Thực trạng tiêu đề phóng sự truyền hình hiện nay Luận văn thạc sỹ

LỜI CẢM ƠN
Để hoàn thành khóa luận này, lời đầu tiên em xin tỏ lòng biết ơn sâu
sắc đến Th.s Lê Thị Kim Thanh, đã dành rất nhiều thời gian và tâm huyết
hướng dẫn nghiên cứu và giúp em trong suốt quá trình viết khóa luận.
Trong hai năm vừa qua được học tập tại nhà trường, em đã được các
thầy cô trang bị cho rất nhiều kiến thức cơ bản về Phát thanh - Truyền hình.
Những kiến thức này giúp ích cho em rất nhiều trong công việc. Các thầy cô
đã rất nhiệt tình, tận tâm chỉ dạy cho chúng em từ cơ bản đến phức tạp,
những kĩ năng cơ bản cũng như nâng cao để viết và làm một tác phẩm báo
chí. Em xin chân thành cảm ơn nhà trường cũng như các giáo viên trong
trường và đặc biệt hơn nữa là các thầy cô giáo của khoa Phát thanh Truyền hình.
Khi thực hiện đề tài này, em đã vận dụng những kiến thức được học và
các tài liệu chuyên ngành về Truyền hình để nghiên cứu, tìm hiểu. Tuy nhiên,
do còn hạn chế về kiến thức cũng như kinh nghiệm thực tế nên bài khoá luận
của em không tránh khỏi nhiều thiếu sót, do đó em rất mong nhận được
những đóng góp quý báu của quý thầy cô và các bạn.
Em xin chân thành cảm ơn!
Hà Nội, ngày 28 tháng 5 năm 2012
SV Thực hiện:


MỤC LỤC

PHỤ LỤC
BẢN NHẬN XÉT KHÓA LUẬN


MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Phóng sự Truyền hình không chỉ thực hiện chức năng thông tin tuyên
truyền của báo chí trong việc thông tin kịp thời những chủ trương, đường lối,

chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước mà còn đem những vấn đề thời
sự, nóng hổi, mang hơi thở của cuộc sống tới công chúng. Hiện nay, Phóng sự
đã và đang góp phần tạo nên sức hấp dẫn của Truyền hình. Có rất nhiều yếu
tố tạo nên sức hấp dẫn của Phóng sự trong đó có Tiêu đề Phóng sự. Tên
Phóng sự là thông tin đầu tiên đến với người xem, là yếu tố có khả năng thu
hút sự chú ý và là sự khởi đầu cho quá trình chinh phục và lôi kéo khán giả
xem các nội dung tiếp theo của Phóng sự.
Thực tế, nhiều Tiêu đề Phóng sự xuất hiện trong Chương trình Phóng
sự trên VTV1 Đài Truyền hình Việt Nam chưa hấp dẫn, thậm chí còn nhiều
sai sót. Ví dụ: đặt tên dài, lủng củng, tên không sát nội dung chủ đề tác phẩm,
tên giật gân, mang tính thương mại hóa… Để Tiêu đề Phóng sự nói riêng,
Phóng sự Truyền hình nói chung ngày càng phát huy thế mạnh, hấp dẫn và
đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của khán giả, chúng tôi lựa chọn đề tài “Thực
trạng Tiêu đề Phóng sự Truyền hình hiện nay” (Khảo sát Chương trình
Phóng sự phát trên sóng VTV1- Đài Truyền hình Việt Nam, từ tháng 5
năm 2011 đến tháng 5 năm 2012) để nghiên cứu. Hy vọng kết quả nghiên
cứu sẽ góp phần cải thiện chất lượng Tiêu đề Phóng sự trên sóng Truyền hình,
những nội dung đề tài đề cập sẽ trở thành những kiến thức khoa học cho sinh
viên, các nhà báo, người tổ chức sản xuất chương trình...tham khảo khi tìm
hiểu về thể loại Phóng sự Truyền hình.
2. Lịch sử vấn đề nghiên cứu
Trên thế giới, kể từ lần đầu xuất hiện tới nay, Phóng sự Truyền hình là
một trong những đề tài được nhiều học giả và các chuyên gia nghiên cứu.
1


Cũng có nhiều công trình nghiên cứu Tiêu đề báo chí như: Tiêu đề tin
trên báo của tiến sĩ Trần Thu Nga - Giảng viên Khoa Báo chí, Học viện Báo
chí và Tuyên truyền, một số bài nghiên cứu chuyên sâu về Tiêu đề báo chí
của tiến sĩ Trần Quang Hào - Giảng viên Khoa Báo chí, Trường Đại học Khoa

học Xã hội và Nhân văn. Ngoài ra, còn có nhiều công trình của sinh viên, các
nhà báo và các nhà nghiên cứu báo chí khác nghiên cứu về vấn đề này.
Đặt và lựa chọn Tiêu đề tác phẩm báo chí là kỹ năng nghề nghiệp cần
sử dụng thường xuyên và thành thạo đối với các phóng viên và biên tập viên.
Theo vòng xoay của lịch sử, người xưa cũng đã chú ý “chăm sóc” Tiêu
đề văn bản về mặt nội dung cũng như mặt hình thức. Họ nhận thức được vai
trò quan trọng của Tiêu đề văn bản. Tuy nhiên ý kiến của họ thường chỉ là
những nhận định tổng quát. Thời nay, trong các giáo trình về nghiệp vụ báo
chí như: “Những kỹ thuật căn bản của người viết báo”; “Bước vào nghề báo”;
hay “Hướng dẫn cách viết báo” các tác giả cũng đề cập đến Tiêu đề như một
thao tác nghiệp vụ rất quan trọng của nghề báo. Tuy nhiên nội dung dành cho
Tiêu đề tác phẩm báo chí trong các giáo trình trên còn quá khiêm tốn.
Theo tác giả Hồ Lê, Tiêu đề là cái trước tiên đập vào mắt người đọc.
Có thể ví như những cái cửa đã mở để sẵn sang mời người đọc bước vào.
Song, người đọc có quyền lựa chọn. Họ có thể bước vào cửa này trước cửa
kia sau và phải có thể chỉ lưới qua một số cửa nào đó mà không bước vào. Vì
vậy, Tiêu đề cần phải có khả năng kích thích mặt tích cực của tâm lý người
đọc, cụ thể là khêu gợi được trí tò mò và hững thú tìm hiểu ở họ.
Tác giả Vũ Quang Hào cũng dành một chương “Ngôn ngữ tít báo” đề
cập đến Tiêu đề tác phẩm báo chí trong cuốn “Ngôn ngữ báo chí”. Trong
chương này, tác giả tập trung nghiên cứu chức năng và cấu trúc của tít báo,
các loại tít mắc lỗi [17].
Tiêu đề Phóng sự Truyền hình là một trong những yếu tố tạo nên sức
hấp dẫn của tác phẩm. Hiện nay, chất lượng Tiêu đề Phóng sự Truyền hình còn
2


nhiều vấn đề phải nghiên cứu, trao đổi... Tuy nhiên, cho đến nay chưa có công
trình nào nghiên cứu độc lập, chuyên sâu về Tiêu đề Phóng sự Truyền hình.
Vì vậy, Việc chọn đề tài “Thực trạng Tiêu đề Phóng sự Truyền hình

