kết nối đạo phật với công tác xã hội đề xuất một mô hình cung cấp dịch vụ công tác xã hội tại việt nam

Xã hNguy
i h c sn Ng
1 (117),
c H 2012
ng

23

K TN I
O PH T V I CÔNG TÁC XÃ H I:
XU T M T MÔ HÌNH CUNG C P D CH V
CÔNG TÁC XÃ H I T I VI T NAM
NGUY N NG C H

NG *
F
3

Tóm t t n i dung
Ngày 25-3-2010, Phó th t ng Nguy n Sinh Hùng phê duy t
án 32, theo đó Vi t
Nam s đ u t 2437,4 t đ ng trong 10 n m t i đ phát tri n ngành công tác xã h i (CTXH).
Trong
án này, Vi t Nam mong mu n xây d ng m t ngành công tác xã h i hi n đ i v i
m t đ i ng nhân viên CTXH và m ng l i c s CTXH bao ph kh p c n c. Tuy nhiên,
m t khó kh n đ t ra là ng i Vi t Nam nhìn chung không có thói quen tìm ki m giúp đ t
các c s d ch v xã h i trong khi l i vi n t i tín ng ng, tôn giáo đ gi i quy t v n đ . Vì
th , trong bài vi t này, tôi trình bày hai v n đ : m t là đ a ra các c s lý thuy t và th c ti n
đ lí gi i t i sao Vi t nam nên k t n i ngành CTXH v i Ph t giáo, và hai là đ xu t m t mô
hình liên k t c th gi a h th ng các nhà chùa và các c s công tác xã h i t i Vi t Nam.
L i gi i thi u

h u h t các n c phát tri n, ngành công tác xã h i (CTXH) hi n đ i đ u có ngu n
g c t các ho t đ ng t thi n mang tính tôn giáo. Ví d , ngành công tác xã h i M đ c
b t ngu n vào cu i th k 19 t các ho t đ ng t thi n c a nh ng ph n giàu có, đ c
giáo d c trong truy n th ng Thiên Chúa Giáo. Hi n t i, theo đi u kho n Charitable
Choice (t m d ch là Quy n làm t thi n) thu c đ o lu t PROWRA mà chính quy n
Clinton phê chu n và White House Initiative (Phát ki n Nhà Tr ng) c a chính quy n
Bush, các c s tôn giáo (faith-based organizations) đ c u tiên nh n ti n tr c ti p t
chính ph đ th c hi n các ch ng trình xã h i nh cai nghi n, giáo d c t i ph m, giáo
d c k n ng làm cha m , vân vân... (Cnaan & Boddie, 2002)
T ng t M , các n c châu Á, vi c liên k t các t ch c tôn giáo ho c tri t lý tôn
giáo-đ c bi t là Ph t giáo-vào công tác xã h i, x y ra khá th ng xuyên. Nh t B n và Hàn
Qu c đ u n ng theo truy n th ng này (Canda và c ng s , 1996). Trung Qu c c ng s
d ng m t s tri t lý c a đ o Ph t nh mô hình đi u tr t ng h p thân-th n-trí (body-mindspirit) cho các b nh nhân r i lo n tâm th n (Chan và c ng s , 2001). Riêng Thái Lan,
n i khái ni m “ng i Thái” đ ng ngh a v i khái ni m “Ph t t ”, thì ngành công tác xã
h i hi n t i bao g m hai mô hình song song: mô hình phi tôn giáo do chính ph Thái Lan
qu n lý và mô hình công tác xã h i l n h n do các chùa đ m nhi m nh h v n làm t
hàng tr m n m nay (Nye, 2008; Phongvivat, 2002). Trên th c t , m t b ph n nh ng
ng i nhi m HIV/AIDS giai đo n cu i Thái Lan đã ch n con đ ng vào s ng t i các
chùa thay vì t i nhà ho c các trung tâm đi u tr (Kubotani & Engstrom, 2005).
*

PGS.TS, Tr
Hoa K .

ng Công Tác Xã H i,

i h c San Jose (San Jose State University) San Jose, California,

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c, www.ios.org.vn

24

K t n i đ o Ph t v i công tác xã h i:...

Gi ng nh nhi u n c châu Á, Vi t Nam ch u nh h ng l n c a Ph t giáo, song
song v i Lão giáo và Nho giáo. Xét v nhi u m t, trong nhi u th k , khi h th ng phúc
l i xã h i chính th c ch a t n t i, các chùa Vi t Nam chính là h th ng các c s cung
c p d ch v xã h i đ u tiên h ng t i vi c gi i quy t các khó kh n v t ch t và tinh th n
cho ng i Vi t Nam−dù là gi i quy t trên tinh th n Ph t giáo và t góc đ tâm linh. Tuy
nhiên, khi Vi t Nam b c vào giai đo n hi n đ i hóa−toàn c u hóa nh hi n nay, v i s
phát tri n c a ngành công tác xã h i theo h ng chuyên nghi p hóa và h i nh p v i th
gi i, m t câu h i v lý thuy t và th c hành c n đ c đ t ra là m i liên h gi a đ o Ph t
v i công tác xã h i nên đ c tri n khai nh th nào đ đ m b o Vi t Nam phát tri n m t
n n công tác xã h i mang tính hi n đ i, chuyên nghi p, hi u qu , nh ng v n phù h p v i
đ c đi m v n hóa và con ng i Vi t Nam mà đó d u n c a đ o Ph t là không th ph
nh n? Trong bài vi t này, tôi s trình bày hai v n đ có tính lý thuy t: m t là gi i thích t i
sao nên k t n i đ o Ph t v i công tác xã h i Vi t nam, và hai là trình bày m t mô hình
liên k t c th gi a h th ng các nhà chùa và các t ch c công tác xã h i t i Vi t Nam.
1.

Vì sao nên k t n i đ o Ph t v i CTXH

1.1. Công tác xã h i

Vi t Nam?

