Sơ đồ hóa kiến thức với sự hỗ trợ của một số phần mềm trong dạy học lịch sử thế giới cận đại lớp 10 trung học phổ thông

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC

ĐỖ THỊ HẰNG

SƠ ĐỒ HÓA KIẾN THỨC VỚI SỰ HỖ TRỢ CỦA MỘT SỐ
PHẦN MỀM TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ THẾ GIỚI CẬN ĐẠI
LỚP 10 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG (CHƯƠNG TRÌNH CHUẦN)

Chuyên ngành: LÝ LUẬN VÀ PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC
(BỘ MÔN LỊCH SỬ)
Mã số: 60.14.01.11

LUẬN VĂN THẠC SĨ SƯ PHẠM LỊCH SỬ

Người hướng dẫn khoa học: TS. NGUYỄN VĂN NINH

HÀ NỘI - 2014


Lời cảm ơn
Với tình cảm chân thành, tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn và sự kính trọng
tới Ban Giám Hiệu, cùng các thầy, cô và cán bộ các Phòng - Ban Trường Đại
Học Giáo Dục - Đại học Quốc Gia Hà Nội đã nhiệt tình giảng dạy và tạo điều
kiện cho tác giả trong quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành đề tài nghiên
cứu của mình.
Đặc biệt, tác giả xin gửi lời cảm ơn sâu sắc tới TS. Nguyễn Văn Ninh, người
đã trực tiếp hướng dẫn khoa học và tận tình giúp đỡ tác giả trong suốt quá trình
học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn.
Tác giả xin cũng xin gửi lời cảm ơn chân thành tới Ban Giám hiệu, các
Thầy giáo, Cô giáo và các em học sinh trường Trung học phổ thông Đan

Phượng (Hà Nội) đã giúp đỡ, tạo điều kiện thuận lợi để tác giả hoàn thành
bản luận văn này.
Lời cảm ơn chân thành của tác giả cũng xin được dành cho gia đình, người
thân và các học viên lớp Lý luận và phương pháp dạy học môn Lịch sử K8- Đại
học Giáo dục trong suốt thời gian qua đã cổ vũ, động viên và đóng góp ý kiến.
Mặc dù đã có nhiều cố gắng song luận văn không tránh khỏi thiếu sót, tác
giả mong nhận được sự đóng góp ý kiến từ các thầy, cô, các bạn đồng nghiệp và
những người quan tâm để luận văn được hoàn thiện hơn.
Xin chân thành cảm ơn!

Hà Nội, tháng 11 năm 2014
Tác giả

Đỗ Thị Hằng


DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

Chữ viết tắt

Viết đầy đủ

CMTS

Cách mạng tư sản

CNTB

Chủ nghĩa tư bản

CNTT

Công nghệ thông tin

CNXH

Chủ nghĩa xã hội

GV

Giáo viên

HS

Học sinh

NXB ĐHSPHN

Nhà xuất bản Đại học Sư phạm Hà Nội

PGS

Phó giáo sư

PMDH

Phần mềm dạy học

SGK

Sách giáo khoa

THPT

Trung học phổ thông

TS

Tiến sĩ


MỤC LỤC
Trang
Lời cảm ơn ................................................................................................ i
Danh mục viết tắt ......................................................................................... ii
Mục lục ........................................................................................................iii
Danh mục các bảng ...................................................................................... v
Danh mục các hình.......................................................................................vi
MỞ ĐẦU..................................................................................................... 1
Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA SƠ ĐỒ HÓA

7

KIẾN THỨC VỚI SỰ HỖ TRỢ CỦA MỘT SỐ PHẦN MỀM TRONG
DẠY HỌC LỊCH SỬ Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG..........
1.1. Lịch sử nghiên cứu ............................................................................... 7
1.1.1.Tài liệu nước ngoài đề cập đến phương tiện, đồ dùng trực quan
7
trong dạy học nói chung và dạy học lịch sử nói riêng ................................
1.1.2. Tài liệu trong nước đề cập đến phương tiện, đồ dùng trực quan

trong dạy học nói chung và dạy học lịch sử nói riêng ................................
1.2. Cơ sở lý luận ..................................................................................13
1.2.1. Các khái niệm cơ bản ................................................................ 13
1.2.2. Cơ sở xuất phát của vấn đề ................................................................ 17
1.2.3. Vai trò, ý nghĩa của việc sử dụng sơ đồ kiến thức trong dạy học lịch
sử ở trường THPT với sự hỗ trợ của một số phần mềm trong dạy học.................22
1.2.4. Một số vấn đề đặt ra trong việc sử dụng sơ đồ hóa kiến thức có sự
hỗ trợ của một số phần mềm dạy học trong dạy học Lịch sử ở
trường phổ thông .........................................................................................33
1.3. Thực trạng sử dụng sơ đồ hóa kiến thức có sự hỗ trợ của một số
phần mềm dạy học trong dạy học môn Lịch Sử ở trường phổ thông.............37
1.3.1. Thực trạng việc giáo viên sử dụng sơ đồ hóa kiến thức có sự hỗ trợ
của một số phần mềm dạy học trong giảng dạy môn Lịch Sử ở
trường phổ thông .......................................................................................37

9


1.3.2. Thực trạng học sinh được tiếp cận với phương pháp sơ đồ hóa
kiến thức có sự hỗ trợ của một số phần mềm dạy học trong học tập
môn Lịch sử ở trường phổ thông ................................................................ 43
Chương 2: XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG SƠ ĐỒ HÓA KIẾN THỨC
VỚI SỰ HỖ TRỢ CỦA MỘT SỐ PHẦN MỀM TRONG DẠY HỌC
LỊCH SỬ THẾ GIỚI CẬN ĐẠI LỚP 10 TRUNG HỌC PHỔ
THÔNG (CHƯƠNG TRÌNH CHUẨN) ...................................................48
2.1. Vị trí, mục tiêu, nội dung kiến thức cơ bản phần lịch sử thế giới
Cận đại lớp 10 THPT (chương trình chuẩn) .................................................48
2.1.1. Vị trí của khóa trình ...........................................................................48
2.1.2. Mục tiêu của khóa trình ......................................................................49
2.1.3. Nội dung cơ bản của phần Lịch sử thế giới Cận đại lớp 10

