Nghiên cứu hiện trạng và đề xuất giải pháp sử dụng đất lâm nghiệp sau khi giao tại xã hòa bình huyện đồng hỷ tỉnh thái nguyên

1

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƢỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM

HOÀNG NGỌC HÀ

NGHIÊN CỨU HIỆN TRẠNG VÀ ĐỀ XUẤT GIẢI PHÁP SỬ DỤNG
ĐẤT LÂM NGHIỆP SAU KHI GIAO TẠI XÃ HÒA BÌNH - HUYỆN
ĐỒNG HỶ - TỈNH THÁI NGUYÊN

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC NÔNG NGHIỆP

Chuyên nghành: Lâm nghiệp
Mã số: 60.62.60

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS. TS Lý Văn Trọng

THÁI NGUYÊN, 2008
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




2

LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan luận văn này do chính tôi thực hiện dưới sự hướng
dẫn khoa học của TS. Lý Văn Trọng.
Các số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn của tôi hoàn toàn
trung thực và chưa hề công bố hoặc sử dụng để bảo vệ học vị nào.

Các thông tin, tài liệu trình bày trong luận văn này đã được chỉ rõ
nguồn gốc. Nếu sai tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm.
Thái Nguyên, tháng 10 năm 2008
Tác giả

Hoàng Ngọc Hà

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




3

LỜI CẢM ƠN
Để hoàn thành luận văn này, tôi đã nhận được sự giúp đỡ của các
thầy cô giáo giảng dạy Trường Đại học Nông Lâm Thái Nguyên, Đại học
Lâm nghiệp Xuân Mai Uỷ ban nhân dân huyện Đồng Hỷ, Uỷ ban nhân dân
xã Hoà Bình, các ngành có liên quan, đặc biệt sự quan tâm giúp đỡ của cơ
quan, các đồng nghiệp và gia đình.
Nhân dịp này, tôi xin được bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới thầy giáo
hướng dẫn TS. Lý Văn Trọng đã tận tình hướng dẫn tôi trong suốt quá trình
thực hiện đề tài. Tôi xin chân thành cảm ơn tới Khoa Sau đại học Trường Đại
học Nông Lâm Thái Nguyên, sở Nông nghiệp và phát triển nông thôn tỉnh, chi
cục Kiểm lâm tỉnh, trung tâm Khí tượng thuỷ văn tỉnh Thái Nguyên, cán bộ
nhân dân xã Hoà Bình, phòng Thống kê, phòng Nông nghiệp và Phát triển
nông thôn huyện Đồng Hỷ, các thầy, cô giáo, các bạn đồng nghiệp và gia
đình đã động viên giúp tôi hoàn thành đề tài này.
Do hạn chế về mặt thời gian và điều kiện nghiên cứu, nên luận văn
này của tôi chắc chắn sẽ không tránh khỏi những thiếu sót, rất mong nhận

được những ý kiến đóng góp chân thành của các nhà khoa học, các thầy, cô
giáo và các bạn đồng nghiệp để luận văn này được hoàn thiện hơn.
Một lần nữa tôi xin chân thành cảm ơn!

Thái Nguyên, tháng 10 năm 2008
Tác giả

Hoàng Ngọc Hà

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




4

MỤC LỤC
Lời cam đoan
Lời cảm ơn
Danh mục các ký hiệu, chữ viết tắt

i

Danh mục các bảng, biểu

ii

Danh mục các hình

iii

MỞ ĐẦU

1

Chƣơng 1. TỔNG QUAN CÁC VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU

5

1.1. Giao đất giao rừng và quản lý tài nguyên rừng có tham gia trên
thế giới

5

1.2. Ở Việt Nam

9

1.2.1. Giao đất giao rừng và quản lý tài nguyên rừng có tham gia
ở VN

10

1.2.2. Tình hình giao đất giao rừng cho hộ gia đình, cá nhân

18

1.3. Luật và chính sách của nhà nước liên quan đến cách thức quản lý
rừng và đất lâm nghiệp có sự tham gia

20

1.4. Những nghiên cứu liên quan đến giao và sử dụng rừng, đất lâm
nghiệp ở Việt Nam

24

1.5. Giao đất giao rừng, quản lý rừng và đất rừng tại tỉnh
Thái Nguyên

25

Chƣơng 2. ĐỐI TƢỢNG, MỤC TIÊU, GIỚI HẠN, NỘI DUNG VÀ
PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