hiện nay” để nghiên cứu là cần thiết, có ý nghĩa cả về lý luận và thực tiễn.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
- Đối tượng nghiên cứu của đề tài: Các Tiêu đề Phóng sự Truyền hình.
- Phạm vi nghiên cứu của đề tài: Do thời gian và trình độ có hạn tôi chỉ
tiến hành khảo sát Tiêu đề Phóng sự trong Chương trình Phóng sự đã được
phát sóng trên sóng VTV1 của Đài Truyền hình Việt nam.
- Thời gian nghiên cứu của đề tài: Từ tháng 5 năm 2011 đến tháng 5
năm 2012.
4. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
- Mục đích của khóa luận là tìm hiểu cơ sở khoa học và thực tiễn của
việc đặt Tiêu đề cho một tác phẩm báo chí. Trên cơ sở đó, khóa luận giúp các
phóng viên và biên tập viên hình thành kỹ năng đặt đầu đề đúng và hay, góp
phần nâng cao hiệu quả thông tin cho tác phẩm báo chí.
- Mang đến những kiến thức lý luận chung về Tiêu đề Phóng sự Truyền
hình: khái niệm, vai trò, tác dụng, đặc điểm của Tiêu đề Phóng sự Truyền hình.
- Tìm hiểu thực trạng Tiêu đề của Phóng sự Truyền hình của Đài
Truyền hình Việt Nam thông qua khảo sát Tiêu đề Phóng sự trong Chương
trình Phóng sự trên VTV1- Đài Truyền hình Việt Nam.
- Tìm hiểu một số kỹ năng đặt Tiêu đề cho Phóng sự Truyền hình.
- Chỉ rõ thế những ưu điểm và tồn tại của Tiêu đề Phóng sự Truyền
hình hiện nay.
- Đề xuất một số giải pháp đặt Tiêu đề của Phóng sự Truyền hình sao
cho đúng, hay và hợp với nội dung của tác phẩm.
5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu
Khóa luận được hình thành trên cơ sở lý luận báo chí, lý thuyết truyền
thông đại chúng, các thể loại báo chí Truyền hình… để có cái nhìn tổng
3


quan về Phóng sự Truyền hình. Trên cơ sở thực trạng của Phóng sự Truyền

hình, khóa luận sẽ phân tích, chứng minh đồng thời chỉ ra những ưu điểm
cũng như khuyết điểm tồn tại của Tiêu đề Phóng sự Truyền hình. Từ đó, đưa
ra một số giải pháp đặt Tiêu đề và nâng cao chất lượng Tiêu đề của Phóng
sự Truyền hình.
Trong quá trình nghiên cứu đề tài, có khảo sát các Tiêu đề Phóng sự
trên kênh sóng của Đài THVN, đặc biệt là Chương trình Phóng sự trên VTV1
- Đài Truyền hình Việt Nam. Đồng thời, sử dụng phương pháp thống kê, phân
tích, tổng hợp, so sánh, phỏng vấn…để kết quả nghiên cứu có độ chính xác và
tin cậy cao.
6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của khóa luận.
Việc khảo sát và nghiên cứu Tiêu đề Phóng sự sẽ làm sáng tỏ thêm về
cách đặt Tiêu đề Phóng sự Truyền hình.
Khóa luận góp phần đem lại những hiểu biết về quá trình đặt Tiêu đề
của Phóng sự Truyền hình, chỉ ra những vấn đề còn tồn tại, thách thức mà các
Tiêu đề thể loại Phóng sự Truyền hình đang gặp phải. Thông qua đó, sẽ đề ra
một số giải pháp đặt Tiêu đề của Phóng sự Truyền hình sao cho đúng, hay và
hợp với nội dung của tác phẩm.
Kết quả nghiên cứu của khóa luận có thể làm nguồn tư liệu tham khảo
cho việc nghiên cứu, giảng dạy, học tập về các thể loại Truyền hình, thể loại
Phóng sự Truyền hình.
7. Bố cục của khóa luận.
Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, khóa luận
chia thành ba chương, 12 tiết, 29 mục, 30 tiểu mục.

4


Chương 1
MỘT SỐ VẤN ĐỀ VỀ TIÊU ĐỀ PHÓNG SỰ TRUYỀN HÌNH
1.1. Khái niệm về Tiêu đề Phóng sự Truyền hình.

Trước khi bàn đến Tiêu đề của Phóng sự Truyền hình, chúng ta cần
hiểu rõ thế nào là Phóng sự Truyền hình?
Phóng sự Truyền hình là thể loại quan trọng của báo chí Truyền hình.
Sự ra đời của nó trên thế giới có thể đã manh nha từ những tác phẩm của điện
ảnh từ cuối thế kỹ XIX. Ở Việt Nam, Truyền hình ra đời muộn nên thời kỳ
đầu các phim thời sự tài liệu điện ảnh đảm nhiệm vai trò thông tin thời sự và
chủ yếu chiếu trong các rạp chiếu phim. Những thước phim thời sự tài liệu
“Hồ Chủ tịch từ Pháp trở về”, “Trận đánh Ô Cầu Dền” (1946), “Dưới mái
trường mới”(1960)... được xem là những thước phim thời sự tài liệu quý. Đến
năm 1970, Truyền hình Việt Nam ra đời, những Phóng sự Truyền hình đầu
tiên xuất hiện như: “Hà Nội Năm ngày đọ sức” (1972), “Tiếng trống trường”
(1973), “Việt Nam và những chiếc xe đạp” (1975)…
Vào những năm đầu của thế kỷ XXI, sự phát triển của truyền thông đa
phương tiện đã mở ra nhiều hình thức thông tin mới với kỹ thuật hiện đại và
tiện lợi cho người sử dụng. Những thay đổi đó đã tác động mạnh mẽ đến nội
dung, hình thức thể hiện của các chương trình Truyền hình nói chung và
Phóng sự Truyền hình nói riêng. Phóng sự phản ánh trực tiếp các vấn đề của
đời sống hiện thực kể cả những vấn đề bức xúc, gay cấn, những ngang trái, bí
ẩn, ly kỳ...Phóng sự Truyền hình cũng đổi mới để phù hợp với nhu cầu và tâm
lý tiếp nhận thông tin của công chúng báo chí thời hiện đại. Do đó, hiện nay,
các Phóng sự có thời lượng ngắn chiếm đa số trên sóng Truyền hình.
Song song với sự phát triển của kỹ thuật sản xuất chương trình, kỹ
thuật truyền dẫn sóng Truyền hình cũng phát triển rất nhanh chóng. Cùng với
sự phát triển của Truyền hình, Phóng sự Truyền hình cũng không ngừng thay
5


đổi và từng bước hoàn thiện về cả nội dung và hình thức. Với khả năng cung
cấp thông tin một cách đầy đủ, cụ thể, hấp dẫn, khách quan, sinh động trong
quá trình vận động, phát sinh, phát triển của sự vật, hiện tượng... bằng hình