Vi t Nam và các khó kh n trong vi c cung c p d ch v CTXH

Theo báo cáo c a B Lao đ ng-Th ng binh-Xã h i (B L -TB-XH) trong

án
phát tri n ngh công tác xã h i giai đo n 2010-2020 ( án 32) mà Chính ph Vi t Nam
đã phê duy t vào tháng 3-2010, 40% dân s Vi t Nam c n t i m t lo i d ch v công tác
xã h i nào đó (B L -TB-XH , 2010). Trong s này, con s th ng kê chính th c cho các
đ i t ng đ c công nh n là di n chính sách ho c c n tr giúp đã r t cao: 12% s h gia
đình nghèo, 5,4 tri u ng i khuy t t t; 1,4 tri u tr em có hoàn c nh đ c bi t (tr m côi,
lang thang, vv..); h n 180 ngàn ng i nhi m HIV đã đ c phát hi n (ch a tính các đ i
t ng không công khai), g n 170 ngàn ng i nghi n ma túy, h n 15 ngàn ng i ho t
đ ng m i dâm; 1,3 tri u ng i h ng tr c p hàng tháng t ngân sách nhà n c; 7,5 tri u
ng i cao tu i c n các d ch v h tr trong đó có g n 200 ngàn thu c di n “ng i già cô
đ n, không n i n ng t a”.
Ngoài các v n đ đã đ c th a nh n là “v n đ xã h i” nói trên, m t t ng chìm
h n, xã h i Vi t Nam đang t n t i r t nhi u v n đ c n t i nhân viên CTXH và d ch v
CTXH. Các v n đ này bao g m các v n đ s c kh e tâm th n-tâm lý cá nhân mà ng i
Vi t Nam ít khi ti t l (ví d tr m c m, r i lo n hành vi, các v n đ tâm lý do nghèo đói
gây ra), các v n đ thu c v đ i s ng gia đình (mâu thu n th h , ch m sóc cha m già,
xung đ t v ch ng, khó kh n trong nuôi d y con cái, r i lo n tâm lý và hành vi c a tr v
thành niên, ngo i tình, li hôn và các h l y, vân vân), các v n đ trong tr ng h c (b o
l c h c đ ng, tr em b h c, tình d c v thành niên, các v n đ tâm lý trong quan h b n
bè và yêu đ ng, các v n đ tâm lý l a tu i t i tr ng h c, vv…), các v n đ thu c v
c ng đ ng (an toàn c ng đ ng, đ k t n i c a c ng đ ng, s c kh e v t ch t và tinh th n
c a c ng đ ng, vv…), và các v n đ v n hóa-xã h i đang nh h ng t i ch t l ng cu c
s ng ng i dân (k th , phân bi t đ i x , b t bình đ ng, h t c, vv…).
Tuy nhiên, c ng theo báo cáo c a B L -TB-XH, tính đ n cu i n m 2008, Vi t
Nam ch có trên 500 c s b o tr xã h i v i kho ng h n 35 ngàn cán b làm vi c trong
các lo i hình công vi c có th g i là công tác xã h i. Tuy nhiên, đa ph n h (h n 90%)
không đ c đào t o k n ng CTXH ho c ho t đ ng đúng ch c n ng CTXH. Vì th , trong

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c, www.ios.org.vn

Nguy n Ng c H

ng

25

Quy t đ nh phê duy t đ án 32 theo đó Vi t Nam d ki n s đ u t 2437,4 t đ ng cho
vi c phát tri n ngh CTXH, thì hai ho t đ ng chính c a đ án là (1) xây d ng m t m ng
l i các Trung tâm cung c p d ch v CTXH (TTCTXH) trong c n c, và (2) đào t o
m i và đào t o l i 60 ngàn nhân viên CTXH. Riêng đ i v i các trung tâm cung c p d ch
v CTXH, đ án quy đ nh các ch c n ng c a trung tâm này là: (1) Ch c n ng đi u ph i
d ch v thông qua ti p nh n thông tin, đánh giá, và chuy n tuy n d ch v cho thân ch ;
(2) ch c n ng cung c p d ch v tr c ti p thông qua tr c ti p ti p nh n, nuôi d ng, t
v n, tham v n cho thân ch ; (3) ch c n ng đào t o-giáo d c-truy n thông thông qua vi c
đào t o k n ng cho cán b CTXH c ng nh cho thân ch và c ng đ ng; (4) ch c n ng
h tr - phát tri n c ng đ ng thông qua vi c t ch c các ho t đ ng c ng đ ng, k t n i các
ngu n l c trong c ng đ ng; (5) ch c n ng t v n chính sách thông qua vi c t v n,
khuy n ngh chính sách.
Tuy nhiên, khi xem xét l ch s và th c tr ng ngành CTXH trong b i c nh chính tr kinh t -v n hóa-xã h i c a Vi t Nam hi n t i, m t v n đ c n đ t ra là làm th nào đ xây
d ng hi u qu h th ng TTCTXH trong c n c và làm th nào đ ng i dân có khó kh n
tìm t i các TTCTXH này? Câu h i này xu t phát t m t th c t : ng i dân Vi t Nam
ch a có thói quen ti p c n các d ch v xã h i và các nhà chuyên môn đ tìm s tr giúp.
Trong h u h t các tr ng h p, nguyên nhân chính c a vi c không tìm ki m d ch v xã h i
là do (1) s m t danh d , m t uy tín n u v n đ c a mình b l ; (2) không hi u rõ b n
ch t, nguyên nhân, h u qu và cách gi i quy t v n đ mà mình đang đ i m t; (3) không
hi u rõ và không tin t ng các nhà chuyên môn, nh t là đ i v i m t ngành m i m nh
CTXH; (4) các ni m tin tôn giáo, v n hóa vào vi c nên gi i quy t v n đ thông qua con
đ ng t l c, n i b thay vì tìm t i các nhà chuyên môn; ho c (5) không có thói quen và
không bi t v s t n t i c a các d ch v tr giúp.

