

166

djnh hurrng chung
l.Nglidi huang nghiep

166

2. Nhung yeu to quan trong nhat cua viec lua chon

169

nghe nghiep sau khi tot nghiep
3.Lam them va nhirng du bao dinh hucng

nghe

176

nghiep, tuong lai
Ch.uang 7. Ket lu~n-kh"\J.yen ngh]

191

l.Ket luan

191

2.Khuyen nghi

195

Tai lieu trich d§.n

199

'I'ai lieu tham khao

200

5


-t-

Cuon sach nay duoc viet dua tren tu lieu cua mot cong
trinh nghien cuu cling ten: " Dinh huang gia tri cua sinh vien
la con em can b9 khoa hoc" ma so QX 97-11. Trong cong trinh
nay tac gia da s11dung nhimg phuong phap va each tiep can xa
h9i hoc d~ ly giai mot hien tuong xii hoi d6 la dinh huang gia
tri cua sinh vien hien nay. Tac gia cong trinh da xem xet dinh
huang gia tri khong phai la mot hien tuong ca nhan hoac ca
biet ma xem n6 nhu mot h~ thong gia tri cua mot nh6m xii h9i
va d day la nh6m sinh vien. Tren co Sd b6c tach cac t~ng lop gia
tri trong h~ thong gia tri giup chung ta nhan thirc ban chat v~
chieu s~u cua cac quan h~ xii h9i tu cap vi mo la quan he gifia
cac ca nhan mot each mat doi mat trong cac nh6m nho cho tdi
cap vi mo la toan xa hoi, quoc gia, khu vue va the gioi.

6 chuong

1, tac gia gidi thieu phuong phap nghien cuu cua
cong trinh nay cling vdi nhirng co Sd ly luan d~ nghien cuu n6,

d6 la ly thuyet gia tri va dinh huang gia trio Tren co Sd cua
nhimg ly thuyet tren, tac gia nhan manh nhirng lop gia tri d~
bien d6i la dinh huang gia tri, nhung lop gia tri it bien d6i (
kha ben vimg 6n dinh) d6 la gia tri hat nhan. Cac lop gia tri
nay cling voi lop gia tri co Sd tao thanh h~ thong gia trio Cac gia
tri t6n tai trong mot h~ thong gia tri cua chinh n6, dong thoi n6
cling tl,i bien d6i duoi tac dung cua mot h~ thong khac trong
mot cau true xa h9i xac dinh. Do vay each t6 chuc xii h9i nhu
the nao thi he thong xii hoi nhu the a'y. Mat khac do tinh co
9


d9ng cua dinh huang gia tri nen xa hoi d~ dang bien d6i phu
hop vdi nhirng bien d6i cua moi truong xa h9i .
Trang cac chuong 2,3,4,6,6 tac gia phan tich nhirng ket qua
nghien cuu thuc nghiem vg cac rnO'iquan h~ ca nhan gia dinh
xa h9i thong qua cac dang hoat dong co ban, cac quan h~ xa h9i
co ban cua sinh vien,
Trang chuong 2,tac gia phan tich moi quan h~ giira ca nhan,
gia dinh. xa hoi.
day tac gia nhan manh yeu to' xa hoi quyet
dinh su Iua chon cac gia tri hien tai tren co Sd chi phoi rat
manh me cua cac gia tri hat nhan d6 la gia tri huyet thong va tinh
carn.

a

?

Trang chuong 3, tac gia phan tich kha r6 moi quan h~ vg

gidi trong mat cua sinh vien hien nay tren co Sd ho nhan thuc
vg gia tri lien quan tdi nhiing pham chat gidi ma ho lua chon.
Trang chuong 4)tac gia di sau phan tich cac quan h~ tinh
earn ban be, tinh yeu va mo hinh nguoi ban doi ma sinh vien
quan tam, tren co Sd do du baa nhirng mo hinh cua quan h~
hon nhan gia dinh.
Trang chuong 6,tac gia chu yeu phan tich moi quan h~ gia
dinh, trong do d~c biet chu y toi cac quan he trong co cau cac
the he, quy mo gia dinh va mo hinh quyen luc trong gia dinh.
day tac gia nhan xet ring: sinh vien la mot t:in lop tri thuc
trong tuong lai, mo hinh gia dinh cua ho c6 nhieu bien d6i sa
vdi mo hinh gia dinh bO'me ho, nhat la mo hinh gia dinh cua
nguin nong dan.

o

Trang chuong 6,tac gia chu yeu chu y tdi linh vue rat nhay
earn va cap bach la lO'isong va dinh huang nghe nghiep cua
sinh vien. Sinh vien se chon nhung gia tri nao, lO'isong' va tu
tuong nao dang va se huang dftn sinh vien vao doi, va van dg
nghe nghiep c6 anh hucng den lO'isong ra sao.
10

i,


Tai chuong 7)tac gia dua ra nhimg ket luan quan trsmg tren
co sd so sanh cac nh6m sinh vien la con em can bQ khoa hoc va
cac sinh vien khac, tren co sd d6 dua ra nhimg du bao co tinh
chat khoa hoc ve loi song cua sinh vien trong tuong lai. Nhiing

khuyen nghi th~ hien mong muon chung cua dQingfi cac thay co
giao doi vdi the h~ hoc tro than yeu cua minh truce trach nhiem
vdi da't nude, vdi dan toe trong giai doan cong nghiep hoa.hien
dai h6a da't nuoc.
Toi thiet nghi cuon sach nay se ra't huu ich doi voi sinh
vien, nhung nha nghien cuu Iy luan va nhimg nha quan ly giao
due.