ảnh và âm thanh, Phóng sự Truyền hình đã và đang có vị trí, vai trò quan
trọng trong các chương trình Truyền hình. Sự xuất hiện của Phóng sự không
chỉ làm cho thông tin Truyền hình thêm hấp dẫn mà còn đem đến cho chương
trình “hơi thở cuộc sống”, sự mềm mại, uyển chuyển, thông tin tràn đầy cảm
xúc, dễ đi vào lòng người.
Chính sự phát triển phong phú và đa dạng của Phóng sự Truyền hình
qua các thời kỳ đã dẫn đến có nhiều quan niệm khác nhau về thể loại này. Tất
nhiên mỗi quan niệm thể hiện góc nhìn riêng của một người hoặc một nhóm
nhỏ những nguời quan tâm đến về thể loại này.
Trong tác phẩm “Báo chí Truyền hình” (NXB Thông tin, 2004, trang
59), các tác giả G.V.Cudonhetxop, X.L. Xvich, A.La. Iuropxki có viết:
“Phóng sự là thể loại báo chí thông tin nhanh chóng trên báo chí, đài Phát
thanh, Truyền hình về một sự kiện nào đó mà phóng viên đã chứng kiến, can
dự vào”. Theo quan niệm này thì yếu tố đứng đầu trong Phóng sự là khả năng
thông tin nhanh chóng về một sự kiện do tác giả bài Phóng sự trực tiếp chứng
kiến và thực hiện.
Ở Việt Nam, các nhà nghiên cứu báo chí cũng đưa ra nhiều quan niệm
về Phóng sự Truyền hình. Các quan niệm đó cũng xuất phát từ nhiều góc độ
tiếp cận khác nhau.
Trong bài “Nhà báo nên viết Phóng sự”, đăng ngày 25/7/2006, trên
“Nghề báo.com”, tác giả Minh Phương có viết: “Phóng sự Truyền hình phản
ánh sự kiện bằng hình ảnh và tiếng động là chủ yếu, lời dẫn của phóng viên
như một chất keo trong suốt khâu nối các chi tiết và tư liệu báo chí thành một
kết cấu thống nhất, gợi cảm”.
Kế thừa những quan niệm về Phóng sự Truyền hình của các nhà báo,
nhà nghiên cứu báo chí qua nhiều thời kỳ ở Việt Nam và trên thế giới, dựa
6


trên những kết quả nghiên cứu trong các giáo trình, các công trình khoa học ở

các trường đại học, những bài giảng về Phóng sự Truyền hình ở các lớp bồi
dưỡng nghiệp vụ báo chí của các nhà báo giàu kinh nghiệm trong nước và
quốc tế, có thể nêu ra khái niệm chung về Phóng sự Truyền hình như sau:
Phóng sự Truyền hình là thể loại đặc trưng của
Truyền hình, chuyển tải nội dung thông tin nóng hổi,
sinh động đến công chúng ở thời hiện tại, được thể
hiện theo trình tự logíc diễn biến của sự kiện, vấn
đề... qua dòng hình ảnh và âm thanh của hiện thực mà
phóng viên lựa chọn, sắp xếp. Trong quá trình thể
hiện Phóng sự, chính kiến, thái độ và cảm xúc của
phóng viên bộc lộ rõ qua việc phân tích, cắt nghĩa, lý
giải sự kiện, vấn đề đó.
Chúng ta quay trở lại với Tiêu đề của Phóng sự Truyền hình. Vậy Tiêu
đề là gì?
Tiêu đề: Hiện nay, ngoài cách gọi là Tiêu đề, còn có nhiều tên gọi khác
như tên sách, tên bài, tựa đề, đầu đề, tít…
Tác giả Vũ Quang Hào đã viết: “Đặt Tiêu đề cho bài báo là việc làm
có tính chất quyết định số phận của bài báo. Bài báo rất hay nhưng Tiêu đề
dở thì có thể làm mất ít nhất một nửa số độc giả. Tiêu đề quan trọng đễn nỗi
trước đây một vài tờ báo Pháp có cả người chuyên (có chức danh) đặt Tiêu
đề. Đó là những biên tập viên mà nhiệm vụ duy nhất là nghĩ ra các Tiêu đề
thu hút độc giả.Thậm chí còn có cả một giải thưởng, giải Louis Rameit, dành
cho Tiêu đề hay nhất trong năm”
Trong Từ điển tiếng Việt do Viện Khoa học xã hội Việt Nam, Viện
Ngôn ngữ xuất bản lại định nghĩa Tiêu đề là:
Tiêu đề là:Lời đề để gợi sự chú ý: Ví dụ: Quyển truyện có Tiêu đề
“Tiểu thuyết tâm lý - xã hội”.
7

Phần in sẵn ở bên trên các giấy tờ hành chính, giấy tờ giao dịch thương
mại. Ví dụ: Giấy viết thư có Tiêu đề ghi rõ địa chỉ [43, tr.973]
Tác giả Trịnh Sâm đã phân tích những hạn chế của các Tiêu đề, nhan
đề, tít. Theo ông, sử dụng thuật ngữ Tiêu đề là đúng hơn cả. Ông quan niệm:
“Tiêu đề là tên gọi chính thức của một văn bản hoặc một đoạn nội dung được
đặt tên trong văn bản. Về nội dung, nó đại diện cho đối tượng lấy nó làm tên
gọi. Về hình thức, nó có thể có cấu trúc đơn hoặc phức, gián cách hoặc
không gián cách và thường được thể hiện bằng những kiểu chữ riêng, cỡ chữ
riêng, với màu sắc riêng giúp người đọc dễ dàng phân biệt nó với phần còn
lại của văn bản” [38, tr.19-27].
Vậy có thể nói Tiêu đề Phóng sự Truyền hình là: Một dạng Tiêu đề văn
bản trong phong cách ngôn ngữ báo chí. Đó là tên gọi chính thức của một
Phóng sự Truyền hình.
1.2. Đặc trưng, vai trò của Tiêu đề Phóng sự Truyền hình
1.2.1. Đặc trưng của Tiêu đề Phóng sự Truyền hình
Tiêu đề của Phóng sự Truyền hình cũng mang những đặc điểm chung
của Tiêu đề trên báo chí. Tiêu đề trên báo chí mang phong cách ngôn ngữ báo
chí. Để thực hiện chức năng thông tin và tác động xã hội của mình, báo chí
phản ánh hiện thực cuộc sống bằng các sự kiện xác thực và thời sự. Có thể
nói, tính sự kiện là đặc trưng quan trọng nhất của phong cách ngôn ngữ báo
chí. Theo tác giả Hoàng Anh, tính sự kiện đã tạo nên cho ngôn ngữ báo chí
một loạt các tính chất cụ thể như: tính biểu cảm, tính khuôn mẫu [1]. Chúng
tôi đồng tình với ý kiến của tác giả và bổ sung thêm một tính chất mà theo tác
giả khóa luận là quan trọng nhất của ngôn ngữ sự kiện, đó là tính thời sự. Các
đặc trưng này quyết định và chi phối Tiêu đề tác phẩm báo chí cả về nội dung
thông tin cũng như cấu trúc ngữ pháp và nghệ thuật ngôn từ. Để thỏa mãn các
đặc trưng trên, Tiêu đề tác phẩm báo chí buộc phải tuân theo nguyên tắc:
chuyển tải được một lượng thông tin tối đa qua một hình thức ngôn ngữ cô
8

