Lí thuyết giá trị và mô hình biến đổi giá trị trong nghiên cứu xã hội học

LY THUYET GIA TRI

vA

MO HiNH BIEN DOl GIA TRI

TRONG NGHIEN

cuu xA

HQI HQC

vi)
Tom

HAO QUANG'

ttit: Khai niern gia tri duoc nhieu nganh khoa hoc xii hoi nghien ciru

nhir Van hca hoc, Tam

1y hoc, Tri€t hoc,

Nhan chung hoc, Xa hQi hoc. Bai viet

phan tich khai niem gia tri trong xii hoi hoc; theo do khai niem gia tri la mot
trong nhirng khai niem co ban duoc sir dung d~ mo ta m6i quan

M giira

cac ca

nhan, cac nhom, cac cong d6ng xii hQi trong mot khung canh van hoa xii hoi cu
th~. Gia tri xa hoi mang tinh khach quan d6i voi hanh dong cua ca nhan va gay
ap hrc len ca nhan. M6i hanh dQng cua ca nhan, theo E. Durkheim, d~u Ia k€t
qua cua ap lire do cac sir kien xii hoi mang lai, Gia tri co th~ bien d6i duoi tac
dong cua cac nhan t6 xii hQi nhtr t6 chirc xii hQi, du true xii hoi, kinh t€, chinh
tri xii hoi, V.v ..

Tic kluia: Gia tri, bi€n d6i gia tri, dinh huang gia tri, nrong tac xii hoi, hanh
dong xii hoi,

1. Ly thuy~t gia tr] trong nghien
ciru xii hQi hoc
Gia tri la nhtrng nguyen t~c dao dire
va danh gia v~ SlJ V?t hien nrong co y
nghia d6i voi chu th~ hanh dong dircc
cong dong xa hoi chap nhan, Con ngiroi
hanh dong d~ dat rnuc dich da d~ ra
nham thoa man nhu cftu cua ban than va
xa hoi. Co nhtrng hanh vi co th~ co y
nghia d6i voi ca nhan nhu phan irng nr
v~ ban nang cua co th~. Vi du: sa tay
vao v~t nong thi rut tay lai. Loai hanh vi
nay chi don thuan la mQt quan h~ "kich
thich- phan irng" no it lien quan d~n
khai niem gia tri ma chung tci ban 6
day, tuy nhien cftn neu ra d~ ph an biet
nhirng hanh vi co gia tri va nhfrng hanh
vi khong (hoac it) lien quan d~n gia trio

Cac hanh vi co y thirc cua ca nhan voi tu
each la chu th~ hanh dong (chi co gia tri
ca nhan) chua chac da la gia tri xa hQi
neu no khong co lien quan gi d~n nhtrng
nguoi xung quanh hay noi cu th~ khong
nam trong quan h~ tuong tac voi ngiroi
khac (M. Weber)(l). Nhfrng hanh vi co
lien quan d~n gia tri xa hQi la nhtrng
hanh vi bi chi ph6i boi cac nguyen t~c
dao dire (nguyen t~c v~ cai dung cai
saii2) hay nhtrng danh gia v~ cai co gia

Ph6 giao SU, tiSn SI, Vien Nghien ciru Du
luan, Ban Tuyen giao TW.
(I) M.Weber
(1990), Tuyin tdp, Nxb TiSn bo,
Matxcova, tr. 625-633 (tieng Nga).
(2) Xem: The Cambridge
Dictionary of Sociology,
p.649 (Tir di~n xii hC)i hoc cua Nxb Cambridge,
tr. 649).
(0)

63


Tap chi Khoa h9C xd h(Ji Viet Nam, s6 3(76) - 2014

re

tien,

cua con nguoi duoc thuc dAy boi mot

cai quan trong- binh thuong, v.v.). Khai

gia tri nhan van cao ca (dong co). Vi du:

niem gia tri duoc neu ra 6 day thuoc

viec lam tir thien,

pham tru xa hQi hoc, no lien quan tnrc

hoan nan la nhtrng hanh dong hop ly v~

ti~p toi hanh dQng xa hQi va tuong tac

mat gia trio Loai hanh dong hop ly v~

xa hQi trong mQt cc1u true xa hQi tai mot

mat gia tri la hanh dong quan trong vi

giai doan lich su cu the.

no vira dap irng nhfrng doi hoi tir ben

tri (cai dep - xc1u, cai quy gia -

Co reit nhieu dinh nghia khac nhau v~

ciru ngiroi khi g?P

trong (dong co) vira dap irng nhtrng doi

khai niem "gia tri". Tuy nhien, cac dinh

hoi nr phia nhtrng

nghia d~u neu len nhtrng d?c tinh quan

ngoai (xa hoi}. Khai niem "gia tri" duoc

trong nhat v~ m6i quan h~ gifra chu th~

ca nhan c~t nghia cho chinh minh, khi

cua hoat dong xa hQi va d6i nrong cua

thc1y hat nhan cua SlJ hop ly v~ mat gia

no. Qua thuc, chi co trong moi quan h~

tri thi con nguoi hanh dong. Con ngiroi

bien clnrng gitra hoat dong co

y

ngiroi

khac 6 ben

thirc xa

luon d?t ra cau hoi minh lam viec do d~

hQi va cac khach th~ cua no, khai niem

lam gi va d6i tac se phan irng ra sao?

gia tri xa hQi moi tro nen co

y

nghia

thirc SlJ. "Gia tri" se tr6 nen tnru nrong

Cau hoi nay da ducc Iy giai trong b6n
di~n

loai
4

hanh

dong

xa

hQi

(M.