28

2.1. Đối tượng nghiên cứu

28

2.2. Mục tiêu nghiên cứu

28

2.3. Phạm vi nghiên cứu

28

2.4. Nội dung nghiên cứu

29

2.4.1. Đặc điểm tự nhiên, kinh tế xã hội

29

2.4.2. Những nhân tố ảnh hưởng sử dụng đất lâm nghiệp sau
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




5
khi giao

29

2.4.3. Nghiên cứu tình hình giao đất lâm nghiệp trên địa bàn

29

2.4.4. Đánh giá hiệu quả sử dụng đất lâm nghiệp trên phương diện
kỹ thuật

29

2.4.5. Phân tích hiệu quả sử dụng đất sau khi giao, nhận

29

2.4.6. Đề xuất các giải pháp

29

2.5. Phương pháp nghiên cứu

30

2.5.1. Phương pháp thu thập số liệu

30

2.5.2. Phương pháp điều tra chuyên đề

31

2.5.3. Phương pháp tổng hợp và xử lý số liệu (nội nghiệp)

32

Chƣơng 3. ĐIỀU KIÊN TỰ NHIÊN, KTXH

33

3.1. Điều kiện tự nhiên

33

3.2. Điều kiện kinh tế

35

Chƣơng 4. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU

39

4.1. Những nhân tố ảnh hưởng đến sử dụng đất lâm nghiệp

39

4.1.1. Nhân tố bên trong

39

4.1.2. Nhân tố bên ngoài

42

4.2. Quá trình thực hiện công tác giao đất giao rừng tại xã Hoà Bình

44

4.3. Kết quả sử dụng rừng và đất lâm nghiệp sau khi giao

46

4.4. Kết quả nghiên cứu về quá trình giao, nhận và sử dụng rừng và đất
lâm nghiệp

50

4.4.1. Kết quả quan sát, ghi nhận từ phía giao: cấp bộ cấp tỉnh, huyện, xã

50

4.4.2. Kết quả quan sát từ phía người dân nhận đất, nhận rừng sau
khi giao

60

4.5. Kết quả nghiên cứu

66

4.6. Một số đề xuất

69

4.6.1. Giải pháp về đất đai

69

4.6.2. Giải pháp về kỹ thuật

70

4.6.3. Giải pháp về chính sách đầu tư, vốn

70

4.6.4. Giải pháp về môi trường

71

Chƣơng 5. KẾT LUẬN, TỒN TẠI VÀ ĐỀ NGHỊ

72

5.1. Kết luận

72

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




6
5.2. Tồn tại

73

5.3. Đề nghị

74

TµI LIÖU THAM KH¶O
PHỤ LỤC

DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




7

LTQD

Lâm trường quốc doanh

Hvn

Chiều cao vút ngọn

D1,3

Đường kính thân cây tại vị trí 1,3m

OTC

Ô tiêu chuẩn

GĐGR

Giao đất giao rừng

HTX

Hợp tác xã

HĐBT

Hội đồng Bộ trưởng

BV&PTR Bảo vệ và phát triển rừng
ĐTĐT

Đất trống đồi trọc

FAO

( Food Agriculture Oganization) - Tổ chức Nông Lương thế giới

TW

Trung ương

NLKH

Nông lâm kết hợp

QLBVR

Quản lý bảo vệ rừng

UBND

Uỷ ban nhân dân

HGĐ

Hộ gia đình

LSPG

Lâm sản phi gỗ

ĐHLN

Đại học Lâm nghiệp

ĐHNN

Đại học Nông nghiệp

DANH MỤC CÁC HÌNH, ẢNH
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




8
Nội dung

Hình

Trang

2.1

Cơ cấu đất lâm nghiệp đã được giao và chưa giao

17

2.2

Diện tích đất lâm nghiệp giao cho các đối tượng

17

2.3

Cơ cấu đất lâm nghiệp theo khu vực kinh tế

18

Ảnh 4.01 Rừng Keo lai tuổi 7 xóm Tân Đô

47

Ảnh 4.02 Rừng tự nhiên xóm Trung Thành

48

Ảnh 4.03 Rừng tự nhiên phố Hích

49

4.1
4.2
4.3

Các đợt giao đất, giao rừng có hiệu quả, thích hợp
nhất
Những giai đoạn (đợt) khác nhau về GĐGR

51
52

Những dự án chương trình liên quan, hỗ trợ sau
GĐGR

53

4.4

Nhu cầu, thị trường gỗ và lâm sản tại huyện...........

53

4.5

Sự khác nhau trong các đợt giao

54

4.6

Sự cần thiết về thay đổi trong GĐGR

55

4.7

Sự khác nhau giữa các nhóm, dân tộc về sử dụng rừng,
đất

56

4.8

Nhu cầu nhận và quản lý đất, rừng

57

4.9

Thay đổi chính sách GĐGR

58

4.10

Thay đổi trong nhận thức của người dân về GĐGR

59

4.11

Việt Nam gia nhập WTO và sự thay đổi trong sử
dụng đất, rừng.