Các th ng kê không đ y đ cho ta th y đ c nh ng d u hi u c a th c t nói trên:
trong 3 tri u tr em khuy t t t Vi t Nam, ch có 1,3% ti p c n d ch v giáo d c, trong
đó có lí do ng i b k th (Nguy n & c ng s , 2010); nhi u ng i nhi m HIV/AIDS
không s d ng các d ch v ch m sóc và h tr do s b phát hi n (Maher và c ng s ,
2007); ch có 58% trong s các ph n
25% ng i nghèo nh t Vi t Nam s d ng d ch
v thai s n (Sepehri và c ng s , 2008). Ngoài ra, m c dù 30% dân s Vi t Nam c n m t
lo i d ch v s c kh e tâm th n nào đó nh ng theo nghiên c u c a tác gi Niemi và đ ng
s thì lo i hình d ch v này v n r t y u kém t i Vi t Nam (Niemi và c ng s , 2007).
Ngay c t i các n c đã phát tri n, n i vi c tìm ki m d ch v ít b k th thì c ng
đ ng ng i Vi t nói riêng và ng i châu Á nói chung v n n i ti ng là c ng đ ng l ng
tránh d ch v xã h i khi g p khó kh n. Ví d , t i M , m c dù 34% ng i M g c Á (bao
g m ng i Vi t) đ c chu n đoán có v n đ tâm th n theo tiêu chu n DSM-IV, thì ch có
8,6% s này tìm ki m d ch v . ây là t l th p nh t trong t t c các nhóm dân c a M ,
và ch b ng m t n a t l 17,9% c a toàn dân s M (Abe-Kim và c ng s , 2007; Ta và
c ng s , 2010; Choice & Kim, 2010; Spencer và c ng s , 2010). C ng M , m c dù
46,3% các gia đình g c Vi t có xung đ t cha m v i con cái và 30,2% có các bi u hi n
tr m c m nh ng các gia đình h u nh không s d ng các d ch v s c kh e tâm th n, s
d ng ch m tr , ho c ch s d ng khi có b nh tr m tr ng do không có v n hóa tìm ki m
giúp đ t các nhà chuyên môn có liên quan (Luu và c ng s , 2009; Nguyen và c ng s ,
2011). T ng t nh v y, Anh, c ng đ ng châu Á nói chung và ng i Vi t nói riêng r t

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c, www.ios.org.vn


26

K t n i đ o Ph t v i công tác xã h i:...

hi m khi thông báo v i chính quy n và tìm ki m d ch v khi con cái h b ng

d ng tình d c (Gillian & Akhatar, 2006).

i khác l m

Trong khi h n ch ti p c n d ch v chính th ng c a xã h i, ng i Vi t Nam t i Vi t
Nam và n c ngoài l i th ng có thói quen tìm ki m tr giúp tinh th n, tâm linh, th m
chí c v t ch t t vi c cúng bái, tham v n v i các nhà s , th y phong th y, các lãnh t
tinh th n, ho c các chùa (Thanh và c ng s , 2010; Teerawichitchainan & Phillips, 2008;
Sepehri và c ng s , 2008; Phan, 2000). Ví d , m t nghiên c u c a Canda và Phaobtong
(1992) cho th y hàng tri u ng i vào M t Vi t Nam, Lào, Cam-pu-chia và các n c
ông Nam Á khác đã d a r t nhi u vào đ o Ph t đ đ i phó v i các sang ch n tinh th n
trong quá trình hòa nh p vào m t n n v n hóa m i. Ho c m t n a s ng i Vi t Nam
m c b nh tâm th n Úc tìm đ n các hình th c tr giúp tâm linh, cúng bái, bài thu c dân
t c (Phan, 2000). Ngoài ra, nhi u ng i có ni m tin r ng nh ng vi c không may x y ra
v i h là do s ph n, do đó cách gi i quy t là làm công đ c, t thi n, ho c t ch u đ ng
nh m t hình th c tr món n s ph n thay vì tìm các tr giúp t xã h i.
1.2.

o Ph t

Vi t Nam và l i th c a vi c k t h p đ o Ph t v i CTXH

o Ph t b t ngu n
n
cách đây kho ng 2500 n m, do đ c Ph t Thích Ca
Mâu Ni, v n là hoàng t T t
t a c a m t v ng qu c nh lúc đó kh i lên (Thích
Thi n Hoa, 1992; Thích Nguyên T ng, 1996).
o Ph t đ c truy n bá vào Vi t Nam
vào kho ng th k th 2 và nhanh chóng lan r ng trong đ i s ng ng i Vi t Nam trong

các th k sau đó. D i các tri u đ i inh, Lý, Tr n, Ph t giáo tr thành qu c giáo c a
Vi t Nam–nhi u vua và hoàng t đ c các nhà s nuôi l n và d y d trong truy n th ng
Ph t giáo; các b c đ i s đ c tham gia tri u chính và tr thành các c v n chính tr , quân
s , kinh t , và v n hóa cho tri u đình.
Tr i qua các th ng tr m l ch s t th k 13 đ n nay, Ph t giáo đã không còn là
qu c giáo c a Vi t Nam. Tuy v y, không th ph nh n r ng các tri t lý và tín ng ng
Ph t giáo đã n sâu vào v n hóa Vi t Nam, là m t trong các n n t ng ch đ o t duy và
hành vi c a ng i Vi t hi n đ i. Hi n t i, m c dù s l ng ng i đ ng ký là Ph t t v i
các c quan Nhà n c ch chi m kho ng 10% trong th ng kê dân s c a T ng c c th ng
kê Vi t Nam nh ng theo báo cáo c a Giáo h i Ph t giáo Vi t Nam thì kho ng g n 50%
ng i Vi t đ ng ký là Ph t t t i các chùa (Thích Thi n Nhân, 2008). C ng theo t ng k t
c a Giáo h i Ph t giáo Vi t Nam vào n m 2008, t i 80% ng i Vi t Nam gi m t ho c
nhi u ni m tin Ph t giáo c b n, ví d nh ni m tin v nhân-qu , luân h i, s ki p, duyên,
nghi p, công đ c, và s c m nh c a s t bi, b thí. Hi n t i, Vi t Nam c ng có h n 10
ngàn ngôi chùa, h n 30 tr ng h c Ph t giáo các c p (Thích Thi n Nhân, 2008). Trong
hàng ngàn n m qua, các chùa này đã làm r t nhi u công vi c khác nhau trong c ng đ ng
và xã h i nh nuôi d ng, ch m sóc tr m côi, ng i già không n i n ng t a, nh ng
ng i b nh b xã h i ru ng b ; là b nh vi n, tr m xá, nhà tr , tr ng h c, đ a đi m t p
k t t m th i cho c ng đ ng trong th i k chi n tranh, trong thiên tai, ho c hoàn c nh đ c
bi t; là m t đ a ch gi i c u cho các gia đình có v n đ trong c ng đ ng; và tham gia tích
c c vào các v n đ xã h i c a đ t n c.
Nh v y, khi xét t i vai trò và ho t đ ng c a các t ch c Ph t giáo trong vi c cung
c p d ch v xã h i, có th th y, trong nhi u th k qua, khi thi u v ng m t m ng l i
CTXH chuyên nghi p, các chùa t i Vi t Nam đã đóng m t vai trò l n. Trên th c t , h đã