đọng, dễ hiểu và có sức tác động mạnh nhất. Nguyên tắc đó vừa chế định
phương pháp thể hiện của nhà báo, vừa mở ra một chân trời rộng lớn cho sự
sáng tạo và kiếm tìm những cách diễn đạt mới. Chính vì thế theo tác giả khóa
luận, Tiêu đề tác phẩm báo chí có kiểu loại và cấu trúc phong phú nhất so với
Tiêu đề ở các phong cách khác. Tiêu đề trong phong cách báo chí có thể sử
dụng một cách tổng hợp các phương tiện ngôn ngữ vốn là đặc trưng trong
Tiêu đề của các phong cách khác và được sàng lọc dưới áp lực của ngôn ngữ
báo chí. Đặc biệt, theo Trịnh Sâm, trong phong cách báo chí, kỹ thuật trình
bày được coi như thủ pháp văn tự quan trọng và được khai thác triệt để nhằm
mục đích nhấn mạnh thông tin và làm nổi bật các quan hệ ý nghĩa của các
thành phần ngữ pháp trong cấu trúc Tiêu đề.
Điểm đặc biệt trong phong cách báo chí so với các phong cách khác là
sự xuất hiện của các Tiêu đề zéro (theo cách gọi của Trịnh Sâm). Đây là
trường hợp tác phẩm không có Tiêu đề. Trong thực tế, những tác phẩm này
thường là các chùm tin, Phóng sự ngắn.
Phần trước chúng ta đã xét đến định nghĩa Tiêu đề là gì? Vậy tít là gì?
Vì sao lại không dùng tít trong Phóng sự Truyền hình? Tác giả khóa luận
không dùng thuật ngữ tít mặc dù nó rất thông dụng trong giới báo chí vì tít là
một từ vay mượn, mang tính chất khẩu ngữ. Tít là một tên gọi vay mượn
(tiếng La tinh: Titulas, Pháp:titre, Anh: title va chỉ được phổ biến trong hoạt
động báo chí. Do vậy tác giả khóa luận đồng ý với cách gọi của Trịnh Sâm là
nên gọi là Tiêu đề của tác phẩm.
Ngoài ra Tiêu đề của Phóng sự Truyền hình còn có những đặc điểm
riêng góp phần tạo nên thế mạnh của một Phóng sự Truyền hình.
Thứ nhất, số lượng Tiêu đề của Phóng sự Truyền hình khác với số
lượng tíêu đề Phóng sự trên báo. Bởi, Phóng sự ngắn trên Truyền hình
thường chỉ có Tiêu đề trên văn bản, không xuất hiện trên sóng. Phóng sự dài
thường có một Tiêu đề chính là tên tác phẩm và có thể có nhiều Tiêu đề phụ.

9


Thứ hai, vì Tiêu đề của Phóng sự nhanh chỉ khoảng 5 - 7 giây, khả
năng nhớ và lưu giữ kém, vì vậy chỉ những Tiêu đề Phóng sự rất hay, rất đặc
biệt mới tạo được ấn tượng và lưu giữ lâu trong khán giả, còn lại đại đa số
Tiêu đề Phóng sự khó có thể được độc giả lưu nhớ và nhắc lại, có chăng họ
chỉ nhớ nội dung trong Phóng sự đó nói về điều gì mà thôi.
Thứ ba, hình thức xuất hiện Tiêu đề trong Phóng sự Truyền hình đa
dạng, phong phú và hấp dẫn hơn Tiêu đề của Phóng sự các loại hình báo chí
khác bởi cách chạy chữ đưa vào, phông chữ, kiểu chữ, nền hình, màu sắc, kỹ
sảo chữ.
Thứ tư, đời sống của một Tiêu đề Phóng sự rất ngắn, xét về mặt nào đó
nó chỉ “sống” trong khoảng thời gian rất ngắn, có thể ngay vào đầu Phóng sự,
hoặc sau dẫn mà thôi. Trong khi đó tít sách và tít tác phẩm âm nhạc lại tồn tại
lâu dài hơn, nhất là những tên sách, tên ca khúc đã chiếm được tình cảm của
đại bộ phận độc giả, thính giả theo năm tháng.
Thứ năm là Tiêu đề Phóng sự Truyền hình luôn bám sát nội dung tác
phẩm, đòi hỏi sự hấp dẫn cao. Nó có khả năng níu mắt người xem nhất là
đối với Tiêu đề hay. Trong khi đó sự phù hợp giữa Tiêu đề và nội dung tác
phẩm không phải là yêu cầu cao nhất đối với việc đặt tên sách hay tên tác
phẩm âm nhạc.
1.2.2. Vai trò của Tiêu đề Phóng sự Truyền hình
Tiêu đề là tên gọi, đồng thời là sự giới thiệu cô đọng nhất về nội dung
thông tin tác phẩm. Khán giả có thể có được lượng thông tin tổng quát của
toàn bộ Phóng sự khi lướt qua Tiêu đề của tác phẩm. Chúng cung cấp cho
khán giả những thực đơn cơ bản của Phóng sự. Có thể nói Tiêu đề của Phóng
sự Truyền hình đồng thời thực hiện cả ba chức năng định danh, thông tin,
quảng cáo cho tác phẩm.
1.2.2.1. Chức năng quảng cáo

Tiêu đề của tác phẩm cũng giống như gương mặt của con người. Nó là
yếu tố tạo ra sự chú ý, quan tâm của người xem. Chúng ta phải khẳng định
ngay rằng chức năng đầu tiên của Tiêu đề là “bắt mắt” (thu hút mắt) khán giả
10


họ lướt xem Phóng sự lần đầu tiên. Có những khán giả họ chỉ đọc Tiêu đề của
Phóng sự mà họ quyết định có nên xem Phóng sự này hay không. Một Tiêu
đề hấp dẫn ngay lập tức sẽ thu hút sự chú ý của khán giả.
Các tác giả cuốn sách “Le guide de l’écriture journalistique” cũng khẳng
định nghệ thuật của chuyên gia đặt tít là ở chỗ biết khai thác thông tin một cách
tối đa đồng thời làm giàu thông tin bằng một nhãn quan riêng. Tiêu đề muốn
thu hút được sự chú ý của độc giả cần phải năng động, mãnh liệt, sống động.
Có thể nói, một đầu đề hay, theo các tác giả phải đạt được “sự thỏa hiệp” giữa
phần viết (để đọc) và phần “hình ảnh” (để xem) nhằm kích thích và hấp dẫn
khán giả. Theo nhà báo Hồ Quang Lợi, đặt Tiêu đề hay chính là một cách
quảng cáo sang trọng, hợp pháp và hiệu quả nhất cho tác phẩm.
Có thể nói việc đặt Tiêu đề cho tác phẩm còn phụ thuộc vào các yếu tố
sau đây:
1- Khuynh hướng, tôn chỉ, mục địch của tác phẩm
2- Chuẩn ngôn ngữ
3- Nội dung thông tin của tác phẩm
4- Tư tưởng và phong cách của tác giả
Một Tiêu đề muốn tồn tại và hoàn thành các chức năng của mình phải
thỏa mãn những yếu tố đó
1.2.2.2. Chức năng định danh
Tùy theo thói quen của người cầm bút, việc đặt Tiêu đề có thể xảy ra
trước hoặc sau khi đã hoàn thành tác phẩm, thậm chí có khi chỉ mới có ý
tưởng về tác phẩm, tác giả đã đặt Tiêu đề cho tác phẩm của mình rồi. Tuy
vậy, có nhiều cơ sở để khẳng định rằng Tiêu đề là yếu tố chi phối quá trình

sáng tác tác phẩm. Chúng giúp người viết giới hạn được tư liệu và nội dung
trình bày. Tiêu đề là yếu tố mở đầu nhưng cũng có thể là thao tác kết thúc
trong quá trình sáng tác tác phẩm.
Theo tác giả Trinh Sâm, Tiêu đề thực chất là một thứ “nhãn hiệu” của
tác phẩm. Chính vai trò định danh ấy khiên cho nó có tính độc lập cao. Tiêu
11