u« NQi, ngay

10 tluing 10 ruim 200(5

Ph6 trudng ban khoa giao Trung uong
Chu nh iem Khoa Xii h<}i hoc
Truong Dl:;lihoc Khoa hoc Xii h<}i va Nhan van
Da] h9C Quoc gia Ha N<}i
GS. TS Ph~

Tat Dong

11


CHudNGI
-

NHUNG

vA

co so LY LU~N
?,-

PHUONG PHAp NGHIEN

cuu

1. Nghien diu djnh huang gift t.r] cua sinh vien lit mQt
van d~ cap thiet
Trong van kien Dai hQi dai bieu toan quoc l~n thu VIII cua
Dang cong san Vi~t Nam (tr 124) da de cap toi vai tro quan
trong cua dQingu trf thuc trong giai doan each mang mdi - giai
doan cong nghiep hoa va hien dai hoa dat nude. Muon xay dung
chu nghia xii hQi thi phai co con nguoi xii h<)ichu nghia, muon
cong nghiep hoa, hien dai hoa dat nude phai co nhirng con ngiroi
co trinh dQ khoa hoc ky thuat va cong nghe cao. D~ co nhimg
con nguoi do, chung ta phai tap trung hon nua tdi cong tac giao
due va dao tao d~ tao ra mot lop tri thuc mdi co du trinh dQkhoa
hoc ky thuat va dao due d~ phuc vu su nghiep xay dung dat
nude. Trude toe dQ ngay cang gia tang cua qua trinh toan du
hoa va khu Vl,ichoa, hen hie nao het, chung ta cang nhan thay
:fa trach nhiem cua nhimg nguoi chien si tren mat tran giao due.
Trong nhimg nam vita qua tinh hinh giao due co nhieu van de
dn phai ban. Mac du ve mat so luong, hQCsinh, sinh vien tot
nghiep cac cap hQC,nganh hQCngay cang tang nhanh, phuong
thuc dao tao tit chinh quy tdi chinh quy khong t~p trung, dao
tao tai chuc cho tdi dao tao tit xa v.v..dii dap ung phan nao nhu
c~u dao tao cua moi nguoi dan. Tuy nhien ciing co nhieu van de
c~n phai ban them, xem xet ki hrdng hon. Trong cac truong dai
13

hQC,h~ thong nha nude nhin chung van gifi duoc vi tri tien
phong ve chat luong dao tao vdi dQi ngfi rim bQ giang day c6
trinh dQ cao va lien tuc duoc d6i mdi cac phuong phap giang
day. Vi vfJ,.y,cac truong cong lap vfrn giii diroc uy tin trong linh
vue dao tao. MQt trong nhirng co sd dao tao cong lap c6 uy tin
cao la Dai h9CQuOcGia Ha N9i. C6 th~ n6i, d day dii tap trung
nhimg chuyen gia c6 uy tin hang dftu cua
nude ve cac nganh
khoa hQCco ban. Da c6 mot so de tai nghien cuu ve cong tac dao
tao nhu de tai " Cong tac dao tao cua truong DR Khoa hoc Xa
hQi va Nhan van - Thuc trang va giai phap" do PGS. TS Pharn
Quang Long lam chu nhiern dii khang dinh nhimg the manh
trong cong tac daotao cua nha truong. Uy tin ve mot truong DH

ca

T6ng Hop (cii) nay thuoc DR Quoc Gia Ha NQi la bieu tuong
quan trong huang dfrn sinh vien hoc tot, dong' vien thay giao day
tot. MQi chu truong, duong loi lanh dao cua DR Quoc Gia Ha
N9i cung nhu cua truong DR Khoa hoc Xa h9i va Nhan van la
nham nang cao chat hrong day va hoc d~ DR Quoc Gia Ha N9i
xung dang la trung tam dao tao chat luong cao cua
nuoc.
Muon dao tao con nguoi mdi cftn phai nam hilt duoc nhung cong
nghe thiet yeu cua quy trinh dao tao. MQt trong nhung khau
cong nghe do la nam viing duoc nhu cau xii hQi ve san pham cua
quy trinh dao tao con nguoi dong thoi nam vfmg nhung pharn
chat can phai dao tao d~ dap ung nhu cau xa hQi d6. Xac dinh

duoc tftm quan trong cua cong nghe dao tao tftng lop tri thuc
mdi, Truong dai hoc Khoa hoc Xa hQi va Nhan van dii c6 nhieu
de tai, nhieu du an thiet thuc phuc vu cho cong tac ciao tao, MQt
trong nhirng du an c6 nhimg d6ng g6p cu th~ trong linh vue dao
tao khong nhirng chi cho DR Quoc Gia Ha NQi rna con c6 y
nghia cho nganh giao due do la du an dieu tra co ban nguon
nhan luc do 'I'ruong Dai hoc Khoa hoc Xa hQi va Nhan van dao

ca

14


tao tir nam 1956 de'n nay do GS.TS Nguyen Minh Thuyet la chu
nhiern du an. Tfi't
nhirng de tai va du an cua Dai hQCKhoa