60

4.12

Giai đoạn (đợt) giao phù hợp, hiệu quả

61

4.13

Hình thức giao phù hợp

62

4.14

Quy hoạch sử dụng

62

4.15

Hiệu quả của các chương trình dự án có liên quan

63

4.16

Nhu cầu tiếp tục nhận đất, rừng (nếu còn quỹ đất)

64

4.17

Nguyên nhân quản lý, sử dụng rừng hiện nay chưa có
hiệu quả

65

DANH MỤC BIỂU
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




9

TT Bng

Ni dung

Trang

1

1.1

Ti nguyờn rng th gii thống kê đến năm 2000

5

2

1.2

Din tớch rng ton quc n ngy 31/12/2007

9

3

1.3

4

1.4

Thng kờ din tớch t ó giao cho cỏc i tng

1.5

Din bin c cu rng di cỏc phng thc qun lý

5

Tỡnh hỡnh qun lý t lõm nghip cú rng qua cỏc nm

khu vc min nỳi phớa Bc Vit Nam.

khu vc min nỳi phớa Bc
Kt qu trng rng trờn a bn tnh Thỏi Nguyờn

15
16
16

6

1.6

7

1.7

8

3.1

Mt s ch tiờu khớ hu ca khu vc nghiờn cu

34

9

3.2

Cơ cấu sử dụng đất đai xã Hoà Bình

35

10

3.3

11

3.4

Diễn biến độ che phủ rừng xã Hoà Bình từ 2003 - 2007

38

12

4.2

Phõn tớch vai trũ v nh hng ca cỏc t chc cng ng

42

13

4.3

Kt qu v giao t lõm nghip v c cu s dng t ai

45

14

4.4

Din tớch rng v t rng ó c giao cho h gia ỡnh

45

15

4.5

16

4.6

17

4.8

Cỏc i tng tham gia phớa GGR.

50

18

4.9

Cỏc i tng ngi nhn t, rng

60

2003 - 2007
Thng kờ din tớch giao t lõm nghip tnh Thỏi
Nguyờn n nm 2000

Tình hình nhân khẩu và lao động khu vực nghiên
cứu

Tng hp kt qu tớnh toỏn cỏc ch tiờu bỡnh quõn
( ễTC 1)
Tng hp kt qu tớnh toỏn cỏc ch tiờu bỡnh quõn
(ễTC 2)

26

27

36

47

48

M U
S húa bi Trung tõm Hc liu i hc Thỏi Nguyờn

10
1.1.

Đặt vấn đề
Rừng là tài nguyên quý báu của mọi quốc gia, đất nước, là bộ phận quan

trọng của môi trường sinh thái, có giá trị to lớn đối với nền kinh tế quốc dân,
gắn liền với đời sống nhân dân và sự sống còn của dân tộc.
Tuy nhiên, do sinh kế và nhiều lý do khác nhau trên thế giới mỗi năm
mất 7,3 triệu ha rừng. Trước đây, thế giới có 17,6 tỷ ha rừng tự nhiên, hiện
nay chỉ còn khoảng 4 tỷ ha trong đó Brazin, Canada, Trung quốc, Nga và Mỹ
chiếm phần lớn. Trong hơn một thập kỷ qua đã có 3% diện tích rừng bị tàn
phá [15].
Nước ta, tổng diện tích đất lâm nghiệp được thống kê đến năm 2005
19.134.66 ha chiếm 58,2% diện tích đất tự nhiên, trong đó: diện tích rừng tự
nhiên là 9.865.020 ha chiếm 51,56%, diện tích rừng trồng là 1.919.568 ha
chiếm 10,03%, diện tích đất trống đồi núi trọc chưa có rừng là 7.350.081 ha
chiếm 38,41% diện tích đất lâm nghiệp. Trong hai thập kỷ vừa qua, Đảng và
Chính phủ đã đưa ra nhiều chủ trương, chính sách để thực hiện mục tiêu bảo
vệ và phát triển vốn rừng. Những nỗ lực này đã được nhiều nước, nhiều tổ
chức quốc tế nhìn nhận và có những hỗ trợ thiết thực, hiệu quả [4].
GĐGR là một trong những chiến lược quan trọng để pháp triển tổng
hợp bền vững tài nguyên rừng đã được triển khai thực hiện trong nhiều năm
qua với nhiều hình thức, phương pháp khác nhau. Luật đất đai năm 1993 và
các văn bản như Nghị định 64/CP, NĐ 01/CP, NĐ 02/CP… là những nền tảng
pháp lý đầu tiên cho giao rừng và đất lâm nghiệp, có tác dụng bước đầu thúc
đẩy phát triển kinh tế lâm nghiệp, bảo vệ môi trường sinh thái. Cho đến nay,
hầu hết các tỉnh đã thực hiện cơ bản việc đất lâm nghiệp cho người dân. Theo
số liệu thống kê đến năm 2005, trong tổng số diện tích đất lâm nghiệp được

quy hoạch là 14,6 triệu ha, đã giao cho các đối tượng sử dụng được 11,266
triệu ha, chiếm tỷ lệ 77% đất lâm nghiệp, chưa giao 3,41 triệu ha chiếm 23%.
Một thực tế vẫn đang thu hút sự quan tâm chú ý là, sau khoán 100 và
khoán 10 trong nông nghiệp, đất nước ta thoát khỏi nạn thiếu lương thực
triền miên lâu dài trước đó và cũng ngay lập tức Việt Nam trở thành một
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