đề nó được phân giới với phần còn lại trong Phóng sự khá rõ dưới nhiều dạng
thức hoặc màu sắc hay kiểu chữ khác nhau. Để thực hiện được vai trò định
danh của mình, Tiêu đề cần phải thỏa mãn ít nhất hai yêu cầu:
Tiêu đề phải khái quát được nội dung của cả bài Phóng sự, trong một cấu
trúc ngôn ngữ định danh xác định, chuẩn mực, ngắn gọn và có sức biểu cảm.
Tiêu đề phải được trình bày hấp dẫn.
Hai yêu cầu này cũng đồng thời là hai yêu cầu cần và đủ đối với Tiêu
đề. Chúng ta có thể nhận ra mối quan hệ chặt chẽ giữa Tiêu đề và nội dung
tác phẩm. Tiêu đề thể hiện được hết nội dung tác phẩm. Có khi Tiêu đề không
chỉ thể hiện hết nội dung tác phẩm mà còn có tác dụng nâng tác phẩm lên một
tầm cao mới. Tuy nhiên, cũng có không ít Tiêu đề không thể hiện được hết
nội dung của tác phẩm, thậm chí không ăn nhập gì với bài. Hai trường hợp
này được quy về lỗi trong đặt Tiêu đề.
1.2.2.3. Chức năng thông tin
Tiêu đề là sản phẩm tóm tắt ý chính nội dung của tác phẩm được thể
hiện thông qua một kết cấu ngôn ngữ nhất định. Nó chứa đựng một sức biểu
hiện khái quát và tổng hợp cho cả tác phẩm. Đó là một cái nhãn mang những
thông tin chỉ dẫn cho phần nội dung. Nó lại mang lại nhận thức tức thời về
thông điệp chính. Chỉ cần đọc Tiêu đề tác phẩm người xem cũng có thể biết
được cốt lõi của thông tin chứa đựng trong phần nội dung.
Theo tác giả Trịnh Sâm, Tiêu đề như một cái cánh cửa của tác phẩm sẵn
sàng mở ra đón khách nhưng người ta có bước vào hay không còn thùy thuộc

vào những gì được khắc trên cánh cửa ấy. Nhưng một khi đã đi vào tác phẩm
thì tất nhiên Tiêu đề sẽ là đối tượng nhận thức và tái hiện nhiều lần.[38, tr.35]
1.3. Các dạng Tiêu đề Phóng sự Truyền hình
Các dạng Tiêu đề của Phóng sự Truyền hình còn phụ thuộc vào có bao
nhiêu dạng Phóng sự Truyền hình.

12


Nếu phân chia theo đối tượng phản ánh thì chúng ta chia Phóng sự
Truyền hình làm ba loại: Phóng sự Sự kiện, Phóng sự Chân dung, Phóng sự
Vấn đề. Hoặc chia theo phương pháp thực hiện chúng ta cũng có ba loại:
Phóng sự Điều tra, Phóng sự Hậu kỳ, và Phóng sự Truyền thẳng. Chúng ta
cũng sẽ có ba dạng Tiêu đề phù hợp với những loại Phóng sự trên. Đó là các
dạng Tiêu đề thông báo, Tiêu đề kích thích và Tiêu đề hỗn hợp.
Tiêu đề thông báo: cung cấp thông tin chính cho khán giả. Tiêu đề phải
tóm tắt được toàn bộ nội dung tác phẩm, phải trả lời được một trong những câu
hỏi cơ bản là Ai? Cái gì? Ở đâu? Khi nào? Như thế nào? Và tại sao?
Tiêu đề kích thích: Loại Tiêu đề này chỉ chứa một vài yếu tố liên quan
đến chủ đề của tác phẩm, mục đích chính là làm khán giả tò mò muốn đọc
ngay lập tức. Tiêu đề này phản ánh cái thần của tác phẩm hơn là nột dung của
tác phẩm.
Tiêu đề hỗn hợp là loại thường dùng nhất, là sự hòa hợp của cả hai
dạng Tiêu đề trên tức là vừa cung cấp thông tin vừa gợi trí tò mò.
1.3.1. Dạng Tiêu đề thông báo
Tiêu đề thông báo thường được áp dụng với dạng Phóng sự Sự kiện,
các sự kiện thời sự nóng hổi, vừa hoặc đang xảy ra, có ảnh hưởng lớn tới đời
sống chính trị, xã hội đang thu hút sự quan tâm, chú ý của nhiều người. Ví dụ
sự kiệnViệt Nam ra nhập WTO ngày 7 tháng 11 năm 2006 hay sự kiện Hội
nghị APEC - Hà Nội, 2006

Dạng Phóng sự này thường phản ánh diễn biến phát triển của sự kiện,
có kết cấu đơn giản. Chủ yếu nhằm làm rõ đối tượng và cung cấp tương đối
đầy đủ logíc diễn biến của sự kịên.
Phóng sự Sự kiện được thực hiện thường xuyên trong các chương trình
Truyền hình, đặc biệt là chương trình Thời sự, nó cung cấp cho khán giả
những thông tin nóng hổi, tỉ mỉ về cả không gian, thời gian, bối cảnh và

13


không khí sự kiện. Tác giả Phóng sự có đôi chút đánh giá phân tích và bình
luận về ảnh hưởng cũng như xu hướng vận động của sự kiện.
Phóng sự Sự kiện thường được sản xuất dưới cả hai dạng: Phóng sự
truyền thẳng và Phóng sự có hậu kỳ. Cấu trúc của Tiêu đề thông báo thường
là một câu. Đây không phải là cấu trúc thông dụng cho Tiêu đề của Phóng sự.
Ví dụ: Đồng bằng sông Cửu Long sẵn sàng cho ngày hội toàn dân
(Phóng sự phát sóng trên VTV1 ngày 21/4/2012)
Bảo hiểm thất nghiệp, một chính sách thiết thực với người lao động
(Phóng sự phát sóng trên VTV1 ngày 11/10/2011)
1.3.2. Dạng Tiêu đề kích thích
Dạng Tiêu đề kích thích thường được đặt cho dạng Phóng sự Vấn đề.
Phóng sự Vấn đề trong Truyền hình thường là những vấn đề bức xúc, điển
hình, tiêu biểu có ảnh hưởng lớn đến các hoạt động xã hội. Đó là những vấn
đề tại thời điểm đó đang gây xôn xao dư luận, cần được phân tích đánh giá và
định hướng thông tin rõ ràng. Tác phẩm Phóng sự Vấn đề có thể phản ánh về
một sự kiện hoặc một phần của sự kiện. Tất nhiên sự kiện trong dạng Phóng
sự này chỉ là nguyên cớ để tác giả đề cập đến một vấn đề (hoặc một chủ đề
khác). Dạng Phóng sự này thường được thực hiện khi sự kiện hoặc một vài sự
kiện có cùng tính chất đã kết thúc, dư luận đòi hỏi có sự hiểu biết cặn kẽ, tỉ mỉ
về nguyên nhân, diễn biến, hậu quả và xu hướng vận động tiếp theo của nó.