ca

h9C Xa h9i va Nhan van cling nhu cua DH Quoc Gia Ha N9i
deu tap trung mot each true tiep hoac gian tie'p cho cong tac
giang day va hQCtap nham dao tao vdi chat IUQng cao. De tai
QX9'r-ll "Dinh huang gia tri cua sinh vien la con em can h9
khoa h9C"cling khong ngoai muc tieu neu tren. De tai nay cling
nham t~p trung chu yeu vao viec nghien cuu mot linh vue quan
trong trong doi song tinh th~n cua sinh vien, do la Iinh vue dinh
huang gia trio Chi co th~ hi~u duoc co cau va n9i dung dinh
huang gia tri cua sinh vien chung ta moi hieu diroc d9ng co nao
chi phoi hanh vi h9C tap va tu dudng cua ho, Nghien cuu dinh
huang gia tri cua sinh vien khong phai la nghien cuu cai dinh

huang gia tri ca nhan cua tung sinh vien ma nghien cuu co cau
dinh huang gia tri cua ho vdi tu each la mot t~ng lop trong xii
h9i.
1.1. Y ngh.ia lj luij,n
Viec nghien cuu dinh huang gia tri cua sinh vien co m9t Y
nghla ly luan quan trong la tim hi~u nhimg quy luat tiem ftn
trong the' gidi tinh than cua nguoi sinh vien, tren co Sd do,
hoach dinh nhirng chuong trinh dao tao, ky thu~t va phuong
phap dao tao phu hop vdi nhimg quy luat do.
1.2.Y nghia th.uc tiin
Nghien cuu dinh huang gia tri sinh vien con co m9t y nghia
thuc ti~n he't sire quan trong. Do la viec nam hllt kip thoi nhirng
mat duoc va chira duoc trong cong tac dao tao, kip thoi phat huy
nhung mat manh, khac phuc nhimg mat thieu sot, bat cap d~
hoan thanh muc tieu dao tao nhimg con ngiroi co trinh d9 cao,
co dao due tot d~ phuc vu T6 quoc.
15


N ghien cuu dinh huang gia tri sinh vien la con em can bQ
khoa hQCd~ lam r6 nhirng d~c di~m chung cua ho vdi tu each la
nhimg sinh vien, d6ng thoi khang dinh nhung pham chat rieng
cua nhom sinh vien la con em can bQ khoa hoc, tren co Sd do tim
hi~u nhimg nguyen nhan va nguon goc gia dinh, xa hQi co anh
huong nhu the nao tdi nhan each nguoi sinh vien cling nhu
pham chat ca nhan cua ho. Nhirng phat hien cuacuoc nghien
cuu se gop phan tich cue van viec dieu chinh, b6 sung nQi dung
giang day, phuong phap giang day, giao due sinh vien d6ng thoi
du bao nhirng xu huang phat tri~n cua tang ldp sinh vien d~
hoach dinh nhimg chinh sach phu hop vdi quy luat phat trien.

2. M\lC tieu nghlen

elm

2.1. Lam rii dinh. huang gia tri cua sinh oien la con em
can bQ khoa hoc trong hoat dQng tinh than nhu quan niem ve t6
tien, dong ho, cQi nguon.
2.2. Nghien citu dinh. hztdng gia tr! cua sinh oien la
con em can bQ khoa hQCtrong linh vue nghe nghiep, viec lam va
hoan thien nhan each.
. 2.4 Duo: ra nhiing kien ngh! va gicii phtip: nham giao
due va dao tao mQt nhan each tri thuc hoan thien dap ung
nhiern vu c6ng nghiep hoa, hien dai hoa dl1t nude.
3. Doi ttiqng va khach th~ nghien

ciru

3.1. D6'i tuimg nghien. cuu: Dinh huang gia tri cua sinh

vien la con em can bQ khoa hoc .
.'1.2.Kluich. thl ngh.ien. citu: Sinh vien nam thu nhl1t den
nam thu tit cua cac truong : DR Khoa hQCXa hQi va Nhan van,
DR Luat, DR Khoa hoc Tt;i Nhien, DR so pharn Ra NQi.
16


4. Pham vi ngb ien ctru
4.1. Gidi hori ph.om. vi kh6ng gian va thiJi gian
-Thdi gian: Tu thang 711997 de'n thang 5/2000.
-Khong gian: Dia ban Ha NQi

4.2. Gioi h qn. linh uuc nghien citu: Nghien cuu xa hQi
h9C ve dinh hudng gia tri cua sinh vien - mot t~ng lop xii hQi.
Tuy nhien, chiing toi chua d~t ra cho de tai nhiem vu nghien
cuu If tudng cua sinh vien, nhat la nhirng khia canh ve y thuc
chinh tri va h~ tu tudng.
5. Khai ni~m gia t.r] troingXii hc}i h9C
Khai niem "gia tri" la mot khai niem dii tung duoc tranh
luan quyet liet nhat trong Xa hQi h9C. Hien nay cac nha xa hQi
h9C dii thong nhat rang khai niern "gia tri' la mot su kien xii hQi
va chinh no cling la dOltuong cua Xa hQih9C .
C6 rat nhieu dinh nghia khac nhau v;; khai niern "gia tri".