11
trong những nước xuất khẩu gạo chủ yếu của thế giới. Nghành lâm nghiệp
cũng đã thực hiện giao đất, giao rừng cho hộ gia đình từ trên hai mươi năm
nay. Tuy nhiên, nhiều đánh giá cho rằng cách đi đối với giao đất lâm nghiệp
không tạo được những bước ngoặt như nông nghiệp, hoặc có một số chuyển
biến tích cực nhưng chậm. Mặt khác giá trị sản xuất toàn ngành lâm nghiệp
tăng với tốc độ thấp và không ổn định: giai đoạn 1992-1995 tăng bình quân
mỗi năm 1,2%; giai đoạn 1996-2000 tăng 0,4%; giai đoạn 2001-2005 tăng
0,94%, tốc độ tăng này chậm hơn nhiều so với tăng cao và ổn định của nông
nghiêp [5]. Chính vì vậy, câu hỏi Tại sao? đất nông nghiệp và lâm nghiệp có
những gì khác nhau… Một loạt yếu tố cần xem xét một cách khoa học,
khách quan để trả lời các câu hỏi này, nhất là quá trình giao đất, rừng cũng
như những chính sách liên quan trong khi và sau khi giao đến hộ, nhóm hộ
gia đình để có sự sử dụng hiệu quả, ổn định, bền vững, vì vậy vẫn cần có
những nghiên cứu, thử nghiệm, kiểm chứng để tìm câu trả lời thoả đáng.
Nếu xem xét chi tiết, sử dụng rừng và đất lâm nghiệp sau khi được
giao là một vấn đề lớn, quyết định những yếu tố hết sức quan trọng đối với
người nhận như tăng thu nhập cải thiện đời sống hàng ngày, hoặc ở mức độ
lớn hơn như phát triển kinh tế trang trại, lâm sản ngoài gỗ, bảo vệ môi
trường sinh thái… Hơn thế nữa, điều đặc biệt quan trọng là sự thay đổi trong

nhận thức, hành vi của người dân, những thay đổi về quan hệ xã hội, cũng
như hiệu quả của việc thực thi pháp luật, chính sách của Nhà nước tại địa
phương trong việc quản lý tài nguyên rừng nói riêng và tài nguyên thiên
nhiên nói chung.
Nhìn một cách tổng thể về vấn đề trên, một số yếu tố chính của cả quá
trình giao và nhận đất, rừng cần được nghiên cứu kỹ lưỡng, khoa học để rút
ra một số bài học về sử dụng đất lâm nghiệp và rừng sau khi được giao.
Những yếu tố chính trong thực tế là rất nhiều, đa dạng, nhưng có thể được
chia thành hai nhóm khi xem xét từ hai phía: phía giao và phía nhận.
Về phía giao: từ những năm 1986 đến nay công tác giao đất giao rừng
đã trải qua nhiều giai đoạn khác nhau, gắn với những thay đổi nhất định về
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




12
chính sách, luật đất đai…và sau đó là cơ quan chủ quản và cơ quan phối hợp
trong quá trình giao. Phương thức, hình thức, qui trình giao, quy hoạch trước
và trong khi giao, đặc biệt là sự tham gia của người dân và các tổ chức quần
chúng trong mọi giai đoạn giao nhận đều có những điểm khác nhau đáng kể
ảnh hưởng đến kết quả cuối cùng là sử dụng đất và rừng. Ngoài ra, các yếu
tố như: chính sách hỗ trợ sau khi giao, thị trường gỗ và lâm sản trong nước
và thế giới, các dự án chương trình phát triển nông lâm nghiệp, các tổ chức
khuyến nông lâm, kiểm lâm… đã có những ảnh hưởng rõ ràng tới việc sử
dụng đất và rừng được giao.
Về phía nhận: chủ thể nhận có thể là cá nhân hay cả cộng đồng, nhóm
hộ, tổ chức… cũng có những sự khác nhau đáng kể về các mặt: nhận thức, đặc
biệt là những hiểu biết về quyền lợi và trách nhiệm của chủ rừng, chủ đất, khả
năng đầu tư, văn hoá, truyền thống, kinh nghiệm canh tác… là những yếu tố

quyết định đến việc sử dụng đất và rừng. Những nhân tố có nguồn gốc từ cả
hai phía và qua các thời kỳ khác nhau nêu trên đã có những ảnh hưởng rõ rệt
tới hiệu quả sử dụng đất và rừng sau khi được giao theo những mối liên hệ
nhất định.
Xã Hoà Bình, huyện Đồng Hỷ tỉnh Thái Nguyên là nơi công tác giao
đất giao rừng được tiến hành tương đối sớm. Tuy nhiên thực tế hiện nay
những sai sót, bất cập từ trong quá trình giao vẫn đang có tác động làm cho
hiệu quả sử dụng rừng và đất lâm nghiệp có sự khác nhau rõ rệt ngay cả trên
địa bàn chỉ một xã… Một nghiên cứu về sử dụng đất, rừng sau khi đã được
giao tại xã này là cần thiết để xem xét một cách khoa học, khách quan, để
phân tích, đánh giá sự phụ thuộc giữa hiện trạng sử dụng đất, rừng và các
nhân tố liên quan đến giao nhận đất rừng, nhằm rút ra được những mối quan
hệ hữu cơ, những bài học hữu ích. Chúng tôi tiến hành nghiên cứu đề tài „‟
“Nghiên cứu hiện trạng và đề xuất giải pháp sử dụng đất lâm nghiệp sau
khi giao tại xã Hòa Bình, huyện Đồng Hỷ, tỉnh Thái Nguyên ”
1.2. Ý nghĩa của đề tài
* Ý nghĩa khoa học
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




