PGS. TS. NGUYEN D L T C L O
ThS. NGUYEN TH! HAI YEN
T3R RQCr^RQ
cane TQ ran
IT VIET NAM XITA VA NAY
(HOI • DAP)
3.39
Ma so:
CTQG -2013
NHA XUAT B A N CHINH TRj QUOC GIA - SI/THAT
Hd No!-2013
L d l N H A X U A T BAN
T i n ngUdng
t h d c u n g to t i e n la m o t p h o n g
tue
truyen
t h o n g , CO v i t r f h e t stie dae b i e t t r o n g dcii s o n g t i n h t h a n eua
d a n toe V i e t N a m , la m o t t r o n g eae t h a n h to tao n e n b a n
sSc
v a n boa V i e t N a m . T i n n g U d n g t h d e i i n g to t i e n r a t g i a n d i :
t i n r S n g to t i e n m i n h l a t h i e n g l i e n g , h o d i vao eoi v i n h h S n g
n h U n g v a n s o n g e a n h eon e h a u , ho p h u ho eho con c h a u k h i
gap t a i aeh. k h o k h a n ; v u i miTng k h i con e h a u gap m a y
mSn,
k h u y e ' n khi'ch cho eon e h a u k h i gap d i e u l a n h va eQng q u d
t r a c h eon e h a u k h i l a m nhiSng d i e u t o i l o i . . .
T r a i q u a bao t h a n g t r ^ m . b i e n c6' eiia l i c h s i i n h i f n g t i n
n g U d n g t h d c i i n g to t i e n v l n c h i e m v i t r i t h i e n g l i e n g t r o n g
ddi song t i n h t h a n ciia ngqoi Vi et . C u n g vdi t i e n t r i n h lich sii
cua d a n toe, no la sU b o i l a n g , k e t t u n h i J n g gia t r i dao d i i e
q u y b a u c i i a eon n g U d i V i e t N a m .
D e g i i i p n g U d i doc h i e u b i e t sau sSc h d n ve l o a i h i n h t i n
n g U d n g t r u y e n tho'ng n a y , N h a x u a t b a n C h i n h t r i quoc gia S u t h a t x u a t b a n cuo'n sach Tin
ngiidng
Viet Nam
cua PGS.
xUa va nay (Hoi
- dap)
thd cung
to tien
TS. N g u y e n
d
Dxic
LQ v a T h S . N g u y e n T h i H a i Y e n .
Cuo'n sach dUde t r i n h b a y diJcii d a n g h o i - d a p , c u n g cap
5
nhuing kien thu'c cd ban ve t i n ngUdng thd cung to tien, i\i
viec giai nghia cac khai niem cd ban n h u thd, cung, khan,
v a i . . . den viec di sau phan tich y nghia, each thiic tien hanh
cac nghi thiic thd ciing to tien, gop phan duy t r i va phat t r i e n
t r u y e n thong "Uo'ng nxidc nhd nguon", t i n h co ket cong dong
ngiidi Viet.
L 6 I M6 D A U
X i n t r a n trong gicii thieu cuo'n sach cting ban doc.
Thdng3 nam
2013
N H A X U A T B A N C H I N H T R I QUOC G I A - STJ T H A T
M o i k h i tet den xuan ve, ngifdi Viet N a m du di dau,
ci dau Cling luon hiJdng ve que hiidng, x i i sd - ndi chon
nhau cat ro'n, ndi nuoi difdng t i n h cam gia dinli, ho toe,
xom lang. H i n h anh lang que v6i cay da. ben midc, ngoi
dinh ehila dUng biet bao ky niem ve mot thdi eua n h i i n g
vung que em a. Bu eho qua t r i n h do t h i hoa dang lam
mat dan nhiJng liay tre lang, nhUng d l gi pha huy diJde
nhuing net dep trong van hoa truyen thong ma ngan ddi
ong eha ta da day eong v u n d^p; ngifde lai, trU6e Ian
song "xam lang van hoa" hien nay, eang kich thich
them kha nang phue hoi nhiJng net dep t r u y e n thong
do de tang "sile de khang" eho van hoa dan toe, trong do
CO t i n ngUdng thd cung to tien.
O nU6e ta da va dang dung difdng he thong t i n
ngiidng dan gian rat phong phii, da dang, n h i i n g tieu
bieu hdn ea la t i n ngiidng thd eiing to tien. Loai h i n h
t i n ngiidng nay ton tai va phat t r i e n d nhieu cong dong
dan toe, t r a i dai qua n h i i n g thdi ky lieh sii. Doi v6i
ngiidi Viet, thd eiing to tien da c6 t i i lau trong ddi song
t i n h than, n h i i n g k h i Nho giao vao nii6c ta, v6i t i i tiidng
6
7
x e m chvi h i e u l a n e n t a n g
eua
q u a n ben o n g ba. cha me, con c h a u . don ddi m o t
nam
trong
gia
m 6 i a n l a n h va t h i n h vvfdng. K h o n g k h i dau
dinh, t h i t i n n g i i d n g t h d e u n g to t i e n da difde n a n g
len
ap v d i b i e t bao Idi c h i i c t o t dep d a u n a m da tCfng n u o i
de c a o
dao
gia d i n h , g i a toe,
l y l a m n g i X d i v a coi
m o t t a m cao
g i d i l a t r u cot
xuan
diJdng va n h e n n h o m n h i i n g b y v o n g cho bao
m6i.
D a n h g i a ve g i a t r i v a y n g h i a c i i a t i n n g i i d n g t h d
c u n g t o t i e n , N g h i q u y e t so 2 5 - N Q / T W , n g a y 12-3-2003
ciia B a n Chap h a n h T r u n g vfdng D a n g chi r o : " G i i i g i n
nam
the
r o i t r d t h a n h d o n g luc t i n h t h a n t r o n g m o i con
a'm
he,
ngiJdi
t r e n buf6c d i i d n g d d i .
T h d Cling to t i e n k h o n g c h i difdc t h e h i e n d n h i i n g
v a p h a t huy n h i i n g g i a t r i t i c h ciic c u a t r u y e n t h o n g t h d
n g i i y gio,
t e t . le h o i . . .
ma
con
dien
ra t r o n g
nhiing
Cling t o t i e n , t o n v i n h n h i i n g n g i i d i c6 c o n g v 6 i To quo'c
t r i i d n g hdp b a t t h i i d n g . C-hAng b a n . k h i v u i . l i i c b u o n .
g i a c h i i c i i n g c6 le v a t k i n h bao to l i e n d e c h i a v u i , se
va n h a n dan'".
O Viet Nam,
h a u n h u 100%
t h d Cling t o t i e n ^ . M o i
gia
dan
dinh du
cii giii phong
giau
ngheo
tuc
khac
b u o n nhiX: s i n h d e , do d a t , d U n g vd ga c h o n g cho
l a p difdc c o n g d a n h .
con,
t h a n g q u a n t i e n chiic, xay
nha,
c6
t a u r u o n g , k h a o v o n g . h o i he, d i n h d a m . . . H o a c l a k h i
n h u c a u h u 6 n g ve c o i n g u o n c u a m i n h de t o l o n g t r i a n
buon. nhiJ: om dau. benh t a t . l a m an t h u a t h i e t . t h a t
v 6 i n h i i n g n g U d i c6 c o n g s i n h t h a n h v a n u o i d U d n g
con
cd Id v a n , b i t r p m c U d p . k i e n cao... G a p n h i i n g t r i i d n g
chau,
ap,
h d p ay, gia c h i i t h u d n g k i n h bao. cku k h a n to t i e n d e
khong
m i i n g v u i c i i n g con c h a u va p h i i ho d o t r i cho t a i q u a
n h a u , d i i s i n h s o n g d q u e h i f d n g h a y x a x i i c i i n g deu
CO c o n g x a y
danh giac, lap
diing quoc gia,
nghe... Ban
t h d gia
lap
lang, khai
tien - mot
g i a n t h i e n g , t h d i g i a n t h i e n g ( n h a t la n g a y t e t va
k y ) t h U d n g dUdc dat d v i t r i t r a n g t r o n g n h a t
gio
trong
n a n khoi.
T i n n g i f d n g t h d c i i n g to t i e n d a ben r e . a n s a u
vao
m o t ngoi n h a . T r o n g n h i i n g ngay Tet Nguyen dan, t i i
d d i song t i n h t h a n ciia n h a n d a n t a t i i t h e he n a y s a n g
g i a den
t h e he k h a c . N h i f n g , c6 m o t t h d i k y t h d c i i n g to t i e n
t r e , tCf n a m d e n n i i , n h a n h a d e u t a p t r u n g
trang tr i, bay
bien
quanh
ban
thd
gia
t i e n de
quay
c h u a diidc n h a n t h i i c dhy d i i , t h a m c h i c6 n g U d i con
coi
l a me t i n d i d o a n . T u y t h a i do m o i n g i i d i m o t ve, t h i n h
suy m o i t h d i m o t k h a c , s o n g l i c h s i i da c h i i n g m i n h t h d
1. D a n g Cong san V i e t N a m : Van kien Hoi nghi Ian thil
Ban
Chap
hanh
Trung
Mng
khoa
bay
IX, N x b . Chi'nh t r i quoc gia.
H a N o i , 2003, t r . 49.
2. X e m H o i dong L y l u a n T r u n g i l d n g : Le phdi
N x b . C h i n h t r i quoc gia, H a N o i , 2004, t r . 3 5 1 .
8
ciia chung
ta,
Cling to t i e n l a m o t t i n n g i i d n g d a n g i a n c6 siic s o n g l a u
ben t r o n g ddi song t a m l i n h ciia cong d o n g n g U d i V i e t .
G a n day, sau n h i i n g cuoc c h i e n t r a n h kho'c l i e t kdo d a i ,
viec s U u t a m h a i cot, " d i t i m d o n g d o i " . xay siia
nghia
9
t r a n g l i e l si, d U n g b i a t U d n g n i e m . l a p b;\ t h d g i a t i e n ,
s i i a s a n g p h a n mo, t u bo, x a y m d i n h a Lhri ho... n h U m o t
p h o n g t r a o q u a n c h u n g . D i e u nay, vCfa d a p l i n g n h u c a u
t a r n h n h . vufa t h e h i e n dao l y l a m ngUdi - n e u d m i i c do
p h u h d p t h i n e n k h u y e n k h i c h . T h d c i i n g to t i e n k h o n g
Chuang
c h i C l i n g CO q u a n he h u y e t t h o n g t r o n g gia d i n h , d o n g
ho m a con d o n g v i e n siic m a n h d o a n k e t cong d o n g l a n g
xa. d a t nUdc, c i i n g t h e h i e n Udc v o n g sU b i n h y e n
TON
cho
vA
t i f n g gia d i n h . l a n g x o m va ca d a n toe.