kho hieu va tham chi "vo gia tri" khi

Weberi

tach roi no khoi heat dong thuc ti~n cua

duoc muc dich cua hanh dong tire la c~t

con nguei, cua xa hQi. Khai niem gia tri

nghia duoc dQng co hanh dong trong

duoc su dung trong cac tnrong phai tri~t

nrong quan voi kha nang phan irng dap

hoc, kinh t~ hoc, dao dire hoc, xa hQi

lai cua d6i taco Trong

hoc. Trong triet hoc, ngiroi ta ban toi gia

huang hanh dong, gia tri giu vai tro dfin

tri nhu la cai chan, thien, my. Trong dao

dirong,

dire hoc, ngiroi ta ban toi gia tri nhu la

(actor) co th~ lira chon quyet dinh thuc

cai dung, sai. Trong kinh t~ hoc, nguoi
ta ban toi gia tri nhu la gia tri trao d6i,

hien hanh dong hoac dung hanh dQng(5).
Theo quan niem cua Weber, bc1t ky hanh

gia tri su d\lng(3). Trong xa hQi hoc, khai

dQng nao cua ca nhan co

niem gia tri duoc xem nhu la cac quy

kern then mQt gia trio Tuy nhien, hanh

).

Chu th~ hanh dong thau hieu

nho

do

chu

qua trinh
th~ hanh

y

dinh
dong

thirc thi d~u

t~c cua hanh vi irng xu. Di~u nay duoc
th~ hien ro trong thuyet nrong tac nrong
trung, thuyet hanh dong xa hoi, thuyet
trao d6i va hra chon

hop

lY. Trong

thuyet hanh dQng xa hQi cua M. Weber,
ong coi gia tri nhu la dQng co va d6ng
thai cling la muc dich. MQt hanh dQng
64

William Outhwaite (2006), The Blackwell
dictionary of modern social thought, Blackwell
Publishing Ltd, pp 718-721.

(4) M.Weber, sad.
(5) Sam
Whimster
"Max Weber: Work and
Interpretation",
trong Handbook of Social
theory, George Ritzer and Barry Smart, SAGE
Publications Ltd, 2003, pp.54-60.

(3)


Ly thuyet gia tri

y

ca

va mo hinh bien tl6i gia tri ...

nhan cling chua

loai la lich su phat trien bien d6i cua

du di~u kien d~ tro thanh hanh dong xa

hai loai doan k~t xa hoi; d6 la doan k~t

hQi diroc neu nhu chu th~ hanh dong

co gioi

va dean k~t hfru co. Cac loai

khong co dinh hirong,

doan

dong c6

thirc cua

khong can nhac

toi phan irng dap lai cua nhirng ngiroi
xung quanh (xa hoi), khi d6 ta d~ c~p toi

k~t nay,

theo

each

nhin

thuc

la k~t qua cua

chirng cua E. Durkheim,

gia tri ca nhan. Khi con ngiroi gia nhap

viec phan cong lao dong xa hQi. Theo E.
Durkheim",
trong cac xa hQi c6 xua va

van cac hoat dong t~p th~ thi n6 phai

nhirng xa hoi c6 trinh dQ san xu~t th~p

tuan thu ky luat, quy t~c cua t~p the, d6

kern, chua co SlJ phirc tap trong phan

chinh la nhirng chuan

rmrc di~u chinh

cong lac dong xa hci, loai xa hQi nay chi

hanh vi xa hoi cua ca nhan cling nlnr cua

co kieu doan k~t co gioi, Ki~u doan k~t

nh6m xa hoi. Cho d~n thai diem hien

htru co thuoc

tai, chua c6 nha xa hQi h9C nao d~t v~n

nghiep hien dai, khi co SlJ phan cong lao

d~ ph an biet rach roi gitra ranh gioi cua

dong phirc tap hon nhieu.

gia tri n6i chung voi tu each la gia tri xa

tinh tap do an duoc hinh thanh trong SlJ

hQi va gia tri ca nhan.

hQ'P tac va doan k~t xa hoi, Theo ong,

HO"n ntra, n~u

v~ nhirng

xa hQi cong
Tuy nhien,

y

khong phan biet c~p dQ cua hanh dong

thirc t~p doan la cai quyet dinh doi song

xa hQi thi kh6 co th~ hieu diroc ranh gioi

xa hoi, n6 co tinh cuong

cua gia tri ca nhan va gia tri xa hQi(6).f)~

thirc ca nhan. H~ thong gia tri co ban

lam r5 hon khai niem va gioi han pharn

trong xa hQi luon luon khang dinh IQ'i

vi cua khai niem gia tri, chung ta
phan

tich

them

quan

diem

cua

cftn
E.

ch~ so voi

Y

ich cua nh6m xa hQi hay t~p th~ va c6
xu huang

gay ap IlJC len IQ'i ich ca th~

Durkheim v~ gia tri. Trong khi Weber di

trong

tim nguon g6c cua gia tri trong quan h~

Durkheim,

cua ca nhan voi tu each la chu th~ hoat

d6i voi t~t ca cac thanh vien cua xa hQi,

dong xa hQi voi nhtrng ca nhan khac vira

gia tri xa hQi c6 thuoc tinh ep buoc v~

la khach th~ vira la chu th~ trong nrong

mat dao dire vi ban than gia tri phan anh

tac xa hoi, thi E.Durkheim

hien tlurc khach quan, d6ng thai la mot

hQi chinh la

y

coi gia tri xa

thirc t~p th~ duoc hinh

tnrong

hQ'P d6i

l~p(8). Theo

E.

gia tri c6 d~c tinh b~ ngoai

phan cua chinh hien thuc khach

quan

thanh trong SlJ hQ'P tac va doan k~t xa
hoi.