Đối với dạng Phóng sự này thông thường sẽ sử dụng dạng Tiêu đề kích thích
nhằm kích thích người xem xem tác phẩm. Dạng Tiêu đề này rất phổ biến
trong chương trình Phóng sự của Đài Truyền hình Việt Nam.
Ví dụ: Nỗi đau vùng đất dữ
(Phóng sự phát sóng trên VTV1 ngày 20/4/2012)
Nỗi buồn ở lại
(Phóng sự phát sóng trên VTV1 ngày 9/3/2012)
1.3.3. Dạng Tiêu đề hỗn hợp
14


Tiêu đề hỗn hợp rất phổ biến trong thể loại Phóng sự. Trong cả Phóng
sự Sự kiện, Phóng sự Điều tra, hay Phóng sự Chân dung, Phóng sự Vấn đề.
Ví dụ: Hiệu quả từ chương trình đào tạo nghề cho lao động nông thôn ở
Đắc lắc (Phóng sự phát sóng trên VTV1 ngày 30/11/2011)
Xây dựng trường chất lượng cao trong thời hội nhập
(Phóng sự phát sóng trên VTV1 ngày 14/4/2012)
Có hai tiêu chí về cấu trúc ngữ pháp của Tiêu đề gồm: Đầu đề là một
câu và Tiêu đề là một ngữ trực thuộc.
1.3.4. Tiêu đề có cấu trúc là một câu
Tiêu đề có cấu trúc là một câu khá phổ biến, thông thường chúng được
sử dụng theo ba loại: câu đơn, câu ghép và kiểu cấu trúc A:B.
+ Đầu đề có cấu trúc kiểu câu đơn
Câu đơn là một câu có mô hình một cụm chủ vị. Xét về mặt cấu trúc
của phát ngôn, câu đơn có hai phần đề - thuyết rõ ràng và thường tương hợp
với kết cấu chủ vị. Trong giao tiếp thông thường, câu đơn có tần số xuất hiện
cao. Câu đơn làm đầu đề có khả năng thông báo một nội dung hoàn chỉnh, rất
thích hợp với yêu cầu thể hiện tinh thần nội dung của tác phẩm Phóng sự một
cách ngắn gọn. Tiêu đề là một câu đơn nhiều khi có một thông báo quá đầy đủ
về nội dung hành động cũng như chủ thể hành động. Trong khi đó khi ở Tiêu

đề là các ngữ, sự vắng mặt của chủ thể hay của nội dung hành động tạo ra một
ý nghĩa hết sức tinh tế. Hiệu quả của Tiêu đề kết có kết cấu một ngữ do vậy
có hiệu quả hơn. Mặc dù có những hạn chế như đã trình bày song không thể
phủ nhận lợi thế của Tiêu đề kiểu câu đơn dễ đặt, dễ đọc, rõ ràng.
Ví dụ: Tôi đã có cái cần câu
(Phóng sự phát sóng trên VTV1 ngày 27/1/2012)
Mùa biển động
(Phóng sự phát sóng trên VTV1 ngày 25/12/2011)
Lào Cai những niềm tin vượt khó
15


(Phóng sự phát sóng trên VTV1 ngày 3/11/2011)
+ Đầu đề có cấu trúc kiểu câu ghép
Câu ghép là câu có mô hình cấu trúc hai cụm chủ vị trở lên. Cộng với
các thành tố phụ kèm theo như bổ ngữ, định ngữ… câu ghép có thể chứa
đựng lượng thông tin lớn. Câu ghép chính là kết quả của quá trình sử dụng
ngôn ngữ với tư cách là công cụ của tư duy. Chúng biểu hiện sự nhận thức tư
duy nhiều mặt và tính phức tạp bên trong của các hiện thực khách quan. Câu
ghép làm Tiêu đề có thể có quan hệ đẳng lập. Câu ghép làm Tiêu đề cũng có
thể có quan hệ chính phụ. Câu ghép chính phụ được sử dụng làm Tiêu đề
nhiều hơn câu ghép đẳng lập vì nó biểu đạt được các quan hệ ngữ nghĩa
phong ngú hơn: quan hệ thời gian, nhân quả, thuyết minh, giải thích…
Ví dụ: Học tập suốt đời - chìa khóa mọi thành công
(Phóng sự phát sóng trên VTV1 ngày 15/10/2011)
Năng lượng xanh - giải pháp cho cuộc sống
(Phóng sự phát sóng trên VTV1 ngày 6/4/2012)
+ Đầu đề có cấu trúc kiểu A:B
Cấu trúc Tiêu đề theo mô hình A:B có tác dụng nhấn mạnh và nêu bật
những thông tin có quan hệ với nhau nhưng lại có thể phân lập với nhau nhằm

khán giả chú ý hơn. A và B có thể được phân lập dưới dạng A:B hay A,B
hoặc A-B. Tuy hình thức phân lập có khác nhau song về bản chất đều là sự
phân lập giữa phần đề (A) và phần thuyết (B).
Ví dụ: Nơi ấy trời sinh voi, trời không sinh cỏ
(Phóng sự phát sóng trên VTV1 ngày 1/4/2011)
Người thấy thuốc - người chiến sỹ
(Phóng sự phát sóng trên VTV1 ngày 23/4/2011)
1.3.5. Tiêu đề có cấu trúc là một ngữ
Đại đa số Tiêu đề của Phóng sự Truyền hình là kiểu Tiêu đề có cấu trúc
là một ngữ, khác với Tiêu đề báo in có cả cấu trúc là một từ. Kiểu cấu trúc
này có tần xuất cao. Trong tiếng Việt có ba kiểu ngữ: ngữ có trung tâm là
16


danh từ, được gọi là danh ngữ; ngữ có trung tâm là động từ được gọi là động
ngữ, và ngữ có trung tâm là tính từ được gọi là tính ngữ.
Trong ba kiểu nói trên thì dạng Tiêu đề có cấu trúc là danh ngữ thích
hợp hơn cả với cấu trúc Tiêu đề trong Phóng sự đó là dạng Tiêu đề sử dụng
cấu trúc danh ngữ.
Ví dụ: Xuân về làng Dao
(Phóng sự phát sóng trên VTV1 ngày 27/1/2012)
Vùng đất đỏ Hoài Ân
(Phóng sự phát sóng trên VTV1 ngày 18/4/2012)
Dạng Tiêu đề sử dụng cấu trúc của một động ngữ rất phổ biến trong
những Phóng sự Sự kiện và Phóng sự Vấn đề.
Ví dụ: Vượt qua hủ tục
(Phóng sự phát sóng trên VTV1 ngày 21/1/2012)
Báo động tình trạng phân bón kém chất lượng ở Đồng Bằng sông Cửu Long
(Phóng sự phát sóng trên VTV1 ngày 11/5/2012)
Ngoài ra còn dạng Tiêu đề sử dụng tính ngữ, nhưng ít phổ biến hơn ở

thể loại Phóng sự Truyền hình
Ví dụ: Đắng như sâm
(Phóng sự phát sóng trên VTV1 ngày 10/2/2012)
1.4. Một số tiêu chí đánh giá chất lượng Tiêu đề Phóng
sự Truyền hình
1.4.1. Tiêu đề phải có thông tin
Thông tin của một Phóng sự mang lại phải được truyền tải thât đúng và
đầy đủ về nội dung. Nếu nó bị cắt xen hoặc bị thiên vị có thể sẽ dẫn đến
những đánh giá sai lệch. Khán giả chính là người phải gánh chịu những thiệt
thòi đó vì họ đã không được tiếp nhận những thông tin chân thực. Các bài viết
của nhà báo có thể gây nên những phản ứng không lường trước được nên xét
trên cả hai phương diện nghề nghiệp và đạo đức, thông tin của nhà báo phải
17