Tuy nhien cac dinh nghia deu neu Ien nhirng d~c tfnh quan
trong nhat ve moi quan h~ giira chu th~ cua hoat dong xii hQi va
doi tuong cua no. Qua thuc.chi co trong moi quan h~ bien chirng
giira heat dong co y thirc xii hQi va cac khach th~ cua no.khai
niern gia tri xii hoi. mdi trd nen co y nghia thuc su,
"Gia tri" se trd nen triru tuong, kho hi~u va tharn chi "vo gia
tri" khi tachroi no khoi hoat dQng thuc tien cua con nguoi, cua
xa hoi.
Thuat ngir "gia tri" co nguon goc tit mot tu goc Hylap la
AXIA co nghia la gia trio Thuat ngfr nay duoc dung nhieu trong
cac truong phai trie't h9C, xa hoi h9C thuc chung, tuong tac
17


tuong trung.v.v. Chinh M.Weber la ngiroi dua khai niem nay
(vdi tu each la mot pham tru) vao trong khoa hoc xii hQi hoc .
Theo quan niem cua Weber thi bat ky hanh dong nao cua ca
nhan co y thuc thi deu kern theo mot gia trio

Tuy nhien hanh vi co y thuc cua ca nhan cling chua du dieu
kien d~ trd thanh hanh vi xa hQi duoc neu nhu chu th~ hanh
dQngkhong co dinh hirdng, khong can nhac tdi phan ung dap lai
cua nhimg ngudi xung quanh (xa hoi). Khi ban ve nhimg hanh
vi ton giao cua con ngiroi Weber cho rang khi con nguoi tung
kinh tham, nghia la chi co mci lien h~ giira anh ta va Chua.hic
do la hanh vi co y thuc nhung khong phai hanh vi xii hoi, hanh
vi nay rnang "gia tri ca nhan". Cling truong hop tung kinh
nhung ke hanh dao kia doc thanh Idi hoa cling voi nhung nguoi
xung quanh, lang nghe giong dieu va am thanh cua ho d~ hoa
vao mot hanh dQng tung kinh chung, hanh vi nay lai la hanh vi
xii hoi. Va di nhien hie do hanh dQngcua anh ta mang gia tri xii
hQi.Khi con ngiroi gia nhap vao cac hoat dQng tap doan no phai
tuan thu ky luat, quy tiic cua tap doan, do chinh la nhiing
chuan muc dieu chinh hanh vi xa hQi cua ca nhan cling nhu cua
tap doan xii hoi. Co Ie cho den thoi di~m hien tai cling chua co
nha xii hQi hoc nao d~t van de phan biet rach roi giua ranh gidi
cua gia tri noi chung vdi tu each Ia gia tri xa hoi va gia tri ca
nhan. Hon nfia neu khong ph an biet cap dQ cua hanh dQng xii
hQi thi kho co th~ hi~u duoc ranh gidi cua gia tri ca nhan va gia
tri xii hoi,
Khi Weber di tim nguon gOccua gia tri trong quan h~ cua
ca nhan vdi tu each la chu th~ hoat dQng xa hQi voi nhung ca
nhan khac vira Ia khach th~ vira la chu th~ trong tuong tac xii
hoi, thi E.Durkheim coi gia tri xii hQi ehinh la y thuc tap doan
18


duoc hinh thanh trong s1,1hop tac va doan ket xii h9i. Y thirc tap
doan hinh thanh nho vao co che di~u tiet cua cac gia tri xii h9i

co ban. Hoat dong la co sa cua s1,1doan ket xa hoi, ma no co C9i
nguon tU s1,1phan cong, lao d9ng xa h9i va t6 chuc xa hQi.
Khai niem "gia tri xii hoi" cua Durkheirn cling nam trong
khai niern y thuc t~p doan (tinh th~n tap doan) ma co sa la doan
ket xa h9i. Lich s1'1nhan loai la lich s1'1phat trien bien d6i cua
hai loai doan ket xii h9i)do la doan ket co gidi va doan ket hiru
co. Cac loai doan ket nay theo each nhin thuc chung cua ong la
ket qua cua viec phan cong lao dong' xii hoi. Theo Durkheirn
trong cac xii h9i c6 xua, va nhirng xa h9i co trinh d9 san xu at
thap kern chua co s1,1phuc tap trong phan cong lao d9ng xii h9i,
loai xa h9i nay chi co ki~u doan ket co gidi, Ki~u doan ket h~u
co thuoc v~ nhirng xii h9i cong nghiep hien dai, khi co s1,1phan
cong lao dong' phuc tap hon nhieu, tuy nhien tinh tap doan duoc
hinh thanh trong s1,1hop tac va dean ket xa hoi. Ca nhan tinh
cang tang len va "tinh xii hoi" cang giam di trong ddi song xa
h9i cua xii hoi chu nghia. Theo ong thi y thuc tap doan la cai
quyet dinh ddi song xa h9i, no co tinh cudng che so vdi y thuc ca
nhan. H~ thong gia tri co ban trong xii hQi luon luon khang dinh
IQi ich cua nhom xa h9i va co xu hudng de bep loi ich ca th~
trong truong hop doi lap [17, 110 -113].
Theo Durkheirn thi gia trj co dac tinh b~ ngoai doi voi tat ca
cac thanh vien cua xii hoi, gia tri xii hQi co thuoc tinh ep bU9Cv~
mat dao due vi ban than no phu thuoc vao hien thuc khach
quan, dong thoi no lai la mot phan cua chinh hien th1,1Ckhach
quan do, tiec rftng chinh phan do lai "tuot khoi tay cua ca
th~". Chinh each tiep can phan tich xii hQi bang' con ducng th1,1C
chung tren co sa quyet dinh luan xii h9i, ong dii giai thich s1,1
19