Y

thirc t~p th~ hinh thanh nho van

co ch~ dieu ti~t cua cac gia tri xa hQi co
ban. Trong d6, hoat dQng la co so cua SlJ

doan k~t xa hoi, ma n6 c6 cQi nguon tir
su phan cong lac dQng xa hoi va t6 chirc
xa hoi, Theo E. Durkheim,

lich su nhan

V fj Hao Quang (1997), "V ~ hanh dQng xii hQi
cua M. Weber", Tap chi Xii hQi h9C, s6 1.
(7) E. Durkheim (1996), V~phdn ding lao t16ng
xa hQi, Nxb Canon, Matxcova, tr. 238-360,
(tieng Nga).
(8) John Gillin (1954), "D6i voi Khoa hoc v~
Chu nhia xii hoi/For a science of Socialism",
New York, tr. 110 -113.
(6)

65


Tap chi Khoa h9C xii hQi Viet Nam,

s6 3(76)

- 2014

d6. Viec nghien ciru hien tUQ11gtv tu dii
cho phep E. Durkheim c6 nhirng nhan
xet quan trong v~ viec xem xet ap hrc
cua gia tri xii hQi len y thirc, niem tin ca
nhan voi nr each la thanh vien cua t~p

do an xa hoi. Ong cho rang, y thirc t~p
do an c6 d~c tinh b~ ngoai; n6 chi thirc
SlJ c6 sire manh khi duoc tham nhuan
trong y thirc cac ca th~. Khi d6 cac chu
th~ hanh dong buoc phai phuc tung
chuan mire xii h(>i voi thai d(> ton trong
va tinh thfin trach nhiern. Khi ca th~ dii
th~m nhuan nhirng gia tri xii h(>i thi n6
khong nhtrng chi phuc tung "rnenh lenh"
cua xii h(>i ma n6 con mong doi d~ diroc
thuc hien chuan mire xii h(>i ntra, Trong
tnrong hop nay, y thirc t~p th~ hay gia
tri xa h(>i tro thanh chuan mire xii hoi,
Mire d(> tuan thu cac chuan mire xii h(>i
phan anh SlJ d6ng thuan xii hoi. Ngiroi ta
c6 th~ do d(> lien k~t gfra cac thanh vien
trong nh6m d~ danh gia mire d(> do an
k~t xii h(>iva tr~t nr xii hoi.
Cac tac gia Thomas va Znaniecki dii
phat trien khai niem gia tri tir quan niem
v~ hanh vi xii hoi. HQ cho rang "tdt ca
nhiing gi mang lai n(ji dung
y nghia
cho cae thanh vien cua nhom xii hoi t1Ju
ta gid tri xii h(ji"(9). Gia tri chinh la cac
quy t~c hanh vi nho d6 ma ca nh6m xii
h(>i I~n ca nhan d~u thuc hien viec di~u
chinh, ph6 bien nhirng hanh dong cho
tung thanh vi en cua minh. Cac quy t~c
hanh vi chinh la gia tri, loai gia tri nay

moi dang quan tam nghien ciru trong xii
h(>i hoc. Cac gia tri cling diroc xem

va

66

nrong nr nhu nhtrng chuan rmrc trong
khi phan tich hanh vi xii hoi. Vi cac
chuan mire xii h(>i va gia tri xii h(>i d~u
c6 chirc nang dieu chinh xa h(>i d6i voi
hanh vi ca nhan hoac nh6m. Ngoai ra,
Thomas va Znaniecki con xem no nhu la
cac tam th~ chuAn d~ chu th~ tv dinh
huang vao minh, d6ng thai danh gia
hanh dong cua nguoi khac hoac trong
cho hanh dong nrong irng phu hop voi
nhtmg ngiroi khac so voi gia tri xii h(>i
dii quen thuoc hay cac th6i quen, t~p tuc
trong irng xu xii hoi. Ben canh tiep c~n
cua T. Parsons tir thuyet c~u true chirc
nang, c6 mot vai nha xii h(>i hoc- tam Iy
hoc xii h(>i nhu E. Feris va H.Mead coi
gia tri nhir la tam th~ xii hoi, Theo
E.Feris va H.Mead, gia tri nhir la tam
th~ xii hoi; la SlJ phan anh chu quan, C\lC
b(> v~ cac quy t~c xa hoi. Tam the nh6m
la loai hien nrong t~p th~ voi ttr each la
tong hoa cua cac tam th~ ca th~. Tam the
nh6m c6 tinh chinh th~ va n6 duoc ph an

anh met each chon IQc vao tam th~ ca
th~, do do du luan xii h(>i diroc phan anh
trong du luan ca nhan chinh la m~t chu
quan cua nen van hoa(IO). Nghien ciru
tam th~ nh6m nhir la mot loai gia tri
khach quan d6i voi ca nhan voi ttr each
la thanh vien nh6m. Viec phat hien thai
d(> cua cac ca nhan trong nh6m v~ m(>t
v~n d~ xii h(>i nao d6 ma ho quan tam se
W.1. Thomas and f. Znaniecki, the Polish peasant
in Europe and America, Boston 1918- 1920.
(10) "The nature of Human nature", New York
1937, pp 135-143.