THPT(chương trình chuẩn) ..........................................................................51
2.2. Một số biện pháp xây dựng sơ đồ hóa kiến thức trong dạy học Lịch
sử ở trường phổ thông với sự hỗ trợ của một số phần mềm dạy học ............55
2.2.1. Các bước tạo sơ đồ trên phần mềm PowerPoint………………….
55
2.2.2. Các bước tạo sơ đồ trên phần mềm Mindmap.....................................56
2.3. Sử dụng sơ đồ hóa kiến thức với sự hỗ trợ của một số phần mềm dạy học
trong dạy học Lịch sử thế giới Cận đại lớp 10 THPT (chương trình chuẩn) ..............58
2.3.1. Sơ đồ hóa kiến thức trong dạy - học kiến thức mới.............................59
2.3.2. Sơ đồ hóa kiến thức trong củng cố, ôn tập ..........................................73
2.3.3. Sơ đồ hóa kiến thức trong kiểm tra, đánh giá .....................................78
2.4. Thực nghiệm sư phạm ...........................................................................84
2.4.1. Mục đích thực nghiệm........................................................................84
2.4.2. Đối tượng và địa bàn thực nghiệm......................................................85
2.4.3. Nội dung và phương pháp thực nghiệm ..............................................85
2.4.4. Kết quả thực nghiệm...........................................................................86
KẾT LUẬN................................................................................................ 88
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................................91
PHỤ LỤC................................................................................................ 95


DANH MỤC CÁC BẢNG
Trang
Bảng 1.1: Kết quả điều tra về các phương pháp giáo viên thường sử dụng

39

Bảng 1.2: Tổng hợp kết quả điều tra giáo viên ......... ……………………….0 4
Bảng 1.3: Điều tra thực trạng học lịch sử của học sinh hiện nay thông
qua sơ đồ hóa kiến thức................................................................................43

Bảng 1.4: Bảng tổng hợp kết quả điều tra học sinh ......................................44
Bảng 2.1: Kết quả nhận xét giờ học của học sinh……………………..
Bảng 2.2: Kết quả kiểm tra 10 phút ..............................................................86

86


DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ, SƠ ĐỒ
Trang
Hình 2.1: Màn hình PowerPoint………………… . ……………………
Hình 2.2: Giao diện phần mềm Edraw mindmap khi đã khởi động... …
Hình 2.3: Sơ đồ nước tiền đề nước Anh trước cách mạng.. ……………

55
57
60

Hình 2.4: Sơ đồ các chính sách của thực dân Anh đối với Bắc Mĩ……

62

Hình 2.5: Sơ đồ cơ cấu bộ máy nhà nước Mỹ theo Hiến Pháp 1787 . …

63

Hình 2.6: Sơ đồ về tiền đề tư tưởng nước Pháp trước cách mạng ..……

64

Hình 2.7: Sơ đồ các chính sách dưới nền chuyên chính Gia-cô-banh …

65

Hình 2.8: Sơ đồ minh họa về con người, sự nghiệp của Ănghen....……

66

Hình 2.9: Sơ đồ khuyết về nguyên nhân bùng nổ chiến tranh giành độc
lập ở Bắc Mĩ…………………….………………………………… Hình

67

2.10: Sơ đồ về nguyên nhân bùng nổ chiến tranh giành độc lập ở
Bắc Mĩ…………………………. ………………………………………
Hình 2.11: Sơ đồ khuyết thiếu về Tuyên ngôn độc lập của 13 thuộc
địa Bắc Mĩ…………………………………………………...…………
Hình 2.12 Sơ đồ Tuyên ngôn độc lập của 13 thuộc địa Bắc Mĩ… ……

67
68
69

Hình 2.13: Sơ đồ xã hội Pháp trước cách mạng 1789………….………
Hình 2.14: Sơ đồ xã hội Pháp trước cách mạng 1789………….………

70
70

Hình 2.15: Biểu đồ thu nhập của nông dân Pháp trước cách mạng và
bức tranh biếm họa người nông dân Pháp trước cách mạng……… .. …

71

Hình 2.16: Hình ảnh buôn bán của thương nhân Pháp và sự phát triển
công nghiệp của Pháp trước cách mạng……………………..………… Hình

72

2.17: Sơ đồ tình hình nước Pháp trước cách mạng 1789… ...…… Hình
2.18: Sơ đồ tình hình nước Pháp trước cách mạng và tổng kết

72

nguyên nhân cách mạng Pháp………………………………… .………

74
74

Hình 2.19: Sơ đồ củng cố tính chất của cách mạng tư sản Anh…..……
Hình 2.20: Sơ đồ chiến tranh giành độc lập của các thuộc địa Anh ở
Hình 2.21: Sơ đồ về khái niệm CMTS………………………………… Hình

75
76

2.22: Sơ đồ tổng quan các cuộc CMTS Anh, Bắc Mĩ và Pháp… . Hình

76

2.23: Sơ đồ tổng kết về kiến thức của CMCN Anh…… ...………

77

Bắc Mĩ…………………………………………………………… .... …


Hình 2.24: Sơ đồ về sự phát triển không đều của các nước đế quốc
cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX…………………… ...... ……………… Hình
2.25: Sô đồ trống về diễn biến CMTS Anh………………………
Hình 2.26: Sơ đồ khuyết thiếu về tiền đề của CMTS Pháp……………
Hình 2.27: Sơ đồ khái niệm CMTS…………………………………… Hình
2.28: Biểu đồ so sánh điểm kiểm tra của lớp đối chứng và lớp thực
nghiệm……………………………………………………………

78
79
81
84
86


MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Trong thời đại toàn cầu hóa, khối lượng tri thức khoa học được khám phá ra
ngày một tăng như vũ bão. Trong sự phát triển chung đó, thì kiến thức lịch sử có gia
tốc tăng rất lớn. Sự gia tăng khối lượng tri thức, sự đổi mới khoa học lịch sử tất yếu đòi
hỏi sự đổi mới về phương pháp dạy học, đào tạo thế hệ trẻ.
Xuất phát từ yêu cầu thực tiễn, Đảng và Nhà nước ta đã và đang đổi mới toàn
diện về giáo dục ở các cấp học trong đó có THPT nhằm nâng cao chất lượng,
hiệu quả đào tạo. Sự đổi mới này liên quan đến nhiều lĩnh vực như đổi mới mục

tiêu, nội dung, phương pháp, hình thức tổ chức dạy học và kiểm tra đánh giá.
Trong đó, đổi mới phương pháp được đặt lên hàng đầu. Luật giáo dục điều 28.2
ghi rõ: "Phương pháp giáo dục phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự giác,
chủ động sáng tạo của học sinh; phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn
học, bồi dưỡng phương pháp tự học, rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vào
thực tiễn, tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học
sinh". Có thể nói, cốt lõi của đổi mới dạy và học là hướng tới hoạt động học tập
chủ động, chống lại thói quen học tập thụ động. Vì vậy, phương pháp dạy học
tích cực ngày càng được chú trọng và trở nên phổ biến.
Tuy nhiên, trong thực tiễn để tổ chức được hoạt động học tập cho học sinh
theo hướng tích cực, người dạy cần có công cụ, phương tiện như câu hỏi, bài
tập, tình huống có vấn đề, phiếu học tập, sơ đồ hóa kiến thức, phương tiện
trực quan…Trong đó sơ đồ hóa kiến thức có ưu điểm rất lớn như kích thích
hứng thú của học sinh trong quá trình tiếp thu kiến thức, tạo động lực thúc đẩy
học sinh tích cực tham gia các hoạt động do giáo viên tổ chức. Từ đó, bài học
trở nên sinh động hơn, giáo viên sẽ phát huy tính chủ động tích cực của học
sinh, nâng cao chất lượng dạy học môn Lịch sử ở trường THPT.
Trong những năm học vừa qua, dạy học theo hướng tích cực hóa hoạt động
của học sinh đã được tăng cường áp dụng để đáp ứng với cấu trúc sách giáo
khoa theo chương trình đổi mới, đặc biệt là ở bậc THPT. Mỗi giáo viên phải