C u o n sach n h o q u a h i n h t h i l c h o i d a p nay,
GIAO, TIN
ME TIN DI
I
NGl/ClNG
DOAN
dufdc
c h u n g t o i sUu t a m va h i e n soan n h ^ m c u n g cap k i e n
t h i i c cd b a n ve t h d c u n g t o t i e n d V i e t N a m , n h i i n g c h i
gidi h a n c h i i y e u t r d n g q u a n he h u y e t t h o n g cua d a n toe
K i n h . M a t k h a c , c u o n sach dUdc t r i n h b a y d\ia
theo
p h o n g t u c . t a p q u a n t r u y e n t h o n g , cho d i i n g a y n a y da
t h a y doi k h a n h i e u . V 6 i k i e n t h i i e con h a n hep, c u o n
sach chac c h a n k h o t r a n h k h o i t h i e u sot. C h u n g t o i r a t
m o n g b a n doc l U d n g t h i i v a d o n g gop y k i e n de I a n x u a t
b a n sau c u o n sach diJdc h o a n t h i e n h d n .
C a u 1: Ton gido
Tra
Id gi?
m-.
T o n g i a o l a m o t h i e n t i J d n g da c h i e u va p h i i c t a p .
T\i xUa d e n n a y d a c6 n h i e u ngUdi diJa r a q u a n n i e m
c u a m i n h ve t o n giao. T h e o I . N . J a b l o k o v : " C h o
nam
den
1992 d a c6 k h o a n g 2 5 0 d i n h n g h i a , k h a i n i e m
" t o n g i a o " v d i h a n g c h u c each t i e p c a n k h a c n h a u ( t h a n
hoc, t r i e t hoc, x a h o i hoc, d a n toe hoc, t a m l y hoc, t h a n
t h o a i hoc, n g o n ngi3 h o c . . . ) ' " . T h e o Tu" dien
Tac
gia
tieng
Viet
t h i t o n giao dUde h i e u l a : "(1) H i n h t h a i y t h i i c x a h o i
g o m n h i i n g q u a n n i e m dvfa t r e n cd sd t i n v a s i i n g b a i
n h i i n g lUc l i f d n g s i e u t i i n h i e n , cho r a n g eo n h i J n g l i i c
l U d n g s i e u i\l n h i e n q u y e t d i n h s o ' p h a n c i i a con n g U d i ,
con n g U d i p h a i p h u c t i i n g v a t o n t h d . (2) H e
thong
1. H a V a n T a n g , T r U d n g T h i n ( C h u bien): Tin ngudng va me
tin, N x b . V a n hoa t h o n g t i n , H a N o i , 1999, t r . 160-161.
10
11
n h f l n g quan niem t i n ngUdng mot hay nhiJng vi t h a n
n g i i d i v d i cac luc lu'dng sieu t\l n h i e n k h o n g t h e k i e m
l i n h nao do va nhi3ng h i n h t h i i c le nghi t h e h i e n sU
c h i i n g b ^ n g t h a c t i e n . T i n ngUdng k h o n g p h a i la n i e m
t i n n o i c h u n g m a la m o t n i e m t i n dac b i e t . Niem t i n c6
sung b a i ay'".
C a u 2: Ban
cd sd t h i n g i i d i t a t h i J d n g goi la t i n t i f d n g c h i i k h o n g goi
chat ton gido la, gi?
la t i n ngiidng.
Quan n i e m ve t i n n g U d n g c h i i y e u dUdc h i e u t h e o
T r a Idi:
Ve b a n c h a t t o n giao c i i n g c6 n h i c u q u a n diem khac
n h a u . N h i i n g ngxibi t h e o chii n g h i a Mac
- Lenin
cho
h a i n g h i a : Theo
nghia
rgng,
tin ngiidng phan
anh
n i e m t i n va sU n g U d n g mo, s u n g k i n h c i i a con n g U d i
r S n g . ve b a n c h a t , t o n giao k h o n g c h i la h i n h t h a i y
ve
t h i i c xa h o i ma con la m o t t h u c t h e xa h o i . Vdi t i f each
ngifdng gan vdi t o n giao chi n i e m t i n va sii ngiJdng
la h i n h t h a i y t h i l c xa h o i , t o n giao p h a n a n h m o t each
v o n g ciia con
h o a n g dUdng, hiJ ao h i e n thiJc k h a c h q u a n . Dieu n a y
nghia
dUdc Ph.Angghen n e u : " N h i i n g
v a o l u c l U d n g s i e u n h i e n , la m o t bo p h a n c a u t h a n h
t a t ca
moi ton
giao
c h i i n g qua c h i la stf p h a n a n h h u ao - vao t r o n g dau
6c
m o t c h i i t h u y e t . m o t liJc l U d n g nao
hep,
ngUdi vao lUc l U d n g s i e u n h i e n .
tin
Theo
t i n n g U d n g v d i n g h i a la dufc t i n , n i e m t i n
C a u 4: Tin ngitdng dan gian Id gi?
pho'i cuoc song h a n g n g a y cua ho; c h i la sU p h a n a n h
t r o n g do n h i i n g \\ic l U d n g d t r a n the da m a n g h i n h thiic
T r a Idi:
nhijfng \\ic l U d n g sieu t r a n the^'^.
Cho
den
n a y , v a n chUa t i m dUdc m o t d i n h n g h i a
hoan c h i n h ve t i n n g U d n g dan
Id gi?
Con
c h i i yeu cua t o n giao.
cua con ngUdi - ciia n h i J n g lUc liJdng d b e n n g o a i c h i
C a u 3: Tin ngitdng
do.
g i a n dUdc m o i n g U d i
c h a p n h a n . T h a m c h i cd n g U d i p h i i n h a n t i n n g U d n g
dan g i a n v a goi c h u n g l a t o n g i a o h a y dao. C h i i n g t o i
T r a lofi:
T i n ngUdng la n i e m t i n va sU n g i f d n g mo cua
con
cho
r a n g , t i n n g i i d n g dan
g i a n la m o t l o a i h i n h t i n
n g i f d n g do n h a n dan s a n g t a o ra, da m a n h n h a d i n h
h i n h cd cau v a dUdc t r a i n g h i e m q u a l i c h s i i , p h a n a n h
1. H o a n g Phe ( C h u bien): Tii dien tieng
Viet,
N x b . Da N i n g -
T r u n g t a r n T i f dien hoc, H a N o i - Da N f t n g , 2009, t r . l 2 5 3 .
2. PCS. TS. N g u y e n Dilc La ( C h u bien): Ly luan
vd chinh
tr.lO.
12
sdch ton gido d Viet Nam,
ve ton
gido
N x b . T o n giao. H a N o i . 2 0 1 1 ,
ro n e t n h a t dac t r U n g c i i a v a n h o a dan toe, t r o n g no
t h a m d i i d m dao l y "Uo'ng nUdc n h d n g u o n " , " A n
qua
nhd k e t r o n g cay", g6p p h a n c u n g c6' v a t a n g c i i d n g y
thiic cong dong.
13
dan
C h u n g deu p h a n a n h h i e n thUc m o t each h u ao, d e u de
gi a n , t i e u b i e u nhxi: t i n ngUdng t h d c u n g to t i e n , t h d M i u ,
c&p den luc l U d n g sie u n h i e n va cuoc s o n g s a u k h i c h e t .
t h d a n h h u n g d a n toe, t h d t h a n h h o a n g , t i n ngiJdng
M a c d i l t i n ngUdng, t o n giao d e u p h a n a n h h U ao h i e n
p h o n thuc*.
thUc, s o n g k h o n g v i t h e m a no t h o a t l y v d i h i e n thUc v a
6
Viet Nam
c6 n h i e u
loai h i n h t i n ngUdng
a n h h U d n g cua no t d i h i e n thUc k e m p h ^ n m a n h m e so
C a u 5: Ton gido
vd tin ngitdng
khdc
nhau
nhit
the'ndo?
v d i cac h i n h t h a i y thUc xa h o i k h a c . NgUdc l a i , no c6
siic l o i cuo'n I d n do'i v d i cong d o n g xa h o i .
T r a Wv.
T o n giao k h a c t i n n g U d n g ci cho, t o n g i a o c6 giao l y
v d i he t h o n g nhCing q u a n d i e m ve t h e g i d i q u a n , n h a n
Cau
ton
7:
Tha
cung
to tien
Id tin
ngitdng
hay
gido?
s i n h q u a n va n h f l n g t i n d i e u p h a n a n h n i e m t i n ay, c6
T r a lofi:
g i a o l u a t v d i n h i J n g d i e u c a m k y , r a n d a y , c6 g i a o le
T h d c u n g to t i e n l a t i n n g U d n g h a y t o n g i a o , d a n g
v d i n h i i n g n g h i t h i i c t h d p h u n g , c6 t o chile giao h o i v d i
CO n h i e u y k i e n t r a n h l u a n . N g U d i t h i cho t h d c u n g t o
doi n g u chile sSc, so' l U d n g t i n do v a he t h o n g to chile
t i e n l a m o t p h o n g t u c t r u y e n t h o n g , l u a t t u c ; c i i n g c6
n h a t d i n h l Con t i n n g U d n g t h i e u n h i i n g t i e u c h i t r e n
m o t so' hoc
c u a t o n giao hoac c6 n h U n g m i l e do con m d n h a t .
n g h i a , l a dao goc, dao n e n c i i a n g U d i V i e t . T h d c i i n g t o
C a u 6: Ton gido
Tra
vd tin ngiidng
c6 vai tro
g i a l a i coi t h d c u n g to t i e n l a dae
t i e n : " D i c h thUc l a m o t t o n giao b a n d i a ' " . C o n
gi?
d a n toe hoc
noi t i e n g ngUdi Nga
CO b i e u h i e n , cap do k h a c n h a u . s o n g c6 c u n g b a n c h a t .
- X.A. Tocarev
t i l l a u da
dUdc t h i f a n h a n
trong khoa
hoc.
1. X e m N g u y e n D i i c L i i ( C h u bien): G6p phdn
d Viet Nam,
2. X e m H o i dong T r u n g
tim hieu
Ucing
trinh
chu
nghla
chi dao bien soan giao t r i n h
xa hoi khoa
quoc gia, H a N o i , 2002, tr.447-454.
14
hoc,
the
k h o n g c a n p h a i c h i l n g m i n h sU t o n t a i c i i a n6 v d i t U
Dang
tin
N x b . T o n giao, H a N o i , 2005.
quo'c gia cac bo m o n k h o a hoc M a c - L e n i n , t u t u d n g Ho C h i
M i n h : Gido
cho
Vi
each l a m o t h i n h t h i l c t o n g i a o r i e n g biet"^. G S .
dan gian
nha
r i n g : " S u t h d c i i n g to t i e n l a m o t h i n h t h i i c t o n g i a o ,
Wi:
T i n ngUdng va t o n giao l a n h U n g h i e n t U d n g x a h o i
ngitdng
hieu
N x b . Chi'nh t r i
1. Ngo Diic T h i n h ( C h u bien): Tin ngUdng
ngUdng d Viet Nam,
2. X.A. Tocarev: Cdc hinh
trien ciia chung,
vd van hoa
tin
N x b . K h o a hoc xa h o i , H a N o i , 2 0 0 1 , t r . 4 9 .
thiCc ton gido
sO khai
vd sU
phdt
N x b . Chi'nh t r i quoc gia. H a N o i , 1994, t r . 3 2 .
15
Nghiem
V a n t h i q u a n n i e m : " H g i h o ' n g t o n giao d a n
l a m l a quci t r a c h con c h a u k h i m a c l o i l a m de s o n g sao
cho x i i n g d a n g v d i c h a o n g nhhm
toe 0 d a y l a d a o thd ciing t o t i e n " .