(9)


Lf! thuyet gid tri va mo hinh biin d6i gid tri ...

benh. Chirc nang chfra benh la cai chung,
cai ph6 bien, Tuy nhien, ben canh cai
chung, cai ph6 bien con t6n tai cai clnrc
nang rieng hoac chirc nang d~c thu.
Cac tac gia khac nhu Auguste Comte
va H.Spencer tuy khong dua ra nhirng
khai niern cu th~ v~ gia tri nhung d~u
hi~u gia tri thong qua cac khai niern nhu
lien k~t xa hoi, tr?t tu xa hoi, 6n dinh xa
hoi. Theo Spencer, tr?t tu xa h<)i cling la
loai gia tri xa hoi quan trong. N6 diroc

soi duong cho cac hoat dong xa h<)i va xac dinh boi SlJ tang tnrong v~ mat co
c6 vai tro quan trong trong viec dinh c~u, SlJ da dang hoa cac chirc nang hiru
huong gia tri cua h~ thong xa hoi; quyet
quan. D<) 6n dinh cua h~ thong diroc bao
dinh xu huang hanh dong xa hoi. Gia tri . dam nho SlJ dan xen cua cac IQ'i ich va
la hat nhan cua nen van h6a voi tu each nhirng th6i quen xa hoi, Trong doi song
la mot trong nhirng chirc nang t~t y~u xa hoi luon di~n ra cuoc d~u tranh sinh
cua h~ thong xa h<)i tren co
d6 xa h<)i t6n ma hinh thirc don gian nhat la canh
duy tri cac khuon mfiu van h6a, duy tri tranh. Trong canh tranh xa h<)i se sinh ra
tr?t tu xa hoi, lien k~t xa h<)i va nhirng
tinh 6n dinh va tr?t nr xa hoi. Con ngiroi
trong nhtrng moi tnrong van hoa xa hoi qua trinh xa h<)i khac. Trong xa hci, con
cu th~ phai c6 each thirc hanh dong cu nguoi cftn thiet phai hanh dong voi nhau
th~ d~ phu hop voi khuon m~u van h6a. nhu th~ nao d6 va bang each nao d6,
Viec quy dinh each thirc hanh dong cua nho V?y ma cac th6i quen xa h<)i ra doi
con nguoi chinh la cac mo hinh hanh vi va tro thanh nhirng gia tri, chuan muc xa
nh6m, con viec quy dinh each thirc hanh h<)i doi hoi cac thanh vien phai thi hanh
dong cua xa h<)i tong quat chinh la nen SlJ chap nhan chung. Chuan rmrc xa h<)i
van hoa chung.
la nhtrng quy dinh cua xa hoi; doi hoi
Theo T. Parsons, hanh dong xa h<)i cac thanh vien xa h<)i phai tuan thu. N~u
di~n ra a cac c~p d<) khac nhau nhung
con ngueri khong tuan thu cac chudn
d~u bi chi phoi boi h~ thong cac m6i mire xa hoi, tM y~u d~n toi hien nrong
quan h~ chirc nang (AGIL). Chu th~ xa h<)i bi r6i loan chirc nang. Mat khac,
hanh dong co th~ la ca nhan, c6 th~ la t?P d~ thuc hien cac chuan mire va cac gia
th~. Cac chu th~ trong qua trinh hanh
dong bi chi phoi boi cac chirc nang, Vi
(II) T. Parsons (1966), The social System, Toronto,

du: bac sy thirc hien chirc nang chtra p. 329- 361.

dt hfru ich cho qua trinh truyen thong
va hoach dinh chinh sach,
Trong ly thuyet xa h<)i hoc, tnrong
phai c~u true chirc nang ma dung dftu la
T. Parsons da c6 vai tro r~t quan trong
trong nhfrng nam 1950- 1970. Ong xem
gia tri nhu la quy t~c cao nh~t cua hanh
vi, nho d6 ma d6ng thuan xa hoi duoc
thirc hien khi mot gia tri chung duoc
chap nhan ca trong nh6m nho l~n trong
xa h<)i t6ng th~(I1). Gia tri nhu chiec den

sa

67


Tap

chi Khoa hoc xii h(Ji Vi?! Nam, s63(76) - 2014
nguoi phai d~u tranh sinh

phat sinh. Mo hinh hanh vi moi phu hop

t6n voi nhau (theo Spencer)(12). Trong

hon ti~p tuc duoc khang dinh va tro

d~u tranh sinh t6n, hinh thirc lien k~t l~n

thanh th6i quen xa hoi, co ch~ ti~n hoa

nhau la c6 IQ'i nhat. Do vay, tlnrc ch~t

va dao thai. b~ng con dirong d~u tranh

cua SlJ lien k~t gitra cac ca th~ cling la SlJ

giira cac gia tri, chuan mire cii va moi

t6n tai cua chinh ho. Di€u d6 doi hoi cac

nho d6 xa hoi tiep n6i vo t~n. T6m lai,

ca th~ phai co kha nang thich nghi xa

du co tiepcan

hQi. Trat tu xa hoi la co sa d~ duy tri cac

huang

gia tri va cac chuan

mire xa hQi va

d~t gia tri trong quan h~ cu th~ cua con

lai, duy tri 6n dinh cac chuan

hien thuc, nhtr
Joseph H. Fichter da viet: "Tdt ca
nhiing gi co ich lai, dang ham chuong,
dang kinh phuc a6i voi con nguoi hoac
nhom xii h6i aJu co mot gia trj".(13)

tri xa hQi,

ngiroc

C~)fl

mire va cac gia tri xa hQi se dam bao
mot tr~t tu xa hoi. Hien nrong nhieu ca
nhan khong chap nhan nhirng gia tri xa
hQi duong thai t~t y~u se d~n toi khong