1


tự tìm ra một phương pháp dạy học tích cực phù hợp với môn học và đối
tượng học sinh cụ thể của mình. Quan điểm dạy học tích cực chi phối đến toàn
bộ tiến trình dạy học: từ việc xây dựng mục tiêu, nội dung đến lựa chọn cách
thức tổ chức dạy học. Người học phải nâng cao được năng lực tự học, tự
nghiên cứu, tự phát triển và có khả năng đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của
giáo viên và của xã hội.

Bên cạnh đó, CNTT ngày nay đang diễn ra rất nhanh và mạnh đặc biệt trong
lĩnh vực giáo dục nó đang ngày càng chứng tỏ ưu thế của mình, nó
đang trở thành một phương tiện phổ biến trong quá trình dạy học. Đối với môn
Lịch sử, việc thiết kế các dạng sơ đồ với sự trợ giúp của công nghệ thông tin
tạo thêm tính sinh động, hình ảnh giúp học sinh hào hứng, hứng thú khi học tập
và có thể sẽ yêu thích môn học hơn. Đây cũng chính là một yếu tố góp phần
nâng cao chất lượng hiệu quả giờ lên lớp, nâng cao hiệu quả dạy
học như tinh thần đổi mới của giáo dục. Thêm vào đó, do đặc trưng của môn
Lịch sử, học sinh không thể trực tiếp tri giác được các sự kiện, hiện tượng lịch
sử đã xảy ra, không thể tái hiện lịch sử trong phòng thí nghiệm nên việc sử dụng sơ
đồ hóa kiến thức có sự hỗ trợ của công nghệ thông tin trong dạy học là một
điều rất cần thiết.
Trong chương trình THPT, nội dung kiến thức phần Lịch sử thế giới Cận
đại lớp 10 (chương trình chuẩn) là tương đối nhiều, khó, phức tạp, đòi hỏi
tính khái quát cao mà số tiết trên lớp thì không nhiều. Vì vậy, cải tiến phương
pháp dạy học là việc làm hết sức cần thiết và đó cũng là thách thức mới đối
với cả giáo viên và học sinh vì chúng ta đã quen với phương pháp truyền
thống "giáo viên là trung tâm", học sinh thụ động ghi chép dù không hiểu
không thích thú gì.
Tuy nhiên, việc đổi mới phương pháp dạy học đòi hỏi cố gắng của cả giáo
viên, học sinh và nhà quản lí. Nhưng có lẽ, nhân tố quan trọng nhất chính là
giáo viên, những người trực tiếp thể hiện tinh thần đổi mới nói trong từng tiết
học. Vì vậy, việc lựa chọn phương pháp dạy học cho phù hợp với

2


nội dung của từng bài dạy và phù hợp với từng đối tượng học sinh cụ thể là
một vấn đề hết sức cần thiết.
Xuất phát từ các vấn đề trên, nhằm phát huy tính tích cực chủ động của học

sinh, góp phần nâng cao hiệu quả giờ dạy, tôi đã lựa chọn hướng nghiên cứu đề tài:
"Sơ đồ hóa kiến thức với sự hỗ trợ của một số phần mềm trong dạy học
Lịch sử thế giới Cận đại lớp 10 Trung học phổ thông (chương trình chuẩn)"
2. Mục đích nghiên cứu
Trên cơ sở nghiên cứu lý luận dạy học nói chung, lý luận dạy học lịch sử
nói riêng trong đó cơ bản là lý luận về phương pháp trực quan, lý luận về một
số phần mềm dạy học kết hợp với nghiên cứu chương trình sách giáo khoa
Lịch sử lớp 10 THPT (chương trình chuẩn). Trên cơ sở đi sâu vào tìm hiểu
vai trò, ý nghĩa của sơ đồ có sự hỗ trợ của một số phần mềm dạy học, đề xuất
phương pháp xây dựng và sử dụng sơ đồ có sự hỗ trợ của một số phần mềm
dạy học nhằm nâng cao chất lượng dạy học và phát triển tư duy học sinh phần
Lịch sử thế giới Cận đại lớp 10 THPT, đồng thời tiến hành thực nghiệm để
kiểm tra tính khả thi của sơ đồ trong dạy học Lịch sử.
3. Nhiệm vụ nghiên cứu
Nghiên cứu lí thuyết nhận thức trong dạy học, các kĩ thuật dạy học hiện đại.
Nghiên cứu cơ sở lý luận của phương pháp dạy học bằng sơ đồ hóa kiến
thức có sự hỗ trợ của một số phần mềm dạy học, từ đó vận dụng vào giảng
dạy phần Lịch sử thế giới Cận đại lớp 10 THPT.
Nghiên cứu thực trạng của việc dạy học phần Lịch sử thế giới Cận đại lớp 10
THPT, từ đó rút ra kinh nghiệm và đề xuất giáo án giảng dạy theo phương pháp
dạy học bằng sơ đồ hóa kiến thức có sự hỗ trợ của một số phần mềm dạy học một
cách hợp lý.
Tiến hành thực nghiệm sư phạm để so sánh, đánh giá phương pháp dạy học
mới với các phương pháp trước.
4. Khách thể và đối tượng nghiên cứu
4.1. Khách thể nghiên cứu: là quá trình dạy học phần Lịch sử thế giới Cận
đại lớp 10 ở trường THPT.
3