Co nhieu ngUdi c h o r;\ng: " T h d cung t o t i e n khong
dep l o n g ngufdi d coi
a m v a v u i l o n g ngUdi ndi diidng t h e . L u c v u i , k h i b u o n ,
CO nhiJng giao l y thong nhat, ciing khong c6 giao h o i
con c h a u thiidng t h a p n e n n h a n g v d i cdi t r a u ,
v 6 i nhiJng p h e p tSc nghiem ngat n h u t h u d n g thay 6
niidc "le bac l o n g t h a n h " mdi o n g b a , t o t i e n ve de c h i i n g
cac ton giao xUa v a d d a y moi niem t i n d e u mang t i n h
nguyen
t h u y . chat phac khong thong q u a cac giao
c h i i , giao l y v a t h d cung t o tien l a " t i n ngUdng b a n d i a
s a u s^c'"". K h o n g i t ngifdi cho rang, t h d cung t o t i e n
khong
phai
l a t o n giao
m a l a mot loai
hinh tin
ngUdng h a y t i n ngiJdng d a n gian-.
Cau
khdc
8: Tin
so vdi ton
ngitdng
thd cung
Cling
g i a m , g i a i bay g i a sU, n h a m c h i a v u i , c o n g k h o . D o i k h i
chi la dia xoi, mieng t h i t (triidc ciing sau an), n h i i n g
c i i n g t h o a m a n t i i tUdng ngUdi d a n g song. D u c h i l a
" h a n h p h i i c h i i ao", song ngUdi t a v ^ n c a m t h a y g i i i t r o n
dao h i e u v d i ngiidi d a k h u a t v a t h a n h t h a n , a n t a m de
lo t o a n cuoc s o n g t h i i d n g n h a t . V i y n g h i a t r e n m a
n g i i d i V i e t N a m l u o n c6 n g u y e n v o n g d u y t r i mo'i q u a n
to tien
c6
gi
giao?
T r a lori:
Thd
chen
he v 6 h i n h n h i i n g b e n c h a t n a y .
C a u 9: Thd ciing
to tien
dUa tren
ca sd tU
tudng gi?
t o tien d a p ling n h u c a u t a r n l i n h d a n d a
m a s a u sSc, l i n h dong m a quy c i i , ddn gian m a b e n
viing. K h a c v d i ton giao hien c6, t i n ngUdng nay khdng
CO giao ly cao sieu, khong c6 t o chiic chat che, khong c6
giao luat nghiem ngat, khong c6 t h a n h diidng nguy
nga, ciing khong c6 giao s i , giao c h u d a y quyen u y ,
khong h i i a h e n g i ve thien difdng m a ciing khong trifng
phat a i d d i a nguc. T o tien c h i nhac nhd, dong vien, q u a
T r a lofi:
N g h i t h i i c thd ciing to t i e n t h e h i e n t r o n g t a n g m a ,
le t e t , t r o n g i i n g x i i g i i i a con n g i i d i v a con n g i i d i d t r o n g
gia d i n h , h o toe, x a h o i diJa v a o m o t so cd sd s a u :
Mot
Id, q u a n n i e m t r u y e n t h o n g c u a n g i i d i V i e t ve
" s i i t i i n h i i s i i s i n h , sU v o n g n h i i s i i t o n " .
Hal
Id, t i i t i i d n g h i e u de t r o n g K h o n g giao, n h a t l a
dila vao " T h o m a i gia l i " .
Ba Id, dac d i e m c u a t i n n g i i d n g d a n g i a n V i e t N a m .
1. H a V a n T a n g , TrUdng T h i n ( C h u bien): Tin ngitdng vd me
tin, Sdd, t r . l 4 1 .
2. X e m Nguyen Diic Lijf ( C h u bien): Gdp phdn tim hieu tin
ngitdng dan gian d Viet Nam, Sdd.
16
Boh
Id, a n h hiidng s a u d a m c i i a P h a t giao.
P h a t giao l a t o n giao t r u y e n t h o n g c u a n g i i d i V i e t ,
da t o n t a i h a n g n g a n n a m t r o n g l i c h s i i d a n toe, do do
17
P h a t giao t h a m t h a ' u v a i n d a u a n d a m n e t t r o n g t h o
h i e u T h o M a i , ngUdi Q u y n h D o i , h u y e n Q u y n h L u u ,
Cling t o t i e n . T r o n g n h i i n g b a i v a n c i i n g t r o n g t h d c i i n g
t i n h N g h e A n . O n g do t i e n s i n a m 1721 ( n a m t h i i 2
to t i e n d nxidc t a , n g i l d i t a t h a y doi k h i mc! d a u b a n g
t r i e u Bao T h a i ) , l a m q u a n d e n chiic H a n l a m T h i che.
" N a m mo A D i D a P h a t " d a u p h a i v i d a n t r i t h a p da I a n
T r o n g " T h o m a i g i a l i " c6 t r i c h d i n m o t p h a n cua
t h d Cling t o t i e n v 6 i t h d P h a t m a a i do phe p h a n . T r o n g
" H o T h U d n g t h u g i a l i " . H o T h U d n g t h u ti3c H o
t h d Cling t o t i e n c6 nghi t h i i c ciing ngay soc vong, ciing
D U d n g ( 1 6 2 1 - 1681) c u n g n g i f d i l a n g H o a n H a u ( n a y l a
49 n g a y , l i V u L a n d e u c6 goc til P h a t giao. T o n giao
Q u y n h D o i ) , do t i e n si n a m
t r u y e n t h o n g , t i n n g i f d n g d a n g i a n d V i e t N a m von c6
K h a n h D i i c ) , l a m q u a n d e n c h i i c T h i i d n g t h u Bo H i n h ,
t i n h d a n x e n , hoa d o n g n e n t r o n g t h d c i i n g t o t i e n k h o
tvfcfc D u e Q u a n c6ng\
l o n g m a t a c h b a c h r o r a n g v 6 i cac l o a i h i n h t i n ngUdng,
t o n giao k h a c difdc.
C a u 10: "Thg
C a u 12: Me tin di doan
1652
(nam
thii 4
Sy
trieu
Id gi?
T r a Idi:
mai gia li" Id gi?
T h e o Tii dim
tieng
Viet:
" M e t i n : t i n m o t each m i i
T r a lofi:
q u a n g vao c a i t h a n b i , vao n h i i n g c h u y e n t h a n t h a n h ,
Cac n g h i t h i i c t h d c i i n g t o t i e n d n u 6 c t a cd b a n
m a q u y , so m e n h . . . D i d o a n : d i e u q u a i l a , h u y i n h o a c
diia vao n h f l n g q u y d i n h cua "Tho m a i gia le". " T h o
do t i n n h a m
n h i ma c6"l
K h o n g t h e c a n cijf d l a p
mai
g i a l i " l a g i a le nUcic t a , c6 d i i a t h e o C h u C o n g
t r i i d n g , q u a n d i e m t r i e t hoc hoac n i e m t i n r i e n g c u a
g i a 16 t i i c g i a l l t h d i x i f a c i i a T r u n g Q u o c , n h i J n g
tijfng n g U d i de xac d i n h l a m e t i n d i d o a n m a p h a i c a n
k h o n g r a p k h u o n m a y moc t h e o k h u o n m a u c u a
ho.
c i i v a o t r i n h do v a I d i i c h x a h o i , l a y do l a m m a t b a n g
D i i cho g i a l i d i i d c b i e n s o a n t i f t r i e u L e d e n n a y c6
x a h o i de xac d i n h : " N h Q n g g i t r a i v 6 i I d i i c h c t i a x a
n h i e u cho da 16i t h d i , n h U n g k h i da t r d t h a n h l u a t
h o i , g a y t h i e t h a i cho c h i n h n h i i n g n g U d i t i n t h e o , m e
tuc, a n sau, ben r i t r o n g ddi song v a n hoa - t i n h t h a n
m u o i , k h o n g p h i i h d p v 6 i t r i n h do t i e n bo c h u n g d i i d c
cua n h a n d a n t h i no v i n dUdc ap d u n g p h o b i e n t r o n g
xa h o i n h i n n h a n la me t i n " ^
ca n\idc, n h a t l a t r o n g t a n g l e .
C a u 11: Ai Id tdc gid cua "Tho
mai gia
le"?
T r a Icfi:
Tac gia cua "Tho m a i gia l i " la H o Sy T a n (1690 -1760)
18
1. X e m T a n V i e t : 100 dieu nen biei vephong
tuc Viet
Nam,
Nxb. V a n hoa d a n toe, H a N o i , 2009, t r . 100.
2. TO dien tieng Viet, Sdd, t r . 247.
3. X e m T a p c h i Cong sdn, so 1 1 , 6-1998.
19
C a u 13: Quart diem cua Nhd
tin di doan nhu the'nao?
•- '"
nicdc ta doi vdi me
dong me tin di
'
Nha niicfc ta da c6 nhieu van ban nham t h i i c hien
chu triidng bai ir\i me t i n di doan. Dieu 30, H i e n phap
nam 1992 da ghi: "Nha nU6c thong nhat quan ly sU
nghiep van hoa. Nghiem cam t r u y e n ba t u tUdng van
hoa phan dong, doi truy; bai ir\i me t i n , h u tuc".
N g h i quyet so 24-NQ/TW ngay 16-10-1990 ciia Bo
C h i n h t r i , N g h i d i n h so 69 ciia Hoi dong Bo trvfdng
37-CT/TW,
ngay 2-7-1998 cua Bo C h i n h t r i neu len nguyen tSc,
c h i n h sach cua Dang va Nha nii6c ta do'i vdi t o n giao
la: "Hoat dong me t i n phai h i phe phan va loai bo".
Ngay 19-4-1999, Chinh phu lai ra Nghi dinh so 26-ND/CP
ve cac hoat dong ton giao, t r o n g do Dieu 5 c6 quy
d i n h : " M o i h a n h v i v i pham quyen t i i do t i n ngUdng,
ton giao, mc: h a n h v i Idi dung t i n ngiJdng, ton giao de
chong l a i N h a niidc Cong hoa xa hoi chu nghia Viet
N a m , ngan can t i n do l a m nghia v u cong dan, pha
hoai siJ nghiep doan ket toan dan, l a m h a i den nen
v a n hoa l a n h m a n h ciia dan toe va hoat dong me t i n
d i doan deu b i x i i ly theo phap l u a t " . T r o n g Bg
hinh
hoat dong
ndo
bi coi la
hoat
doan?
Tralo?i:
Tralofi:
(nay la C h i n h phu), Dieu 5, C h i t h i so
C a u 14: NhUng
luat
sU diidc Quo'c hoi nu6c Cong hoa xa hoi chu
Dieu 247, Bo luat hinh si/ nam 1999. siia doi, bd
sung nam 2009 quy dinh ve toi hanh nghe me t i n , di
doan n h i i sau:
1. NgiJdi nao dung boi toan, dong bong hoac cac h i n h
thiic me t i n , d i doan khac gay hau qua nghiem trong
hoac da bi x i i phat hanh chinh ve hanh vi nay hoac da
bi ket an ve toi nay, chaa dUdc xoa an tich ma con v i
pham, t h i h i phat tien tii nam t r i e u dong den nam mifdi
trieu dong, cai tao khong giam giC( den ba nam hoac
phat t u tii sau thang den ba nam.