13
- Nghiên cứu nhằm bổ sung thêm kiến thức thực tế, nhất là phương
pháp nghiên cứu các vấn đề có tính chất cả kỹ thuật và xã hội học, cả tính chất
định tính lẫn định lượng.
- Kết quả nghiên cứu cũng sẽ là tài liệu tham khảo cần thiết giúp cho
cán bộ khoa học, các sinh viên có cách nhìn nhận vấn đề giao nhận đất, rừng
một cách tổng quát hơn, nhất là mối liên hệ hữu cơ có thể, nhằm góp phần
nâng cao hiệu quả sử dụng đất lâm nghiệp tại khu vực trung du và miền núi

phía Bắc Việt Nam
* Ý nghĩa thực tiễn
- Kết quả nghiên cứu là cơ sở khoa học cho các nhà làm quyết định,
chính quyền địa phương, người nhận rừng, tham khảo trong xây dựng kế
hoạch, giám sát và đánh giá việc sử dụng đất, rừng sau khi giao có tính thực tế
hơn.
- Những đề xuất từ nghiên cứu này, hy vọng cũng sẽ giúp cho các cán
bộ trực tiếp đang và sắp thực hiện quá trình GĐGR có những nhìn nhận kỹ
lưỡng và đề xuất tới các phía liên quan trong khi giao và nhận những thay đổi
cần thiết, để tránh được những thiếu sót, bất cập và đạt mục tiêu quản lý sử
dụng tài nguyên rừng hiệu quả, bền vững.

Chƣơng 1
TỔNG QUAN CÁC VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU
1.1. Giao đất giao rừng và quản lý tài nguyên rừng có sự tham gia trên
thế giới
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




14
Chương trình môi trường Liên hợp quốc (UNEP) cho biết trong 5 năm
qua tốc độ phá rừng tăng nhanh, nhất là tại các nước Đông Nam Á, đe dọa
môi trường sống của con người cũng như sự tồn tại của nhiều loài động, thực
vật. Theo tài liệu của Tổ chức Nông Lương liên hiệp quốc (FAO) thế giới hiện
đang sử dụng 1,476 tỷ ha đất nông nghiệp, trong đó đất dốc là 973 triệu ha
chiếm 65,9% [3]. Theo số liệu công bố tại Hội nghị thế giới về rừng lần thứ
12 tổ chức tại thành phố Kuebec, Canada năm 2002 với chủ đề “ Rừng, nguồn
sống của con người” trên thế giới đã có gần 500 vụ thảm họa lớn, làm hơn

10.000 người chết, 600 triệu người bị ảnh hưởng, gây thiệt hại về vật chất lên
tới 55 tỷ USD nguyên nhân chính là do nạn phá rừng [4] .
Bảng 1.1.Tài nguyên rừng thế giới thèng kª ®Õn n¨m 2000
Vùng l·nh thæ

Diện

tích

tự Tổng

nhiên

tích rừng

(1.000 ha)

(1.000 ha)

diện Độ che phủ Diện

tích

rừng

bình

quân

đầu

( %)

ngƣời

Châu Phi

2.978.394

649.866

21,8

0,8

Châu Á

3.084.746

547.793

17,8

0,2

Châu Âu

2.259.957

1.039.251

46,0

1,4

Bắc & Trung Mỹ

2.136.966

549.304

25,7

1,1

Châu Đại Dương

849.096

197.623

23,3

6,6

Nam Mỹ

1.754.741

885.618

50,5

2,6

Toàn cầu

13.063.900

3.869.455

29,6

0,6

( Nguồn FAO: State of the World Forests, Rome, 2003) [3].
Châu Á là nơi có độ che phủ thấp nhất và bình quân ha rừng trên người
thấp nhất.
Đất đai bị thoái hóa cũng là vấn đề rất nghiêm trọng, không những làm
mất đi độ mầu mỡ mà còn kéo theo sự mất nước, sự sa mạc hóa và đồng thời
gây ra hàng loạt những hậu quả như lũ lụt, hạn hán và sụt lỡ. Hàng 100 triệu
người đang phải đối mặt với hậu quả của tình trạng sa mạc hóa và đất đai suy
thoái ngày càng trầm trọng.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