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c, www.ios.org.vn


Nguy n Ng c H

ng

27

làm đ y đ c 5 ch c n ng mà các TTCTXH t ng lai c a Vi t Nam mu n th c hi n: (1)
đi u ph i d ch v ; (2) cung c p d ch v ; (3) đào t o - giáo d c - thông tin; (4) h tr - phát
tri n c ng đ ng; (5) t v n, v n đ ng chính sách. Chính vì s song song và t ng đ ng
trong ch c n ng c a h th ng chùa và m ng l i TTCTXH t ng lai, đ phát tri n m ng
l i CTXH t i Vi t Nam và đ hình thành nên thói quen tìm đ n nhân viên CTXH c ng
nh các nhà chuyên môn, vi c k t n i v i các chùa là m t mô hình kh thi. Có th tóm t t
các l i th c b n c a vi c k t n i các chùa v i các trung tâm CTXH nói riêng và v i
m ng l i CTXH nói chung nh sau:
Th nh t, vi c k t n i các chùa v i các TTCTXH có th gi i quy t đ c bài toán l n v
v n hóa s d ng d ch v xã h i c a ng i Vi t Nam nh đã trình bày ph n trên: m t m t h
có xu h ng tránh các giúp đ t các c s cung c p d ch v chính th ng và các nhà chuyên
môn, nh ng m t khác h l i tìm đ n chùa và các nhà s đ tìm cách gi i quy t v n đ , ngay
c khi các nhà s không có “chuyên môn” đ gi i quy t các v n đ này.
Th hai, vi c k t n i đ o Ph t v i CTXH Vi t Nam s thu n theo m t xu h ng
và mô hình CTXH đã có truy n th ng lâu đ i và đã kh ng đ nh đ c hi u qu trên th
gi i: đó là vi c s d ng các n n t ng thi n nguy n c a tôn giáo, c ng v i h th ng c s
tôn giáo s n có t hàng tr m n m nay đ th c hi n các ho t đ ng c ng đ ng. i u này có
xu t phát t l ch s lâu đ i c a các t ch c tôn giáo nh ng c ng xu t phát t các b ng
ch ng nghiên c u theo đó các nhà khoa h c kh ng đ nh vai trò tích c c c a vi c s d ng
tôn giáo-tâm linh vào gi i quy t các v n đ xã h i cho cá nhân và c ng đ ng. Trong l nh
v c s c kh e, đ c bi t là s c kh e tâm th n, tôn giáo-tâm linh đã t lâu kh ng đ nh vai trò
tích c c. Ví d , m t m ng nghiên c u l n t i M cho th y h u h t các b nh nhân tâm th n
t i M coi mình là ng i có ni m tin tôn giáo (Corrigan và c ng s , 2003) và kh ng đ nh
đ i s ng tâm linh giúp h gi m các tri u ch ng b nh tâm th n phân li t, tr m c m, lo
l ng, t t , nghi n ng p (Koenig, 2001, 2008) và bình ph c nhanh h n (Fallot, 2001).
Chính vì nh n th c đ c vai trò tích c c c a tôn giáo-tâm linh trong đ i s ng, t i M ,

nhi u b nh vi n có khu c u nguy n cho ng i b nh và thân nhân; các tòa án, tòa th
chính, n i đ ng ký k t hôn, tr i giam, nhà tù, tr i cai nghi n, khu đi u tr , nhi u đ n v
hành chính công, và h u h t các tr ng đ i h c đ u có khu c u nguy n, có treo thánh giá
ho c các liên h v i tôn giáo đ ph c v ng i dân.
Th ba, các chùa đã đ c đ t s n trong c ng đ ng đ a ph ng và đã có vai trò trong
đ i s ng c ng đ ng đ a ph ng t lâu đ i, đ c bi t là t i nông thôn. Trong nhi u tr ng
h p, các nhà s t i các chùa làng tham gia tr c ti p và sâu s c vào đ i s ng c a ng i dân
làng-h không ch là ng i h ng đ o tâm linh mà có th còn đ ng th i đóng vai trò bác
s , bà đ , nhà tham v n, th y giáo, quan tòa, nhân viên hòa gi i, và là thành viên thân
thu c ch ng ki n s th ng tr m c a làng c ng nh các gia đình trong làng. Nh v y, chùa
có đ c s tin t ng và quan h g n bó v i ng i dân−đi u mà các nhân viên CTXH t i
Vi t Nam ch a có đ c.
Th t , do nh h ng sâu r ng c a Ph t giáo trong đ i s ng Vi t Nam, đa ph n
thân ch Vi t Nam s ít nhi u có các ni m tin Ph t giáo; do đó, nhân viên CTXH c n ph i
bi t v nh h ng c a các ni m tin này đ i v i suy ngh , tâm lý, và hành vi c a thân ch
mà mình đang làm vi c cùng đ có th h tr h . L y ví d , m t thân ch v thành niên b
tr m c m sau khi phá thai tìm đ n s tham v n c a nhân viên CTXH; n u ngu n g c s
tr m c m này ít nhi u liên quan đ n ni m tin r ng phá thai là m t tr ng t i trong quan

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c, www.ios.org.vn


28

K t n i đ o Ph t v i công tác xã h i:...

ni m Ph t giáo và s ch u qu báo thì nhân viên CTXH ph i hi u ni m tin này
đ có th tr li u.