Ngay 12-7-2010, C h i n h p h u c6 ban h a n h N g h i d i n h
so 75/2010/ND-CP "Quy d i n h xui phat v i pham h a n h
chinh t r o n g hoat dong van hoa", t r o n g do ci Dieu 18
quy d i n h :
1. Phat canh cao hoac phat tien t i i 500.000 dong den
1.000.000 dong doi vdi mot trong cac hanh v i sau:
...c) Dot do md tai ncfi to chiic le hoi, di tich lich sit van hod, ncfi cong cgng khdc.
2. Phat tien tijf 1.000.000 dong den 3.000.000 dong
do'i vcti mot trong cac hanh v i sau:
a) To chitc hoat dong len dong, xem boi, ggi hon,
xin
nghia V i e t N a m khoa X, k y hop t h i i sau thong qua
xdm, xdc the, yem biia, phu chu, truyen bd sdm trg,ng ud
ngay 21-12-1999, b D i e u 247 c6 quy d i n h ve t o i h a n h
cac hinh thitc khdc c6 tinh chat me tin di
nghe me t i n , d i doan.
20
b) Tuyen truyen me tin di doan detieu
doan;
thu hang
md.
21
Gan day, Dang ta da ra Quy dinh ve nhiing
dieu
dang vien khong diiac lam, trong do Dieu 18 c6 ghi ro
dang vien khong diJOc: "Me t i n , hoat dong me t i n (dot
do ma, hanh nghe dong co't, thay cung, thay boi). Lap
den, mieu, ndi thd t\l cua cac ton giao t r a i phep; ung ho
hoac t h a m gia ton giao bat hdp phap; t h a m gia cac to
chiic do ton giao lap ra chua diidc cap c6 t h a m quyen
cho phep. Ldi dung t i n ngUdng de true Idi'".
Chuang
II
T H d CUNG TO TIEN TRONG GIA DINH,
HO TOG
N h u vay, Dang va Nha nu6c ta da c6 khong i t
nhijfng van ban de cap den viec bai triT te me t i n di
doan. Song, n h i i n g hien tUdng nay gan day khong thay
suy giam, ma ngUdc l a i c6 ndi, c6 luc l a i phat t r i e n v6i
I - M O T SO K H A I N I E M V A D 6 I
CUA
n h i i n g hien the phtic tap va gay nen n h i i n g hau qua
tieu cUc cho xa hoi. Dieu do da lam van due bau khong
k h i van hoa t a m l i n h ciia ca dan toe.
Tl/ONG
THC) C U N G TO T I E N
C a u 15: Thd la gi?
T r a lofi:
"Thd" la hanh vi mang t i n h van hoa, bao
ham
nhiing hanh dong cua eon ngUdi nham the hien sii sung
k i n h , ton v i n h mot dang sieu nhien nhU: t h a n , t h a n h ,
tien, Phat...; dong thdi eiing eo nghia la each ling xtt v6i
be t r e n cho phai dao lam ngiidi n h i i : thd cha me, ong
ba, eu ky, to tong hay mot ngiidi ma ban t h a n va dan
toe m i n h mang dn. "Thd" trong thd cung to tien la yeu
to thuoc y thiie ve to tien, la tam l i n h , la t i n h cam ciia
con chau hufdng ve coi nguon. Thd to tien la the hien s\l
1. D a n g C o n g san V i e t N a m : Quy dinh
ve nhiCng
dieu
dang vien khong diiOc lam, N x b . C h i n h t r i quoc g i a , H a N o i ,
2012, t r . l 2 .
22
thanh k i n h , biet dn va tUdng nh6 den to tien eiing la
the hien niem t i n vao sii bao ho che ehd cua to tien do'i
v6i con chau.
23
Tom lai, " t h d " la: "to long ton k i n h t h a n thanh, vat
Sii "thd", "ton thd" chinh la noi dung, con boat dong
thieng hoac l i n h hon ngiidi chet bang h i n h thilc le nghi.
"cung" la h i n h thiitc bieu d a t cua noi dung thd cung. Y
Cling
thiic ton thd, t h a n h k i n h , biet dn, tiicing nh6, hy vong d
bai theo phong tuc hoac t i n ngUdng"\
sii t r d giup, t r a n h sU quci phat cua td tien la noi dung
Cau 16: Cting Id gi?
cot loi cua t i n ngUdng thd cung to tien. Neu khong c6
T r a Idi:
"thd" ma chi c6 "cung" t h i t i l ban than t i n ngifdng thd
Theo Han ngtt dai tU dien, t h i "cung" c6 the hieu la
C l i n g to
hien dang, la te t u , la cung phung, ciing c6 nghia la
vat dang te. Theo TU dien tieng Viet, t h i "cung" la:
"dang le v a t len t h a n t h a n h hoac l i n h hon ngUdi chet,
thUdng CO t h i p hUdng k h a n vai, theo t i n ngiidng hdac
phong tuc CO t r u y e V l 6 Viet N a m , cung b gia dinh, ho
toe CO nghia la dang Ig vat cho to tien, n h i i n g ngUdi da
k h u a t . "Cung" d day mang t i n h le nghi, la STJ tien
h a n h mot loat cac dong tac ciia ngUdi thiic hien viec
thd cung. Do la cac boat dong diidi dang hanh le, du:dc
quy d i n h bdi quan niem, phong tuc tap quan cua moi
cong dong dan toe.
tien khong c6 "hon thieng", khong c6 sufc hap
d a n noi t a i va de t h a n h nhat nheo, v6 v i va hi mai mot
d i n . Su "ciing", tuy chi la h i n h thiic bieu d a t , song n o
ton ve l i n h thieng, huyen hi, md ao, tao nen siic hap
din.
Hanh v i ay
nham thoa man
chinh
niem
la hUdng v i , mau s^c, keo
t i n ton gido va
dap
dinh
nhu c i u
ling
cua chii the thd ciing.
Cau 18: Khan Id gi?
T r a Idi:
Trong sinh boat t i n ngiTdng, tdn giad bao gid ciing
CO hanh v i k h a n vai. " K h a n " la n h i i n g Idi cau k h a n
l&m ram t r d n g mieng t r o n g k h i ciing. Noi dung ciia Idi
k h a n thUdng de cap
Cau 17: Tha cung Id gi?
tiet ve
T r a lofi:
"Thd" va "cung" la hai yeu to tac dong qua lai, thong
nhat vdi nhau trong t i n ngiidng thd cung to tien, cac
h i n h thiic t i n ngiJdng dan gian va ton giao.
ngay,
den
doi tiidng t h d
ciing,
cac chi
thang, nam, ndi chd'n, muc dich buoi ciing
le, ten n h i i n g ngUdi t r d n g gia dinh, Idi cau x i n va Idi
hiia...
Sau k h i khan, ngiidi ta thUdng vai v i vai diidc cdi la
Idi chao k i n h can doi vcti to tien. V i vay, kha'n t h i i d n g d i
lien v6i vai.
1,
tr.
24
2.
1184,
Hoang
291.
Phe
( C h i i bien):
TO
dien
tieng
Viet,
Sdd,
Trong Truyen
Kiiu,
Nguyen D u dCing t\i
khan
vai
trong cau:
25
"Lam ram khan khiia nho to,
nhiJtng ngifdi da khuat, dUde thUc hanh trong cong dong
Sup ngoi vat gat triidc mo hiidc ra\
cung chung huyet thong (gia dinh, gia toe, dong ho). To
tien la n h i i n g ngifdi c6 cung huyet thong, da mat n h u
C a u 19: Vdi Id gi?
ky, cu, ong, ba, cha, me..., la n h i i n g ngiidi c6 cong sinh
T r a Idi:
thanh va nuoi diidng, c6 anh hiidng to 16n den ddi song
" V a i " thUdng dxidc thiJc hien d tii the diing. " V a i " la
v&t chat va t i n h than ciia cac the he con chau. N h i i n g
chap hai ban tay lai de ir\idc ngiJc roi dUa len ngang
cCing v6i qua t r i n h phat t r i e n cua lich sii, k h a i niem to
dau, hdi cui dau va khom lUng xuo'ng roi sau do ngang
tien Cling c6 sii bien doi va phat trien. To tien da mcl
len, diia hai ban tay len xuo'ng theo nhip luc cui xuong
rong ra trong pham v i cong dong, xa hoi, bao gom: to
khi ngang len. Tuy theo tvfng triJdng hdp ma ngiidi ta
nha, to ho, to lang den to nghe, to nxidc. Do la n h i i n g
vai 2, 3, 4, hay 5 vai.
ngiidi CO cong hoac trUc tiep sinh thanh, hoac mc! lang,
mci nghe, diing nii6c.
C a u 20: Lay Id gi?
N h i i vay, d Viet N a m , doi tiidng ciia thd ciing to
T r a lofi:
tien khong chi d pham v i n h i i n g ngiidi da chet c6 quan
" L a y " la hanh vi bay to sU ton ki'nh chan thanh
he huyet thong triic tiep vdi n h i i n g ngxibi con song xet
do'i vdi ngiidi tren hay ngiidi da qua c6 vao bac tren
ve mat sinh hoc ma con la n h i i n g ngiidi c6 cong vdi cong
cua minh. Co hai the lay: the lay cua dan ong va the
lay cua dan ba. Co bo'n triJdng hdp lay: 2 lay, 3 lay, 4
lay, va 5 lay.
M o i trUdng hdp deu c6 mang y nghia khac nhau.
C a u 21: Ai Id doi titcfng dUOc tha cung trong tin
ngudng tha cung totien?
dong va coi nguon dan toe, sang lap quoc gia.
C a u 22: Nhiing
tha cung?
ai cung
huyet thong
ditgc
T r a Idi:
Do'i tiidng thd cung eiang huyet thong ciing khong
phai v6 han, ma ngiidi Viet trifdc kia, t u a n theo quy
dinh che do phong kien, con chau eo trach nhiem t h d
T r a lofi:
To tien theo khai niem ban dau chi bo hep trong
den nam ddi. Ngay nay, tuy theo hoan canh k i n h te,
quan he huyet thong, dong toe. T i n ngUdng thd cung to
phong tuc t i i n g dia phifdng ma c6 sii thay doi nhat
tien khi mdi hinh thanh eo le chi la
thd eiing eac bac
dinh, n h i i n g n h i n chung la ddn gian hdn nhieu so vdi
to tien (cac bac tien boi trong pham vi gia dinh, gia toe),
triide. Theo X.A.Tocarev, doi tiidng thd cung to tien do
26
27
la: "s\i thd cung ong ba cha me va nhiJng ngifdi dong toe
t h i cho coi nguon dong ho. Bai v i cua v i thuy to dilng
da chet va triicic het la cac h i n h thile gia d i n h - t h i toe
ngoi chu t a i t i i dudng gia toe (nha thd ho), chii H a n cho
cua svf thd cung do, tiic la long t i n rang, to tien da chet
bai v i do la "Bach the bat dieu chi chu" (Than chii t r a m
che chd cho con chau dang song, va nhutng le nghi cau
ddi khong mat). Day la do'i tifdng thd ciing to tien trong
xin do cac t h a n h vien t h i toe hay gia d i n h tien hanh
dong ho theo nghia hep.
nham thd phung to tien"\g gia dinh ngiidi Viet
NgiJdi Viet quan niem, hon ngUdi chet v i n ton t a i
thdi phong kien, gia chii phai thd cung cao, t^ng, to,
ben canh ngiidi song. "Do'i vdi ngUdi Viet, ngiidi chet
khao; ho toe thd t h i i y to va to tien cua gia dinh tren
chi CO the xac la r d i gia d i n h , con l i n h hon t h i v ^ n trci
nam ddi.
ve do, trong bai v i , thiJc sii cU ngu t r o n g do mot each
C a u 23: Cao, tang, to, khao Id the ndo?