ngiroi

chap nhan chuan mire xa hQi (k~ ca lu~t

nghien

ciru gia tri tir xu

nao thi cac nha xa hQi hoc cling

voi

th~

gioi

Trong xa hoi hoc macxit,

gia tri xa

phap). Viec ton trong phap luat (chuan

hQi diroc xem nhir la nhtrng chuan mire

muc) dan dan tro thanh th6i quen xa hQi

co sa cho tinh chinh th~ cua cac h~

tao ra mot 16i s6ng, lam viec theo phap

thong xa hoi, trong d6 IQ'iich d~c biet v€

luat, Tinh

m~t v~t chat

d6ng

than thuong

thuan

ton phap

cao trong

tinh

hl~t dircc thuc

hien thuong xuyen se tro thanh

th6i

va

tinh than d6i voi SlJ t6n

tai va phat trien xa hQi diroc th~ hi~n(14).
Gia tri duoc

xem

xet nhu

la nhung

muc co ban d~ dieu chinh cac

quen chung, n~p s6ng, 16i song cho t~t

chuan

ca cac thanh vien cong d6ng xa hoi. Tuy

hoat dong trong doi s6ng xa hQi cling

nhien, Spencer da canh bao v€ SlJ bien

nlur hanh vi cua cac ca nhan la thanh

d6i gia tri, chuan rmrc xa hQi dua vao SlJ

vi en cua xa hQi. Xa hQi hoc macxit

bien d6i cua cac tr~t tu xa hoi, Di€u kien

khang dinh tinh giai c~p cua gia tri xa

cua SlJ bien d6i tr~t ur xa hQi theo ong la

hQi. Trong xa hQi co giai c~p thi gia tri

viec xu~t hien "ke la", mo hinh hanh vi

la bQ phan hiru co cua

la, trong nh6m, trong xa hQi n6i chung.

nrong giai c~p. Chinh chirc nang c6 tinh

Qua trinh

bien

y

thirc va h~ ur

d6i xa hQi di~n ra

khong chi vi "mo hinh hanh vi la" hay
nhan t6 moi xu~t hien, ma con do qua
trinh nr dao thai cac gia tri va chuan
mire cfi do phong tuc t~p quan cil dan
dan trc nen lac hau 16i thai khong dap
irng kip nhtmg doi hoi cua nhu cau moi
68

H.Spencer (1990), trong culm "Sociological
Theory", David Ashley, Davis Michael Oreinstein,
tr. 141-178.
(13) Xa h<)ihoc cua Joseph H. Fichter, Ban djch
cua TrAn Van Dinh (1974), Sili Gon, tr. 173-174.
(14) (l990),Tir
tliin xii h(Ji hoc gian ydu,
Matxcova, tr.442-443 (tieng Nga).

(12)

Lf thuyet gid tri va mo hinh biin d6i gid tri ...

chuan mire cua cac gia tri da lam cho gia
tri tro thanh d6i nrong dac biet cua xa
hoi hoc,
Dira vao nhirng loai hoat d<)ng cu th~
ngiroi ta chia gia tri thanh cac loai gia
tri kinh t~, dao dire, chinh tri, xa h<)i,
tham my, v.v .. Mot s6 tac gia khac chi a
h~ thong gia tri ra thanh ba di~n loai.
Thir nhdt la gia tri tinh thfin (c6 cac loai
gia tri cu th~ nhu: dao dire tinh earn,
luong Him), loai gia tri nay tao ra trung
Him dao dire cua m6i con ngiroi. Thtr
hai la loai gia tri quan h~, gom nhtrng
loai gia tri cu th~ nhu hop tac, hoa giai,
d6ng hoa, Thte ba la nh6m gia tri mang
tinh thiet che xa hoi: gia tri kinh t~,
chinh tri, van hoa, ton giao, gia dinh, ...
Gia tri nhu la khuon m~u 1y thuyet
huong d~n cac chu th~ hoat dong, nhan
thirc diroc each thirc lien h~ trong cac
quan h~ xa h<)i; giup cho ca nhan gia
nhap vao h~ thong van hoa xa hoi, d6ng
thai b6 sung cho tinh lien tuc va da
dang cua cac nen van hoa nho vao loai
lien h~ din ban trong urong tac xa hoi.
Vi th~ nhieu nha xa h<)i hoc cho rang,
gia tri la hat nhan cua nen van hoa, Tit
nhirng khai niem tren cong trinh nay c6

each dinh nghia v~ gia tri nhu sau: giil
tri ta teit ca nhiing gi dinh huang, kiim
sodt va aiJu chinh hanh a9ng dat toi
muc dich a{i duac chu thi hanh a(mg(15)
aij.tra trong quan h¢ x{i hoi.
2. Mo blob bi~o dBi gia tr]
2.1. Su' hinh thanh va tir bo gid tri
Gia tri c6 th~ diroc hinh thanh va bien

d6i. Trong qua trinh hoat dong song,
con ngiroi chap nhan hay linh hoi duoc
cac gia tri, tuy nhien con ngiroi c6 th~ tit
bo hoac bien d6i cac gia tri hay cac quy
t~c trng xu cho phu hop voi nhan thirc
cua minh. Trong doi song xa hoi hien
nay, qua trinh h<)i nhap sau cua Viet
Nam vao h~ thong van h6a toan cfiu,
nhieu gia tri moi duoc hinh thanh, mot
s6 gia tri mang tinh truyen thong hoac
cac gia tri mang tinh ban s~c v~n duoc
duy tri, cung c6. Tuy nhien, c6 nhtrng
gia tri da bi tit bo hoac mai mot, bien
the, v.v .. Hien nay, nguoi ta n6i nhieu
toi hien nrong "sinh ngoai" va "xam
lang van h6a". D6 la hien nrong mot
nh6m ngtroi nao d6 da d~ cao "h~ gia tri
ngoai" hon nhtrng gia tri cua dan t<)cho
da duoc ph6 bien trong nen van h6a.
.Tom lai, viec linh h<)i hay tit bo gia tri
la nhirng SlJ bien d6i gia tri d6i voi m<)t