chân thực, chính xác và đầy đủ để không làm tổn hại đến lợi ích chung. Tác
giả khi lựa chọn thông tin để đặt Tiêu đề phải ngẫm nghĩ kỹ lưỡng và phải xét
đến tầm quan trọng của tác phẩm và bộc lộ cách nhìn sự kiện một cách kín
đáo và sâu sắc. Thông tin lựa chọn làm Tiêu đề cho tác phẩm chính là tư
tưởng chủ đạo khẳng định xuyên suốt Phóng sự.
1.4.2. Tiêu đề phải phù hợp với nội dung của tác phẩm
Một Tiêu đề đúng và chính xác trước hết phải phù hợp với nội dung
của tác phẩm.
Ví dụ: Trồng rừng dưới biển
(Phóng sự phát sóng trên kênh VTV1 ngày 24/01/2012)
Phóng sự này nói về việc Phản ánh tình hình phát triển "Cội Chà". (Cội
chà là phương pháp đánh bắt khá độc đáo của ngư dân Bình Thuận. Người ta
tạo ra một không gian trên biển để làm nơi trú ẩn cho cá, sau đó dùng lưới vây
lại khai thác. Ở Phan Thiết, ngư dân thường dùng tàu lá dừa kết lại thành từng
dây rồi thả xuống biển. Bên dưới buộc vào những vật nặng giữ cho nước khỏi

cuốn trôi (thường gọi là chân). Khi “xây nhà cho cá xong”, một cây cột dài có
gắn ký hiệu được cắm xuống để làm dấu, đồng thời đánh dấu tọa độ ghi nhớ
rồi đăng ký với cơ quan chức năng. Mỗi cội chà có diện tích khoảng vài chục
m2).Trước đây ngư trường Bình Thuận thường đánh bắt cá bằng “Cội chà”,
sau này bị xâm hại nghiêm trọng do các loại thuyền nghề khai thác sai tuyến
và các chủ thuyền dùng thuốc nổ để đánh bắt cá trái phép làm hủy hoại nguồn
tài nguyên biển. Tiêu đề này rất đơn giản và nội dung tác phẩm cũng rất đơn
giản, phù hợp với phạm vi Tiêu đề của tác phẩm. Ngoài ra Tiêu đề Phóng sự
giàu từ ngữ văn học, đi vào lòng người và kích thíc được người xem theo dõi
Phóng sự? Khán giả sẽ thắc mắc vì sao lại trồng được rừng dưới biển? Nhưng
quả thực đúng như vậy, các tàu lá dừa buộc những vật nặng vào để quây
thành một “cái nhà” nuôi cá, với hàng trăm tàu lá dừa đó thì không khác nào
chúng ta đang trồng rừng dưới biển. Hình ảnh rất đẹp và đầy chất văn học của
18


Tiêu đề Phóng sự làm Phóng sự trở nên hấp dẫn hơn. Vì thế chúng phù hợp
với nhau.
Khi nội dung của tác phẩm phong phú, phức tạp, Tiêu đề tác phẩm
cũng phải dồn nén được thông tin cao.
Ví dụ: Đăk Mi - nơi dòng sông phát sáng
(Phóng sự phát sóng trên kênh VTV1 ngày 04/05/2012)
Vùng đất đỏ Hoài Ân
(Phóng sự phát sóng trên kênh VTV1 ngày 18/04/2012)
Các Tiêu đề biểu đạt không chỉ một tầng ngữ nghĩa. Nội dung của tác
phẩm cũng phong phú, phức tạp, nhiều sự kiện. Ví như Vùng đất đỏ Hoài Ân
nói về sư đoàn 3 ra đời ở vùng đất đỏ Hoài Ân, tỉnh Bình Định trong những
năm tháng ác liệt của cuộc kháng chiến, năm 1965. 57 năm sau, những người
lính sư đoàn 3 Sao Vàng vừa có cuộc hội ngộ tại đây - đất Hoài Ân.
Cũng tại đây, một chiến thắng đã đi vào lịch sử: Chiến thắng Hoài Ân

cách đây 40 năm - đưa Hoài Ân trở thành địa phương được giải phóng sớm
nhất ở miền Nam. Những trang sử ghi vắn tắt sự kiện này không thể lý giải vì
sao những người lính sư đoàn 3 đã có được sức mạnh trước kẻ thù trong thời
điểm gian khó nhất. Chỉ những người bước qua chiến tranh như những người
lính này mới thấu hiểu…
Gặp lại nhau sau 4 thập kỷ sau chiến tranh, ký ức như ùa về với những
người lính sư đoàn 3 anh hùng. Đó là những năm tháng mà sự Sống và cái
Chết luôn là ranh giới mong manh, song tất cả cùng một tinh thần quyết tử.
Đó cũng là những năm tháng khốc liệt nhất của cuộc chiến nhưng cuộc sống
vẫn đẹp bởi đầy ắp tình người.
Đồng đội của họ, nhiều người đã không được chứng kiến ngày chiến
thắng và hội ngộ để cùng suy ngẫm về chặng đường đã qua. Nhưng với tất cả
mọi người, chiến thắng trước tiên thuộc về những người đã ngã xuống.

19


Nói cách khác, sức mạnh người lính có được từ tinh thần quyết tử cho
Tổ quốc. Và tinh thần ấy thì lại bắt đầu từ tình cảm của những người dân
trong vùng. Đó là bài học cho hôm nay, và cho mai sau…
Đó là nội dung của Phóng sự Truyền hình nêu trên. Tác giả đã lấy
chính tên mảnh đất đầy chiên công đó để đặt tên cho tác phẩm. Tiêu đề vì thế
vừa gợi mở, vừa sâu sắc và phù hợp với nội dung của tác phẩm.
Nhà báo Vũ Quang Lợi khẳng định cần hết sức tránh hiện tượng Tiêu
đề “to” hơn tác phẩm. Điều đó làm cho khán giả có cảm giác bị lừa dối.
1.4.3. Tiêu đề phải phù hợp với đặc điểm của từng dạng Phóng sự.
Nhận thức được tính tương đối của các thể loại Phóng sự cũng là một
điều kiện để nhà báo phát huy khả năng sáng tạo của mình. Nhà báo có
khoảng không gian rộng lớn trong sáng tạo về thể loại nhằm tăng cường khả
năng truyền tải thông tin và đáp ứng tốt hơn nhu cầu của công chúng.

Ví dụ: Đối với dạng Phóng sự Vấn đề, Phóng sự Sự kiện thì những
Tiêu đề thường hay đặt là:
1- Xây dựng mô hình nông thôn mới - nhìn từ một mô hình
(Phóng sự phát sóng trên kênh VTV1 ngày 16/03/2012)
2- Đom đóm vào xuân
(Phóng sự phát sóng trên kênh VTV1 ngày 30/01/2012)
3- Xuân về làng Dao
(Phóng sự phát sóng trên kênh VTV1 ngày 27/01/2012)
Đối với dạng Phóng sự Điều tra Tiêu đề thường dùng câu nghi vấn như:
1- Vì sao tôm hùm chết hàng loạt ?
(Phóng sự phát sóng trên kênh VTV1 ngày 31/03/2012)
2- Ai bảo vệ những cánh rừng Gia Lai ?
(Phóng sự phát sóng trên kênh VTV1 ngày 27/04/2012)
3- Vì sao nhiều dự án điểm đỗ xe của Hà Nội bị chuyển đổi mục đích
sử dụng? (Phóng sự phát sóng trên kênh VTV1 ngày 20/04/2012)
20