thân ch

Th n m, c ng do nh h ng sâu r ng c a Ph t giáo trong đ i s ng Vi t Nam, b n
thân các nhân viên công tác xã h i t i Vi t Nam c ng s ít nhi u có các ni m tin b t
ngu n t Ph t giáo mà h c n ph i ý th c đ c đ chúng không c n tr ho c l n án tính
chuyên nghi p trong công vi c. các n c, ví d nh M , nhân viên CTXH h u h t đ u
công nh n mình ít nhi u có các ni m tin tôn giáo- tâm linh, và h đánh giá cao vai trò c a
tôn giáo-tâm linh nh m t ngu n h tr tinh th n trong đ i s ng riêng và trong công vi c
c a mình (Lee & Barrett, 2007; Gilligan, 2009). Các nhà nghiên c u CTXH trên th gi i
c ng đã xây d ng các lý thuy t và các b công c đ nhân viên CTXH t đánh giá ni m
tin tôn giáo c a b n thân; ví d b công c đánh giá Spiritual ecomaps và Spiritual
assessment toolbox c a David Hodge (Hodge, 2000) ho c c a Furness và Gilligan (2010).
Th sáu, c ng liên quan đ n v n đ vai trò c a tôn giáo-tâm linh đ i v i nhân viên
CTXH, nhi u nhà nghiên c u ch ra r ng vi c áp d ng các nguyên lý Ph t giáo, nh t là
các nguyên lý “t bi, c u đ ” hay nguyên lý “t nh th c trong hi n t i” s giúp các nhân
viên CTXH hoàn thành t t h n công vi c c a mình. Keefe (1975) cho r ng n u các nhân
viên CTXH l y tâm lý “t bi, giúp ng i” c a Ph t giáo làm n n t ng công vi c c a
mình−ngh a là h th y vi c giúp đ là m t ni m vui và m t vi c t nhiên, thay vì coi nó
là m t ngh a v công vi c thì h s có c m giác hài lòng nhi u h n và làm vi c t t h n.
M t khác, khi h có thái đ giúp đ trên tinh th n t bi, h s không có thái đ ban n,
tr nh th ng v i thân ch c a mình-nh t là trong tr ng h p thân ch là các nhóm đ i
t ng y u th và “có v n đ ” - và do đó h ti p c n thân ch t t h n, t o m i quan h có
ý ngh a đích th c và hi u qu . Liên quan đ n đi u này, Bjarne Ovrelid (2008) đã đ a ra
“m t thách th c Ph t giáo cho các nhân viên CTXH” (“a Buddhist challenge to social
workers”) trong đó ông l p lu n r ng vi c ng d ng các tri t lý Ph t giáo vào gi i quy t
các r i lo n b n ngã là m t h ng đi u tr t t cho CTXH.
Th b y, do l ch s lâu đ i c a Ph t giáo t i Vi t Nam, tâm lý nhu hòa c a ng i
Vi t hi n đ i phù h p v i đ o Ph t và có th dùng m t s tri t lý c a đ o Ph t vào công
tác th c hành tr c ti p c a ngành CTXH. M t trong nh ng tri t lý đó là cách Ph t giáo
gi i thích v cái kh và cách thoát kh (T Di u
, Bát Chánh

o, B
Tâm, vân
vân). V m t th c hành, vi c dùng thi n đ nh và các ph ng pháp tu t p tâm-thân-ý c a
Ph t giáo vào tham v n và h tr thân ch có th mang l i nh ng hi u qu nh t đ nh cho
thân ch (Chan và c ng s , 2001).
Cu i cùng, khi lo i b các đ nh ki n v tôn giáo mà r t nhi u có ngu n g c là các
chi n d ch bài tr mê tín d đoan c a Vi t Nam trong th i k chi n tranh và th i bao c p,
chúng ta không th ph nh n r ng Vi t Nam, ng i dân đi l chùa ngày càng đông, c u
cúng ngày càng nhi u. Báo chí trong n m 2010-2011 nh c nhi u t i vi c ng i dân chen
chúc xin n đ n Tr n (đ n m c ng t x u vì d m đ p), đi đ n Hùng, đ n bà chúa Kho ho c
s d ng ngo i c m tìm m li t s , n n nhân tai n n, vân vân. T t c nh ng đi u này là
bi u hi n c a vi c ng i dân có nhu c u tín ng ng và tâm linh cao−và đó có th là b
m t c a các b t c trong đ i s ng mà h không tin có th gi i quy t đ c b ng con đ ng
th t c nên ph i nh t i m t l c l ng siêu nhiên. N u ngành CTXH nhìn th ng vào th c
t i này và không b qua nhu c u c a ng i dân mà h ng chúng t i các d ch v CTXH
chuyên nghi p thì ngành CTXH s gi i quy t đ c r t nhi u v n đ cho xã h i Vi t Nam.

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c, www.ios.org.vn


Nguy n Ng c H

ng

29

2. Mô hình k t h p Ph t giáo v i CTXH
V i các lí do đã trình bày trên, tôi đ xu t m t mô hình k t h p Ph t giáo và công
tác xã h i mà b c đ u tiên là vi c liên k t các chùa và h th ng TTCTXH trong cung
c p d ch v CTXH. Trong t ng lai, vi c k t h p Ph t giáo và công tác xã h i có th đi

vào các ho t đ ng sâu h n nh đ a các tri t lý Ph t giáo vào CTXH và ng c l i. C n c
vào đi u ki n hi n t i c a Vi t Nam, tôi đ xu t mô hình chung và m t s lo i hình ho t
đ ng c th có th tri n khai mô hình này.
2.1. Mô hình chung
Mô hình này có ba nhân t chính: các TTCTXH, chùa, và thân ch ti m n ng c a
ngành CTXH. Hình s 1 minh h a mô hình liên k t gi a các nhân t này.
Gi i thi u, chuy n ti p, đi u ph i
D ch v can thi p tr c ti p
thiê