kien tu tit nhu la mot su kien xii hi?i chu khong phai la cai tam
ly ca nhan don thuan. Khi phan tich truong hop tu tit vi tha ong
dii nhan manh vao tinh than doan ket, lien ket t?P doan va su
nho be cua ddi song ca th~. Ca nhan s&n sang quyen sinh vi t?P
th~ vi xii hi?i, loai quyen sinh nay khang dinh tinh ky luat, he
thong gia tri t?P doan va mire di? lien ket, tinh than doan ket
cua tap dean noi rieng cua xii hi?inoi chung.
Trong khi Durkheim coi loai tu tit vi tha thirong xay ra
trong xii hi?i co doan ket co gidi la chu dao thi tu tit vi ky chu
yeu xay ra trong moi trudng xa hi?i hien dai vdi d~c thu la doan
ket hiru co. 'N tit vi ky la ket qua cua su de nen d~c biet qua
muc va doi hoi ve trach nhiem hanh vi ca nhan tu phia xa hi?i
cong'vdi su each ly qua IOngiua cac thanh vien trong nhom xa hoi.
Loai tu tit thu ba goi la tu tit vi roi loan chuan muc. Loai
nay thirong xay ra d nhirng noi h~ thong chuan muc hi pha huy
hoac mat het kha nang dieu chinh hanh di?ng xii hi?i. Con nguoi
dii d~t ra qua nhieu muc dich cho cuoc song ma no khong th~
dat duoc, tinh chinh th~, h~ thong cua ca nhan hi xe vun vi chu
th~ hanh di?ngkhong co kha nang d~ t6 chuc, va s~p xep cuoc song
cua minh nira.
Vi~c nghien cuu hien tuong tu tit dii cho phep Durkheim co
nhirng nhan xet quan trong ve viec xem xet tuong quan gia tri
xii hi?i tU cap dQy thuc, niem tin ca nhan vdi tu each la thanh
vien cua tap doan xii hQi vdi y thuc tap doan xii hoi. Ong cho
d.ng, y thuc tap dean co d~c tinh he ngoai, no chi thuc su co sue
manh khi no duoc tham nhuan trong y thuc cac ca th~. Khi do
cac chu th~ hanh di?ng buoc phai phuc tung chuan muc xii hoi
vdi tam long ton kinh va tinh than trach nhiem. Khi ca th~ dii

20

tham nhuan nhirng gia tri xa hoi thi no khong nhimg phuc tung
"menh lenh" cua xa hoi ma no con co ham muon duoc thuc hien
chuan mire xa h9i nira. Dieu do duoc do bang d9 lien ket gira cac
thanh vien trong nhom, do 1&co sd cua doan ket xa hQi.
Cac tac gia can dai nhu W. 1. Thomas va F ..Znanieeki cung
phat tri~n khai niern gia tri tit quan he hanh vi xii hoi, HQ eho
rang: "Tat ca nhung gi mang lai noi dung va y nghia eho cac
thanh vien cua nhom xa hoi deu la gia tri xii hoi" [30] . Gia tri
chinh la cac quy d.e hanh vi nho do ma nhom l11nca nhan dieu
chinh ph6 bien nhfing hanh d9ng eho tung thanh vien cua
minh. Cac quy tl'ie hanh vi chinh Ia gia tri, va loai gia tri nay
mdi dang quan tam nghien cuu trong Xa hQi hoc. Cac gia tri
cling duoc xem tuong tu nhu nhfmg chuan muc trong khi phan
tich hanh vi xa hoi. Vi cac chuan muc xii h9i va gia tri xii hoi
deu co chuc nang dieu chinh xa h9i doi vdi hanh vi ca nhan hoac
nhom. Ngoai ra cac tac gia nay con xem no nhu la cac tam the
tieu chuan d~ chu th~ tu dinh huang vao minh, d6ng thoi danh
gia hanh dong' cua ke khac hoac trong cho hanh dong' tuong ung
phu hop voi ke khac so voi gia trj xa h9i dii qua quen
thuoc ... Cac tac gia khac nhu E. Feris va H.Mead cung co each
nhin gia tri tit goc d9 tam the xa hoi nhung ho thien ve quan
di~m tam ly xa hoi. Hai tac gia nay xem gia tri nhu la tam the
xa hoi do la su phan anh chu quan, cue b9 ve cac quy tl'ie xa hoi.
Tam the nhom la loai hien tuong tap th~) la t6ng hoa cua cac
tam the ca the. Tam the nhorn co tinh chinh th~ va no duoc
phan anh mot each chon loc vao tam the ca th~, do do du luan
xii h9i duoc phan anh trong du luan ca nhan chinh la mat chu
quan cua nen van hoa [29, 135 - 143].