4.2. Đối tượng nghiên cứu: là phương pháp dạy học môn Lịch sử lớp 10
THPT phần Lịch sử thế giới Cận đại bằng sơ đồ hóa kiến thức với sự hỗ trợ của
một số phần mềm dạy học.
5. Vấn đề nghiên cứu
Sử dụng sơ đồ hóa kiến thức với sự hỗ trợ của một số phần mềm dạy học
có góp phần phát huy tính chủ động tích cực của học sinh, nâng cao chất
lượng dạy học môn Lịch sử ở trường THPT không? Nếu dùng được thì cần
phải làm thế nào đối với học sinh lớp10?
6. Giả thuyết khoa học
Trong quá trình dạy học lịch sử nếu giáo viên tiến hành sử dụng sơ đồ hóa
kiến thức trong dạy học lịch sử với sự hỗ trợ của phần mềm dạy học theo
những biện pháp luận văn nghiên cứu và đề xuất sẽ góp phần phát huy tính
chủ động tích cực của học sinh, nâng cao chất lượng dạy học môn Lịch sử ở
trường THPT.
7. Phạm vi nghiên cứu
Về nội dung: đề tài tập trung nghiên cứu phương pháp dạy học môn Lịch
sử bằng sơ đồ hóa kiến thức với sự hỗ trợ của một số phần mềm dạy học đối với
lớp 10 THPT phần Lịch sử thế giới Cận đại.
Về hình thức tổ chức dạy học: tập trung vào bài học nội khóa.
Giới hạn phần mềm: Trong hai phần mềm: Powerpoint, Mindmap.
Về phạm vi điều tra, khảo sát thực trạng và thực nghiệm: tiến hành tại lớp
10 trên 3 trường THPT thuộc địa bàn huyện Đan Phượng gồm: THPT Đan
Phượng, THPT Hồng Thái, THPT Tân Lập.
8. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài
8.1. Ý nghĩa khoa học: Chỉ ra được những thành công và mặt hạn chế khi sử
dụng phương pháp dạy học bằng sơ đồ hóa kiến thức với sự hỗ trợ của một số
phần mềm dạy học.

4

8.2. Ý nghĩa thực tiễn: Kết quả nghiên cứu có thể áp dụng cho các trường
THPT trên toàn quốc.
9. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu
9.1. Phương pháp luận
Cơ sở phương pháp luận của đề tài là quan điểm của chủ nghĩa Mác-Lênin về
giáo dục và nhận thức, tư tưởng Hồ Chí Minh và các đường lối chỉ đạo của
Đảng và nhà nước về công tác giáo dục lịch sử, đào tạo thế hệ trẻ. Ngoài ra, đề
tài còn dựa vào quan điểm dạy học của Giáo dục học, tâm lý học và lý luận
dạy học môn Lịch sử…
9.2. Phương pháp nghiên cứu
Luận văn sử dụng một số phương pháp nghiên cứu sau:
Nhóm phương pháp nghiên cứu lý luận: phân tích, tổng hợp tài liệu sách
báo, tạp chí, internet… về tâm lý học, giáo dục học, phương pháp dạy học lịch sử;
phân tích nội dung chương trình, SGK lớp 10 và các tài liệu phục vụ cho dạy
học phần Lịch sử thế giới Cận đại lớp 10 (chương trình chuẩn). Nghiên cứu
việc ứng dụng các phần mềm dạy học vào việc xây dựng và sử dụng sơ
đồ hóa kiến thức trong dạy học môn Lịch sử cho học sinh ở trường THPT.
Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn: quan sát, dự giờ, trao đổi với giáo
viên, học sinh, điều tra xã hội học để đánh giá về thực trạng sử dụng sơ đồ nói
chung và việc sơ đồ hóa kiến thức với sự hỗ trợ của phần mềm dạy học trong dạy
học lịch sử ở trường THPT.
Nhóm phương pháp xử lý thông tin: Thực nghiệm sư phạm nhằm kiểm tra,
đối chứng kết quả nghiên cứu của luận văn, đánh giá tính khả thi của việc sơ đồ
hóa kiến thức trong dạy học lịch sử với sự hỗ trợ của phần mềm dạy học nhằm
phát huy tính chủ động tích cực của học sinh, nâng cao chất lượng dạy học
môn Lịch Sử ở trường THPT.

5

10. Cấu trúc của luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo, phụ lục, nội dung chính
luận văn được trình bày trong 2 chương:
Chương 1. Cơ sở lý luận và thực tiễn của việc sơ đồ hóa kiến thức trong dạy
học Lịch sử ở trường trung học phổ thông với sự hỗ trợ của một số phần mềm
dạy học.
Chương 2. Xây dựng và sử dụng sơ đồ hóa kiến thức với sự hỗ trợ của một
số phần mềm trong dạy học Lịch sử thế giới Cận đại lớp 10 trung học phổ
thông (chương trình chuẩn).

6


CHƯƠNG 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA SƠ ĐỒ HÓA
KIẾN THỨC VỚI SỰ HỖ TRỢ CỦA MỘT SỐ PHẦN MỀM TRONG
DẠY HỌC LỊCH SỬ Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG
1.1. Lịch sử nghiên cứu
Sơ đồ hóa kiến thức trong dạy học không phải là mới, mà từ lâu đã được
các nhà nghiên cứu giáo dục nói chung, các nhà nghiên cứu lịch sử nói riêng ở
trong nước và ngoài nước quan tâm nghiên cứu. Đặc biệt, trong những năm gần
đây việc ứng dụng công nghệ thông tin trong việc sơ đồ hóa kiến thức trong
dạy học nói chung và dạy học lịch sử nói riêng được chú ý, được nhiều nhà
nghiên cứu giáo dục và lịch sử quan tâm nghiên cứu và ứng dụng trong giảng
dạy nhằm phát huy tính tích cực chủ động, gây hứng thú và phát triển tư
duy của học sinh.
1.1.1.Tài liệu nước ngoài đề cập đến phương tiện, đồ dùng trực quan trong
dạy học nói chung và dạy học lịch sử nói riêng
Về tài liệu giáo dục học: Trong cuốn "Phát huy tính tích cực, độc lập của

học sinh như thế nào" (Nxb Giáo dục Hà Nội, 1970), của I.F.Kharlamop tác giả
cũng đã khẳng định dạy học là quá trình lĩnh hội một cách vững chắc kiến thức
của học sinh, việc nhận thức của học sinh không phải là do giáo viên mà học
sinh chỉ thực sự nắm vững cái mà chính bản thân giành được bằng chính lao
động của mình. Đồng thời, tác giả cũng khẳng định vai trò của việc sử dụng đồ
dùng trực quan trong dạy học lịch sử ở trường phổ thông không những làm
cho quá trình học tập thêm sinh động mà nó còn kích thích sự phát triển tư duy
của học sinh.
Trong cuốn "Những cơ sở của lí luận dạy học"của B.P.Êxipôp (Nxb Giáo
dục, Hà Nội, 1971) cuốn "Giáo dục học" của T.A.Ilina (tập 1, Nxb Giáo Dục,
Hà Nội, 1973), cuốn Lý luận dạy học của nhà trường phổ thông" của
M.A.Đianilốp và M.N.Xcatkin (Nxb Giáo dục, Hà Nội, 1980) cuốn "Giáo dục