ca nhan hay mot nh6m lien quan toi met
gia tri nao d6.
2.2. Su' ph an phoi lai gia tri
Chung ta c6 th~ n6i: ph an ph6i lai gid
tri la su bien a6i vJ quy mo va khuon
mJu cua cac loai hinh gia tri trong x{i
hoi. C6 nhtrng gia tri duoc ca xa h<)i
thira nhan nhu la "mot gia tri xa hoi",
nhung cling c6 gia tri chi duoc m<)t
nh6m theo du6i va van d<)ng nhtrng
ngiroi trong cong d6ng chfrp nhan (cac
Chu th~ hanh dQng duoc hi~u la ca nhan,
nh6m, cong d6ng, xii hQi thuc hien viec tac
dong vao d6i tuong nham dat diroc muc dich
xac dinh (Vii Hao Quang).

(\5)

69


Tap chi Khoa hoc XG hQi Vi¢t Nam,

s6 3(76)

- 2014

gia tri ton giao hay sAc t()c; hanh vi

tien hanh trong pham vi hoat dong cua

truyen

cac gia tri do, tire la nhtrng muc tieu hay

dao; SlJ chia re giira cac giao

nhtrng

phai, cac sAc toe).

co h()i danh

cho hanh vi thuc

2.3. GiG tri vuat troi
Trong doi song xii h()i do qua trinh

hien gia tri hay danh gia. Do la vdn d~

tuong tac xii hoi, m()t s6 gia tri tro nen

hon la di tim kiem nhfrng gia tri moi. No

co tinh d.p bach, virot troi hon nhtrng

bao g6m viec xac dinh lai hanh vi irng

gia tri khac, tuy nhien,

a giai

doan tnroc

trien khai tro lai cac gia tri dang t6n tai

dung cua nhtrng gia tri cu.

do nhfrng gia tri nay con nam trong

2.6. Chudn hOG19i gia tri

trang thai tiem

tnrong

Mot hinh thai bien d6i gia tri d~c biet

hop, m()t vai gia tri dii tung la diem nhan

nhay earn va co tinh to an kg hrong cua

cua thai dai nao do lai tro nen 16i thai

cac nha quan ly xii h()i truce nhtrng bien

dn. Co nhtrng

hoac bi "xem nhe"

a mot

thai dai khac.

Vi du: gia tri kinh t~, uoc mo lam gidu

ca

cua

m()t dan t()c; ngiroi

anh hung

trong chien tranh diroc ton vinh nhir thdn
nrong nhung trong thai kinh t~ thi tnrong
thi SlJ ton vinh do dii bi giam di vv.

2.4. SI! thay d6i
gia tri
SlJ

vJ

trdt tl! cua thang

d6i trong moi tnrong

xii hoi, kinh t~ va

cong nghe vv, la SlJ thay d6i tieu chuan
d~ thuc hien

mot gia tri nao do, tir do

phai dira ra chuan moi cho gia tri do ..

2.7. Xudt hien chudn muc gia tri mai
. SlJ

xuat hien chuan mire xii h()i moi

se lam thay d6i n()i ham gia tri hoac xudt
hien gia tri moi, Vi du: tnroc day nguoi

do lai cac gia tri: SlJ sAp xep lai

ta quan niem v~ gia tri "sire khoe xii

cac gia tri thong qua viec sAp xep lai

hoi" theo nhtrng

cac thanh phan cua no trong "SlJ danh

nhieu so voi hien nay. Khai niem sire

gia lai cac gia tri", SlJ sAp x~p lai tr~t ttr

khoe truce day duoc hieu nhir la m()t

cac gia tri la bien thai

fa

nhdt cua bien

trang thai "khong

chuan

mire thap hon

co benh t~t, thuong

d6i thang (hay h~ thong) gia trio D() cao

t~t". Ngay nay, ngiroi ta dii nhin no voi

thdp cua mot gia tri tren thang gia tri

nhirng chuan mire tich ClJC va cao hon

duoc quyet dinh boi rdt nhieu nhan t6

nhieu, Sire khoe mang trong no n()i dung

tuyen b6 hay SlJ bao v~ va giu
gin cac gia tri; su ch~dn bi ddu tu nang

v~ SlJ phat trien t6i Uti v~ th~ chat, tinh

nhtr

SlJ

hrong va ngu6n hrc cho viec thuc hien
,

va tuyen truyen no.
2.5. Triin khai lai gia tri trong moi
truang mai
M()t gia tri tdt y~u phai

diroc d~t

than, hanh phuc cua con ngiroi.
2.B. XGC dinh lai muc lieu cua viec
thuc hien gia tri
Muc tieu thuc hien gia tri la mot muc
tieu d~c thu do nguoi tuan thu gia tri xac
dinh theo nhtrng

m6i quan tam toi SlJ

trong b6i canh cua mot linh VlJC irng

ti~n b() cua viec thuc hien gia tri dang

dung-sir s~p x~p cac tnrong hop dircc

diroc xem xet. Khi co met muc tieu gia

70


Ly
tri ma ngiroi

ta khong

th~ yuan

toi,

thuyet gia tri

va m6 hinh biin adi gia tri ...

cac gia tri, ta noi toi cac hinh thirc sau:

nguoi ta co th~ chon muc tieu khac d~

tir bo gia tri; giam bat phan phoi lai;

thuc hien chinh gia tri d6. Chung ta goi

do lai huang

d6 lit

SlJ

xac dinh lai muc tieu thuc hien

xuong;

SlJ

tri~n khai tro lai

hep hon; xem thirong gia tri; chuan hoa

2.9. Di dong gid tri

lai bang each ha thap chuan mire; xac
dinh lai muc tieu bang each bo qua

Cac gia tri co th~ bi bien d6i diroi tac

nhirng muc tieu thirc hien hay ha thap

gia trio

dong cua th€ gioi khach
nang ti€p nhan

quan va kha

chu quan

cua chu th~

tieu chi danh gia nhirng

muc tieu d6.