15
qun lý lõu di, bn vng ti nguyờn rng thỡ theo FAO, mt trong

nhng bin phỏp cn tp trung l thnh lp cỏc i tỏc liờn khu v xuyờn quc
gia trờn c s cựng cú li.
Theo FAO ( 2007) cho bit trong nhng nm u th k 21, nn chỏy
rng ang cú nguy c tng nhanh mnh, vi phm vi ton cu lm cho hng
triu ha rng b tn phỏ, gõy thit hi hng t USD. Nguyờn nhõn ca nhng
v chỏy rng ch yu, xột cho cựng l do con ngi gõy ra [3].
Gần đây, FAO đã ỏnh giỏ cao n lc ca cỏc nc Chõu - Thỏi Bỡnh
Dng trong vic ci cỏch cỏc iu lut liờn quan ti rng, c bit l chớnh
sỏch giao t rng v rng cho cỏc h gia ỡnh v cỏc t chc xó hi, nhng
n lc ny ó khng nh nhng cam kt chớnh tr ca cỏc n-ớc trong khu vc
i vi quỏ trỡnh bo v v phỏt trin bn vng [4].
Trờn th gii, khoa học về s dng rng v t rng theo h-ớng lâm
sinh c phỏt trin t rt sm nhng phn ln ớt chỳ trng n thực chất vn
qun lý bo v rng v t rng m ch chỳ trng ti vic li dng khai
thỏc lõm sn. Tỡnh trng mt rng nhiu quc gia cng chớnh l do vic qun
lý ti nguyờn rng v t rng cha m bo quyn li, ngha v ca ngi
dõn, nhất là những c- dân sống gần rừng và dựa vào rừng.
Sau nhng bi hc t giỏ, hin nay v xu th chung hin nay v qun lý
ti nguyờn rng trờn th gii l ỏp dng cỏc hỡnh thc qun lý rng v ti
nguyờn cú s tham gia.
Cỏc nghiờn cu v Chng trỡnh phỏt trin lõm nghip cng ng a
phng (gi tt l ELCDP) thc hin bi s ti tr ca FAO/SIDA vi 13
nghiờn cu chuyờn ti nhiu nc khỏc nhau ó khng nh rng, ngun li
ch yu t qun lý rng hay cỏc hot ng t rng cn thuc v cỏc cỏ nhõn
hay nhúm ca cỏc cng ng tham gia. Cỏc nghiờn cu ny ó tỡm cỏch mụ t
v phõn tớch cỏc loi hỡnh qun lý ti nguyờn rng cú s tham gia ca nhiu
nc khỏc nhau. Cỏc vn v ti liu hoỏ, o to ó c trin khai t
S húa bi Trung tõm Hc liu i hc Thỏi Nguyờn

16
những năm 1985. Những trọng tâm về vấn đề xã hội liên quan đến quản lý
rừng đã được nhấn mạnh, như: nếu những cây hoặc rừng không do người địa
phương quan tâm và cơ chế hành chính (thể chế) không cho phép người dân
tiếp cận tới lợi ích từ quản lý nó thì các dự án không bao giờ thực hiện
được[39] .
Tại Ấn Độ, hình thức điển hình phổ biến nhất là những sự kết hợp thích
hợp giữa quản lý từ phía chính phủ và những cá nhân hay những nhóm điển
hình thông qua những hình thức kết hợp hết sức đa dạng và phong phú. Tuy
nhiên, có hai hình thức chủ yếu, điển hình, đó là Rừng cộng quản (viết tắt
tiếng Anh là JFM) và Rừng cộng quản có sự tham gia (JPFM).
Sự thay đổi có tính chất chiến lược của Ấn Độ về quản lý tài nguyên
rừng nói riêng và tài nguyên thiên nhiên nói chung là xuất phát từ chiến lược
của Chính phủ đó là việc coi trọng những nhu cầu cơ bản của người dân sống
gần kề với rừng như là chất đốt, thức ăn gia súc, gỗ làm nhà... và vai trò của
họ trong gìn giữ và bảo tồn tài nguyên. Luật đất đai đã tạo điều kiện gây nên
động lực cho cá nhân và cộng đồng trồng cây phân tán, trồng rừng tập trung
và quản lý bảo vệ rừng hiện có, đặc biệt đối với những thổ dân có truyền
thống, tập tục riêng biệt[38].
Tại Bangladesh, lâm nghiệp Cộng đồng được phát triển như là một
hợp phần của giải pháp canh tác và phát triển nông thôn tổng hợp đã đòi hỏi
đến việc thay đổi chính sách cũng như luật pháp trong nghành lâm nghiệp,
trọng tâm là quản lý rừng có sự tham gia, đặc biệt coi trọng vai trò của phụ
nữ. Các giải pháp cung cấp dịch vụ kỹ thuật, hỗ trợ khuyến nông và các
nghiên cứu định hướng theo nhu cầu, đơn đặt hàng là những yếu tố thúc đẩy
cho sự thành công cho hình thức quản lý đó[34].
Tại Ghana, một cơ chế khá cân bằng giữa khuyến khích lợi ích vật chất
và qui luật cung cầu hài hoà giữa quyền lợi và nghĩa vụ, giữa người sử dụng

và người quản lý tài nguyên rừng đã được thử nghiệm. Cơ chế này đã khuyến
khích việc quản lý tài nguyên rừng hướng tới sự bền vững về sinh học, sự
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