T r a lofi:
nhiem m a u ' " .
I I - THC) C U N G TO T I E N TRONG G I A D I N H
Bon the he (nam gicti) da qua ddi trong mot gia dinh,
do la ky (cao), cu (tSng), ong noi (to) va cha de (khao).
Con cao, tang, to, ty la bon the he (n\i gi6i) da qua
ddi trong mot gia d i n h , do la ky ba (cao), cu ba (tang),
ba noi (to) va me de (ty).
ai?
T r a Wv.
To tien la t i i chi chung nhiing bac ky, cu, ong ba, bo'
me... trong dong ho da qua ddi.
Day la nhutng tii difdc dung pho bien trong viee thd
cung gia tien cua ngiidi Viet va ngUdi T r u n g Quoc.
C a u 24: Thuy told
C a u 25: To tien trong gia dinh Id nhUng
ai?
Cao (ky), tang (cu), to (ong), khao (ho) la nhiing t i i
Han - Viet chi ve he thong t h i i bac cac bac to tien. Cac
sach Gia le, loai sach rat pho bien trong xa hoi phong
kien Nho giao quy dinh ro rang ve t h i l bac nay.
tang, to, khao la cac bac to tien be tren theo he thong
Thuy to la v i to dau tien diide ghi ten trong toe pha,
gia toe phu he. Nguyen tac cd ban ciia he thong nay la
tiic la v i to xa ddi nhat ma con chau con nh6 dUdc, bieu
1. Do T r i n h Hue (Bien khao): Van hod tin ngUdng gia
1. X.A.Tocarev: Cac hinh thiic ton gido sd khai va sU phdt
trien cua chung, Sdd,
28
Cao,
T r a lofi:
tr.313.
Viet Nam
qua nhdn quan hoc gid L.Cadiere,
dinh
Nxb. T h u a n Hoa,
Hue, 2000, tr. 169.
29
t r u y e n t h i i a t h e o d o n g cha v a liu t i e n d o n g d i c h ( c h i n h
m o t b a i v i q u a bac t h i i n a m {cao
t h a t , t r i i d n g n a m con c h i n h t h a t ) .
d e m cat d i , ngUdi t a n o i "ngu
Cao. t a n g , to, t y : B o n the' he (niJ gidi) da q u a d d i
dai
to) t h i t h a n c h u dUdc
mai
than
n g h i a la: d u n a m ddi roi t h i chon t h a n chu. V i to t i e n xa
t r o n g m o t gia d i n h , do l a k y ba (cao), cu ba (tSng), ba
h d n n a m d d i do da hoa vao cac bac t i e n to n o i
n o i (to) v a me de ( t y ) . D a y l a cac tvT diidc d i i n g p h o b i e n
{cao
t r o n g viec t h d c u n g gia t i e n c i i a ngiJdi V i e t v a n g i f d i
Lien quan
d e n viec thUc h a n h t h d c i i n g t o t i e n
t r o n g g i a toe g o m c h i n t h e he, chiJ H a n goi l a citu
toe.
T i n h t u : diidi l e n t r e n , t r a c i n g n a m ( d i i d n g s\l) c6
cha
khdo,
con
mdu);
thuy
song
ggi
Id phu
mdu,
mat
ty); t r e n cha me c6 o n g ba {to phu
ba CO c u {tdng
to phu
mdu);
roi
thi ggi
Id
t r e n ong
mdu);
t r e n cu l a k y {cao
to
phu
con t r e n n i i a t h i goi c h u n g l a cao cao to, m a i d e n
to l a khcii t o . Con t i n h t r U c i n g n a m (dUdng
xuo'ng du6i t h i dudi l a con {tit), dii6i con l a c h a u
d\id\u l a c h a t {tang
ton),
dudi c h a t l a c h u t
C o n dudi n f l a goi l a vien
ton. TO cao
sU)
{ton),
{huyen
vien
ton l a c h i n bac, dUdc goi l a ciiu toe t h e o c h i e u doc
qua
T o t i e n c a n g xa d d i bao n h i e u t h i k y lic ve h o c a n g
n h a t n h o a b a y n h i e u . N h U n g c6 n h i J n g v i t o t i e n dCi
x a bao n h i e u d d i d i n i i a t h i d a n h t i n h v a sU n g h i e p
c i i a ho c i i n g dUdc n g U d i t r o n g d o n g ho m a i g h i n h d v a
t o n v i n h . D o l a cac v i t o t i e n c6 v a i t r o q u a n
vcti c o n g d o n g , d a t n i i d c . V i d u : m o t v i t o t i e n n a o
dqi mai
than
chu"
Id
thendo?
d a n d e n n d i do l a p l a n g , d i i n g a p , p h a t t r i e n c o n g
d o n g t a i v u n g d a t m d i k h a i p h a ; c6 t h e l a n h i i n g v i
hanh
do
dat,
lam
quan
tan tuy, khang
khai
thanh liem...
hap
to tien
dien
ra trong
nhiing
ndo?
T r a lofi:
C l i n g v a i g i a t i e n l a h a n h v i v a n hoa, c i i n g l a g i a
T r a lori:
C i i m o i m o t t h e he d a n g song k h i trUcing t h a n h , t r d
t r i t r u y e n t h o n g diidc d u y t r i q u a n h i e u d d i . T h d c i i n g
{tang
t o t i e n t r o n g g i a d i n h d i e n r a t h U d n g x u y e n , c6 d i n h
t h i b a i v i cac bac to t i e n dxitic n a n g l e n m o t m i i c de
k y v a ca k h o n g d i n h k y . N g o a i n g a y k y gio, n g a y r ^ m ,
t h a n h n g i f d i gia t r a c i n g , dufng c h i i t o a d a m t a n g
n h U d n g bac khdo
30
do
d i c i i d e n m o t v u n g d a t mcti, k h a i s d n p h a t h a c h , d i i a
tritdng
C a u 2 6 : "Ngu
trong
t r o n g s i i p h a t t r i e n d o n g h o c i i n g n h u c6 c o n g l a o do'i
C a u 2 7 : Tha ciing
c h i n t h e he.
ehu)
to), t e n t u o i k h o n g con h i e n d i e n m o t each cu
t h e n d i d i e n t h d nijta m a c h i c6 t h e t i m t h a y t e n t r o n g
hoc
to d e n
ton).
cao
chung
tqc p h a ( n e u c6) m a t h o i .
T r u n g Quoc.
me {khi
dich
ehu",
t h a p n h a t cho ngUdi m d i m a t . K h i
m o n g m o t , cac le t i e t t r o n g n a m a m l i c h r a t h i n g i i d i
31
t a con p h a i l a m le cao v 6 i ngUdi da k h u a t m o i k h i n h a
CO c o n g to, viec Ictn n h i f : cU6i h o i , s i n h con, dUng n h a ,
t h a n g t i e n sU n g h i e p ,
d e n trUctc b a n thd m a k h a n v a i , k e le, c a u x i n . . . T u y
nen
hUdng, c h e n rifdu, goi b a n h ,
may
trai
cay... n h i f n g the h i e n tarn t h i i c t h a n h k i n h cua
hau
t h e do'i v 6 i t i e n n h a n .
C a u 28: NhUng
t r o n g k h o a n g t h a n g ba
tao mo t i e n n h a n .
minh
xuat hanh..., t h a m chi bat cii
k h i n a o n h 6 d e n ngUdi da k h u a t ngUdi t a c u n g c6 t h e
chi mot
Cung
Tet Doan
ngg
con
c6
tiet
Thanh
r ' cf •
mong 5 t h a n g 5 am lich la ngay an
boa q u a , g i e t sau bo, a n r U d u nep, h a i la p h d i k h o u o n g
phong dich benh...
Tet Trung
nguyen
rkm t h a n g b a y l a m l i V u L a n bao
h i e u cha me, la n g a y xa t o i v o n g n h a n , c u n g te c6 h o n .
L l V u L a n c6 n g u o n goc t t f n h a P h a t .
tit nao trong nam c6 lien
Tet Trung
quan
thu n g a y rkm
t h a n g 8 l a t e t cua t r e n h o :
t r o n g t r a n g , p h a co, rudc den, m u a s q t\i...
den thd ciing to tien?
Tet
T r a 16(i:
N g a y gio l a n g a y l l q u a n
trong nhat (trong t i n
n g i i d n g to t i e n ) d i i n r a d i n h k y h S n g n a m . N g o a i r a ,
sU c u n g v a i g i a t i e n l a n g h i le n h a t t h i e t p h a i
c6
t r o n g t a t ca l i t i e t k h a c c u a n a m a m l i c h .
T r o n g v o n g c h u k y m o t n a m a m l i c h , ngUdi d a n
Trung
Tet Trung
N g a y 23 t h a n g c h a p l a t e t t i l n T a o q u a n ve
nhan gian.
B i n h da
ke
ra
n h i i n g le t i e t n h u s a u :
L 6 n n h a t l a Tet Nguyen
dan,
con goi l a t e t Ca,
don
m o n g 10 t h a n g 10 p h o b i e n d n h i i n g
t a n , le c u n g C d m m 6 i .
t r o n g c g n g d o n g . Tac
Ke
thap
gia d i n h l a m n g h e y. N g a y n a y con l a n g a y l l T h U d n g
t r i n h bao
Phan
m o n g 9 t h a n g 9 thUcing t h i i c r U d u
cue, t h U d n g l a l l cua g i 6 i n h a N h o v a n n h a n .
V i e t C O n h i e u l i t e t diidc t i e n h a n h t r o n g g i a d i n h v a
gia
ciiu
Ngoc H o a n g c h u y e n gia
C a u 2 9 : Tet Nguyen
d i n h va
trdi
chuyen
dan co tvt bao gia?
n a m m 6 i v a c i i n g l a k y s u m hop gia d i n h Ictn n h a t d i e n
T r a Ic^i:
r a t r o n g ba n g a y d a u t h a n g g i e n g a m l i c h .
M o t so' n q 6 c c h a u A , t r o n g do co V i e t N a m v ^ n a n
N g a y r S m t h a n g g i e n g l a Tet
Thi/ctng
nguyen,
la
Tet a m l i c h theo t r u y e n t h o n g T r u n g Quoc, goi la Tet
n g a y t r a n g t r o n d a u t i e n t r o n g n a m , thUdng diidc t i e n
Nguyen
h a n h d c h u a P h a t v a t r o n g gia d i n h .