Trung tâm
CTXH

ào t o và thông tin

Chùa
Phát tri n c ng đ ng, t v n chính sách

Trong mô hình này, các chùa s ch y u đóng vai trò là ng i trung gian gi a
nh ng ng i c n các d ch v CTXH và h th ng các TTCTXH. Các ho t đ ng chính c a
h bao g m:
(1) Gi i thi u, chuy n ti p thân ch có nhu c u t i các TTCTXH ho c các c s ,
các nhà chuyên môn.
Khi các nhà s trong chùa, b ng các con đ ng khác nhau, bi t đ c các v n n n
c a ng i đi l thì có th gi i thi u và chuy n ti p h t i các TTCTXH ho c các c s ,
các nhà chuyên môn có kh n ng giúp đ . Ví d , n u nh có ng i dân trong làng t i nói
chuy n v i các nhà s v vi c xem tu i đ chu n b sinh con trong n m t i, thì các nhà s
có th gi i thi u h t i các d ch v ch m sóc thai s n. Trái l i, n u các nhân viên CTXH
ho c các nhà chuyên môn (nhà tâm lý, tr li u, vv…) nh n th y các thân ch có nh ng
v n n n liên quan đ n tâm linh mà có th h ng l i t vi c ti p xúc v i các nhà s trong

chùa thì h c ng có th gi i thi u t i các chùa có liên k t v i TTCTXH. Bên c nh đó,
trong m t s tr ng h p c th , nhà chùa và TTCTXH t i đ a ph ng có th ph i h p đ
có nhân viên CTXH làm vai trò kiêm nhi m nh m t ng i tình nguy n t i chùa. Trong
tr ng h p này, khi các thân ch tìm đ n chùa vì các v n n n, các nhà s có th gi i thi u
nhân viên CTXH nh m t ph n nhân s c a chùa, nh v y có th giúp các thân ch ti p
c n TTCTXH d dàng h n.
(2) Cung c p m t s d ch v tr c ti p phù h p v i môi tr

ng và n ng l c c a chùa.

Trong vai trò này, các chùa có th ph i h p v i các TTCTXH đ cung c p m t s

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c, www.ios.org.vn


30

K t n i đ o Ph t v i công tác xã h i:...

d ch v CTXH tr c ti p cho thân ch thông qua m t s con đ ng. Th nh t, các nhà s
có th đ c đào t o đ có th tr c ti p làm t v n/tham v n ho c k t h p các k n ng
tham v n/t v n v i các thân ch t i chùa, trong nh ng tr ng h p phù h p. Th hai, các
nhà s trong chùa có th cùng v i các nhân viên CTXH làm công vi c qu n lý ca đ i v i
m t s ca c th đ a ph ng mà nhà chùa có quan h m t thi t ho c có hi u bi t sâu s c.
Th ba, các chùa c ng có th làm công vi c cung c p các d ch v có tính h tr , t thi nv n c ng là m t ph n công vi c c a các TTCTXH.
i v i vi c cung c p d ch v tr c ti p này, chùa và các TTCTXH có th l a ch n
nh ng l nh v c cung c p d ch v không có tính lâm sàng quá cao, không vi ph m tín
ng ng và nguyên t c c a chùa, và không làm thân ch ng i. t t c các ho t đ ng này,
chùa v n ph i tuân th các nguyên t c th c hành và quy đi u đ o đ c c a ngành CTXH,
ví d nh đ m b o tính b o m t và riêng t c a thân ch . M t s l nh v c mà nhà chùa có

th cung c p d ch v tr c ti p nh :
• B o hành gia đình và các v n đ xung đ t trong gia đình nh li hôn, xung đ t th
h , ngo i tình, vv…
• Các v n đ s c kh e tâm th n d ng nh , ví d các r i nhi u tâm lý liên quan
t i b nh t t, ch t, đau kh , lo l ng, stress, vv...
• Ch m sóc thai s n và dinh d ng bà m - tr em: i u này đ c bi t quan tr ng
nông thôn, n i s c kh e bà m tr em không đ c quan tâm đúng m c.
• Các v n đ liên quan t i phúc l i tr em: b o hành, ng
b h c; thanh thi u niên ph m pháp, b h c, vv...

c đãi, b bê tr em; tr

• K n ng nuôi d y con và tham v n gia đình.
• Các v n đ liên quan t i ng i khuy t t t và các b nh hi m nghèo ho c b k th
cao, ví d ung th , HIV/AIDS, b nh phong, vv…
• Nghi n ma túy, nghi n r
tr ng nông thôn.

u, nghi n c b c, vv…:

ây là v n đ đ c bi t quan

• Cung c p b a n mi n phí th ng xuyên cho ng i nghèo, ng i vô gia c , tr
lang thang đ ng ph , ng i già không n i n ng t a, ng i g p ho n n n b t
ng , ng i g p thiên tai, vv…
• T v n công vi c, ngh nghi p, đ nh h
thanh thi u niên.

ng cu c s ng, đ c bi t v i tr em và

• Các ho t đ ng t thi n, gây qu ng h trong các tr ng h p đ c bi t, ví d nh
gây qu ng h tr em m côi, ng i g p thiên tai, vv…
(3) Tr thành m t đ u m i thông tin và giáo d c.
Ho t đ ng này đ c bi t quan tr ng và hi u qu đ i v i m t s v n đ liên quan đ n c ng
đ ng và các v n đ t nh , ví d nh s c kh e tâm th n, ch m sóc thai s n, r n n t gia đình,
nuôi d y con cái, vv… Các chùa có th làm đi u này thông qua m t s ho t đ ng nh sau:
- Bày và phân phát các tài li u liên quan đ n các v n đ xã h i ho c có các ch ng
trình giáo d c c b n d a trên c ng đ ng, ví d nh v v n đ s c kh e, v sinh, nuôi d y
con, vv…

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c, www.ios.org.vn


Nguy n Ng c H

ph

ng

31

- Các nhà s đ c cung c p thông tin v các lo i d ch v xã h i có m t t i đ a
ng c a mình đ có th gi i thi u cho các thân ch .

- Các nhân viên CTXH có th đ c đào t o c b n v các nguyên lý n n t ng c a
Ph t giáo và nh h ng c a chúng lên các thân ch c a mình ho c lên c ng đ ng mà
mình đang làm vi c.
- Các nhân viên CTXH đ c đào t o, t p hu n c b n v cách ti p c n và giúp đ
thân ch theo quan đi m t bi c a Ph t giáo, nh m t ng c ng chuyên môn và tránh b
quá s c khi làm vi c v i các v n n n khó.