21


Moi lien he gnra tam the xa hoi, gia tri xii hoi duoc
Znaniecki mo ta rat r6 trong loai hanh dong - tinh huong (hoan
canh van hoa). Ong cho rang chinh chuan muc gia tri xa hoi la
mot phan cua he thong tam the ly tuong cua chu th~ n6 se bien
thanh cau phan cua hanh dQng d~ xac dinh tinh phuc hop, tinh
hien thuc cua hanh dong trong mot hoan canh cu th~. Nhu vay
hanh dong cua con nguoi bi chi phoi bdi gia tri c6 tinh hoan
canh thoi su, va tinh tho a hiep voi thuc te khach quan. Nhirng
gia tri nay trd thanh chuan muc hay n6i each khac n6 la quy t<'ic
chuan dii duoc hinh thanh tu truce khi hanh d9ng ca nhan xuat
hien trong mot tinh huong nao d6 va mang tinh chat "tam the
xa hoi"; hanh vi cua con nguoi trong xii hoi phu thuoc vao nen
van hoa voi h~ thong cac chuan muc vdi tu each la khach th~ so
vdi chu th~ hanh dong.
MQt tac gia khac c6 ten tu6'i n6'i tieng nhat cua truong phai
xa hoi h9C co cau chuc nang, d6 la T. Parsons. Ong xem gia tri
nhu la quy t<'iccao nhat cua hanh vi, nho d6 ma su dong tam
nhat chi duoc thuc hien ca d trong nh6m nho l~n trong xa hoi
t6'ng quat [25, 169 - 361]. Gia tri tham gia vao viec dinh huang
gia tri cua he thong xa hoi, n6 quyet dinh xu huang hanh dong
xa hoi. Do vay gia tri cung la cai chuc nang tatyeu cua xa hoi
d~ duy tri va hinh thanh trat W xa hQi. Con nguoi trong nhirng
moi truong van hoa xii hoi cu th~ se phai c6 each thuc hanh
dong cu th~. Viec quy dinh each thuc hanh dong cua con nguoi
chinh la cac mo hinh hanh vi nh6m, con viec quy dinh each
thuc hanh dong' cua xa hoi t6'ng quat chinh la nen van hoa

chung. Moi trucng van hoa xa hoi la dieu kien khach quan d~
qua trinh dinh huang gia tri c6 th~ dien ra tren hai binh dien
chinh do la:

22


-.Linh vue nhan thuc cua chu th~ hanh dong.
- Xu huang phan ung vao doi tuong.
Xu huang nhan thuc trong moi truong van hoa - xa hoi hay
n6i khac di la trong cac quan h~ xa hoi chinh la kha nang danh
gia, nhan xet ve pharn chat va hanh vi cua khach th~ trong
tuong tac xa hoi c6 lien quan tdi nhu d,u cua chu th~ ciing nhu
loi ich true tiep cua n6. Xu huang thu hai cua dinh huang gia tri
la kha nang phan anh vao doi tuong vdi tu each la nguon goc
cua viec thoa man hay khong duoc thoa man cac nhu c~u cua
chu th~. Tren co s:a ciia cae dinh huang gia tri ma cac tuong tac
xahQi dien ra hoae khong. Cung chinh trong tuong tac xa hQi
ma cac tieu chuan ve gia trj n6i chung va gia tri tinh than, dao
due n6i rieng duoc hinh thanh, va gia tri trd thanh dong' co thuc
dfty su lien ket hop tac hay canh tranh, xung dQt, ly tan v.v.
Su phoi hop dac biet cua cac gia tri tao ra 5 loai dinh huang
gia tri d6 la:
- Cai chung (xa hoi) - Cai bQ phan (ca nhan).
- Muc dich se dat tci- Cai an dinh, cai che uoc.
- Tinh earn xuc tich cue- Tinh tho o, trung lap.
- Tinh cu th~, tap trung - Tinh ph6 bien, phan tan.
- Dinh huang vao minh - Dinh huang vao t~p dean [26] .
. Narn loai dinh huang gia tri tren tham gia vao viec dieu
chinh h~ thong hanh dong xa hoi tren co Sd dam bao bon chuc

nang xa hoi co ban cua he thong d6 la: thich ung, lien ket, dat
dich, va duy tri ki~u mau (mo hinh) - viet d.t la A.G.I.L.

23


Cac tac gia khac nhu Auguste Comte va H.Spencer tuy
khong dua ra nhimg khai niern cu th~ ve gia tri nhung deu hi~u
gia tri thong qua cac khai niern nhu lien ket xa hoi, trat tv xa
hoi, 6n dinh xa hoi. Vdi Spencer thi trat tv xa hoi cung Ia loai
gia tri xa hoi quan trong, n6 duoc xac dinh bdi su tang truong ve
mat co cau, su da dang hoa cac chuc nang hiru quan da 6n dinh
cua h~ thong duoc bao dam nho su dan xen cua cac loi ich va
nhimg th6i quen xa hoi. Trong doi song xa hQitat yeu se c6 cuoc
dau tranh sinh ton ma hinh thuc don gian nhat la canh tranh.
Trong canh tranh xa hoi se sinh ra trat tv xa hoi, lien ket xa hoi
va nhirng qua trinh xa hoi khac v.v. Trong xa hoi con nguoi can
thiet phai hanh dong voi nhau nhu the nao d6 va bang' each nao
d6J nho vay ma cac th6i quen xa hQi ra doi va trd thanh nhimg
gia tri, chuan muc xa hoi doi hoi cac thanh vien phai thi hanh,
phai chap nhan chung. Con duong dau tranh sinh ton trong xa
hQi dan den mot hien tuong khach quan la buoc con nguoi phai
lien ket vdi nhau, thuc chat cua su lien ket giira cac ca th~ cung
lasu ton tai cua chinh ho, dieu d6 doi hoi cac ca th~ phai c6 kha
nang thi~ nghi xa hoi. Trat tv xa hQi se tao dieu kien cho tinh
6n dinh xa hQi, thuc chat cua qua trinh nay la su thich nghi dan
dan trd thanh th6i quen khi con nguoi duoc dap ung, duoc tho a
man nhirng nhu cau trong khuon kh6 cua mot trat tv xa hoi.
Tinh dong nhat cua cac th6i quen chung cho tat ca cac thanh
vien cong dong xa hQi se hinh thanh nen tap quan dan tQc n6i