Ngu
M o n g 3 t h a n g 3 a m l i c h l a Tet Han
tet an d o n g u o i .
32
thUc,
nghia la
dan. Nguon
De,
Tarn
goc
Vudng.
Tet Nguyen
Ddi
Tam
d a n c6 tuf d d i
Vudng,
nha
c h u o n g m a u d e n , n e n c h o n t h a n g d a u n a m , tiic
gieng,
nhhm
thang
d^n.
Nha
ThUdng,
thich
Ha,
thang
mau
33
tring,
lay t h a n g siiu (con
t r a u ) , t h a n g chap lam
t h a n g dku nam. Den nha Chu (1050 - 256 trxidc Cong
nguyen), xia skc do, chon t h a n g t y (con chuot), t h a n g
mUdi mot l a m t h a n g tet.
Cac vua chiia noi tren, theo ngay gid, luc m6i tao
thien lap dia: nghia la gid t y t h i c6 t r d i , gid siiu t h i c6
dat, gid dan sinh loai ngUdi ma dat ra ngay tet khac
nhau. Den ddi Dong Chu, Khong Phu T\i ra ddi, sau do
doi ngay tet vao mot thang nhat d i n h : thang dan.
C a u 30: Tet Tat nien la gi?
T r a 16?i:
Tat n i e n la i\i Han - Vict, c6 nghia la het nam. Tet
Tat nien l a 23 Tet. Ngiidi xUa cho r^ng, ngay 23 thang
chap, Tao quan len chau Ngoc Hoang bao cao cong viec
trong n a m ; cong chiic trong cac phii. huyen tam gac
nghien b u t de nghi Tet, v i vay, ngay 23 thang chap am
lich dUdc coi la ngay Tat nien (cung c6 ngiidi cho Tet 30
thang chap m6i la tet Tat nien).
M a i den ddi T^n (the ky I I I trU6c Cong nguyen),
Tin
Thuy Hoang l a i doi qua thang hdi (con Idn), tiic
C a u 31: Tet Nguyen
nhU thendo
thang mUdi.
Cho den k h i nha H a n t r i v i , H a n V u De (140 triicic
dan c6 vai tro va y
doi vdi tha cung
nghia
totien?
T r a Idi:
Cong nguyen) lai dat ngay tet vao thang dan (tiic thang
Trong mot nam, quan trong nhat la Tet Nguyen d a n
gieng) nhu( ddi nha Ha, va tii do ve sau, t r a i qua bao
(chii Han: Nguyen la dau tien, Dan la buoi sang, tiic la
nhieu thdi dai, khong con nha vua nao thay doi ve
buoi sang d a u tien trong nam am lich), xUa ngiidi Viet
thang tet lifla.
goi la tet Ca. No md d a u cho mot chu k y thdi gian 12
D e n ddi L o n g PhiJdng S6c, ong cho rSng ngay tao
t h i e n lap dia c6 t h e m giong ga, ngay t h i l h a i c6 them
thang, bon mua: xuan, h a , t h u , dong. Tet nay la tet Idn
hdn ca v i la tet md d a u cho mot nam.
cho, ngay t h i l ba c6 Idn, ngay t h i i t i i sinh de, ngay
Tet Nguyen dan la dip trong nam c6 sU sum hop day
t h i i n a m s i n h t r a u , ngay thvi sau sinh ngUa, ngay
du moi t h a n h vien trong gia dinh. Con chau dii di lam
t h i i bay s i n h loai ngUdi va ngay t h i i t a m m6i sinh ra
an xa cung co g^ng t h u xep ve nha cung gia dinh don
ngu co'c.
xuan m6i. To tien cung difdc t r a n trong mdi ve v u i
V i the, ngay Tet thUdng difdc ke tvf ngay mong mot
cho den het ngay mong hay\
Chung v6i chau con. Cac v i than phii ho cho gia dinh
nhu: tho cong, tao quan, nghe sxi... cung diidc ciing bai
trong dip nay.
1. T r i c h bai Tet Nguyen
34
dan cua Nguyen D i n h K h a n g .
Ngifdi ta chuan hi cho Tet Nguyen d a n kha lau
35
triidc k h i no den. Do la nhflng viec sSm siia thuc pham.
gnh m i n h , liem k h i e t t h i ha gidi diidc nhd nhU; dUdc
quan ao m6i, t r a n g t r i , s i a sang nha ciia, don dep ban
j^ua, i t t h i e n t a i , khong c6 chien t r a n h , benh tat...
tho, lau n i a danh bong do thd phung. Ngay 23 thang
T r a i l a i , gap phai ong lifdi bieng, kem coi, t h a m l a m . . .
chap la Tet tidn Tao quan ve trdi bao cao v6i Ngoc
t h i ha gidi c h i u moi t h i i kho. Va cac cvx h i n h dung
Hoang ve t i n h h i n h lam an sinh song cua gia dinh, ve
phut giao thijfa la luc ban giao, cac quan quan quan
viec thien ac trong dan gian.
ha gidi het han keo ve t r d i va quan quan mdi dUdc c\i
Ngay 30 t h a n g chap la ngay Tr\i tich (chii H a n ,
i\i t r d i ao at keo xuong ha gidi tiep quan t h i e n ha v6i
TrCr tich nghia la: chieu hom tru: het nam cu ma sang
t r a n g t h a i tap nap, voi va ( n h u n g mat t r ^ n t a k h o n g
nam m6i) la liic ngUdi ta dem t r a u cau di t h i n h tao
n h i n thay dUdc).
tien phan (tiic la don dep phan mo to tien va t h i n h mdi
V i vay. cac gia dinh diia xoi ga, banh chUng, hoa
cac vi ve an tet). Sau do m6i ve nha ciing giao t h i i a
tiidi. qua chin, toan do an nguoi ra ngoai trdi cung vdi
( t i i n nam cu don nam m6i). Dem giao ihxXa mam c6
long t h a n h tien dula ngUdi nha t r d i da cai quan m i n h
cung d ban thd thong t h i e n dat ngoai t r d i hoac dat d
nam cii va don ngUdi nha t r d i mdi xuong lam nhiem vu
ngoai san, gac thiidng.
cai quan ha gidi nam tdi. V i viec ban giao, tiep quan
Sang mong mot Tet t h i lam c6 cung gia tien va cung
cong viec het siic k h a n triidng nen cac v i khong the vao
tho cong, tao quan, nghe siJ... Co ban to nho the nao
trong nha khe kha mam bat ma chi c6 the diing vai
cung dUdc nhUng phai c6 banh ch\Jng, gio cha, dua
giay an voi vang, tham chi chi chijfng k i e n long t h a n h
hanh t h i mdi ra c6 ngay Tet. Co nha dUng hai cay mia
ciia chii nha.
Vay la, sd di dem giao t h i i a khong cung c6 t r o n g
canh ban thd de lam gay cho ong vai.
C a u 32: Vi sao Iqi phdi
giao
khan
ngoai
trdi
dim
thita?
T r a Wv.
D a n toe nao cung coi p h u t giao thvfa la t h i e n g
lieng. Dan ta xiia k i a quan n i e m : moi nam T h i e n
d i n h l a i t h a y toan bo quan quan t r o n g nom cong viec
nha ma bay cung d ngoai san (hay gac thiidng) la do c6
sU "ban giao" qua gap gap, voi va giuta quan quan nha
trdi cii va mdi. ThUc te, c6 gia d i n h van cung le ngay
trong nha.
C a u 33: Ngitdi chet vao ngay 30 hay mung
Tit Nguyin
dan phdi lam
mot
thi'nao?
m:
du6i ha gidi, d i i n g dau la mot ngai c6 v i t r i n h i i quan
Tra
toan quyen. N a m nao quan toan quyen gioi giang.
Neu khong may, gia d i n h ai do c6 bo' me, ong ba
36
37
qua ddi vao dung ngay 30 hay mung mot Tet t h i phai
quan ci nha chd qua ngay mung mot Tet va k h i nao
dan lang l a m l i dong tho xong m6i dUdc to chiic dvfa
tang va mai tang.
m
C a u 36: Tet Thanh
•
Traldi:
"
Vao khoang thang ba am lich, c6 mot tiet hau goi la
minh Id the nao?
«
tiet Thanh m i n h . Thanh m i n h (thanh la trong, m i n h la
C a u 34: Vi sao phdi kieng khong mai tang
chet vdo ngay 30 hay mong mot Tet Nguyen
ngiidi
dan?
sang) nghia la trdi vao thdi k y ay mat me, quang dang.
Tuc cua ngifdi T r u n g Quoc, hom ay giai nhan, t a i i\l
dua nhau di tao mo, goi la hoi Dap thanh ( d i m len c6
T r a Idi:
Theo quan niem ciia ngUdi Viet, ngay mung mot Tet
Nguyen dan la ngay khdi dau cho mot nam, ne'u ngay
ay CO dam tang t h i lang se gap dieu khong may man
xanh). O Viet N a m nhieu ndi khong an Tet
Thanh
minh, n h i i n g ciing nhieu ho toe nhan dip ay ma di tao
mo. Tao mo la d i t h a m mo tien nhan, c6 r a m t h i phat
cho ca nam. T h i i niia la 16 dong tho la l i r a t quan trong,
cho quang, dat khuyet t h i dSp cho day..., sau do ve nha
dan lang ma chifa lam l i nay t h i khong ai diidc dpng
lam CO cung gia tien.
cuo'c xeng vao dat.
C a u 35: Tqi sao co cdu
khong hang ngay ram thdng
C a u 37: Tqi sao co Tet Hdn
"Le Phat
quanh
nam
gieng"?
thuc?
T r a Idi:
Theo phong tuc co t r u y e n , ngay mong 3 t h a n g 3
T r a Ic^i:
tlic Tet H a n thiic, ngifdi ta t h i i d n g l a m banh chay,
Tet r a m thang gieng hay con goi la Tet ThUdng
nhat la lam banh t r o i nutdc. Tet nay co x u a t xijf i\i ben
nguyen, ciing c6 k h i goi la Tet Nguyen tieu. Day la tet
T r u n g Quoc, l a m gi6 ong Gi6i TvL Thoi, mot h i e n si co
diidc ngUdi Viet N a m rat coi trong va tien hanh ciing le
cong pho Tan V a n Cong, b i chet chay d n i i i D i e n Sdn.
dang huldng tren ban thd to tien va ban thd Phat.
Ngay nay ngUdi T r u n g Quoc da bo l i tet nay, n h i i n g cl
V6i Phat txt t h i le dang hUdng ngay nay cang mang
y nghia dac biet quan trong, bcii le ngay ram
na6c ta mot so' gia d i n h v i n duy t r i tet nay de cung
thang
gia t i e n nha m i n h mac d i i k h o n g hieu ve ong Gidi Tijf
gieng chinh la ngay via cua Dilc Phat A D i Da. V i vay
Thoi. O t h a n h pho', n h a n ngay nay ngUdi ta ra chd
m6i CO cau: " L i Phat quanh nam khong bang ngay
niua banh t r o i , banh chay cho con chau an n h i i tuc le
thang gieng".
38
ram
t r u y e n thong.
39
3 8 : Tit
Cau
nhtCng
Doan
ngo
(mong
5 thdng
5)
c6
tuc le gi?
hang
to
nguyen
co y nghia
the
ndo
tien?