7


học" của Savin (Nxb Giáo dục, Hà Nội, 1983)... các tác giả đã đề cập khá chi
tiết đến bài học, cấu trúc của bài học và đặc biệt nhấn mạnh đến vai trò, ý
nghĩa của việc sử dụng đồ dùng trực quan trong dạy học. Phương pháp trực
quan được xem là phương pháp có hiệu quả trong việc phát huy tính tích cực
học tập của học sinh, là cơ sở để học sinh khắc sâu, ghi nhớ kiến thức, hiểu bản
chất vấn đề và hình thành khái niệm.
Tài liệu giáo dục lịch sử: Trong các cuốn "Nguyên tắc trực quan trong
giảng dạy lịch sử"của NikiPhôrôp (Nxb Giáo dục, Matxcơva, 1964); cuốn
"Phương pháp giảng dạy lịch sử ở trường phổ thông" của Vaghin (tập 2, Nxb
Giáo dục, Matxcơva, 1972); đã nêu lên vai trò, ý nghĩa của đồ dùng trực quan
trong đó có sơ đồ trong quá trình dạy học lịch sử. Hay trong các cuốn
"Phương pháp và kỹ thuật lên lớp trong trường phổ thông" (tập 1, 2, Nxb
Giáo dục, 1978) của I.A Cốplep N.M; cuốn "Nâng cao hiệu quả bài học lịch
sử" của Gara P.V (Nxb Đại học Sư Phạm - Đại học Quốc Gia Hà Nội, 1987). Các

tác giả cũng đề cập đến đồ dùng trực quan trong dạy học lịch sử, trong đó nêu
lên sơ đồ là một phần của đồ dùng trực quan được sử dụng trong dạy học như
một phương tiện để minh họa và cụ thể hóa, kết quả hóa các hiện tượng lịch sử.
Đặc biệt, chúng ta phải nói đến cuốn "Chuẩn bị giờ học lịch sử như thế nào"
(Nxb Giáo dục, Hà Nội, 1973) của N.G.Đai - ri đã nêu rõ vai trò của việc sử
dụng đồ dùng trực quan trong dạy học "Sử dụng tài liệu trực quan như một nguồn
nhận thức, đem lại tính cụ thể và hình ảnh của sự kiện, có giá trị lớn lao, vì chúng
cho phép học sinh hình dung lại quá khứ"[13, tr. 4]. Cuốn "Dạy học nêu vấn đề"
của I.Ia.Lecne (Nxb Giáo dục, 1977) đề cập tới nội dung dạy học nêu vấn đề
nhằm phát triển tư duy sáng tạo của học sinh trong quá trình dạy học, qua đó nắm
được kiến thức theo mục tiêu đã đề ra. Dạy học nêu vấn đề đòi hỏi không phải là
tập hợp ngẫu nhiên mà là hệ thống kiến thức có vấn đề nhằm đáp ứng các tiêu
chuẩn cơ bản, vừa sức, khoa học, khái quát, phù hợp với đối tượng, phát huy
tính tích cực, sáng tạo trong tư duy người học.

8


Nhìn chung, các tài liệu trên đều khẳng định vai trò ý nghĩa vô cùng quan
trọng của việc sử dụng đồ dùng trực quan trong quá trình giảng dạy của giáo
viên và học tập của học sinh nó không chỉ phát triển tư duy và tính tích cực chủ
động của học sinh, nó hoàn toàn phù hợp với quan điểm hiện nay của ngành
giáo dục nước ta "lấy học sinh làm trung tâm"mà còn đang dần khắc phục lối
dạy đọc chép, truyền thụ một chiều của giáo viên.
1.1.2. Tài liệu trong nước đề cập đến phương tiện, đồ dùng trực quan trong
dạy học nói chung và dạy học lịch sử nói riêng
Tài liệu giáo dục học: Theo Hà Thế Ngữ - Đặng Vũ Hoạt trong cuốn
"Giáo dục học" (Tập1, Nxb Giáo dục, 1987); Nguyễn Cương "Phương tiện kỹ
thuật và đồ dùng dạy học (Hà Nội, 1995) đề cập đến vấn đề sử dụng đồ dùng
trực quan, trong đó có cả sơ đồ, vai trò ý nghĩa của việc sử dụng sơ đồ

đối với quá trình dạy học ở trường phổ thông.
Trong cuốn "Những vấn đề cơ bản của giáo dục hiện đại" của Thái Duy
Tiên (Nxb Giáo dục, Hà Nội, 1999) khi đề cập đến tính hiệu quả của bài học
trong dạy học đã nêu rõ: "Trong giáo dục khi đánh giá thực trạng, người ta
thường sử dụng hai khái niệm hiệu quả trong và hiệu quả ngoài. Hai hiệu quả này
có liên quan mật thiết với nhau, hiệu quả trong là tiền đề, là cơ sở tạo ra hiệu
quả ngoài. Hiệu quả ngoài là mục đích, vì rốt cuộc giáo dục là để phục vụ
sự phát triển kinh tế - xã hội cũng như sự phát triển của bản thân [54, tr.367].
Tài liệu giáo dục lịch sử: Thứ nhất, là các giáo trình viết về phương pháp
dạy học Lịch sử như cuốn " Phương pháp dạy học Lịch sử" từ 1961 - 2002: Lê
Khắc Nhãn và các tác giả khác của "Sơ thảo phương pháp giảng dạy Lịch sử ở
trường phổ thông cấp 2 - 3" (tập 2, Nxb Giáo dục, Hà Nội, 1961); Phan Ngọc
Liên - Trần Văn Trị: "Phương pháp dạy học lịch sử ở trường phổ thông cấp
ba"(tập 1, 2, Nxb Giáo dục, Hà Nội, 1966); " Đồ dùng trực quan trong Dạy
học Lịch sử ở trường phổ thông cấp II" của Phan Ngọc Liên, Phạm Kỳ Tá
(Nxb Giáo Dục, Hà Nội, 1975); Phan Ngọc Liên - Trần Văn Trị (chủ biên)

9


với các cuốn "Phương pháp dạy học lịch sử" (Nxb Giáo dục, Hà Nội, 1976,
1980, 1992, 1999) trong tác phẩm này tác giả đã nêu lên vị trí, ý nghĩa của đồ
dùng trực quan trong phát triển tư duy học sinh và nâng hiệu quả bài học Lịch sử
"Trong dạy học lịch sử phương pháp trực quan góp phần quan trọng tạo biểu
tượng cho học sinh, cụ thể hóa các sự kiện và khắc phục tình trạng hiện đại hóa
lịch sử của học sinh. Đồ dùng trực quan là chỗ dựa để hiểu sâu sắc bản chất
của sự kiện lịch sử, là phương tiện rất có hiệu lực để hình thành các khái niệm
lịch sử quan trọng nhất, giúp học sinh nắm vững các quy luật của sự phát triển
xã hội"[35, tr.141-142] cuốn "Rèn luyện kỹ năng nghiệp vụ sư phạm môn Lịch Sử"
của Nguyễn Thị Côi (chủ biên), Trịnh Đình Tùng, Lại Đức Thụ (Nxb Đại học