chung va cua nh6m xa hoi n6i rieng, H. Spencer da canh bao ve
su bien d6i gia tri, chuan muc xa hoi dua vao su bien d6i cua cac
trat tv xa hQi. Dieu kien cua su bien d6i trat tv xa hoi theo ong
la viec xuat hien "ke I~", mo hinh hanh vi I~, trong nh6m, trong
xa hQi n6i chung.

24


Phong tuc t~p quan cii dan dan trd nen lac hau loi thoi
khong dap ung kip nhfmg doi hoi cua nhu cau mdi phat sinh.
Mo hinh hanh vi mdi phu hop hen tiep tuc diroc khang dinh va
trd thanh thoi quen xa hoi, cu nhu the cd che' tien hoa va dao
thai bang con duong dau tranh giira cac gia tri chuan muc cu va
mdi cua xa hQidUQctiep n6i vo tan.
Tom lai, du co tiep can nghien cuu gia tri tU xu huang nao
thi cac nha xa hci hoc cimg dat gia tri trong quan h~ cu th~ cua
con nguoi vdi the gidi hien th1;1C.Co le thay cho Idi ket luan vg
hoc thuyet gia tri cua cac tac gia xa hoi hoc phuong Tay, chung
toi dfrn ra dinh nghia gia tri cua Joseph H. Fichter: "Tat cd.
nhiing gi co ich lai , dang ham ch.uong, dang kinh phuc dol, vdi
con nguai hoiic nhom. xii hQi de'u co mot gid tr?,'[2].
Trong xii hoi hoc macxit, gia tri xa hoi duoc xem nhu la
nhirng chuan muc co sd cua cai chinh thEicua cac h~ thong xa
hoi, trong do loi ich dac biet vg mat vat chat va tinh than doi vdi
S1;1
ton tai va phat tri~n xa hci duoc th~ hien [27].

d day

gia tri duoc xem xet nhu la nhimg chuan muc cd ban
dEidieu chinh cac hoat dQng trong doi song xii hQi cung nhu
hanh vi cua cac ca nhan la thanh vien cua xa hoi. Xa hQi h9C
macxit khang dinh tinh giai cap cua gia trj xa hQi. Trang xii hoi
co giai cap thi gia tri la bQ phan hiru co cua y thuc va h~ tu
tUdng giai cap. Chinh chuc nang co tinh chuan muc cua cac gia
tri dii lam cho gia tri trd thanh doi tuong dac biet cua Xa hQi
hoc no giup cho viec nghien cuu trong cac linh v1;1cvan hoa xa
hoi, thiet che xii hQi va ca nhan voi tu each la don vi nho nhat
cua xii hoi duoc th1;1C
hien.

25

1

_


h=

Doi vdi xa h9i hoc macxit thi "gia tri" bi che' uoc mot each
khach quan bdi cac dieu kien kinh te' xa hoi. H~ thong cac gia
tri, chuan muc chinh la ke't qua cua viec tuong tac khach quan
giita nhirng tu tudng, loi ich cua t8:t ca cac tling ldp, cac nhom xa
hoi. Trong xa h9i chu nghia, nhfing tu tudng' va loi ich xa h9i
cua moi tang ldp xa hoi khong bi doi khang nhau, do do no de
dang hop tac vdi nhau tren tinh than dong chi, dua vao nhung
pham chat gia tri xa hoi cao nhat do la quy tl'ic dac due va chinh
tri xa h9i thuoc ve quang dai nhan dan lao dong. Vdi mot nen

san xuat xa h9i chu nghia dua tren co sd cua sd hiru toan dan va
sd hiru tap th~ t8:t yeu se sinh ra cac gia tri xa hoi cao dep do Ia
dao duc cong san chu nghia th~ hien d cac mat Cl,1th~ nhu cong
bang, van minh, tinh than dean ke't va san, thai d9 hop tac
tuong tro va trach nhiem, nghia Vl,1cong dan .v.v. Theo cac nha
xa h9i hoc rnacxit thi gia tri cao nhat cua xa h9i la gia tri dao
due cong san, no se huang moi ngiroi, moi xa h9i vuon tdi trong
tuong lai. 6 Viet Nam, gia tri xa h9i cao nhat la y thuc va hanh
vi bao v~ T6 quoc Viet Nam, xay dung d8:t nude d9C lap, tv do,
cong bang va van minh.