17
công bằng về xã hội và hiệu quả về mặt kinh tế. Cơ chế rừng cộng quản đã
được thực hiện đến cấp huyện. Các khuyến khích về chính sách có thể được
sử dụng để tăng cường hiệu lực cho việc hỗ trợ sự hài hoà và đảm bảo giữa
quyền lợi và trách nhiệm cho những nhóm sử dụng đặc biệt trong hệ thống
quản lý sinh học, đặc biệt các địa phương, các loài nhất định [41].
Tại Indonesia, các nghiên cứu về Lâm nghiệp xã hội do FAO và các
trường Đại học Gadjah Mada và Đại học Wageningen đã làm rõ những thay
đổi của chính phủ nhằm hỗ trợ giải pháp lâm nghiệp xã hội thông qua việc vận
dụng những kinh nghiệm của các nước khác và thử nghiệm bằng điều kiện
thực tế của đất nước mình. Nghiên cứu và đào tạo về quản lý rừng có sự tham
gia đã rất được coi trọng tại Indonesia[40] .
Tại Nepal, một loạt các nghiên cứu sâu sắc và có hệ thống của ICIMOD
đã làm rõ các hình thức quản lý rừng dựa vào cộng đồng thành công của
Nepal, đặc biệt là hình thức Nhóm sử dụng rừng (User groups) tiêu biểu từ 3
vùng đại diện : Sankhawasabha, Dhankuta và Ilam. Các nghiên cứu chuyên đề
này đã đề xuất cho phạm vi toàn quốc những cơ chế và quá trình cần hoàn
thiện trong quản lý tài nguyên rừng có hiệu quả hơn tại Nepal[36] .
Tại SriLanka, đất nước này cũng đã thử nghiệm hình thức quản lý rừng
có sự tham gia dựa trên kinh nghiệm của các nước lân cận. Tuy nhiên, do
thiếu sự tham gia thích hợp, do khung pháp lý chưa hoàn thiện nên thử
nghiệm đã không thành công trong những năm đầu. Các nghiên cứu đã đề
xuất có sự thay đổi chính sách và luật cần có những sự cải cách, đồng thời

cũng cần có sự hoàn thiện về việc thực hiện hệ thống cộng quản tài nguyên
rừng [35].
Tại Thailand, các nghiên cứu của trường Đại học Kasetsat, và Đại học
Chulalongkorn... đã làm rõ sự quan tâm của Chính phủ, đặc biệt là Vụ Lâm
nghiệp Hoàng Gia Thái về vai trò của rừng và đất rừng đối với thôn bản và
cộng đồng dân cư sống gần rừng. Các hình thức kết hợp giữa quản lý của
chính phủ và quản lý cấp cộng đồng về tài nguyên rừng đã tỏ ra rất hiệu quả,
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




18
đặc biệt đối với rừng ngập mặn ven biển và những nơi xa xôi, hẻo lánh có các
dân tộc ít người sinh sống[37] .
1.2. Ở Việt Nam
Gần 60 năm qua, tài nguyên rừng ở Việt Nam liên tục giảm sút (xem
biểu ), xét trên tất cả các phương diện: diện tích, chất lượng, trữ lượng gỗ...
cho đến hiện nay, tình trạng rừng bị chặt phá, cháy, khai thác bừa bãi... vẫn
chưa bị chặn đứng, diện tích rừng bị giảm liên tục từ năm 1943 đến năm 1995
bình quân 1 năm giảm 0,79% diện tích rừng tự nhiên. Tỷ lệ giảm diện tích
rừng tự nhiên lớn nhất là giai đoạn từ năm 1980- 1985 ( bình quân một năm là
2,2%). Giai đoạn 1990 đến 1995 tỷ lệ mất rừng chỉ còn 0,42% năm. Từ năm
1995 đến nay, diện tích rừng tự nhiên được phục hổi và tăng 3,15%/năm[8].
Theo quyết định số 2159/QĐ- BNN - KL ngày 17/7/2008 về việc công
bố hiện trạng rừng toàn quốc năm 2007như sau:
Bảng 1.2. Diện tích rừng toàn quốc đến ngày 31/12/2007
Đơn vị tính: ha
Loại rừng

Tổng diện tích

Phân theo chức năng
Đặc dụng

Phòng hộ

Sản xuất

Diện tích có rừng

12.837.333

2.078.265

4.979.188

5.779.88

1. Rừng tự nhiên

10.283.965

2.002.335

4.363.541

3.918.089

2. Rừng trồng

2.553.369
75.930
615.648
1.861.791
( Nguồn Bộ NNN& PTNT năm 2003,2005) [1].
Để khắc phục tình hình trên, Chính phủ đã thực thi một loạt những giải
pháp, trong đó giải pháp quản lý rừng và đất rừng có sự tham gia là một chiến
lược quan trọng.
1.2.1. Giao đất giao rừng và quản lý tài nguyên rừng có sự tham gia ở Việt
Nam
Giao đất giao rừng đã được coi là một trong những hình thức có tính
hiệu quả, bền vững trong quản lý tài nguyên rừng tại Việt Nam, trong khi các
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