Quốc Gia, Hà Nội, 1995); nhất là trong cuốn giáo trình "Phương pháp dạy học
lịch sử" của Phan Ngọc Liên (Chủ biên), Trịnh
Đình Tùng, Nguyễn Thị Côi (tập 1, 2, Nxb Đại Học Sư Phạm Hà Nội, Hà Nội,
2002, 2009, 2010) các tác giả đã giành nhiều chương trình bày về các phương
pháp dạy học trong đó có đề cập đến phương pháp sử dụng đồ dùng trực quan.
Các tác giả không chỉ nêu vai trò ý nghĩa của đồ dùng trực quan mà còn trình bày
cụ thể các phương pháp sử dụng đồ dùng trực quan trong dạy
học lịch sử bởi trong dạy học lịch sử tính hình ảnh trực quan rất quan trọng.
Thứ hai, trong các tài liệu tham khảo như cuốn "Hệ thống các phương pháp
dạy học lịch sử ở trường THCS" do Trịnh Đình Tùng chủ biên (Nxb Đại học
Sư Phạm Hà Nội, 2006); "Hướng dẫn sử dụng kênh hình trong sách giáo khoa
lịch sử THCS (phần lịch sử thế giới) của Trịnh Đình Tùng (Nxb Giáo dục, Hà
Nội, 2006); "Phương pháp sử dụng đồ dùng trực quan nhằm phát huy tính tích
cực hoạt động độc lập của học sinh trong dạy học lịch sử"; hay trong cuốn
"Phát huy tính tích cực của học sinh trong dạy học lịch sử ở trường THCS"
(Nxb Giáo dục, 1998) do Phan Ngọc Liên, Trịnh Đình Tùng (chủ biên) các tác
giả khẳng định "Chúng ta phải kết hợp chặt chẽ việc sử dụng đồ dùng trực
quan với các phương pháp dạy học khác. Các phương tiện

10


trực quan sẽ giúp học sinh hiểu sâu, nhớ lâu và tiếp thu nhanh bài học" [37, tr. 85];
các cuốn "Rèn luyện kỹ năng nghiệp vụ sư phạm môn lịch sử" của Nguyễn Thị
Côi, Trịnh Đình Tùng (Nxb Đại học Sư Phạm Hà Nội, 1995); cuốn "Đổi mới
việc dạy học lịch sử lấy học sinh làm trung tâm" của Phan Ngọc Liên chủ biên
(Nxb ĐHSPHN, 1996) đều đề cập đến vai trò, ý nghĩa và phương pháp sử dụng
đồ dùng trực quan trong dạy học lịch sử.
Trong cuốn "Phương pháp dạy học lịch sử ở trường phổ thông" của Vũ
Quang Hiển - Hoàng Thanh Tú đồng chủ biên (Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội,

2014) cũng khẳng định "Sơ đồ hóa kiến thức giúp học sinh ôn tập hiệu quả.
Học sinh không chỉ nhớ mà còn nhận biết được mối liên hệ bản chất giữa các
sự kiện lịch sử rèn luyện tư duy logic và khái quát…làm cho quá trình sử dụng
SGK trong quá trình giảng dạy và học tập hiệu quả hơn. Giáo
viên và học sinh đều phải nghiên cứu kỹ nội dung bài học trong SGK để thiết kế
được sơ đồ" [23, tr.115].
Trong cuốn "Phương pháp ôn tập Lịch sử ở trường phổ thông một số vấn đề
lý luận và thực tiễn của Hoàng Thanh Tú (Nxb Đại học Quốc Gia Hà Nội.
(2012) đã khẳng định "Ôn tập kiến thức lịch sử bằng hệ thống bảng, sơ đồ
giúp học sinh không chỉ nhớ, hiểu mà còn biết vận dụng kiến thức vào giải
quyết các vấn đề cụ thể. Đồng thời rèn luyện các kỹ năng tư duy, phân tích, tổng
hợp, kỹ năng ghi nhớ và trình bày các vấn đề một cách logic của học sinh" [51,
tr.135].
Ngoài ra, vấn đề sử dụng sơ đồ trong dạy học lịch sử còn được viết trên các tạp
chí Nghiên cứu Lịch sử, Nghiên cứu Giáo dục như "Hệ thống các phương
pháp dạy học Lịch sử ở trường phổ thông" của Phan Ngọc Liên, Trịnh Đình
Tùng, trên tạp chí Nghiên cứu Giáo dục số 1- 1992…
Tài liệu, bài viết liên quan đến ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học
lịch sử: Cuốn "Rèn luyên kỹ năng nghiệp vụ sư phạm môn lịch sử" của nhóm tác
giả do Nguyễn Thị Côi chủ biên giới thiệu về các loại phương tiện kỹ

11


thuật và bồi dưỡng kỹ năng khai thác thông tin trên mạng, việc sử dụng bài
giảng điện tử trong dạy học lịch sử ở trường phổ thông.
Các bài viết đăng trên tạp chí, hội thảo đề cập đến vấn đề ứng dụng công
nghệ thông tin trong dạy học lịch sử theo hướng đổi mới phương pháp và phát
huy tính tích cực của học sinh như: Trịnh Đình Tùng, Nguyễn Mạnh Hưởng
với bài viết "Nâng cao hiệu quả bài học lịch sử ở trường phổ thông với sự hỗ trợ