Tralc^i:
nxidc t a , T e t D o a n ngo dUdc coi t r o n g , xep
thijf
Trung
ddi vdi tha cung
T r a \di:
6
C a u 3 9 : Tet
h a i sau Tet
Nguyen
d a n . V i vay,
vao
cac
cu
t h U d n g n o i " m o n g 5 n g a y t e t " , hoc t r o t e t t h a y , con r e
t e t bo' me vd..., q u a n h n a m c u n g c h i t a p t r u n g vao h a i
le t e t do.
Tet
T r u n g nguyen,
t i i c l a n g a y ram
t h a n g 7, c6
n g u o n goc tu: K i n h V u L a n B o n k e c h u y e n M u c
Kien
L i e n c i i u me, v 6 i n o i d u n g n h U sau:
M u c K i e n L i e n l a de t\l g i o i cua Dt(c P h a t .
Ngai
n h i n t h a u coi a m , t h a y me (ba T h a n h De) b i d o i
T e t D o a n ngo con n h i e u t u c l U u t r u y e n d e n
gay
nay.
den m\ic c h i con da bqc x i i d n g . N g a i v q i b u n g c d m d a n g
S a n g s6m cho t r e a n hoa q u a , r U d u nep, t r i i n g luoc, b o i
me. N h U n g m e N g a i a n k h o n g dUdc, v i cdm t 6 i m i e n g
h o n g h o a n g vao t h o p d a u , vao ngUc, vao ro'n de g i e t s a u
l i e n h o a t h a n h l i i a ( m o t h i n h p h a t d d i a nguc).
bq. T r e e m g i e t s a u bq x o n g con n g o i t r e n g i i i d n g , r o i
K i e n L i e n b a c h P h a t , x i n N g a i cCfu ho. P h a t cho b i e t me
r i i a m a t m u i . c h a n t a y x o n g hkt d a u n h u o m m o n g t a y
o n g t q i n a n g , l o n g h i e u c u a r i e n g o n g c h i i a d u cviu m a
m o n g c h a n , deo c h i n g u sac. E m g a i d e n do t u o i x a u 16
p h a i t r o n g n h d vao oai dilc c h u t a n g m 6 i x o n g .
t a i c u n g c h q n n g a y n a y m a x a u . N g U d i 16n t h i g i e t s a u
n g a y r a m t h a n g 7 l a n g a y T u t i i ( n g a y n g h i ngdi s a u
bo b a n g each uo'ng r i i d u (hoa i t t a m t h a n ddn) hdac a n
d i p a n cU k i e t h a ba t h a n g he c u a t a n g doan), o n g da
r U d u nep. V i la d o a n ngo n e n le c u n g gia t i e n p h a i c u n g
c a u x i n c h u t a n g . Silc m a n h c h u n g u y e n c u a c h i i t a n g
vao g i d ngo ( b u o i t r U a ) . T u c h a i t h u o c m o n g n a m c i i n g
da c a m hoa dUdc v o n g l i n h ba T h a n h De. B a t i n h ngo,
b a t d a u t\X g i d ngo, do l a gid c6 d i i d n g k h i t o t n h a t t r o n g
t a m t h a n h h u 6 n g t h i e n , n e n da t h o a t k h o i h i n h p h a t
ca n a m , l a cay c6 t h u h a i dUdc t r o n g g i d do c6 tac d u n g
q u y d o i . C i i a n g u c mci, b a T h a n h D e c u n g v 6 i cac t o i
chijia b e n h r a t t o t , n h a t l a cac chufng n g o a i c a m ,
p h a m k h a c diidc g i a i t h o a t .
cac
c h i i n g a m h u . N g i f d i t a h a i b a t k y l o a i l a g i c6 s i n t r o n g
vUdn, t r o n g v u n g ,
mien
sao
d u t r a m loai, n h i e u i t
k h o n g ke, n h U : i c h m a u , n g a i c i i u , sa, tu! to, k i n h g i 6 i , l a
Muc
Nhan
T i i do, L e V u L a n trci t h a n h n g a y le Bao h i e u c i i a
con c a i v 6 i c h a me, to t i e n .
Ngiidi Viet
t\i x a xUa
da
sung k i n h
theo
Phat,
t r e , l a biicii, c a m , c h a n h , q u y t , m i t , m u o m , h a n h , t o i ,
t h U d n g t i n r ^ n g horn ay c i i n g l a n g a y x a t o i
gifng, che, 6i, t r a u k h o n g , sai d a t , song ddi, bo
nhan, nghia la ngay ma mqi l i n h h o n da6i am p h i i deu
a n h , sen, v o n g , lac t i e n , n h q noi...
40
cong
dUdc x a t q i . D a n t a n o i : " T h a n g b a y n g a y ram
vong
xa t q i
41
vong n h a n " nen cut t6i ngay ay ngutdi ta deu lam co ban
cung cho ngUdi t h a n da k h u a t , roi lai bay chao, khoai
lang, bong ngo... d cac nga ba, nga t u dUdng de
cac
l i n h hon c6 ddn, cd nhd, nhiJng ma doi dUdc cung
hildng. Phong tuc day long txX hi cua nha Phat nay da
C O tu: k h i ngUdi Viet biet den Phat giao va ton t a i mai
cho den ngay nay.
md dien
ra vdo
figdy ndo?
nhung
V i
Tralofi:
Vang ma tiic la tien bac hoac do vat lam ra khong
phai de sii dung ma de dot. Cac do vat nay lam bang
giay ma de hoa n h i m giii cho ngUdi d "the gi6i ben kia".
Tuc dot vang ma la the hien niem t i n ciaa con ngUdi ve
C a u 40: Vi tri ban thd to tien thildng dqt d ddu?
linh hon va ve the gi6i cua cac l i n h hon. The gi6i ay
difdc tUdng tiidng tifdng tU n h i i the gi6i hien h i i u .
T r a Wv.
No'i tiep vdi k h o n g gian song h i e n t h i i c , gian t h d
hay ban t h d la khong
C a u 41: Tuc dot vdng
gian t h i e n g cua
gia d i n h ,
t h i i d n g difdc dat t a i v i t r i t r u n g tarn, t r a n g t r o n g
n h a t t r o n g ngoi nha. O v i i n g que, ban t h d gia t i e n
bad gid cung dudc dat d gian g i i i a cua nha t r e n . D i e u
Ngiidi ta thifdng noi: "Trdn sao dm udy". L i n h hon cung
C O n h i i n g n h u cku n h i i ngiidi ndi diidng the. O n\i6c ta,
ta thdi H u n g Viidng da c6 tuc chia t a i san cho ngUdi
chet mang theo dxidi dang do vat thUc hoac do vat
tUdng trifng (do t u y tang) ma cac nha khao c6 hoc da
do the h i e n long t h a n h ki'nh cua h a u the do'i v6i cong
t i m thay r a t nhieu trong cac di chi k h a i quat trong
dn s i n h t h a n h , difdng due cua cac bac t i e n n h a n . T u y
quan t a i , mo tang... Nha mo ciia dong bao
n h i e n , hien nay d t h a n h pho', do t h i c6 the bo' t r i ban
Nguyen ciing tiidng tU. Tuc dot vang ma dien ra cl
thd b t r e n t a n g cao n h a t , c6 gia d i n h v i qua chat
nhieu trifdng hdp, nhU dong tho nha, dong mo, dong
hep, k h o n g the c6 mot ban t h d n h u y dudc danh p h a i
ma, cat tien duyen,... nhUng pho bien nhat van la sau
dong chiec ban t h d treo t r e n tUdng, hoac ban t h d to
Tet Nguyen dan va Tet T r u n g nguyen.
t i e n dat t r e n noc t u c6 de bat hiidng, v6i may cai dia
bay do cung. Cho du giau sang hay ngheo hen, ciia
cao nha rong hay chat hep, ban t h d cau k y hay ddn
C a u 42: Tuc
khdc
dot
vdng
md xita
vd nay
d Tay
c6
gi
nhau?
gian t h i ngiidi dan dat V i e t v l n coi do la khong gian
T r a lofi:
t h i e n g , la diem tUa t i n h t h a n de ong ba, to t i e n dong
Phan Ke B i n h da viet ve vang ma xiia trong tang le:
vien, v6 ve an u i cho con chau Mc gap may cung nhU
trong khoang tieu, dai tUdng (tieu tUdng la k y gio dau,
k h i van ban.
dai tiXdng la ky gio het) c6 hai ky dot ma. Ky ma dau goi
42
43
la md bieu, ky ma sau mdi thiJc la md dang cho ngiicfi
th^p hUdng da gay ra bao vu hoa hoan d cac nha dan,
mat dung. Tuc nay l a i hay dot ve t u a n T r u n g nguyen
cxia hang, chd biia... lam 6 nhiem moi triidng, mat my
thang 7, cung nhieu nha dot ve ngay gio d^u va ngay
quan ndi cong cong ma tuc le nay con bien hang t r a m t i
gio het.
dong t h a n h may khoi trong choc lat.
Do ma ngay triidc cung phong phii, n h i i n g hau het
Theo Bo Van hoa. The thao va D u lich: khoang
la do thiet yeu, nhi3ng vat dung hSng ngay, nhU: chan
60.000 t a n vang ma dUdc sii dung trong mot nam va
man, quan ao, non m u , giay dep. mam bat, v.v., cho den
rieng t a i t h a n h pho' Ha Noi da tieu t h u tren 400 t i dong
thang quit con nhai, con meo, con cho...
cho viec dot vang ma.
Con chau hieu thao quan t a m
"do dung" cho
ong ba to tien dang c6 n h u cau d coi am. V6i y nghia
ay t h i h a n h v i dot vang ma d mile do wiia. phai d tU gia
la h a n h v i van hoa t a m l i n h c6 ttf xa xiia ci nhieu dan
C a u 43: NhUng
dieu
gi can
chu y khi
dot
vangmd?
T r a Wv.
toe. Co nha sii cho rSng, nguon goc cua tue le dot vang
Trii6c kia va mot so gia dinh hien nay moi k h i c6 dip
ma mang y nghia nhan van sau sSc va neu de cho t a m
n h i i gio ong ba, cha me, tet ong tao, rSm thang 7...,
m i n h t h a n h t h a n , an v u i t h i do cung la viec c6 the
ngifdi ta l a i dot vang ma cho gia tien va tho cong. Vang
lam. NhUng dang c6 siJ t h a i qua t r o n g hanh v i dot
ma mua ve sau k h i cung xong gia chu dem dot n h i i n g
vang ma k h i e n cho h a n h v i van hoa l a i trci t h a n h p h i
phai kieng:
van hoa.