Đối với dạng Phóng sự Chân dung Tiêu đề thường có cấu trúc dùng
danh ngữ là chính như:
1- Bác sỹ của người nghèo
(Phóng sự phát sóng trên kênh VTV1 ngày 28/05/2012)
2- Chuyện người dọn rác
(Phóng sự phát sóng trên kênh VTV1 ngày 27/05/2012)
Đa số Tiêu đề của Phóng sự dù bất kỳ loại Phóng sự nào cũng đều có
thể có sự tham gia của các yếu tố bình giá và biểu cảm. Tóm lại, Tiêu đề phải
phù hợp với đặc điểm thể loại về nội dung, phương pháp thông tin và hình
thức ngôn ngữ.
1.4.4. Tiêu đề phải ngắn gọn
Ngắn gọn và dễ hiểu là nguyên tắc quan trọng của báo chí hiện đại nói

chung và Phóng sự Truyền hình nói riêng. Ngắn gọn và dễ hiểu cũng là yêu
cầu có tính nguyên tắc của Tiêu đề. Tiêu đề không ngắn gọn quá như tin tức,
nhưng Tiêu đề của Phóng sự Truyền hình cũng cần cô đọn, xúc tích, mang
đầy đủ nội dung của tác phẩm. Thông thường Tiêu đề của Phóng sự thường
có từ 4- 15 ký tự, người đọc sẽ dễ nhớ hơn tác phẩm có những Tiêu đề dài.
Ví dụ: Tiêu đề ngắn: Sức sống làng nghề
(Phóng sự phát sóng trên kênh VTV1 ngày 19/10/2011)
Tiêu đề dài: Công tác chuẩn bị cho ngày bầu cử ở các địa phương vùng lũ
(Phóng sự phát sóng trên kênh VTV1 ngày 5/5/2011)
1.4.5. Tiêu đề phải hấp dẫn
Tiêu đề nêu bật được nội dung của tác phẩm và hấp dẫn sẽ kích thích
được sự hứng thú cảu khán giả. Theo tác giả Trịnh Sâm, một đầu đề hấp dẫn
trước hết phải khiến cho người đọc chú ý. Muốn thu hút sự chú ý, kích thích
óc tò mò, tạo sự thích thú cho họ, trong điều kiện cho phép, Tiêu đề phải sử
dụng các phương thức nghệ thuật ngôn từ. Nó cũng chính là những biện pháp
có khả năng khêu gợi nhu cầu nhận thức, khám phá và đặc biệt là những khả
21


năng liên tưởng bất ngờ đối với người xem. Một Tiêu đề hấp dẫn còn phải có
độ chênh nhất định giữa ý nghĩa của Tiêu đề và nội dung tác phẩm. Độ chênh
đó tạo ra những suy tưởng trong óc khán giả khi chưa đọc nội dung tác phẩm.
Nếu không sử dụng ý nghĩa hàm ẩn thì ngay trong tầng nghĩa hiển hiện của
đầu đề trong một số trường hợp, cũng phải đánh đúng vào nhu cầu nhận thức
có tính cấp thiết của đông đảo người xem. Một Tiêu đề Phóng sự muốn hấp
dẫn phải gợi đúng được mối quan tâm của toàn xã hội, lay động được cõi sâu
của tâm hồn người xem. Tiêu đề Phóng sự có thể sử dụng các phương thức
tạo ra ý nghĩa hàm ẩn để khắc họa, gây ấn tượng đối với người xem. Ví dụ:
Những người thắp lên ánh sáng (Phóng sự phát sóng trên kênh VTV1 ngày
21/12/2011). Đây là một Tiêu đề hấp dẫn bởi nó khiến người xem phải chú ý.

Ở Tiêu đề này tác giả đã sử dụng biện pháp ẩn dụ (gọi những người mang
điện đến vùng sâu vùng xa là những người thắp lên ánh sáng). Tiêu đề này tạo
được độ chênh nhất định giữa ý nghĩa của nó và nội dung tác phẩm để kích
thích tính tò mò, óc suy tưởng của khán giả.
1.4.6. Tiêu đề phải gợi mở
Nhà báo Đức Tuân (báo GĐ & XH) khẳng định, một Tiêu đề hay là
một Tiêu đề khơi gợi để tạo nên sự bất ngờ đầy thú vị cho khán giả.
Ví dụ: Đăk Mi - nơi dòng sông phát sáng
(Phóng sự phát sóng trên kênh VTV1 ngày 04/5/2012)
Sức trẻ thành phố mang tên Bác
(Phóng sự phát sóng trên kênh VTV1 ngày 30/4/2012)
Thật vây, một Tiêu đề khiến cho khán giả thú vị phải có sức gợi mở sự
tò mò, thôi thúc người xem muốn xem tiếp nội dung trong tác phẩm, trong đó
tác giả nêu vấn đề và cách giải quyết vấn đề đó ra sao? Tiêu đề là linh hồn tác
phẩm những nó cũng chỉ cho chúng ta biết thông tin sơ bộ. Nó là người xem
“thòm thèm” phần còn lại trong tác phẩm. Nó cũng giúp ta thấy được hướng
đi của tác phẩm nhưng không che khuất phần còn lại (những thông tin) trong
tác phẩm.
22


Theo tác giả Trịnh Sâm, tính gợi mở của Tiêu đề được hiểu là từ cấu trúc
hình thức lẫn ý nghĩa phải gợi ra một không gian rộng lớn về các chiều liên
tưởng từ phía người xem. Thông thường cấu trúc Tiêu đề càng nén chặt thì ý
nghĩa của nó càng gợi mở. Trong ngôn ngữ, càng miêu tả chi tiết chùng nào thì
nội dung càng cụ thể, càng được các thể hóa chừng ấy, càng miêu tả cô đọng,
nén kín chừng nào thì nội dung càng khái quát và sức lan tỏa càng rộng.
1.4.7. Tiêu đề phải thể hiện tính tiêu biểu
Một Tiêu đề hay phải có tính tiêu biểu. Tính tiêu biểu thể hiện ở chỗ
tiêu biểu cho nội dung, thể loại và ngôn ngữ thể hiện của tác phẩm Phóng sự,

đồng thời ý nghĩa của Tiêu đề phản ánh được những điều cốt lõi nhất, quan
trọng nhất của nội dung tác phẩm. Qua Tiêu đề, người đọc một mặt phải nhận
thức được điều cốt lõi của thông tin, mặt khác phải thấy được đặc trung về thể
loại, phong cách ngôn ngữ hoặc có sức khái quát cao hoặc thể hiện các điểm
nút quan trọng, giúp người đọc hiểu được ý nghĩa và hàm ý của tác giả. Trong
Phóng sự Tiêu đề tiêu biểu phải nêu rõ vấn đề chính hoặc hướng giải quyết
chính của vấn đề.
Ví dụ: Bảo hiểm thất nghiệp, một chính sách thiết thực với người lao
động (Phóng sự phát sóng trên kênh VTV1 ngày 14/10/2011). Đây là một
Tiêu đề tiêu biểu. Về mặt nội dung, Tiêu đề nêu rõ được vấn đề chính của tác
phẩm. Nội dung bài viết nói lên chính sách mới về bảo hiểm thất nghiệp rất
thiết thực với người lao động, giúp người lao động có một khoản nhỏ để trang
trải đời sống khi đang tìm việc khác. Đây là một chính sách tốt của Đảng và
Nhà nước ta, thể hiện sự quan tâm của Đảng và Nhà nước tới người dân nói
chung và người lao động nói riêng. Đây là những cách đặt Tiêu đề tiêu biểu
cho loại Phóng sự Vấn đề.
Kết luận chương 1
Kế thừa và phát triển các hướng tiếp cận khác nhau đối với Tiêu đề của
những tác giả đi trước, tôi nhận thấy rằng Tiêu đề Phóng sự Truyền hình mang
23