Hien tuong di dong xii hQi cling keo then

hanh dong. MQt s6 gia tri co the "diroc

hien tuong di dong cac gia tri xii hoi,

nang cap", mot s6 gia tri lai co th~ "bi

2.10. Biin i/6i gid tri do sang chi
hoac phdt minh
d day, nguyen nhan cua SlJ bien d6i

ha cap", Cach thirc nang c~p hay ha dp
gia tri vira phu thuoc

nhan

t6 khach

tuy nhan thirc,

quan, vira phu thuoc nhan t6 chu quan.

mang

Vi du: mot viti tinh, thanh ph6 0 mroc ta

trong nghien

(goi lit tinh A) khi thi tuyen vien chirc

thuc ti~n. C6 ngiroi cho rang ti€t kiem lit

dp

gia tri cong cu c~n cho

tinh chi l~y nhirng ngiroi co bang

d~c tinh

thuan

ciru khoa hoc, hoat dong

dai hoc chinh quy tro len. So voi mat

d~t mroc. Nhung

bang gia tri chung,

kinh t€ hoc hien

tieu chuan v€ chat

SlJ

phon vinh cua

nhfrng phat hien cua
nay dii thuyet

hrong chuyen mon d6i voi can bQ vien

chung

chirc tinh A doi hoi cao hon cac tinh

quan

khac, Nguoc lai, met s6 tinh khong phan

chung ta se tir bo gia tri do hoac xem

biet loai bang dai hoc tai chirc hay chinh

thuong

h~ duy

nhat

phai lit m6i

dung.

Cuoi

cung,

no.

2.11. Biin i/6i gid tri do tdc i/9ng cua

quy, tham chi it quan tam toi bang c~p
va ch~t hrong cua n6 (tinh B), khi d6 ta

ta r~ng do khong

phuc

h¢ tu tuong chinh tri

n6i: gia tri bang c~p khong quan trong

Bi€n d6i gia tri 0 day lien quan toi

trong viec thi tuyen vien chirc 0 tinh B,

truyen ba nhtrng hoc thuyet, h~ tu tirong,

cling d6ng nghia voi viec ha c~p gia tri

SlJ

bang c~p. Khi n6i toi viec nang cap cac

huang

lien quan

gia tri, ta n6i toi cac hinh thirc: dat diroc

Thong

qua cac hinh

gia tri; tang cuong

tuyen truyen giao due, noi girong nhtrng

manh gia tri;

SlJ

phan phoi lai; nhan

do lai huang

len; trien

SlJ

s~p xep lai nhtrng kha nang va dinh
toi bien

nhan v~t anh hung,

d6i gia trio

tlurc quang
tuyen

truyen,

y

cao,
giao

khai tro lai rong hon; chuan hoa lai bang

due chu nghia yeu mroc,

each nang cao chuan mire; xac dinh lai

van h6a va ban s~c dan tQc,

muc tieu bang each thuc hien b6 sung

c~p c~m quyen 0 moi h~ thong chinh tri

nhirng

cao nhirng

khac nhau d€u ap d~t len xii hQi nhtrng

muc tieu d6. Khi n6i toi mire dQ ha dp

gia tri ma ho cho la chinh thong, va luat

muc tieu hay nang

chi dan tQc,
VV,

cac giai

71


Tap chi Khoa hoc xii h(ji Vi?tNam, s6 3(76) - 2014

hoa cac gia tri do.
2.12. X6i man gid tri boi chdn ruin,
thdt vong
Nguyen nhan day diroc g~n voi mQt
ph6 rong Ian nhtrng nhan t6 xii hQi, co
tac dong quan trong trong xa hoi. Dia vi
cua mot gia tri co th~ xoi mon voi SlJ
thirc tinh cua y thirc vS mot t6n tai xii
hoi: Gia tri "mat di huang vi cua no" tro

nen bi xuong e~p boi SlJ ao anh va SlJ va
mong, Dia vi gia tri bi xoi rnon boi btroc
chuyen tir mot xii hQi huang irng SlJ 6n
dinh chuyen sang mot xii hQi dinh
huang bien d6i. Co nhtrng mroc phi
cong nghiep luon to ra 10 I~ng va khong
mong muon cac dang thirc bien d6i. Khi
xii hQi dii chap nhan SlJ bi~n d6i, no
cling tac dong toi cac gia trio MQt gia tri
dircc ch~p nhan ngay
thai di~m no
m~t di gia tri cil cua no. Nhtrng quan .
niem vS qua khir, cai I6i thai, cai qua
han, cai dl vang voi SlJ ra doi nhtrng quan
niem vS cai nrong lai, cai moi, cai c~p
nh~t xu~t hien nhir nhtmg gia tri moi.
K~t luan: Ly thuyet gia tri va mo hinh
bien d6i gia tri co vai tro quan trong
trong viec nghien elm SlJ 6n dinh tr~t tu
xii hQi cling nhir bien d6i xii hQi. Cac Iy
thuyet gia tri xii hQi dii chi ra rAng xii hQi
luon nam trong trang thai v~n dQng, bi~n
d6i va phat trien. Khai niem gia tri luon
g~n voi khai niem hanh dQng xii hQi cua
can nguoi
cac e~p dQ ca nhan, nhom
hay toan th~ xii hoi. Gia tri xii hQi phan
anh khach quan cac quan h~ xii hoi, cac
hinh tlnrc t6 chirc cua doi s6ng xii hQi
cling nlnr c~u true va hoat dQng thirc

a

a

a

72

ti~n xii hoi, Viec thiet I~p thang do gia
tri xii hQi d~ xac dinh mQt trang thai va
du baa bien d6i xii hQi la r~t cfrn thiet
cho nha nghien ciru xii hQi h9C noi rieng,
cac khoa h9C xii hQi noi chung.
Tal li?u tham khiio
I.