- Các TTCTXH và chùa có th ph i h p đ t ch c các l p t p hu n trong c ng
đ ng trong các v n đ c n thi t cho m i ng i nh k n ng nuôi d y con cái, v n đ dinh
d ng tr em, v n đ s c kh e, v n đ v sinh cá nhân và c ng đ ng, ho c trong phòng
ch ng thiên tai, d ch b nh, vv…
(4) Phát tri n c ng đ ng-t v n chính sách:
L nh v c phát tri n c ng đ ng là m t l nh v c đ c thù c a Vi t Nam và đây c ng là
l nh v c mà các chùa có th đóng vai trò quan tr ng do các chùa đã s n trong c ng đ ng
và có tín nhi m t c ng đ ng. M t cách c th , chùa và các TTCTXH có th ph i h p
trong m t s ho t đ ng nh :
- T ch c các ho t đ ng c ng đ ng nh d n v sinh c ng đ ng, xây d ng nhà c ng
đ ng, xây d ng nhà tình ngh a, t ch c các ngày l đ c bi t c a c ng đ ng.
- Dùng nhà chùa làm n i t ch c m t s ho t đ ng c ng đ ng nh m c ng c s liên
k t và s c kh e c a c ng đ ng nh các ho t đ ng vui ch i vào các ngày l , t ch c vi c
tiêm ch ng, k ni m ngày th ng binh-li t s , quyên góp t thi n trong các tr ng h p
thiên tai, vv…
i v i v n đ t v n chính sách, vì chùa c a Vi t Nam n m trong h th ng Giáo
h i Ph t giáo Vi t nam và có nh h ng l n t i đ i s ng chính tr -xã h i nên công vi c
này có th ti n hành d dàng.
3. Quy trình xây d ng mô hình liên k t và vai trò c a chính ph
Mô hình liên k t nói trên ch có th đ c th c hi n m t cách hi u qu , đ ng b ,
ch t l ng và b n v ng n u có s ng h c a chính quy n trung ng và đ a ph ng
thông qua các ho t đ ng c th nh :
- H tr các chùa v m t tài chính đ xây d ng các ch ng trình can thi p tr c ti p,
các ho t đ ng đào t o-giáo d c, các ho t đ ng xây d ng c ng đ ng, và các trung tâm
thông tin trong chùa. M t khác, chính quy n có th h tr các chùa trong vi c h c t p các
k n ng CTXH.
- H tr các TTCTXH trong vi c ti p c n và liên k t v i các chùa t i đ a ph ng.
M t cách c th , chính quy n có th cung c p ngân sách và tài nguyên đ các TTCTXH
có các ho t đ ng can thi p tr c ti p, các ch ng trình đào t o nghi p v , và các ho t đ ng
liên k t t i chùa.

- V n đ ng các tr ng đ i h c, thi n vi n và các tr ng đào t o Ph t giáo đ a thêm
k n ng tham v n và k n ng CTXH vào ch ng trình đào t o cho các nhà s .

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c, www.ios.org.vn


32

K t n i đ o Ph t v i công tác xã h i:...

- V n đ ng các tr ng đ i h c và cao đ ng có đào t o CTXH ph i đ a CTXH có
y u t tôn giáo-tâm linh vào trong ch ng trình h c.
- H tr vi c tuyên truy n trong c ng đ ng v s liên k t gi a các chùa và CTXH
nói riêng và nâng cao nh n th c ng i dân v CTXH nói chung.
- T ch c nghiên c u v vai trò c a chùa trong đ i s ng c ng đ ng, v hành vi tìm
ki m d ch v c a ng i Vi t Nam, nhu c u v i d ch v CTXH, nhu c u tôn giáo-tâm linh
c a ng i Vi t Nam, các v n n n mà ng i VN mu n gi i quy t khi tìm t i các chùa,
cách th c các chùa h tr gi i quy t v n n n cho ng i dân, vv…
ph

- T ch c th c hi n thí đi m mô hình liên k t chùa và TTCTXH t i m t s đ a
ng; đánh giá hi u qu mô hình thí đi m đ đi u ch nh và nhân r ng n u đ c.
- T ch c h c h i mô hình liên k t CTXH v i h th ng tín ng

ng

các n

c.

Trong vi c xây d ng mô hình liên k t chùa v i các TTCTXH thì các TTCTXH nên
có vai trò ch đ ng trong th i gian đ u thông qua vi c ti p c n và đ t v n đ v i các
chùa. Vi c xây d ng m i liên k t và tri n khai các ho t đ ng c th d a trên m i liên k t
đó ph i đ c th c hi n t t , tùy theo hoàn c nh đ a ph ng, tính ch t c a m i liên k t và
ngu n l c c a hai bên. Trong quá trình này, các TTCTXH c n ph i h t s c linh ho t và
nh y c m v i tính ch t tín ng ng-tâm linh c a các chùa đ không vi ph m và phá v
đ nh d ng c a các chùa trong c ng đ ng. Sau khi công vi c thi t l p quan h ban đ u đã
hoàn thành, vi c ti p theo là c n xây d ng m t s ho t đ ng c th , có tính thí đi m và
ki m tra, đánh giá hi u qu c a mô hình đ có th c i thi n và m r ng.
K t lu n
Trong bài vi t này, tôi đã trình bày m t s c s lý thuy t và th c ti n đ gi i thích
t i sao Vi t Nam nên xây d ng m t mô hình cung c p d ch v xã h i thông qua liên k t
h th ng chùa v i các TTCTXH. D a trên các lí do này, tôi đ xu t chính ph Vi t Nam
h tr các chùa và TTCTXH xây d ng m t mô hình liên k t gi a hai bên, trong đó các
chùa có th tham gia vào c n m lo i ho t đ ng c b n mà
án 32 c ng đang yêu c u
các TTCTXH ph i th c hành. ó là (1) đi u ph i d ch v , (2) cung c p d ch v tr c ti p,
(3) đào t o-giáo d c-truy n thông, (4) h tr -phát tri n c ng đ ng và (5) v n đ ng chính
sách.
không vi ph m nguyên t c tín ng ng Ph t giáo, các chùa có th tham gia vào
các lo i ho t đ ng và l nh v c không xung đ t v i tín ng ng Ph t giáo và không gây k
th trong c ng đ ng.
ng th i, các chùa c ng c n tuân th các nguyên t c chuyên môn
và quy đi u đ o đ c c a ngành CTXH; trái l i, các TTCTXH c n tôn tr ng các nguyên
t c tín ng ng c a chùa. Th c hi n đ c đi u này, Vi t Nam có th có m t h th ng cung
c p d ch v m nh và có uy tín cho xã h i.
Tài li u trích d n
Abe-Kim, Jennifer và c ng s . 2007. Use of mental health-related services among
immigrant and US-born Asian Americans: results from the National Latino and
Asian American Study. American Journal of Public Health, 97, 1, 91-98.