của công nghệ thông tin" (Tạp chí Giáo dục số 202, 2008) cho chúng ta cái
nhìn cái khái về những tồn tại trong vấn đề nâng cao hiệu quả bài học lịch sử ở
trường THPT, nêu ra rất nhiều các biện pháp nâng cao hiệu quả bài học lịch sử
trong đó có việc ứng dụng CNTT vào dạy học lịch sử.
Trần Quốc Tuấn và Đoàn Văn Hưng trong bài viết "Ứng dụng CNTT và
truyền thông - Một hướng tích cực trong đổi mới dạy học lịch sử ở trường phổ
thông" đã khẳng định vai trò quan trọng của việc ứng dụng CNTT vào
dạy học sẽ làm cho kết quả học tập nâng cao, đặc biệt trong dạy học lịch sử và
trong bài viết các tác giả đã nhắc lại các nhà giáo dục lịch sử nước ta đã xác
định việc sử dụng phương tiện kỹ thuật không hạ thấp vai trò của người giáo
viên mà còn góp phần tăng hiệu quả bài học ở các mặt: thu nhận thông tin, tư
duy, ghi nhớ và vận dụng kiến thức. Nếu giáo viên biết tổ chức giờ học linh
hoạt mềm dẻo kết hợp với ứng dụng các chức năng của phương tiện kỹ thuật thì
bài học sẽ thu hút sự chú ý của học sinh và đem lại hiệu quả cao. Trong thực tế,
hầu hết giáo viên đã làm được điều đó. Các giờ học có ứng dụng CNTT phần
lớn làm cho bài học sinh động và học sinh chủ động, tích cực tham gia vào bài
học. Đó là kết quả to lớn mà chúng ta cần phát huy hơn nữa sức mạnh của
CNTT, để giúp quá trình dạy học đạt kết quả cao.
Luận án tiến sĩ "Nâng cao chất lượng dạy học môn Lịch Sử ở trường THPT
với sự hỗ trợ của công nghệ thông tin" của Nguyễn Mạnh Hưởng, tác giả đã
làm rõ vai trò, vị trí và ý nghĩa của công nghệ thông tin trong việc nâng cao
hiệu quả bài học ở trường phổ thông cũng như các biện pháp ứng dụng của
công nghệ thông tin vào dạy học.
12


Như vậy, đã có rất nhiều công trình, tài liệu viết về ứng dụng CNTT và
khẳng định vai trò của nó trong quá trình dạy học nói chung và dạy học lịch sử
nói riêng. Đây là những tài liệu tham khảo có giá trị gợi mở quý báu cho người
viết nhiều vấn đề về lý luận, về cách sử dụng sơ đồ trong dạy học lịch sử, về

cách ứng dụng công nghệ thông tin vào trong dạy học lịch sử nhằm nâng cao
hiệu quả bài học và góp phần phát triển tư duy học sinh…Tuy nhiên, các công
trình này mới đề cập tới việc ứng dụng CNTT vào dạy học, chủ yếu là phục vụ
bài giảng của giáo viên nói chung , mà dường như chưa có công trình nào đề
cập sâu, cụ thể tới việc sử dụng CNTT làm công cụ hỗ trợ trong việc dạy học
bằng sơ đồ hóa kiến thức trong dạy học lịch sử. Đó cũng là vấn đề chúng tôi
mong muốn giải quyết trong đề tài "Sơ đồ hóa kiến thức với sự
hỗ trợ của một số phần mềm trong dạy học Lịch sử thế giới Cận đại lớp
10 THPT (chương trình chuẩn)"
1.2. Cơ sở lý luận
1.2.1. Các khái niệm cơ bản
1.2.1.1. Sơ đồ
* Quan niệm về sơ đồ trong dạy học Lịch sử ở trường phổ thông
Phương pháp dạy học là một khoa học đồng thời cũng là một nghệ thuật.
Để lựa chọn được phương pháp dạy học phù hợp cho mỗi bài học cho mối đối
tượng học sinh đòi hỏi người thầy luôn có sự sáng tạo. Để làm tốt được vấn đề
này thì trong dạy học việc lựa chọn phương pháp nào luôn phải là câu hỏi
thường xuyên của mỗi người thầy. Thực tiễn dạy học ở trường phổ thông cho
thấy mỗi môn học có phương pháp dạy học riêng do đặc thù của từng môn
học. Phương pháp trực quan là hệ thống cách thức, biện pháp giáo viên sử
dụng đồ dùng hoặc phương tiện trực quan nhằm huy động các giác quan của
học sinh tham gia vào quá trình nhận thức, làm cho việc tiếp thu kiến thức trở
nên dễ dàng và rèn luyện các kỹ năng cho học sinh. Theo đó, đối với môn Lịch
sử phương pháp trực quan có ý nghĩa rất lớn trong quá trình dạy học bởi

13


đặc trưng của bộ môn là học sinh không quan sát được trực tiếp các sự kiện,
hiện tượng lịch sử đã xảy ra trong quá khứ. Nó không chỉ góp phần nâng cao hiệu

quả dạy học thông qua những biểu tượng cụ thể, rõ ràng mà còn phát triển tư
duy học sinh. Chính vì vậy mà J.A.Cômenxki (1592 - 1670) - nhà giáo dục kiệt
xuất người Tiệp Khắc - đã coi nguyên tắc trực quan là nguyên tắc vàng ngọc cho
giáo viên.
Nguyên tắc trực quan là một trong những nguyên tắc cơ bản của lý luận dạy
học, nhằm tạo cho học sinh những biểu tượng và hình thành các khái niệm
trên cơ sở trực tiếp quan sát hiện vật đang học hay đồ dùng trực quan minh họa
sự vật.
Trong dạy học lịch sử, phương pháp trực quan góp phần quan trọng việc tạo
biểu tượng cho học sinh, cụ thể hóa các sự kiện và khắc phục tình trạng
"hiện đại hóa" lịch sử của học sinh.
Cho đến nay, trong lý luận cũng như trong thực tiễn dạy học, không ai phủ
nhận vai trò to lớn của đồ dùng trực quan, đặc biệt đối với bộ môn Lịch sử ở các
trường phổ thông. Bởi, trong dạy học lịch sử, phương pháp trực quan sẽ giúp cho
học sinh nhận thức lịch sử theo quy luật: "Từ trực quan sinh động đến tư duy
trừu tượng và từ tư duy trừu tượng đến thực tiễn, đó là con đường biện chứng
của sự nhận thức chân lý, nhận thức hiện thực khách quan"[33, tr.179].
Tư duy là sự phản ánh thế giới khách quan vào óc con người một cách gián tiếp
thông qua khái niệm. Nhờ có tư duy con người có thể nhận thức được quá khứ lịch
sử thông qua các hình ảnh cụ thể. Nhưng muốn có tư duy phải có khâu trung
gian cảm giác, tri giác và biểu tượng. Một trong những nhân tố có thể phát triển
được các khả năng này là đồ dùng trực quan, trong đó có sơ đồ.
Sơ đồ thuộc nhóm đồ dùng trực quan quy ước. Loại đồ dùng trực quan này tạo
cho học sinh những hình ảnh tượng trưng, khi phản ánh những mặt số lượng,
chất lượng của quá trình lịch sử, đặc trưng, khuynh hướng phát triển của hiện
tượng kinh tế, chính trị - xã hội của đời sống. Nó không chỉ là

14

phương tiện để cụ thể hóa sự kiện lịch sử bằng những hình học đơn giản, diễn
tả tổ chức một cơ cấu xã hội, một chế độ chính trị, mối quan hệ giữa các sự kiện
lịch sử mà còn là cơ sở để hình thành khái niệm cho học sinh, từ đó mà tạo ra
hứng thú trong giờ học, vừa phát triển được óc quan sát, kích thích tư duy của
người học, củng cố kiến thức bài giảng, hào hứng tìm tòi, đón nhận kiến thức
mới và có lòng yêu thích môn học. Khi người học khám phá tri thức mới theo
một trình tự logíc, hiểu được bản chất quy luật sẽ thuận lợi cho quá trình tái hiện
kiến thức khi cần thiết.
Như vậy, sơ đồ là phương pháp trực quan hết sức quan trọng trong dạy học
lịch sử ở trường phổ thông. Nó giúp học sinh lĩnh hội tri thức một cách cụ thể, chính
xác, đồng thời phát triển năng lực tư duy, kỹ năng tìm tòi khám phá và vận dụng
kiến thức. Tuy nhiên, trong quá trình dạy học giáo viên tùy theo nội
dung cụ thể của từng bài học mà vận dụng một cách linh hoạt, sáng tạo, sao
cho sơ đồ vừa dễ hiểu, ngắn gọn, cô đọng nhưng phải đầy đủ, khoa học, chính
xác và có tính sư phạm cao.
* Phân loại sơ đồ trong dạy học lịch sử
Trong dạy học Lịch sử được phân ra nhiều loại sơ đồ khác nhau, dựa trên
các tiêu chí khác nhau, nhưng về cơ bản chúng ta dựa trên bốn tiêu chí sau:
- Mục đích lý luận dạy học
+ Sơ đồ dùng để nghiên cứu tài liệu mới.
+ Sơ đồ dùng để củng cố, khắc sâu hoàn thiện kiến thức.
+ Sơ đồ dùng để kiểm tra đánh giá
- Khả năng rèn luyện các thao tác tư duy + Sơ
đồ rèn luyện kỹ năng so sánh.
+ Sơ đồ rèn luyện kỹ năng khái quát hóa. + Sơ
đồ rèn luyện kỹ năng hệ thống hóa.
+ Sơ đồ rèn luyện kỹ năng phân tích, tổng hợp.
- Nội dung kiến thức được diễn đạt

15

+ Sơ đồ thể hiện diễn biến trận đánh lịch sử.
+ Sơ đồ thể hiện tiến trình thời gian lịch sử.
+ Sơ đồ thể hiện mối liên hệ giữa các sự kiện, hiện tượng lịch sử. + Sơ
đồ thể hiện một cơ cấu xã hội, một chế độ chính trị.
+ Sơ đồ thể hiện sự phát triển kinh tế - xã hội.
- Mức độ hoàn thiện + Sơ
đồ câm.
+ Sơ đồ khuyết thiếu
+ Sơ đồ đầy đủ
1.2.1.2. Phần mềm dạy học
* Khái niệm
Phần mềm dạy học (PMDH) là những phần mềm cho phép mô phỏng, minh
họa nhiều quá trình, hiện tượng trong xã hội, trong thực tế mà chúng ta không
thể quan sát trực tiếp trong điều kiện vốn có của nhà trường không thể hoặc
khó có thể thực hiện được nhờ những phương tiện khác. Phần mềm dạy học có
thể biểu thị thông tin rất đa dạng, phong phú dưới nhiều hình thức khác
nhau như văn bản, đồ thị, bản đồ, sơ đồ…
PMDH cho phép các giáo viên lựa chọn các tài liệu cần cho từng phần của
bài học có khả năng trình bày một cách trực quan, tinh giản, dễ hiểu, giúp học
sinh dễ dàng nắm được nội dung bài học.
* Các loại phần mềm dạy học
Ngày nay, cùng với sự phát triển như vũ bão của khoa học kĩ thuật, các
thành tựu của CNTT đang được áp dụng ngày một rộng rãi và hỗ trợ đắc lực cho
việc dạy học. Các PMDH được sử dụng đã góp phần nâng cao hiệu quả bài học
nói chung và việc củng cố kiến thức nói riêng trên cả ba mặt giáo dưỡng, giáo
dục và phát triển.
Có nhiều phần mềm đã được sử dụng hiệu quả trong dạy học nói chung, dạy
học lịch sử nói riêng. Trong đó, để ứng dụng hiệu quả trong dạy học lịch

sử ở trường phổ thông có một số PMDH phổ biến sau:

16


+ Phần mềm Microsoft PowerPoint:
Thông qua các tranh ảnh, sơ đồ, lược đồ, bản đồ, các đoạn phim lịch sử…
làm cho bức tranh quá khứ trở lên sống động hơn, thông qua đó PowerPoint
rèn luyện cho các em năng lực quan sát, óc tư duy tưởng tượng… Đồng thời, cả
giáo viên và học sinh có điều kiện tiếp cận với những thành tựu khoa học kĩ
thuật tiên tiến.
Riêng với việc củng cố kiến thức lịch sử, phần mềm Microsoft PowerPoint có
những khả năng hỗ trợ lớn góp phần nâng cao hiệu quả bài học. PowerPoint
có thể giúp giáo viên đưa ra một cách nhanh chóng nội dung tóm tắt bài học,
chương, khóa trình, sơ đồ hóa kiến thức, niên biểu tổng kết và các bài tập nhằm
củng cố kiến thức cho học sinh, vừa tiết kiệm thời gian, vừa đem lại hiệu quả cao.
+ Phần mềm Mindmaps:
Mindmap (Sơ đồ tư duy hay Giản đồ ý) có thể dùng như một cách để ghi
nhớ chi tiết, để tổng hợp, hay để phân tích một vấn đề ra thành một dạng của
lược đồ phân nhánh. Với đặc điểm là ghi nhớ nội dung kiến thức cơ bản bằng sơ
đồ phân nhánh, MindMap rất phù hợp để ứng dụng vào việc củng cố kiến thức
lịch sử theo hình thức củng cố kiến thức ở cuối bài, cuối chương, cuối khóa
trình. Được trình bày dưới dạng sơ đồ mở nên Mindmaps dễ gây hứng thú học
tập cho học sinh, phát triển khả năng tư duy sáng tạo.
1.2.2. Cơ sở xuất phát của vấn đề
1.2.2.1. Mục tiêu, nhiệm vụ của bộ môn Lịch sử ở trường phổ thông
Mục tiêu của việc dạy học lịch sử ở trường phổ thông là phải trang bị cho
học sinh:
Về kiến thức: Học sinh biết được những sự kiện lịch sử quan trọng, những
nội dung chính của lịch sử loài người từ nguồn gốc đến nay, đặc biệt là những nội

dung lịch sử có liên quan đến lịch sử nước ta.
+ Biết được nét chính về quá trình phát triển của lịch sử dân tộc trên cơ sở

17