vn

Hito Quang (1996), "Khiii niern gia

tri", Tap chi Khoa hoc, Dai hoc qu6c gia Hit NQi.
2. Kluckhohn, C. (1951) Values and Value-

Orientations in the Theory of Action, T. Parsons
and E. A. Schils (eds) Towards

a general

Theory of Action New York: Harper.

3. Durkheim.E

(1996),

vJ

phdn cong lao

at5ng xii h(ji, Nxb Canon, Matxcova, tr. 238360. (tieng Nga).
4. Parsons.

T. (1937),

The Structure of

Social Action: A Study of Social Theory with
Special Reference to a Group of recent
European Writers, New York: McGraw-HilI.
5. Parsons.

T. (1951),

The Structure of

Social Acton, New York: Free Press.
6. Spencer. H (1990), trong cu6n "Sociological
Theory", David Ashley, Davis Michael Oreinstein,
tr. 141-178).
7. Swidler, A. (1986), Culture in Action:
Symbols and Strategies, American Sociological

Review 51 (2).
8. Thomas, W. I. & Znaniecki,

F. (1918-

1920] 1958), The Polish Peasant in Europe and

America, New York: Dover Publications.
9. Znaniecki,

F. (1963) Cultural Sciences,

University of Illinois. 9.S. H. Schwartz, 1994,
Journal of Social Issues, 50, Nxb John Wiley &
Sons, Inc. p. 22.
10. Weber. M (1990), Tuyen tdp, Nxb TiSn
bQ, Matxcova,

tr. 625-633 (tieng Nga).


KHOA HOC xi HOI VIET NAM
•

TAP CHi COA VI~N HAN LAM KHOA HOC xA HOI VI~T NAM

,,"

So 3(76) - 2014

••

T~

CHi XUAT BAN 1 THANG 1 KY

Ml)C Ll)C

",..

TONG BI~N T~P
PGS.TS. NGUYEN NGQC HA
",,?

"

CHiNH TRI - KINH Tt HQC

"

PHO TONG BIEN T~P
TS. NGOVANVU

H(n DONG BIEN T!P

Pham Van Chuc. V~ du true mot vien cua Quoc
hoi Viet Nam

3

Nguy~n Th] Kim Anh. Danh gia chinh sach d~u

nr tnrc ti~p mroc ngoai cua Vi~t Nam

Chii tich

10

GS.TS. NGUYEN XUAN THANG

Nguy~n Thj Tu~ Anh, Vii Thj NhU' Hoa. D~u nr

Pho Chii tich thuong true

tnrc tiep nuoc ngoai va nang hrc canh tranh cua

PGS.TS. NGUYEN NGOC HA

Vi~t Nam

Cac iiy vien

Nguy~n Van Thing.

PGS.TS. TRAN TH~ AN
PGS.TS. DANG NGUYEN ANH

vue kinh t~ hay mot thanh phan kinh t~?
TRItT·

GS.TS. VO DUNG
PGS.TS. NGUYEN DANG D$P
PGS.TS. PHAM VAN mJC
GS.TS. LE HONG LY
PGS.TS. TA KIM NGQC

25

LU~T.

Kinh t~ nr nhan la mot khu

TAM LY -

XA H<)I

38
HQC

Le Th] Hurrng. Tir nrong H6 Chi Minh v~ b6i
duong va nang cao sire khoe cua con ngiroi

45

DB Quang

53

Hung. Nha mroc phap quyen va ton giao

Vii Hao Quang. Ly thuyet gia tri va mo hinh bien

PGS.TS. PHAM HONG THAI
PGS.TS. VUONG XUAN TINH

d6i gia tri trong nghien ciru xii hQi hoc

TS. NGO v AN vu

IDU'ong Chi Thi~nl. B~t binh dang gifra do thi va

ToAsoAN

nong then trong tiep can giao due

26 Ly Thuong Kiet - Hoan
Kiem - Ha N¢i
Di¢n thoai: 04.3.9365701
04.3.9365705
Fax:
04.3.9365707

Ngo Th] Thu Ha, Vai tro cua giao due, dao tao d6i
hien nay

85

E-mail:
Website:

Gia'y phep hoat dong bao chi:

Nguy~n Phong Nam. Quan niem v~ Viet Nam hoc

92

s6

114/GP-BTTTT do B9 Thong tin

va Truyen thong

dp

ngay 22 thang

4 nam 2013.

cu. 30.000d

voi phat trien nguon nhan

Il,TC

63

a Vi~t Nam

a Viet Nam

73

NG6NNGil.vA.NHQC.VA.NH6A

Viktoriya

Musyuchuk.

Tir nrong tu do va sang

tao cua Nikolai Berdyaev: Quan niem va tiep nhan 102
Dao Th] Mai Ngoc, Van h6a gia dinh Viet Nam:
Cac gia tri truyen thong va bien dai

112

Tom tiit cdc bili bdng tiing An"

121