Mot Id, kieng dot khong het. Sd d i c6 viec kieng ky
Ngay nay, "hang hoa" giii xuong coi am ciing da
nay v i quan niem xUa cho rang, nhufng do vang ma ma
dang, phong phu khong kem la may so v6i hang hoa coi
khong chay het k h i gtfi xuong coi am se bi thiing, rach,
t r a n , khong chi vai do dung thong thiidng, thiet yeu ma
ngua t h i que, h i n h nhan (ke h^u) h i t a n phe. Cho nen
xuat hien nhieu loai vang ma "dat tien, quy gia" nhU:
phai dot cho het va t a n tro phai de nguoi mdi do xuong
t i v i , t u lanh, nha lau, xe hdi, dola M y , . . . gio'ng nhU
song, ho, ao.
that. Dieu do da phan anh siJ bien dong va phat trien
Hai Id, k i e n g k h o n g mua do ma b i rach va k h a n
nhu c^u cua con ngiidi d ca hai the gi6i: dUdng the va
sai. V i neu mua va k h i dot k h o n g nhe tay can t h a n
am phii.
nia bi rach t h i g\l\g cho ong ba to t i e n khong
N h i i n g dvfng tiiSng vang ma lam bang giay ma
khong ton kem tien cua. Khong ke viec dot vang ma,
44
dung dUdc niia va neu k h a n sai to t i e n k h o n g the tiep
'^han diidc.
45
Ba Id, triidc k h i dot vang ma, ngiidi ta chia ra tifng
Hoa thUdng K i m Cudng T\i da tvtng phe phan: " A i noi
CO, moi v i mot c6 sao cho deu nhau va dung doi taong.
thuyet vang ma la cua dao Phat la sai. Nen biet trong
Neu t h i e u se gap dieu bat ldi cho gia chii va con chau
k i n h Nhat Tung con c6 cau: "Dot vang ma giet hai chiing
sau nay.
sinh, v i ta tam nay khong diidc Phat tiep do"".
Bon
Id, triidc va trong k h i dot phai k h a n r a t cu the:
C a u 45: Quy dinh mdi nhat cua Nha nitdc ta
phan nao ciia ai, gom n h i i n g t h i i gi sao cho dung do'i
tUdng. Neu khong khan t h i gia tien, tho cong, tho dia
doi vdi tuc dot vang ma nhU
khong ve dUdc de hUcing loc t r e n ban thd va nhan "hang
T r a ldi:
hoa t\i coi dUdng giii den". Dieu nay se d i n den t a i hoa
cho gia chu.
D i nhien den nay, tuc dot vang ma cung da thay doi
nhieu phan anh n h u cau t a m l i n h cua con ngUdi dUdng
dai. V i du: "Hang hoa coi am hien nay da dang va
phong p h u hdn trii6c r a t nhieu va viec k h a n cung cung
Ngay 12-7-2010, Chinh phii ban hanh N g h i d i n h so
75/2010/ND-CP "Quy dinh xijf phat v i pham hanh chinh
trong hoat dong van hoa", trong do Dieu 18 quy d i n h :
1. Phat canh cao hoac phat tien ti[ 500.000 dong den
1.000.000 dong do'i vdi mot trong cac hanh v i sau:
... c) Dot do md tai ncfi to chiic le hoi, di tick lick s t ? -
gian tien hdn"\
van hod, ndi cong cqng
C a u 44: Thai do cua Phat gido doi vdi tuc dot
vang ma nhii the nao?
Tra
Wi:
the'ndo?
khdc.
Trong Dieu 18, Quy dinh ve nhiing dieu dang
vien
khong duac Idm, Dang ta chi ro: dang vien khong difdc:
"me t i n , hoat dong me t i n (dot do ma, hanh nghe dong
Viec dot vang ma thvtdng diidc tien hanh pho bien
cot, thay ciing, thay boi). Lap den, mieu, ndi thd i\i cua
cung vdi le V u L a n r4m thang 7 lam cho ngiidi ta c6
cac ton giao t r a i phep; ung ho hoac t h a m gia ton giao
cam giac do la mot phan cua l i V u L a n nha Phat. Rat
ba't hdp phap; t h a m gia cac to chile do ton giao lap ra
nhieu ngUdi c6 quan niem nhif vay, nhung thUc ra tuc
chUa dUdc cap c6 t h a m quyen cho phep. L d i dung t i n
dot vang ma hoan toan khong xuat phat tijf dao Phat.
ngiidng de true ldi"\
1. Nguyen Q u a n g K h a i : Phong tuc tap qudn cua ngUdi Viet Tap
tuc vd kieng ky, Nxb. L a o dong - X a hoi, H a Noi, 2006,
tr.l74.
46
1
1. D a n g Cong s a n V i e t N a m : Quy dinh vi nhUng dieu
dang
Mn khong dMc lam, Sdd, t r . l 2 .
47
N h i i vay, dot vang ma mot each t h a i qua d n h i i n g
na'u niidng v i sd ue tap. Khong dUde nem, an bo'c, an
ndi dien ra le hoi, d i t i c h lich sii, ndi cong cong t h i
vung do Cling triidc k h i khan vai to tien. Hoa dang l i
c h i n h thiic h i nghiem cam. T u y n h i e n , neu dot vang
cung phai tuyet doi t i n h khie't, khong diidc ngiii trUcfc
ma t a i t u gia mot each gian d i , hdp l y (chiec ao, cai
k h i Cling, khong bay hoa nhai tren ban thd, do la t h i i
quan, doi giay, chiec non...) nhif mot thong diep the
hoa bieu hien eua sii l i n g Id.
hien long h i e u thao va quan t a m t d i to t i e n ci "the gidi
ben k i a " cua h a u the, t h i l a i nen coi n h u n h u cau van
C a u 48: Vi sao phai kieng ky mot so do ciing?
T r a lofi:
hoa t a m l i n h t r u y e n thong kho cam doan diide.
Scl d i kieng ky mot so do thd ciing n h i i t r e n la xuat
C a u 46: Co nhiing
gia
dieu gi cam ky_ d ban
thd
phat t i i quan niem cua ngUdi ddi xiJa. V i con cho la
tien?
loai vat an n h i i n g do ue tap, hien nay d v i i n g que
T r a Idi:
nhieu ndi van lam c6 t h i t cho, n h i i n g dat len ban t h d
NgUdi xUa kieng n h i n thang vao ban thd, nen mot so'
t h i khong the ma phai thay bang t h i t ga hay t h u Idn.
gia dinh tren ban thd gia tien c6 y mon de che phia
Con kieng t h i t meo, v i day la loai vat gSn v6i eon
trifdc, kieng ke giiidng ngu gian gii3a doi dien v6i ban
ngiidi va la ban cua nha nong k h i diet chuot. V i vay,
thd, kieng khong de n h i i n g do gia dung, non mu, quan
khong ai nd giet ngiidi ban t r u n g t h a n h de ciing cac eu
ao eua gia d i n h len ban thd va luon giii cho ban thd va
t h a n h do nham. Loai eua, o'c deu la giong song du6i
do thd sach se.
nii6e, trong b i i n lay, bi coi la mon an khong t i n h khie't.
Con b i i n ciing tu: gao ma lam ra, n h i i n g l a i do che bien
C a u 47: Nhiing dieu gi kieng ky khi bay cd thd
ciing gia
tien?
triie tiep bang ban tay con ngiidi. Va v i vay eiing h i coi
la mon an khong t i n h khie't.
I
Sci di khong ciing ngo, ke va khoai lang, v i ehuyen
T r a Idi:
la: triide k i a ngiidi T r u n g Quoc cam mang sang nUde ta
Thd cung to tien dien ra nhieu ngay trong nam,
ba loai do. N h i i n g ve sau, eo mot v i quan di sii T r u n g
nhUng CO mot so' kieng ky nhif: khong eiing t h i t cho,
Quoc mang diidc ngo, ke va khoai lang bang each giSi'u
t h i t meo, do den, eua, oc, bun... Gao de eiing eiing phai
vao "ch6 k i n " ngo va ke, con day khoai lang t h i v i quan
la gao thdm ngon, khong ciing ngo, ke va khoai lang.
Co ban ciing kieng khong de phu n i i "khong sach"
48
quan quanh m i n h lam that liing.
49
Nhflng t h i i tren bi coi la khong t i n h khiet, nen
khong diidc phep thd ciing to tien.
C a u 49: Tqi sao tren ban thd gia tien
den hom nay ban thd vong l a i kha pho bien. V i chuyen
thudng
bai tri nhvCng do thd la so chdn ma cam hilOng Id
sole'?
di dich cif theo ke hoach va t u do; k h i c6 sU xao tron
dan c\i ra t h a n h pho', vao Nam ra B i c t i m ke sinh nhai,
k h i C O sU dieu dong can bo, cong nhan, vien chtlc di
cong tac tif vung nay den vung khac roi sinh cd lap
T r a lofi:
Ngiidi Viet quan niem n h i i n g so' 3, 5, 7 la nhflng so'
le thuoc ve so' difdng, so' c h i n la so' am. NgUdi ci ndi
difdng the sii dung so' dUdng. Chang han: xay nha t h i
xay 3 gian, 5 gian, xay bac t h i tam cap (3 bac), th&p
hUdng t h i thap sole.
Con so' c h i n la so' am tifdng trifng cho am the nen ta
b i t gap bo'cue dang do'i (so'chin, do'i xiing) tren ban thd
gia tien, nhif: den thd mot doi, lo hoa mot doi ci h a i ben
ban thd, hac m6t doi...
C a u 50: Tai sao c6 ban thd vpng?
Tra
va tam thdi, chua thanh phong tuc pho bien. N h u n g
m:
Ban thd vong la ban thd ap dung cho nhflng ngifdi
eon chau so'ng ly tan, xa que, biet x i l . . . nhUng tam
nguyen l a i luon hi(6ng vong ve que hifdng xvL sd, nen
nghiep t a i vung mdi den.
Trifdc k i a , ban t h d vong ong ba, cha me chi dUdc
tap t r u n g t r o n g trUdng hdp so'ng xa que. N h f i n g ngUdi
con
thiJt,
bat ctf giau ngheo, sang hen the nao, neu ci
gin canh ciia t r u 6 n g t r e n dat to p h u lUu l a i , t h i den
ngay gio, ngay tet, con thU p h a i c6 phan siJ hoac gop
l i , hoac dUa l i den nha t h d hay nha con t r i f d n g l a m
l i , cho du ciia trifcing chi thuoc hang chau, t h i c h i i
hoac ong chii van p h a i t h d cung ong ba t a i nha ciia
trUcing. Do do khong c6 le lap ban t h d vong doi v6i
ciia t h i i ngay ci que nha. Neu ciia trifcing k h u y e t hoac
xa que, t h i ngifdi cdn t h i i h a i the t r u d n g dUdc lap ban
thd c h i n h , con ban t h d d nha ngifdi anh ca ci xa que
lai la ban t h d vong.
Nhifng ngay nay, ci nhieu vung que, con t h i i ciing c6
ban thd de ciing vai to tien.
lap ban thd cha me, ong ba, to tien n h i m hUdng khoi
trong nhflng ngay gio, tet.
Ngay xifa, v6i nen k i n h te nong nghiep t i i cung, t i i
C a u 51: Tren ban thd gia tien bdi tri nhitng
thd cung gi?
do
cap, ngUdi nong dan suo't ddi g i n bo v6i que cha, dat to,
T r a Ic^i:
chuyen cif sang lang ben canh cung da goi la biet quan,
B a n t h d to t i e n b a i t r i k h o n g gio'ng n h a u ci moi
ly hUdng, v i vay ban thd vong chi la hien tUdng ca biet
gia d i n h , n h i f n g t h o n g t h i f d n g t r e n ban t h d c6 the eo
50
51