Kef luijn~ Gia tri dinh huang hanh vi con nguoi trong doi
song xa h9i theo xu huang xac dinh, dong thoi no khich thich,
thuc d~y va dieu, chinh nhimg hanh d9ng nham dat tdi muc tieu
Cl,1th~. N9i dung cua gia tri bao gom ba khia canhdo la:
- Ban than doi tuong mang gia trio
- Kha nang cua doi tuong dam bao viec thoa man nhiing
nhu cau xa hci cua chu th~.
-Nhimg danh gia, nhan xet cua chu th~ ve doi tuong.
Gia tri bi~u hien nhu la :

26


1. Hien trang mong muon cua cac chu th~ xii hoi (ca th~,
cong d6ng, xa hoi) trong cac moi lien h~ xii hoi, cac n<)idung tu
tudng, cac hinh thuc nghe thuat ...
2. Nhimg tieu chuan d~ danh gia cac hien tuong thuc te.
3. Gia tri xac dinh cai y nghia cua hoat dong huang dich.
4. Gia tri dieu chinh cac tuong tac xii hci,

5. Gia tri kich thieh hoat dong cua chu th~ tir phia noi tam.
Dua vao nhimg loai hoat d<)ngcu th~ nguoi ta chia gia tri
thanh cac loai gia tri kinh te, dao due, ehinh tri, tham my .v.v.
M<)tso tac gia khac lai ehia gia tri ra thanh cac di~n loai nhu
gia tri tinh than, ma e6 cac loai gia tri cu th~ lien quan, nhu dao
due, tinh earn, hrong tam, loai gia tri nay tao ra trung tam dao
due cua moi con nguoi. Di~n loai gia tri thu hai d6 la loai gia tr]
quan he, g6m nhiing loai gia tri cu th~ nhu hop tac, hoa giai,
dong hoa, Nh6m gia tri thu ba lien quan tdi nh6m gia tri mang
tinh thiet che' xa hoi, vi du nhu gia tri kinh te, chinh tri, van
hoa, ton giao, gia dinh ...
Gia tri nhu Ia chiec den d§.n duong eho cac chu th~ hoat
d<)ngnhan thuc diroc each thuc lien he trong cac quari h~ xii hoi,
n6 giup eho ca nhan gia nhap vao h~ thong van hoa xii hoi, n6
d6ng thoi bel sung eho tinh lien tuc va da dang cua cac nen van
hoa nho vao loai lien h~ can ban trong tuong tac xa hoi, ehinh vi
the ma cac nha xa hoi hoc eho rang, gia tri la hat nhan cua nen
van hoa.

27


Bi~u diu true gift trt

///////~

/
/
/
/

/
/

/
/

/
I
/

I
I

~

,.------

/
/

I

/
/

I

/

I

/

I

I
I

I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I

I
I
I
I
I
I

\

:
I
I
I
I
I
I

\

A'

I
I
I
I
I
\

\

\

I
I

,

\

\

\
\
\
\
\

\
\

I

,,
,,
'-... •.•......•.

\

,,

,,
,,
,,
" ,,
,

,,

---------

28

I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I

H~t nhan

I
/
/
/

---

.... ";"//

6.

D!nh huang

gia t.r] nhtr lit

yell

to

Call

true hauh vi

xii h{>i
6.1.

Tiep

cg,n hluii niem: dinh huang gia tri la nguon

chinh d~ linh h9i gia tri tinh than va van hoa xa hoi cling nhu
viec bien n6 thanh cai kich thieh, cai dong co hanh vi thuc tien
nguoi. Vi~c hinh thanh cac dinh huang gia tri chinh la viec thuc
d~y su phat tri~n cua ca nhan n6i chung. Van d~ dinh huang gia
tri rat cap bach vi n6 khong nhimg chi anh huong toi viec chon
lua hoat dong song ma con ca viec chon lua vi tri, chCisinh song
va ea qua trinh di cu cling nhu loi song cua cac nh6m xii hoi
khac nhau trong mot cd cau xii hoi cu th~.
Nghien cuu xa hoi d trang thai tinh, ta hi~u duoc cac vi tri

xa hoi narn trong mot t.rat W tuong quan 6n dinh ben vimg
trong mot thoi gian xac dinh. Nhung thuc te, xa hoi khong narn
trong mot trang thai tinh cohoc ma n6 luon van dong theo mot
quy luat xac dinh.
Khuon kh6 cua su van dong xii hoi phu thuoc vao cau true
xa hoi, n6i mot each khac, xa hoi van dong theo mot tr? t W nao
d6, mot quy d.c nao d6.
Chung ta thua nhan ding trang thai tinh cua xa hoi chi c6
tinh tuong doi cling dong nhat vdi viec chung ta thua nhan kha
nang bien d6i cua n6. Neu nhu su bien d6i v~ mat co cau xa hoi
de dang cho ta su thua nhan nao d6 trong nhan thuc, thi su
bien d6i v~ mot nep song, loi song cua ca nhan hay cua mot
nh6m xa h9i c6 earn giac kh6 xac dinh hen.
Khi tirn hieu v~ ca nhan va cac dinh huang gia tri cua n6,
chung toi xuat phat tu quan niern dUQCchap nhan rong rai nhat
doi voi cac nha xa h9i h9C the gioi, theo quan niern nay thi ca

29