B Lao đ ng-th ng binh-xã h i (MOLISA). 2010.
công tác xã h i t i Vi t Nam. MOLISA.

án 32 v phát tri n ngh

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c, www.ios.org.vn


Nguy n Ng c H

ng

33

Canda, Edward & Phaobtong, Thitiya. (1992), Buddhism as a support system for
Southeast Asian refugees. Social Work, 37, 1, 61-67.
Canda, Edward và c ng s . 1996. Korean spiritual philosophies of human services:
Current state and prospects. Social Development Issues, 18, 53-71.
Chan, Cecilia và c ng s . 2001. A body-mind-spirit model in health: An Eastern
approach. Social Work in Health Care, 34, 261-282.
Choi, Namkee & Kim, Jinseok. 2010. Utilization of complementary and alternative
medicines for mental health problems among Asian Americans. Journal of
Community Mental Health, 46, 570-578.
Cnaan, Ram & Boddie, Stephanie. 2002. Charitable choice and faith-based welfare: A
call for social work. Social Work, 47, 3, 224-235.
Corrigan, Patrick và c ng s . 2003. Religion and spirituality in the lives of people with
serious mental illness. Community Mental Health Journal, 39, 6, 487-499.
Fallot, Roger. 2001. The place of spirituality and religion in mental health services. New
Directions for Mental Health Services, 91, 79-88.
Furness, Sheila & Gilligan, Philip. 2010. Religion, belief and social work: Making a

difference. Policy Press: Bristol.
Gilligan, Philip & Akhatar, Shamim. 2006. Cultural barriers to the disclosure of child
sexual abuse in Asian communities: Listening to what women say. British
Journal of Social Work, 36, 1361-1377.
Gilligan, Philip. 2009. Considering religion and beliefs in child protection and
safeguarding work: Is any consensus emerging? Child Abuse Review, 18, 94-110.
Hodge, David. 2000. Spiritual ecomaps: A new diagramatic tool for assessing marital and
family spirituality. Journal of Marital and Family Therapy, 26, 1, 229-240.
Keefe, Thomas. 1975. A Zen perspective on social casework. Social Casework, 56,
140-144.
Koenig, Harold & Larson, David. 2001. Religion and mental health: evidence for an
association. International Review of Psychiatry, 13, 2, 67-78.
Koenig, Harold. 2008. Religion and mental health: what should psychiatrists do? The
Psychiatrist, 32, 201-203.
Kubotani, Tomoko & Engstrom, David. 2005. The roles of Buddhist temples in the
treatment of HIV/AIDS in Thailand. Journal of Sociology and Social Welfare,
32, 4, 5-21.
Lee, Eun-Kyoung & Barrett, Callan. 2007. Integrating spirituality, faith, and social justice
in social work practice and education: A pilot study. Journal of Religion &
Spirituality in Social Work, 26, 2, 1-21.
Luu, Thang và c ng s . 2009. Help-seeking attitudes among Vietnamese americans: The
impact of acculturation, cultural barriers, and spiritual beliefs. Social Work in
Mental Health, 7, 5, 476-493.

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c, www.ios.org.vn


34

K t n i đ o Ph t v i công tác xã h i:...

Maher, Lisa và c ng s . 2007. Scaling up HIV treatment, care and support for injecting
drug users in Vietnam. International Journal of Drug Policy, 18, 296-305.
Nguyen, Peter và c ng s . 2011. Bridging help-seeking options to Vietnamese Americans
with parent-child conflict and depressive symptoms. Children and Youth
Services Review, 33, 1842-1846.
Niemi, Maria và c ng s 2010. Mental health priorities in Vietnam: A mixed-methods
analysis. BCM Health Services Research, 10, 257-267.
Nye, Catherine. 2008. The delivery of social services in northern Thailand. International
Social Work, 51, 2, 193-205.
Ovrelid, Bjarne. 2008. The cultivation of moral character: A Buddhist challenge to social
workers. Ethics and Social Welfare, 2, 3, 243-261.
Phan, Tuong. 2000. Investigating the use of services for Vietnamese with mental illness.
Journal of Community Health, 25, 5, 411-425.
Phongvivat, Chariya. 2002. Social work education in Thailand. International Social
Work, 45, 3, 293-303.
Sepehri, Ardeshir và c ng s . 2008. How important are individual, household and
commune characteristics in explaining utilization of maternal health services in
Vietnam? Social Science and Medicine, 67, 1009-1017.
Spencer, Michael và c ng s 2010. Discrimination and mental health – related service use
in a national study of Asian Americans. American Journal of Public Health, 100,
12, 2410-2417.
Ta, Van và c ng s . 2010. Generational status and family sohesion effects on the receipts
of mental health services among Asian Americans: Findings from the National
Latino and Asian American Study. American Journal of Public Health, 100, 1,
115-121.
Teerawichitchainan, Bussarawan & Phillips, James. 2008. Ethnic differentials in parental
health seeking for childhood illness in Vietnam. Social Science and Medicine,
66, 1118-1130.
Thanh, Nguyen Xuan và c ng s . 2010. An assessment of the implementation of the Health

Care Funds for the Poor policy in rural Vietnam. Health Policy, 98, 58-64.
Thích Nguyên T ng. 1996. Ph t giáo t i Vi t Nam. Chùa Pháp Vân, TP H Chí Minh.
Thích Thi n Hoa. 1992. Ph t h c ph thông. H i Ph t giáo Vi t Nam, TP. H Chí Minh.
Thích Thi n Nhân. 2008. K ni m 27 n m thành l p Giáo h i Ph t giáo Vi t Nam. Truy
c p t (truy c p ngày 17 tháng 1 n m
2012).

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c, www.ios.org.vn