19
nước trong vùng và thế giới có những hình thức đặc thù như rừng cộng quản,
nhóm sử dụng, rừng làng bản...
Giao rừng và đất lâm nghiệp ở Việt Nam được phản ánh rõ nét trong 3
giai đoạn chủ yếu, phù hợp với những thay đổi cơ bản về đường lối và chủ
trương của Đảng và Nhà nước về quản lý đất đai.
* Giai đoạn năm 1968 - 1986
+ Ở cấp Trung ương: giai đoạn này tuy vẫn duy trì cơ chế quản lý tập
trung bao cấp nhưng đã bắt đầu hình thành khung pháp lý về giao đất lâm
nghiệp. Đặc điểm của cơ chế này được tóm tắt như sau:
- Chỉ có 2 thành phần kinh tế là quốc doanh và tập thể. Cụ thể trong
ngành lâm nghiệp và lâm trường quốc doanh (LTQD) và hợp tác xã (HTX)
có hoạt động nghề rừng.

- Kế hoạch hóa tập trung ở mức độ cao, theo kiểu “ cấp phát - giao
nộp”.
- Gỗ và lâm sản là vật tư do Nhà nước thống nhất quản lý.
- Về khung pháp lý quản lý đất đai và giao đất lâm nghiệp, trong giai
đoạn này: Chính phủ ban hành nhiều chính sách liên quan đến quản lý đất đai:
Quyết định số 184/HĐBT ngày 6/11/1982 của Hội đồng Bộ trưởng về đẩy
mạnh giao đất giao rừng cho tập thể và nhân dân trồng cây gây rừng [22].
Nội dung cơ bản được tóm tắt như sau:
- Đối tượng giao đất giao rừng được mở rộng hơn trước, bao gồm:
HTX, tập đoàn sản xuất, hộ gia đình, cơ quan, xí nghiệp, trường học và quân
đội.
- Trong giai đoạn đầu chủ yếu giao đất trồng và đồi trọc, rừng nghèo và
các rừng chưa giao.
- Không ấn định diện tích rừng và đất rừng giao cho các đơn vị tập thể.
Mỗi hộ ở các tỉnh miền núi, trung du được nhận 2000m2/ lao động. Các hộ gia
đình có thể ký hợp đồng với một đơn vị Nhà nước để trồng cây trên đất đồi
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




20
trọc. Có trợ cấp nhất định cho các đơn vị tập thể và cá nhân nhận đất và rừng
để trồng và cải tạo rừng.
+ Ở cấp địa phương
Trong giai đoạn này tại các cấp địa phương chuyển biến đầu tiên là các
HTX bắt đầu tham gia vào hoạt động lâm nghiệp nhờ chính sách của Nhà
nước về giao đất giao rừng cho HTX.
Hoạt động của HTX vào nghề rừng có 3 loại hình:
* Hợp tác xã quản lý rừng: Tại các vùng trung du và miền núi phía Bắc,

đối với những tỉnh có tiềm năng sản xuất tốt, có thị trường tiêu thụ sản phẩm
và có thể đảm bảo tự cung cấp lương thực thì các HTX trực tiếp sản xuất,
quản lý và sử dụng rừng. Ví dụ như: Quảng Ninh chuyển sản xuất gỗ trụ má,
Thanh Hoá chuyên sản xuất Tre, Luồng... Tuy nhiên chủ trương giao đất giao
rừng cho các đơn vị ngoài quốc doanh (như HTX) vẫn còn mới mẻ, chưa thực
sự đi vào cuộc sống nên số lượng các HTX tham gia nhóm này không nhiều.
Ví dụ: tỉnh Quảng Ninh chỉ có 28 trong số 93 HTX; Lạng Sơn có 29 trong số
200 HTX tham gia nhận đất nhận rừng.
* Hợp tác xã làm việc theo hợp đồng: Các HTX này mặc dù được giao
đất giao rừng nhưng chưa đảm bảo tự kinh doanh nên phải hợp đồng khoán
trồng rừng hoặc khai thác lâm sản cho LTQD trên diện tích đất và rừng được
giao. Ví dụ như: huyện Bạch Thông (Bắc Thái cũ), một số huyện ở tỉnh
Quảng Ninh và Nghệ Tĩnh, LTQD chịu trách nhiệm cung cấp giống cây, tiền
công, đầu tư sản xuất... sau khi trồng, các HTX chịu trách nhiệm bảo vệ và
quản lý rừng trồng. Nhìn chung, rừng được bảo vệ tốt hơn trước.
* Các HTX tham gia khai thác rừng tự nhiên: các HTX thuộc loại này
thường đã nhận đất rừng nhưng chỉ đơn thuần để giữ rừng, khai thác gỗ, củi
và các lâm sản khác, đặc biệt vào những năm thiếu lương thực.
Tóm lại: trong thời kỳ này, nghành lâm nghiệp đã quy hoạch lại đất lâm
nghiệp thành 3 loại rừng: rừng đặc dụng, rừng phòng hộ, rừng sản xuất. Hệ
thống các LTQD đã được tổ chức lại vào năm 1985 và diện tích họ trực tiếp
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên