Be troc 346 cêu tróc bé nhí trong lcd

Bẽ TROC

1

MUC LUC
Chỷỳng I VT TRNG SN.....................................................................2
Chỷỳng 2 CN C .......................................................................................56
Chỷỳng 3 Vẽè ệèNG BầNG........................................................................ 179
Chỷỳng 4 I TI TOAN THặNG.............................................................. 405
ệI LI TấM S........................................................................................... 670


PHẨM VIÏÅT LONG

2

Chûúng I
VÛÚÅT TRÛÚÂNG SÚN

Nùm 1968
Sau chuën ài cưng tấc Nghơa Lưå, tưi vïì Hâ Nưåi, àûúåc hûúãng
mưåt cấi tïët gia àònh thêåt vui vễ. Rưìi hổp vâ nhêån àûúåc quët àõnh ài
B. Bao sung sûúáng! Thïë lâ tưi chùèng côn lông dẩ nâo mâ ngưìi vúái
bt sấch nûäa. Chẩy nhâo lïn Sún La mang cấc thûá vïì àïí kõp têåp
trung. Riïng cấi xe àẩp thò phẫi àïí lẩi, vò khưng cố phûúng tiïån
chun chúã, anh em sệ àem vïì gia àònh gip khi cố àiïìu kiïån. Àiïìu
duy nhêët lâm tưi luën tiïëc lâ khưng kõp lêëy giêëy chuín àưëi tûúång
kïët nẩp Àẫng. Viïåc phêën àêëu, coi nhû phẫi lâm lẩi tûâ àêìu. Ngoâi ra,
côn cố mưåt sưë tâi liïåu hay mâ khưng viïët àûúåc vò lông cûá rưån lïn.
Tûâ ngây 9 thấng 3 nùm 1968
Chng tưi àïën núi têåp trung àïí bưìi dûúäng vâ rên luån. Lẩi lïn

úã vúái ni rûâng - trẩi 105 nây àống úã Hôa Bònh, núi cố nhûäng ngổn
ni àấ vưi cng nhiïìu hang àưång khấ lúán. Ùn ëng thêåt khấ. Chng
tưi phất ngêëy múä lúån, phẫi ùn kêm vúái cấc mốn chua (ch ëu lâ giấ
mëi chua). Chng tưi têåp hânh qn: àeo gẩch vâ leo ni. Cưng
viïåc àố khưng cố gò múái lẩ àưëi vúái tưi, vò khi cưng tấc úã vng rûâng
ni Sún La, tưi àậ tûâng leo dưëc cao, mang vấc nùång.Tuy nhiïn cố
nhûäng tưëi hânh qn trïn àûúâng sưë 6 thò thêåt vui. Rûâng vưën tơnh
mõch, chó cố nhûäng ấnh àom àốm lêåp loê núi thung lng. Song rûâng
bưỵng chuín àưång êìm êìm búãi nhûäng àoân qn ài. Chng tưi ài
hâng hai ven àûúâng, côn lông àûúâng thò nhûúâng cho tûâng àoân xe
lúán. Cố nhûäng àoân chúã v khđ, ph bẩt kđn mđt, lêìm li lùn bấnh.
Cố nhûäng chiïëc xe xđch sùỉt r êìm êìm, xng xoẫng, úã ưëng xẫ húi,


BÏ TRỔC

3

thónh thoẫng lûãa lẩi pht ra, kếo thânh mưåt àûúâng lûãa nhỗ mâ àỗ
rûåc. Cố nhûäng chiïëc ư tư chúã àêìy chiïën sơ. Tưëi quấ, khưng nhòn thêëy
hổ, song nghe giổng nối vâ tiïëng cûúâi ca hổ, tưi dấm chùỉc rùçng hổ
côn trễ lùỉm vâ nết mùåt hổ rẩng rúä lùỉm. Hổ hô hất. Hổ thết lïn vúái
chng tưi:
Ài trûúác nhế!
- Gùåp nhau úã Khe Sanh nhế!
- Gùåp nhau úã Sâi Gôn nhế!
Vâ nhiïìu nûäa. Hổ lẩi hất nhûäng bâi ca sc sưi khđ thïë cấch
mẩng: Hânh qn xa, Vò nhên dên qụn mònh... Trïn mưåt chiïëc xe
vổng lẩi tiïëng kên acmưnica vúái bâi Giẫi phống Miïìn Nam. Phẫi,
giẫi phống Miïìn Nam, chng tưi, cấc àưìng chđ àang trïn àûúâng ài

giẫi phống Miïìn Nam àêy! Trong tiïëng xe chuín àưång rêìm rêìm,
tưi thêëy mấu trong ngûúâi bưëc lïn hûâng hûåc. Tưi mën bùng ngay
theo nhûäng àoân xe - chng ài chïëch sang phđa Têy àïí vông vïì
phûúng Nam - Tiïìn tuën àố.
Ngây 30-4-1968
Chng tưi àậ nhêån xong trang bõ vâ hưm nay bùỉt àêìu lïn
àûúâng. Mûa phêët nhể nhûäng hẩt li ti nhû bi phêën. Chng tưi ra ài
trûúác sûå tiïỵn biïåt ca nhâ trûúâng, ca nhûäng anh em ài sau. Vò bđ
mêåt, khưng ai àûúåc bấo cho ngûúâi nhâ àïën tiïỵn. Mưåt sưë ngûúâi cố àẩi
diïån cú quan àïën àûa chên. Anh Àiïìu - cưng nhên in trấng phim
thåc ngânh Àiïån ẫnh - ài trong àoân tưi, bưỵng khốc rûng rûác. Anh
em xm lẩi hỗi, anh bẫo khốc vò "nhúá cú quan quấ!" Tưi khưng ai
tiïỵn àûa, nhûng lông thêëy thanh thẫn. Bêíy chiïëc xe chúã àoân chng
tưi. Xe chuín àưång vâ mổi ngûúâi vêỵy gổi. Tưi tûâng ra ài, tûâng gùåp
nhiïìu cåc chia tay, song lêìn nây sao thêëy nố khấc thïë. Lông bêng
khng, hấo hûác, thûúng mïën...Ưi, bao cẫm xc cûá xen vâo nhau...
Chng tưi ài theo àûúâng qn sûå, vùỉng lùång mïnh mưng.
Khưng mưåt bống ngûúâi. Khưng mưåt bống nhâ. Chó thêëy con àûúâng


PHẨM VIÏÅT LONG

4

múâ múâ trùỉng vâ bẩt ngân lâ mâu tđm àen ca ni rûâng cng vư vân
ấnh àom àốm lêåp loê khùỉp thung lng.
Sët tûâ 30-4 àïën 5-5, chng tưi àậ vûúåt àûúåc hâng trùm cêy sưë,
vûúåt qua Hoâ Bònh, vûúåt Thanh Hoấ àïën Nghïå An.
Àoân chng tưi dûâng lẩi úã Nam Vên - Nam Àân, gêìn ngay qụ
Bấc. úã àêy, mấy bay M qìn sët ngây àïm. Mưåt bíi trûa, chng

tưi nghe nhûäng tiïëng bom nưí unh unh vâ mưåt tiïëng "bp". Mưåt
quẫ bom rúi rêët gêìn chng tưi, trng vâo mưåt xốm trûúác mùåt. Bi
àêët tung lïn vâng khê. Bổn qu M lẩi tân sất dên ta àêy! Lông
chng tưi nghển lẩi cùm th!
Bíi tưëi, chng tưi ra ài. Chùèng côn mêëy chưëc nûäa sệ àïën thânh
phưë Vinh. Trúâi xêím tưëi. Àoân xe chúåt dûâng lẩi. Ngûúâi gấc barie bấo
cố bom nưí chêåm úã phđa trûúác. Thïë lâ xe phẫi quay àêìu lẩi. Phđa xa,
mêëy chiïëc àên d ca l mấy bay múái thẫ treo lú lûãng, hùỉt ấnh sấng
vâo cẫ khoang xe chng tưi.
Lẩi xëng xe, vâo lâng, tòm nhâ dên àïí úã. Chng tưi toân dûåa
vâo àưìng bâo thưi mâ! Tưí chng tưi àang ngú ngấc tòm àûúâng thò cố
mưåt ưng c trẩc 70 tíi ra gổi:
- Cấc con vâo nhâ bưë mâ úã!
Mûâng quấ, chng tưi tẩt vâo. Ưng c ài trûúác, lûng húi công
song dấng côn nhanh nhển lùỉm. Trong nhâ, mưåt ph nûä ra múã cûãa
liïëp - àố lâ con dêu c lậo. Gia àònh lc àc thûác dêåy. C múã mân,
lay gổi hai àûáa bế. Chng tưi gẩt ài:
- Thưi, àïí cấc em ng, chng con nùçm àêu cng àûúåc!
C sưët sùỉng:
- Khưng, cố chưỵ cho chng tưi rưìi. Nùçm àêy cho tûã tïë.
Cấi giûúâng êëy rưång song húi ngùỉn. Dûúái gêìm nố lâ mưåt cấi hêìm
lúán. Chiïëc giûúâng àûúåc kï nûãa chòm, nûãa nưíi trïn chiïëc hêìm àố.


BÏ TRỔC

5

Sấng, chng tưi giêåt mònh choâng dêåy vò nhûäng tiïëng àưång lúán.
Mêëy chiïëc phẫn lûåc xâ sất sẩt, gêìm rđt àiïn loẩn. Hai àûáa chng tưi

vng dêåy àõnh tt xëng hêìm, song lng tng mậi vò mêëy súåi dêy
d úã cấi vộng chng tưi dng lâm chùn àùỉp cën cẫ vâo chên, tay.
Lêỵn trong tiïëng phẫn lûåc, tưi nghe tiïëng cûúâi khanh khấch rôn tan
ca trễ thú. Mưåt cư bế chûâng 14 tíi àang àûáng ưm cưåt nhòn chng
tưi mâ cûúâi. Trúâi, giûäa vng chiïën sûå ấc liïåt nây sao lẩi cố giổng cûúâi
hưìn nhiïn nhû vêåy nhó?
Ngây 8-5-1968
Chiïìu rưìi mâ sưë bom quấi q kia vêỵn chûa àûúåc giẫi quët.
Àoân chng tưi quët àõnh phống xe vûúåt qua núi àố. Khưng côn
cấch nâo khấc. Chùèng lệ nùçm ò ra mậi?
Xe chng tưi vêỵn ài thûá hai. Nố êìm ò tiïën khỗi lâng, ra àûúâng
lúán. Rưìi nố tùng tưëc àưå. Chng tưi ngưìi ngay ngùỉn, tay bấm chùåt lêëy
thânh xe. Xe vûúåt qua nghơa trang liïåt sơ 30-31, rưìi qua gưëc àa. Chó
qua cấi cưëng nûäa lâ àïën bậi bom. Nhòn lẩi sau xe, tưi thêëy mêëy cư
gấi àang thng thùèng bûúác túái vâ cûúâi rêët tûúi. Sùỉp ài qua bậi bom,
sao mâ thẫn nhiïn vêåy? Xe xốc mẩnh vâ bùng lïn. Sau xe, cấnh
àưìng la xanh múãn trẫi rưång dêìn ra. Vâ úã mưåt vẩt la sất bïn
àûúâng cố 2 hưë àen ngôm, bn bùỉn tung toế xung quanh. Côn 4, 5 hưë
khấc úã mêëy thûãa rång xa hún. Àố, cấc hưë bom àố. Xe vêỵn bùng lïn.
Cấi chïët li dêìn lẩi phđa sau. â, ra cng àún giẫn thưi.
Thïë lâ qua bậi bom mưåt cấch an toân. Xe tiïën vïì thânh phưë
Vinh. Nhâ thúâ Vinh àûáng cêm lùång bïn nhûäng ngưi nhâ tan hoang,
nhûäng ngổn cêy xú xấc vò bom M. Chúå Vinh tan tânh, cấi biïín àïì
tïn chúå treo úã cưíng cng bõ bom hêët xëng, chó côn bấm chïëch vâo
mưåt tr gẩch nhû thấch àưë.
Chng tưi xëng xe. Vûâa lc êëy nghe phđa Nam Àân cố mưåt
tiïëng nưí lúán: bậi bom àậ lïn tiïëng! Khưng hiïíu mêëy cư gấi tưi gùåp cố
sao khưng?

PHẨM VIÏÅT LONG

6

Xe àưỵ úã ngậ tû thânh phưë àïí chúâ qua phâ. Côn cấch 3-4 km nûäa
nhûng núi àố rêët nguy hiïím nïn xe phẫi chúâ úã àêy. Khi nâo phâ àïën
sệ cố ngûúâi gổi àiïån thoẩi bấo cho trẩm barie, trẩm lẩi hûúáng dêỵn
cho xe ài. Hoâng hưn dêìn bng xëng. Bêìu trúâi xam xấm, àiïím
cht mêy hưìng úã phđa Àưng. Vinh àêy, túi tẫ vò sûå tân phấ ca
chiïën tranh. Vùỉng vễ, àòu hiu. Mêëy hâng phi lao cao vt àûáng lùång,
in bống sêỵm trïn nïìn trúâi, cẩnh nhûäng ngưi nhâ gấc àưí tan hoang.
Trẩm biïën thïë àiïån bỗ khưng, xung quanh cố cưng sûå. Bổn tưi àûáng
àố ngùỉm nhòn cấi cẫnh tơnh mõch ca thânh phưë vâ nghơ mậi rùçng
tẩi sao lẩi cố nhûäng lc nố nưíi bậo lûãa hûâng hûåc trấi ngûúåc vúái cấi
vùỉng lẩnh mïnh mưng nây àûúåc? Chng tưi khêín trûúng lïn xe. Xe
tûâ tûâ tiïën vïì Bïën Thu. Bïn phẫi àûúâng lâ nhâ mấy àiïån. Bom nưí
lâm àêët àấ úã àố bõ àâo xúái lưån bêåy. Nhûäng cưåt àiïån gêỵy gc hóåc àưí
nghiïng. Cẩnh àố lâ ni Quët. Phẫi, cấi ngổn ni nhỗ nhoi lúã loết
ra vò bom àẩn àố chđnh lâ ngổn ni anh hng, àậ tûâng nưíi danh
cng àưåi tûå vïå thânh phưë Vinh dấm àûúng àêìu vúái l "thêìn sêëm",
"con ma" M.
Sưng Lam trưi ïm àïìm. Bïën vêỵn phùèng lùỉm. Xe nhể nhâng lïn
phâ. Phâ rưång thêåt, chúã túái 5 xe. Bổn tưi àûáng hai bïn thânh phâ.
Trùng lïn rưìi, toẫ ấnh sấng nhân nhẩt xëng dông sưng. Tưi àûáng
bïn trấi phâ ngùỉm nhòn sưng khưng chấn mùỉt. Dẫi Hưìng Lơnh àang
im lùång in bống tđm trïn búâ bïn kia. Khưng cố mấy bay vâ cng
khưng cố tiïëng phấo. Mưåt anh bẩn àûáng gêìn tưi chó vïì phđa ni
Quët vâ hỗi:
- Ni Quët àêëy â? Nố bế thïë sao lẩi nưíi tiïëng nhû vêåy nhó?
Tưi cûúâi:

- Nố nưíi tiïëng vò chđ quët chiïën, quët thùỉng ca nố, úã nhûäng
con ngûúâi àậ chiïën àêëu vâ chiïën thùỉng trïn àónh ni êëy.
Phâ nhể nhâng cêåp bïën. Ư tư r ga. Chng tưi chẩy nhanh lïn
búâ. Têët cẫ àïìu phẫi khêín trûúng. Cố thïí l mấy bay sệ àïën bêët ngúâ
hóåc phấo úã biïín cố thïí nậ túái trong pht chưëc.


BÏ TRỔC

7

Àêët Hâ Tơnh àêy rưìi. Vâo lâng. Hai bïn àûúâng, nhûäng quẫ ni
nhỗ nùçm im lòm dûúái trùng.
Xe chúåt dûâng lẩi. Phđa trûúác, l mấy bay múái thẫ mêëy quẫ phấo
sấng. Chng tưi tẫn ra hai bïn àûúâng. Tưi vâ Vûúång vâo ngưìi gêìn
mưåt rång khoai, cố gò thò nêëp úã rậnh khoai cng àúä. Nhûäng quẫ
phấo sấng vêỵn treo lú lûãng lûng trúâi, hùỉt ấnh sấng vâng vổt vïì phđa
chng tưi. úã ngưi nhâ bïn cố mêëy àûáa bế chẩy ra ngố chng tưi vâ
cûúâi. Bưë chng àûáng úã vûúân sùỉn hô hết bùỉt chng vâo hêìm, song
chng cûá ngưìi cûúâi mậi. Cố vễ chng àậ quen vúái cẫnh mấy bay dêåm
dổa lùỉm rưìi.
Khoẫng giûäa àïm, àoân xe dûâng lẩi. Chng tưi rệ vâo lâng àïí
ng. Àûúâng ài phẫi qua mưåt cấnh àưìng lúán. đt lêu nay mûa lúán nïn
àûúâng lêìy lưåi vâ trún quấ. Phẫi dô dêỵm tûâng bûúác, tht lïn tht
xëng múái ài nưíi. Song àûúåc cấi khưng ai ngậ.
Sấng, chng tưi chuín sang nhâ bïn cẩnh úã, vò nhâ c chêåt
quấ. Gia àònh nây cố hai cư con gấi. Cấc cư rêët tûúi cûúâi. Mưåt cư bẫo
rùçng mổi khi cố bưå àưåi àïën, thanh niïn lâng vêỵn tưí chûác àốn tiïëp
nưìng nhiïåt lùỉm, nhûng vò chng tưi àïën vâo ban àïm nïn khưng tưí
chûác àûúåc.

Mưåt bấc nưng dên cố vốc ngûúâi cao lúán sang chúi. Bấc tỗ ra rêët
quan têm àïën tònh hònh thúâi sûå. Bấc hỗi chng tưi, nhûng nhiïìu khi
lẩi ngưìi nối vanh vấch tònh hònh trong nûúác, ngoâi nûúác cûá nhû lâ
phưí biïën cho chng tưi vêåy. Bấc nối rùçng úã àêy nhên dên tưí chûác
bấn gâ chưëng M, nïëu àoân cố giêëy túâ thò sệ mua àûúåc. Bấc êëy lâ
ch nhiïåm húåp tấc xậ mua bấn xậ. Bấc êëy nối àng. Bíi chiïìu, cố
mêëy bâ xấch võt, ngan àïën cho chng tưi. Vò ban ngây, gâ àậ thẫ
nïn thay bùçng ngan, võt. Rưìi lẩi cố bâ mang rau àïën bấn cho chng
tưi nûäa. Têët cẫ àïìu cố giấ phẫi chùng. Hai cư gấi úã nhâ rêët sưët sùỉng
gip chng tưi. Cư thò rûãa rau, vo gẩo, cư thò ài mua gip ci, nhen
bïëp. Àiïìu àố lâm chng tưi rêët vui vễ vâ cẫm àưång.
Tưëi, chng tưi ra xe. Trùng ngâo ngẩt khùỉp lâng qụ. Cấc cư gấi
lâng rđu rđt ài tiïỵn, cư xấch hưå xoong nưìi, cư xấch hưå ti.


PHẨM VIÏÅT LONG

8

Xe lẩi r ga, gêìm gûâ tiïën khỗi lâng. Àûúâng xốc nẫy nhû rang
ngư. Cố mưåt cấi rậnh xễ ngang àûúâng to quấ, xe phẫi chi àêìu
xëng rưìi lẩi dï àđt vûúåt lïn - lc êëy thò thânh xe chi tõt xëng
rậnh, chó cao ngang mùåt àûúâng. Àûúåc cấi xe khoễ nïn vûúåt qua hïët.
Ài àûúåc mưåt àoẩn thò xe dûâng lẩi. Thêåt phiïìn phûác, àûúâng tùỉc
rưìi. Chiïìu nay bổn M vûâa àấnh àoẩn àûúâng phđa trûúác, hiïån úã àố
côn bom nưí chêåm. Thïë lâ phẫi quay lẩi àûúâng c, gùåp lẩi con àûúâng
lâng vúái nhûäng n cûúâi vui vễ ca cấc cư gấi.
Ngây 11-5-1968
Tưëi nay lâ tưëi thûá bẫy. úã Hâ Nưåi chùỉc vui lùỉm, côn chng tưi thò
àang lâm nhiïåm v bấm chùỉc vâo thânh xe àïí khỗi bõ xe hêët tung

ra ngoâi qua nhûäng c xốc. Nhûng khưng vò thïë mâ mêët vui. Nhiïìu
anh khoễ tấn lùỉm - à thûá chuån - lâm vấng cẫ xe lïn.
Tưi ngưìi gêìn cëi, tay võn vâo thânh xe vâ lùång nhòn vïì phđa
sau. Mêy nhiïìu nïn trùng bõ che, trúã nïn nhẩt nhệo vư cng. Lêỵn
trong tiïëng àưång cú ư tư, tưi nghe cố tiïëng rđt vâ rếo êìm êìm. Vâ hiïån
ra trûúác mùỉt tưi lâ hònh th àen tri ca mưåt chiïëc phẫn lûåc M. Nố
bay thêëp quấ, trưng nhû mưåt con cấ lúán trûúân qua àêìu chng tưi,
song nố m, chùèng phất hiïån nưíi chng tưi. Xe khưng dûâng lẩi.
Phẫi, nố bay nố cûá bay, mònh ài mònh cûá ài chûá sao.
Àûúåc mưåt àoẩn, xe dûâng lẩi nhûng vêỵn nưí mấy. Vò ngưìi sau, tưi
khưng nhòn thêëy gò úã phđa trûúác. Tưi nghe tiïëng múã cûãa ư tư, rưìi
nghe Ca - mưåt trong hai anh lấi xe cho àoân - hết lúán:
- Ài thưi Thõnh úi. Bom bi, nố nưí bỗ mể bêy giúâ!
Cûãa xe àống cấi "sêìm". Xe lûúát túái. Chng tưi lẩnh gấy! Ngú
ngấc chùèng rộ vò sao lẩi cố chuån êëy? Lc nây xe àậ vûúåt qua núi cố
bom bi. Quẫ bom nùçm ngang trïn àûúâng, cấnh mẩ kïìn sấng lêëp
lấnh dûúái trùng. Àố lâ loẩi bom bi dûáa. Bïn àûúâng, cố mưåt sưë hưë nho
nhỗ - àố chđnh lâ hưë do cấc quẫ bom bi khấc gêy ra. Thêåt cấi chïët cûá
rònh mô vâ àõnh nhẫy xưí vâo sûå sưëng. Song cåc sưëng vêỵn cûá ung
dung àiïìm tơnh.


BÏ TRỔC

9

Nghó giẫi lao. Ngưìi mậi trong xe cng phất mïåt, tai lïn vâ
ngûúâi nưn nao. Chng tưi nhẫy xëng xe, vûún mònh hđt thúã lìng
khưng khđ trong lânh ca bíi àïm. Phđa xa, bổn mấy bay lẩi thẫ
mêëy chm phấo sấng. Chng tưi tẫn ra xa xe vâ ngưìi gêìn mêëy cấi

hâo. Tưi hỗi Thõnh:
- Lc nậy bom bi thïë nâo àêëy?
Thõnh cûúâi rêët tûúi:
- Â, mònh nhòn dûúái ấnh trùng thêëy vêåt gò lêëp lấnh, tûúãng cấi
bt mấy ai àấnh rúi nïn àưỵ lẩi. Sut nûäa thò bỗ mẩng!
Quanh tưi cố nhûäng tiïëng nối chuån rò rêìm. Cố mêëy anh àang
gay gùỉt tranh lån vïì viïåc ht thëc lấ thò phẫn lûåc cố phất hiïån
àûúåc khưng? Anh thò bẫo nố chó nhû tân àom àốm, thêëy sao àûúåc.
Anh thò bẫo àûâng ch quan. Thïë mâ rưìi cậi nhau om sôm.
Tưi nhòn trúã lẩi con àûúâng xe vûâa qua. Cấch núi tưi ngưìi khưng
xa lùỉm, cố mưåt àoẩn àûúâng côn mang nùång vïët tđch chiïën tranh. Hai
hâng cêy ven àûúâng bõ chấy xếm vâ gậy gc. 6 chiïëc xe - cấi thò tung
mui, cấi thò côn trú khung - nùçm lùn lốc hai bïn àûúâng. Thõnh cho
biïët núi àố trûúác àêy cố hai hâng cêy rêët lúán, xanh rò. Xe ca ta àưỵ úã
àố, khưng may bõ l giùåc trúâi phất hiïån, chng àiïn rưì xêu xế. Xe bõ
bưëc chấy. Cố anh àậ dng cẫm lấi xe chẩy xëng rång, lêëy bn dêåp
lûãa nhûng lẩi bõ bổn M bùỉn rưëc kết trng, nïn hy sinh ngay bïn
xe.
Àïm, xe ài theo nhûäng con àûúâng vông khố hiïíu rưìi àưỵ lẩi úã mưåt
bậi khấ rưång. Têët cẫ ngûúâi vâ àưì àẩc àïìu xëng xe. Àêy lâ trẩm 12 úã
Hûúng Khï, chng tưi nghó lẩi rưìi sệ ài bưå. Chng tưi bùỉt tay tûâ biïåt
nhûäng àưìng chđ lấi xe dng cẫm vâ vui tđnh.
Vai vấc ba lư, chng tưi men theo nhûäng búâ rång àïí vâo núi
nghó. Ài chûâng 4-5 km mâ thêëy toất cẫ mưì hưi. Gùåp mêëy àoân bưå
àưåi ài ngûúåc lẩi. Hổ hỗi chng tưi: "Qụ àêu àêëy? vâo hay ra?..."
Àûúâng lâng rưån rậ bûúác hânh qn.


PHẨM VIÏÅT LONG

10

Ngây 12, chng tưi nghó úã àêy, anh em mua con chố lâm bûäa
liïn hoan.
Ngây 13-17/5-1968
Bùỉt àêìu cåc ài bưå. Nghe nối 10 ngây àêìu lâ mïåt lùỉm. Àûúåc cấi
àûúâng bùçng vâ ngùỉn nïn àúä mïåt. Ngay hưm àêìu vûâa ài àậ gùåp mûa.
Chûa cố kinh nghiïåm nïn ai cng àïí ni lưng trong ba lư, thấo ra
thêåt lêu.
Gùåp mưåt bíi hânh qn àùåc biïåt. Trúâi tưëi nhû h nt, àûúâng
nhỗ, gêåp gïình men theo triïìn ni, lẩi khưng àûúåc dng àên pin.
Chng tưi dô dêỵm bûúác tûâng bûúác. Chó lo ngậ. Phđa thung lng,
hâng trùm ngân cấnh àom àốm sấng lêåp loê. Toân khu rûâng lưëm
àưëm nhûäng ấnh lên tinh phất ra tûâ cấc cêy gưỵ, lấ mc.
Tưi lêëy mưåt miïëng gưỵ lên tinh lúán gâi sau ba lư ngûúâi ài trûúác
vâ bấm riïët theo ấnh sấng ëu úát àố. Vêåy mâ cố lc tưi bûúác khưng
kõp. Nhòn quanh chó thêëy àen tưëi mõt mng. Chên khưng dấm bûúác
vò súå sa xëng vûåc. Tưi àûáng tẩi chưỵ gổi hoâi ngûúâi ài trûúác àïí nghe
theo tiïëng gổi mâ lêìn túái. Mùỉt cûá cùng ra mậi, nïn àêìu thêëy nhûác
quấ. Àoẩn àûúâng cố hún nûãa cêy sưë mâ chng tưi ài mêët hún mưåt
tiïëng àưìng hưì. Ra cûãa rûâng thêëy ấnh trùng trân ngêåp.
Ngây 18/5/1968
Ra ài tûâ 2 giúâ sấng. Àoẩn àêìu àûúâng cng bùçng. Àïën gêìn trûa
thò bùỉt àêìu lïn dưëc. Chng tưi nghó trûa úã mưåt khu rûâng nûáa. Nống
vâ khất, bi àưng àậ gêìn hïët nûúác.
Khoẫng hai giúâ, chng tưi lẩi ài. Phẫi lïn cấi dưëc cao, anh em
gổi lâ dưëc Àẩi tûúáng. Mïåt thêåt, nùỉng cûá nùỉng hoâi, vâ dưëc cûá lïn cao
mậi. Rưìi chng tưi dûâng lẩi khu rûâng nûáa. Àùåt ba lư xëng, chng
tưi rt dao gùm vâ chùåt nûáa àïí lêëy nûúác ëng. Nhûäng cêy nûáa bõ
phẩt ngang, toế ra nhûäng tia nûúác trong mất. Chng tưi chùåt cẫ cêy

rưìi chùåt ra tûâng khc, dng ca, bất hûáng úã dûúái. Nhû vêåy cng tẩm
àûúåc, cố cht nûúác búát khư cưí. Cåc hânh qn lẩi tiïëp tc. Trúâi vêỵn
nống nhû àưí lûãa. Phđa bïn kia sûúân ni, nhûäng hưë bom M lúã lối, àỗ


BÏ TRỔC

11

chối lïn dûúái ấnh nùỉng. Lẩi khất, mưì hưi ra ûúát àêỵm ấo. Mưì hưi ta
ra trïn mùåt, chẫy thânh dông xëng cùçm. Tưi liïëm nhûäng giổt mưì
hưi àố, cẫm thêëy àúä khất. K låt hânh qn khưng cho phếp dûâng
lẩi; khi qua mưåt rûâng nûáa, tưi cêìm con dao lùm lùm trong tay, hïỵ
thêëy cêy nâo dïỵ, lâ bêåp mưåt nhất rộ mẩnh vâo thên nố, rưìi ghế sất
miïång vâo àố, ëng vưåi vâng tûâng giổt nûúác. Gêìn 4 giúâ chiïìu, trúâi
câng chối chang. Chng tưi phẫi ài qua mưåt khu àưìi tranh. Àẩp lïn
tranh mâ ài. Tranh ngậ rẩp theo triïìn dưëc, àùåt chên lïn thêëy trún
tåt, chó mën ngậ. Tranh hêëp nùỉng, toẫ ra cấi nống hêìm hêåp. Tưi
ài, trêìn tri hai cẫm giấc khất vâ nống, tûúãng nhû ài trong mưåt cấi
nưìi rang khưíng lưì, k quấi. Côn chiïëc ba lư thò trơu nùång xëng, àưi
quai cûá trò riïët hai vai rất bỗng. Xëng khỗi dưëc, chng tưi phẫi
vûúåt qua àûúâng 15. Àoẩn àûúâng nây bổn M thûúâng rẫi bom bi.
Tûâng tưëp 4-5 ngûúâi chẩy dổc theo àûúâng, np sất ta luy rưìi bùng
qua phđa bïn kia. Tiïëp àố, xëng mưåt cấi dưëc sêu hun ht vâ trún
tåt. Khưng phẫi ài xëng mâ lâ bô xëng, tt xëng. Tưi phẫi dng
gêåy, ra sûác chưëng àúä cho khỗi ngậ. Sëi nûúác reo rốc rấch dûúái chên
dưëc kïu gổi chng tưi. Nhiïìu ngûúâi nhâo xëng dûúái chên dưëc lâ
qúng ba lư xëng, lêëy bi àưng ra vc nûúác, ëng ûâng ûåc. Tưi ëng
mưåt ca àêìy, thêëy nûúác chẩy khùỉp cú thïí, túái àêu mất túái àêëy. Rưìi
rûãa mùåt thêåt thoẫ thụ. Nûúác, nûúác, múái xa nûúác vâi tiïëng àưìng hưì

mâ thêëy nhúá vư cng, khi gùåp lẩi nố ai cng vưì vêåp. Tđnh, mưåt cư
gấi cố dấng ngûúâi thêëp, bếo, ngưìi gc vâo chiïëc ba lư. Tưi hỗi cư lêëy
nûúác chûa? Cư ngûãng lïn, lùỉc àêìu. Mùåt cư àỗ rûåc nhû mën bưëc lûãa.
Tưi cêìm bi àưng, khùn mùåt, lêëy nûúác dm cư êëy.
Mậi túái 6 giúâ tưëi múái túái trẩm, kïët thc chuën ài dâi 36 km
trong mưåt ngây!
Ch nhêåt, ngây 19/5/1968
Chng tưi úã trẩm 15. Hưm nay sinh nhêåt Bấc. Tưi ngưìi nghơ lẩi
cåc àúâi chiïën àêëu àêìy gian khưí ca Bấc vâ thêëy cố thïm sûác mẩnh
àïí vûúåt àûúâng dâi.
Àûúâng àậ thûã sûác ngûúâi. Nhûäng àoẩn àûúâng àậ trẫ lúâi cho
chng tưi rộ: Sûác anh àûúåc bao nhiïu? Liïåu bỗ búát thûá gò? Bùỉt àêìu
cåc "thanh trûâng" cấc ba lư. Cố anh mang sấch ra xế búát bòa. Cố


PHẨM VIÏÅT LONG

12

anh bỗ lẩi cấi ấo àưng xn, mưåt vâi chiïëc qìn, ấo. Nguỵn Àẩi,
phống viïn bấo Nhên dên, ngûúâi bế nhỗ, lûúång khưng à sûác mang
vấc, àậ cùỉt búát nûãa dûúái ca chiïëc mân cấ nhên, bễ vûát ài nûãa ài
chiïëc bân chẫi àấnh rùng... Côn tưi, tưi thêëy vûâa sûác, vẫ lẩi cấi gò
cng cêìn, khưng thïí bỗ àûúåc.
Chng tưi ng trong cấi nùỉng hêìm hêåp ca miïìn Têy Quẫng
Bònh vâ trong tiïëng gêìm r ca l phẫn lûåc àïí nûãa àïm lẩi vng
dêåy, vấc ba lư ài.
Ngây 20 vâ 21/5/1968
Trúâi trúã mất vâ mûa nhể hẩt. Song nùçm trong nhâ nghe rộ giổt
mûa rúi lưåp bưåp xëng nhûäng têìu dûâa, tûúãng mûa to lùỉm. Sấng súám

lẩi ra ài. Mùỉt dđp lẩi, bìn ng quấ. Hưm nay chng tưi chó vûúåt 17
km nïn àúä mïåt.
Ngây 21/5/1968
Nghó lẩi trẩm 17. Àêy lâ trẩm cú giúái. Mổi ngûúâi hy vổng sệ
àûúåc ài ư tư. Àưi chên tïå quấ mâ.
Tònh hònh khưng cho phếp chng tưi ài xe. L mấy bay rònh mô
dûä lùỉm, ài bưå an toân hún. Chng tưi àûúåc biïët àoân xe ài trûúác
chng tưi múái "bõ" úã Xn Sún 3 xe, 40 ngûúâi bõ chïët, bõ thûúng. Tưi
cng nghe tin hưm vûúåt àûúâng, chng tưi qua mưåt lc thò l mấy
bay àïën nếm bom lâm chïët vâ bõ thûúng 25 bưå àưåi...
Hưm nay chng tưi àûúåc nghó ngúi hoân toân. Anh em ài lơnh
gẩo, thõt hưåp, àûúâng, sûäa, rau khư. Cåc sưëng trïn àûúâng thêåt sung
tc. Chng tưi àûúåc cung cêëp àêìy à àûúâng, sûäa, thõt... àïí bưìi dûúäng
sûác khoễ.
Tûâ ngây 22-25/5/1968
Tiïëp tc ài àûúâng bùçng. Mưỵi ngây vûúåt tûâ 18 àïën 24 km. Trẩm
18 úã trïn mưåt mẫnh àêët khư cùçn.


BÏ TRỔC

13

Ch nhêåt, Ngây 26/5/1968
Ài àïën trẩm 20. Nùỉng dûä dưåi. Àêy, àêët Bưë Trẩch, Quẫng Bònh
àêy. Àïm, mấy bay qìn àẫo sët.
Ngây 27/5/1968
Chiïìu, chng tưi xët qn. Trúâi nùỉng chối chang. Gêìn àïën
àûúâng 15, chng tưi dûâng lẩi bễ lấ ngu trang, rưìi nai nõt gổn gâng.
Chng tưi khêín trûúng tiïën ra àûúâng, rưìi tiïëp nhau chẩy qua

khoẫng àêët trưëng do con àûúâng vâ mưåt khoẫnh rång bïn àố tẩo
thânh.
Àïm, chng tưi túái trẩm 21. Mấy bay qìn sët, thi nhau thẫ
phấo sấng vâ bùỉn rưëc kết.
Ngây 29/5/1968
Ra ài tûâ 3 giúâ sấng. Àoẩn àûúâng thêåt àểp: men theo nhûäng búâ
sëi, nûúác trong vùỉt, cố nhiïìu phiïën àấ cố nhûäng hònh th k ngưå,
dïỵ ûa vâ nhûäng cêy trc àâo lẫ lûúát mổc hai bïn búâ sëi.
Gêìn trûa, chng tưi túái mưåt khu rûâng giâ. Thêåt têëp nêåp: bưå àưåi,
thûúng binh nûúâm lûúåp.
Bùỉt àêìu cåc sưëng ng rûâng. Chng tưi cùng tùng, mùỉc vộng
thânh mưåt cùn lïìu xinh xùỉn giûäa rûâng. Phẫi hổc cấch mùỉc vộng àïí
khưng cho nûúác mûa chẫy vâo vộng: àêìu tiïn, phẫi chổn 2 cêy cố
khoẫng cấch vûâa têìm vộng (trïn 2 mết), àống 2 cổc vâ båc dêy
chùçng chng vâo 2 thên cêy -gổi lâ cổc ph - sau àố cưåt dêy vộng
vâo 2 cổc ph. Cấch mùỉc tùng thò àún giẫn hún: dng dêy cùng
thùèng qua hai thên cêy lâm "àôn nốc", vùỉt têëm vẫi vi ni lưng qua,
rưìi cưåt cấc gốc vâo cấc gưëc cêy xung quanh, tẩo thânh têëm lïìu nhỗ
ph trïn vộng.
Ngây 30/5/1968
Túái hưm nay àậ hânh qn trôn mưåt thấng. Chng tưi nghó tẩi
trẩm 22 mưåt ngây. Khu rûâng rưång rậi vâ thoấng, sẩch, tẩo cho


PHẨM VIÏÅT LONG

14

chng tưi mưåt khưng khđ thoẫi mấi. Song l mấy bay qëy rưëi chng
tưi hoâi. Chng bay sất sân sẩt ngổn cêy, gêìm rđt àiïn loẩn. Qua

nhûäng lm cêy, thónh thoẫng tưi lẩi thêëy lûúát qua hònh th dâi
ngóéng ca mưåt chiïëc F105 hóåc mp hònh vó rìi ca mưåt chiïëc F4.
Chng bỗ bom unh unh phđa ngoâi àûúâng. Song, bổn tưi vêỵn àiïìm
tơnh nghó ngúi. Ngûúâi thò mang bưå tưng àú ra cùỉt tốc cho nhau, mưåt
sưë ngûúâi thò xm xđt trong mưåt chiïëc lïìu, hô hết nhau trong nhûäng
vấn bâi th võ.
Ngây 31/5/1968
Hưm nay phẫi vûúåt qua mưåt àoẩn àûúâng dâi 40 km. Chng tưi
ài tûâ súám. Con àûúâng thêåt hốc hiïím, toân ni àấ dûång àûáng. Anh
em cưng binh phẫi dng mòn phấ bẩt sûúân ni múã àûúâng ài. Cố
nhûäng àoẩn dưëc dûång àûáng, àấ lúãm chúãm khưng thïí lâm àûúâng
àûúåc. Ngûúâi ta phẫi àống nhûäng thanh gưỵ lúán bùỉc vûúåt qua nố. Àeo
ba lư nùång, bûúác lïn nhûäng bêåc thang dûång àûáng vâ êím ûúát cẫm
thêëy ngûúâi nùång trõch vâ thiïëu thùng bùçng. Àoẩn àûúâng nây, phẫi
vûúåt qua chđn dưëc, ba thang.
Àûúåc nûãa àûúâng, chng tưi dûâng lẩi dûång lïìu àïí nghó. úã àêy xa
sëi quấ, chng tưi phẫi mang ni lưng ài 3-4 km vấc nûúác vïì. Trúâi
thêåt tai ấc, khi chng tưi vûâa nhen nhm lûãa lïn thò àưí êåp mûa
xëng. Mûa râo qët nhûäng lân roi nûúác xëng mùåt àêët mưåt cấch
ph phâng. Chng tưi vưåi vâng chuín bïëp vâo mưåt ngấch àấ vâ
ngưìi thu lu dûúái cấi vôm àấ nhỗ nhùỉn àố mâ nêëu nûúáng.Vêỵn khưng
trấnh khỗi ûúát. Nhûng d sao lûãa vêỵn chấy vâ cúm vêỵn chđn.
Chng tưi ngưìi co ro trong tùng ùn cúm nống vâ chõu cấi lẩnh tûâ
nûúác mûa thêëm vâo.
Tưi phẫi thay qìn ấo vâ xoa dêìu khùỉp ngûúâi cho nống rưìi múái
n têm leo lïn vộng nghó.
Àïm, mûa vêỵn rẫ rđch. Múã mùỉt ra, tưi ngúä ngâng vúái nhûäng
àưëm sấng xanh quanh vộng: lên tinh phất ra tûâ nhûäng kệ lấ, thên
cêy mc rẫi khùỉp rûâng.

BÏ TRỔC

15

Ngây 1/6/1968
Sấng dêåy, mùåc lẩi bưå qìn ấo ûúát vâ lẩi ra ài. Àïën trẩm - cng
lâ rûâng thưi. Xa dên thêåt khưí.
Ngây 2/6/1968
Lẩi ra ài khi múái 4 giúâ sấng. Chng tưi nhanh nhển chẩy vûúåt
àûúâng 20. Àoẩn àûúâng nây àõch àấnh ấc liïåt, thêëy àêìy hưë bom vâ
hai bïn àûúâng cêy cưëi ct hïët ngổn, trú cânh xú xấc. Sët 20 km nây
àûúâng dưëc liïn tc.
Àïm, nùçm trïn àónh Trûúâng Sún lẩnh bët. Mấy bay àõch qìn
khưng ngúát.
Ngây 4/6/1968
Sau khi nghó mưåt ngây úã trẩm 24, 5 giúâ sấng nay chng tưi lẩi
ra ài.
Àûúâng chng tưi ài men theo nhûäng dông sëi nïn khấ trưëng
trẫi. L mấy bay àõch cng qìn lûúån hoâi trïn vng trúâi nây.
Nhûäng chiïëc mấy bay phẫn lûåc sấng loấ lïn trûúác ấnh nùỉng vâ lao
loang loấng giûäa vôm trúâi xanh. Cố nhûäng tiïëng nưí "ng c" kếo
dâi. Khưng hiïíu ta bùỉn lïn hay àõch bùỉn xëng. Chng tưi phẫi hïët
sûác nhanh nhển vûúåt nhûäng quậng quấ trưëng trẫi àïí l mấy bay
khỗi thêëy.
Trẩm 25 nây lâ mưåt trẩm múái di chuín àïën. Chưỵ úã thêåt tai hẩi.
Àố lâ mưåt khu rûâng nûáa rêët dưëc -thêåt khố kiïëm àûúåc mưåt chưỵ bùçng
àïí lâm núi úã - vâ rùåt mưåt thûá àêët àỗ quấnh, trún nhû àưí múä.
Lêu ngây rưìi khưng àûúåc ùn rau, thêm quấ. Gùåp mêëy o thanh
niïn xung phong vâ àûúåc cấc o cho mưåt bố rau têìu bay. Thïë lâ

chng tưi àûúåc mưåt bûäa canh tûúi! Bổn tưi li hi mưỵi nhốm mưåt gốc
rûâng bùỉc ùng gư nêëu cúm. Chêåt chưåi hïët sûác. Do vêåy thêåt tai vẩ, mưåt
ùng gư nûúác sưi vûâa bùỉc ra bõ anh Nhõ àấ phẫi àưí êåp cẫ vâo chên
trấi tưi. Nống dậy lïn. Bân chên trấi pht chưëc àỗ rûåc lïn vâ rêët rất.


PHẨM VIÏÅT LONG

16

Nố cûá nống rất lïn tûâng àúåt, rưìi dõu ài, rưìi lẩi nống rất lïn tûâng àúåt,
tûâng àúåt nhû vêåy, thêåt khố chõu. Chưëng gêåy vïì vộng nùçm. Tưi lo
lùỉng vư kïí: ngây mai ài àûáng sao àêy vúái cấi chên nây? Thêëy tònh
cẫnh êëy, Vûúång rêët lo lùỉng cho tưi. Anh trấch mốc mậi Nhõ vïì sûå vư
vûâa qua.
Ngây 5/6/1968
Sấng dêåy, thêëy chên bõ bỗng phưìng rưåp lïn. Tưi bưi thëc múä
lïn rưìi bùng nố lẩi, lưìng nố vâo chiïëc bđt têët. Tưi núái rưång quai dếp
àïí ài cho àúä tûác chên, rưìi chưëng gêåy têåp tïỵnh bûúác ài. Àoân qn
nưëi dâi trong khu rûâng nûáa lêìy bn. Mưåt thûá bn àỗ quấnh, trún
tåt. Ngûúâi ta thi nhau ngậ oânh oẩch! Cố àoẩn xëng dưëc àûúâng
trún quấ, tưi phẫi chưëng gêåy xëng trûúác, lûåa chiïìu àïí xëng dêìn
tûâng bûúác, tûâng bûúác.
Àïën àêët Lâo rưìi àêy. Chng tưi ài qua mưåt bẫn ca ngûúâi Lâo,
thêëy dên úã àêy giưëng ngûúâi Xấ Têy Bùỉc. Lêu lùỉm rưìi múái gùåp dên.
Trúâi u ấm, xam xấm mưåt mâu chò vâ thoẫng nhûäng lân giố
lẩnh. Lông tưi chúåt bìn nao nao. Nhúá gia àònh quấ!
Ngây 6/6/1968
Nghó lẩi úã trẩm 26 - tûác trẩm 6. Àêy lâ trẩm àêìu tiïn trïn àêët
Lâo - thåc tónh Khùm Mån.

Ngây 7/6/1968
Chng tưi ài theo nhûäng rûâng nûáa thûa hóåc dông sëi cẩn.
Àêët mõn mâng dûúái chên chng tưi. Àoẩn àûúâng nây ài khấ dïỵ chõu.
Ngây 8/6/1968
Ài. Ài hoâi. Àûúâng dưëc ghï quấ. Cố hai dưëc anh em gổi lâ "ấc
ưn" vò nố vûâa dûång àûáng, vûâa trún tìn tåt, sẫy chên lâ ngậ liïìn.
Ch nhêåt, ngây 9/6/1968


BÏ TRỔC

17

Chng tưi bùỉt àêìu bûúác vâo ma mûa ca àêët Lâo. Hưm nay
mûa dêìm dïì sët. Mûa khưng to lùỉm nhûng rêët àïìu hẩt vâ liïn tc.
Chng tưi choâng ni lưng, cùỉm ci ài. Chiïëc ấo ài mûa bõ cấi ba lư
àêíy phưìng lïn lâm cho lûng chng tưi trúã thânh g, trưng nhû
nhûäng con lẩc àâ vêåy. Lẩc àâ vûúåt Trûúâng Sún!
Àûúâng lêìy lưåi nhûäng nûúác. Tưi hïët sûác trấnh nhûng d sao vêỵn
sa chên vâo nhûäng vng nûúác bêín. Nûúác bn ngêëm vâo chưỵ bỗng
khiïën nố rûác bët. Cố lc àau quấ, tưi phẫi ngưìi lẩi nghó - ngưìi trïn
nhûäng khc gưỵ hóåc tẫng àấ ûúát ất. Rưìi lẩi chưëng gêåy, gùỉng ài. Phẫi
àêëu tranh dûä lùỉm múái ài nưíi!
Chiïìu, trúâi ngúát ài mưåt cht. Anh em xin àûúåc mêëy con cấ, kho
ùn ngon lẩ. Àùåc biïåt hưm nay chng tưi ùn khoễ quấ - ùn hai lêìn,
cấch nhau mưåt tiïëng vâ mưỵi ngûúâi ùn mưỵi lêìn nûãa ùng gư cúm!
Àïm, trúâi lẩi êåp cho mưåt trêån mûa. Thêåt àấng bìn, tùng
chng tưi mùỉc quấ cêíu thẫ nïn nhiïìu ngûúâi bõ nûúác tẩt vâo ûúát
sng. Vộng tưi cng bõ ûúát. Thïë lâ phẫi dêåy lc àc cùng lẩi tùng.
Qìn ấo cng ûúát theo. Nùçm trong cấi ûúát lẩnh ghï ngûúâi.

Ngây 10/6/1968
Trúâi vêỵn mûa hoâi. Vò àau chên, tưi tranh th ài trûúác. Àûúâng
qua nhûäng khu rûâng thûa. Thêåt k lẩ, trïn àûúâng sao lùỉm cua thïë.
Nhûäng con cua ni nây trưng rêët ngưå nghơnh: con nâo con nêëy cố
àưi câng to tûúáng vâ cố bưå mai mâu àỗ sùåc súä. Gùåp ngûúâi, chng chẩy
rộ nhanh vâ chui tt vâo hang. Nïëu khưng chẩy kõp, chng giú àưi
câng lúán ra mën chưëng cûå. Tưi bùỉt àûúåc túái hún 40 con. Bùỉt nố thêåt
th võ: phẫi nhanh tay, nhanh mùỉt chưåp lêëy nố, cố con chẩy gêìn túái
hang, tưi lêëy gêåy hêët mưåt cấi, cu cêåu bêåt ngûãa vâ giú àưi câng to x ra
thêåt ngưå nghơnh. Vui vúái viïåc bùỉt cua, tưi qụn cẫ àau chên.
Trẩm 10 nùçm úã mưåt khu rûâng thûa rưång rậi, àêët bùçng phùèng.
Trẩm àốn tiïëp chng tưi mưåt cấch rêët trõnh trổng. Chng tưi giậ cua
nêëu canh vâ lêëy mưåt sưë rang mùån ngổt, ùn rêët ngon.
Ngây 11/6/1968


PHẨM VIÏÅT LONG

18

Nghó lẩi trẩm 10. Trúâi tẩnh mûa, sấng lïn mưåt cht. Gêìn trûa,
chng tưi ra ven sëi nêëu cúm. Lûãa vûâa nhen lïn thò mûa êåp xëng.
Cấi ma mûa quấi ấc! Chng tưi phẫi lêëy ni lưng che tẩm bïëp vâ
ngûúâi. Àûúåc cấi ci lâ ci nûáa nïn dïỵ chấy. Ngûúâi chng tưi ûúát
mêm, nhûng d sao cúm vêỵn chđn.
Chiïìu, chng tưi gùåp Hoân, phống viïn ca bấo Th Àư Hâ Nưåi,
nay lâm úã Tiïíu àoân bưå Tiïíu àoân xe. Chng tưi vâo Tiïíu àoân bưå
chúi, àûúåc anh Nguỵn Hưìng - Tiïíu àoân trûúãng - vâ anh Trêìn
Minh Khêm - anh hng Qn àưåi - àốn tiïëp rêët nhiïåt tònh. Cåc
sưëng úã àêy khấ sung tc. Cấc anh mang àûúâng kđnh thỗi ca Liïn

Xư ra tiïëp chng tưi. Chiïìu àố, chng tưi àûúåc ùn mưåt bûäa cúm trõnh
trổng vâ thõnh soẩn: cố bân ghïë, mêm bất hùèn hoi (lêu rưìi chng tưi
chó ùn dûúái àêët vâ bùçng nùỉp ùng gư), cố thõt hưåp, thõt lúån tûúi kho
(khưng phẫi lâ thõt hưåp), canh chua, mùng xâo...
Ngây 12/6/1968
Trúâi hûãng lïn rưìi. Bêìu trúâi trong xanh, hûáa hển nhûäng ngây
nùỉng.
Ngây 13/6/1968
Nùỉng dûä dưåi. Mïåt quấ àêëy, mậi àïën chiïìu múái túái trẩm.
Ngây 14/6/1968
Àïën trẩm 13. Trúâi vêỵn nùỉng.
Ngây 15/6/1968
Nùỉng rûåc rúä, trúâi xanh cao vúâi vúåi thêåt àểp. Chng tưi nghó lẩi úã
mưåt khu rûâng thûa. Trẩm trûúãng lâ mưåt chín u khấ àiïåu àâ. Anh
thûúâng nhêën mẩnh quấ àïën cấi "tưi": "Tưi àậ chó thõ...", "Tưi khưng
cho phếp...". Anh àûa ra mưåt sưë mòn lấ ca biïåt kđch giúái thiïåu vúái
chng tưi vâ nối: "Tưi àậ cho nhùåt hïët, nhûng cấc àưìng chđ phẫi
cẫnh giấc, cố nhiïìu loẩi mâu: mâu lấ, mâu àên pin, mâu bt bi....cấc
àưìng chđ àậ rộ chûa?". Khi chng tưi cùng tùng, anh khưng cho, bùỉt


BÏ TRỔC

19

àúåi àïën tưëi, búãi vò, theo anh, "tùng lâ chêët mêìu dïỵ lưå, mấy bay dïỵ
thêëy". Tưi thêëy húi khố chõu vúái thấi àưå ca anh trẩm trûúãng. Vûúång
cûá àay ài àay lẩi cấi cêu " tùng lâ chêët mêìu dïỵ lưå", cố chïë riïỵu anh
ta.
Ngây 16/6/1968

Sấng, chng tưi dêåy thêåt súám, ùn cúm rưìi soẩn ba lư.
Chng tưi vûúåt sưng Xi Bang Hiïn bùçng nhûäng chiïëc thuìn
lúán. Nûúác sưng trong xanh vâ phùèng lùång nhû gûúng, trưng thêåt
àểp.
Ài khỗi sưng mưåt quậng, thêëy trúâi bưỵng u ấm, giố thưíi thưëc lïn
khiïën lấ rûâng rúi lẫ tẫ vâ bay quay cìng. Mưỵi khi trúâi nhû thïë, tưi
lẩi nhúá túái Hâ Nưåi ma àưng vúái nhûäng cún giố ma àưng bùỉc ngùỉt
lấ rng àêìy àûúâng vâ lông thêëy trẩnh bìn. Nhúá l em quấ.
Trúâi mûa mưåt cấch giẫ tẩo àïí rưìi lẩi nùỉng.
Ngây 17/6/1968
Nghó lẩi trẩm 15. Chng tưi úã trïn mưåt triïìn dưëc thoai thoẫi,
chên àưìi cố mưåt con sëi lûúån quanh.
Nghó ngúi thoẫi mấi, tưi ài vâo bẫn chúi. Dên Lâo nối tiïëng
Thấi nïn tưi chuån trô àûúåc. Bẫn tưi vâo gưìm khoẫng chc nốc nhâ
sân lp xp, vúái nhûäng ngûúâi dên đt trô chuån. Ph nûä khưng mùåc
ấo vâ da àen bống. Kïí ra, bẫn c ca hổ úã núi rưång, thoấng, sẩch sệ
vâ àểp. Song bổn M nếm bom, hổ phẫi sú tấn vâo khu rûâng nây.
Ngây 18/6/1968
Nùỉng rûåc rúä. Chng tưi ra ài giûäa trûa nïn mïåt túån. Cố gò sưi
lc bc úã hai mang tai. Àêìu ốc mën nưí tung ra. Mi mùỉt nùång trơu,
mën sp xëng. Tưi phẫi lêëy àûúâng pha vúái Vi ta min C ëng cho
lẩi sûác.


PHẨM VIÏÅT LONG

20

Gêìn tưëi, chng tưi vûúåt qua àûúâng 9. Con àûúâng nưíi tiïëng àố
trẫi bùçng àấ vâ chó rưång 7-8 thûúác thưi. Sau àố, chng tưi dng

thuìn vûúåt qua sưng SïPưn.
Ngây 19/6/1968
Sấng nay chng tưi vûúåt dưëc "Nguỵn Chđ Thanh". Tûâ cấc trẩm
trûúác, tưi àậ nghe nối àïën dưëc nây. Dûúái chên dưëc cố lâm mưåt cấi
cưíng châo vâ treo nhûäng khêíu hiïåu àưång viïn ngûúâi ra tiïìn tuën.
Anh em giao liïn àậ lâm nhûäng bêåc gưỵ àïí lïn dưëc cho dïỵ. Tưi hùng
hấi vûúåt hïët bêåc nây àïën bêåc khấc, vûúåt gêìn nghòn bêåc thò lïn túái
àónh. Trïn àónh cng cố mưåt cưíng châo. Bỗ ba lư xëng, tưi hđt thúã
mưåt cấch thoẫi mấi lân khưng khđ trong lânh. Nhòn xëng, tưi thêëy
úã tđt xa, dông sưng SïPưn ấnh lïn bâng bẩc.
Ngây 20/6/1968
Àïën trẩm 19 A. Àûúâng bùçng nhûng dâi quấ nïn ài khấ mïåt.
Àïën àêy àoân K191 chia tay vúái chng tưi àïí rệ vïì Trõ Thiïn.
Khu rûâng chng tưi úã toân mưåt loẩi cêy nhỗ, thêëp vâ thûa lấ
nïn quấ trưëng trẫi.
Ngây 21/6/1968
Nghó lẩi núi nây. Chng tưi ra búâ sưng SïPưn nêëu ùn. Lông
sưng khấ rưång vâ nưng, cố nhiïìu phiïën àấ lúán nùçm giûäa dông nûúác
trưng thêåt lâ àểp. Tưi tùỉm giûäa dông sưng trong mất thêëy thoẫi mấi
vư cng.
Chiïìu, trẩm tưí chûác chiïëu phim cho anh em xem.
Ngây 22/6/1968
Ài súám àïí qua cêìu treo. Chiïëc cêìu nhỗ, chó rưång àưå nûãa thûúác
àan bùçng tre, àûúåc treo úã hai mỗm àấ bùçng nhûäng súåi mêy lúán. Trïn
àêët Lâo nây, chng tưi hay gùåp nhûäng cêìu treo nhû thïë. Chó lâm
toân bùçng gưỵ, tre rưìi dng dêy mêy chùçng, treo lïn ngổn, thên cêy


BÏ TRỔC

21

hóåc tẫng àấ, vêåy mâ rêët vûäng. Àoân qn ài qua, cêìu rung lïn kïu
ken kết vâ àung àûa, àung àûa...
Àïën trẩm 23, tònh cúâ tưi nhùåt àûúåc lấ thû ca mưåt ph nûä nưng
thưn gûãi cho chưìng, nối lïn nhûäng cưng viïåc àẫm àang ca mònh khi
anh ra tiïìn tuën, úã gốc lấ thû, anh bưå àưåi viïët cêu ca dao:
Vûúåt qua trùm ni ngân khe
Àûúâng ra tiïìn tuën say mï lẩ thûúâng.
Anh lđnh êëy ra ài rêët say mï, phẫi chùng vò cố mưåt l tûúãng
àng àùỉn, vâ phẫi chùng vò ngoâi hêåu phûúng lúán, hêåu phûúng
chung, anh côn cố mưåt hêåu phûúng riïng rêët vûäng? Tưi suy nghơ
nhiïìu vïì hêåu phûúng. Ai ra tiïìn tuën mâ chùèng ưm êëp trong lông
mònh nhûäng cấi thên u ca hêåu phûúng. Ngoâi cấi hêåu phûúng
lúán, chung lâ cẫ miïìn Bùỉc, lâ cưng trûúâng, nhâ mấy, àưìng rång...
mưỵi ngûúâi àïìu ưm êëp trong lông mưåt hêåu phûúng riïng, àố lâ gia
àònh, bê bẩn, núi anh sinh trûúãng! Cấi hêåu phûúng êëy tuy riïng, tuy
nhỗ nhûng mùåt nâo àố nố bao hâm cẫ nhûäng cấi chung, thưng qua
àố ngûúâi ta nhúá àïën hêåu phûúng lúán vò nố cố tấc àưång rêët mẩnh mệ
vâ trûåc tiïëp túái anh. Nố vûäng mẩnh, nố tưët, nố sệ nêng bûúác anh rêët
nhiïìu.
Tưi thêëy rêët tûå hâo vïì gia àònh tưi, mưåt gia àònh cố truìn
thưëng cấch mẩng. Tûå hâo vïì ngûúâi cha ln têån tònh phc v cấch
mẩng - Ưng àậ àûúåc thûúãng Hn chûúng khấng chiïën vâ Hn
chng lao àưång. Tûå hâo úã ngûúâi mể àậ tiïën vûúåt lïn trong cåc
khấng chiïën thûá hai nây. Cåc khấng chiïën trûúác, mể tưi chó úã nhâ
quanh qín ni chng tưi. Cåc khấng chiïën nây, mể tưi tham gia
cưng tấc cú quan, àưìng thúâi lâm cưng tấc Cưng àoân. Mể tưi àậ tûå
hổc àïí nêng trònh àưå vùn hoấ lïn hïët cêëp 2, àậ nưỵ lûåc phêën àêëu vâ
àậ trúã thânh Àẫng viïn. Tûå hâo úã nhûäng àûáa em ngoan ngoận,

chùm hổc, chùm lâm, àûáa nâo cng lâ àoân viïn hóåc àưåi viïn thiïëu
niïn tiïìn phong.
Àêy àậ lâ tónh Xa Van Na Khết ca Lâo rưìi. Chiïìu, trúâi àưí êåp
mưåt cún mûa dûä dưåi.


PHẨM VIÏÅT LONG

22

Ngây 23/6/1968
Sấng ài súám. Trúâi thêåt êỵm úâ, dúã mûa dúã nùỉng.
Ngây 24/6/1968
Gêìn sấng, trúâi mûa nhû trt nûúác, chng tưi dêåy thu dổn mổi
thûá trong mûa àïí lẩi ra ài. Chiïìu, trúâi lẩnh vâ lẩi trong xanh mưåt
cấch k lẩ.
Ngây 25/6/1968
Sûác khoễ ca anh em trong àoân st dêìn, àậ cố nhiïìu ngûúâi ưëm
phẫi nùçm lẩi trẩm. Thuët - cng tiïíu àưåi tưi - cng sưët, rïn hûâ hûâ.
Chng tưi kiïëm àûúåc mưåt quẫ bđ àỗ, nêëu chê ùn thêåt ngon.
Ngây 26/6/1968
Sấng lẩi lïn àûúâng. Mêëy anh ưëm chưëng gêåy khùåc khûâ ra ài.
Chng tưi ài mưåt cấch chêåm chẩp. Tiïíu àưåi tưi tt lẩi phđa sau
vò anh Thuët ëu quấ. Tuy chng tưi àậ mang hïët gẩo vâ mưåt sưë
thûá nùång hưå anh, anh vêỵn ài rêët nùång nïì. Chng tưi mïåt mỗi leo lïn
mưåt cấi dưëc. Àïën gêìn àónh, bưỵng Thuët àûáng sûäng lẩi, mùåt nhúåt
nhẩt. Anh ngưìi phõch xëng rưìi nùçm ngûãa ra. Bổn tưi cëng qut
thấo ba lư cho anh. Ngûúâi anh àêìm àòa mưì hưi vâ lẩnh toất. Chng
tưi xoa dêìu cho anh vâ lêëy mêëy viïn sêm, Polyvitamin bỗ vâo miïång
anh. Anh ta phïìu phâo: "Àùỉng lùỉm anh úi" vâ àõnh nhê ra...

Chng tưi lêëy vộng ra, båc vâo mưåt khc tre lúán rưìi vûåc
Thuët vâo vộng, khiïng lïn àónh dưëc. Sau àố, chng tưi båc hai
àêìu àôn khiïng vâo cêy rûâng àïí anh nùçm nghó rưìi vú ci, lêëy nûúác
nêëu chấo. Vûâa lc êëy thò àưìng chđ chđnh trõ viïn trẩm túái. Anh tỗ ra
lo ngẩi, song khưng thïí úã lẩi vúái chng tưi àûúåc. Anh mang hưå ba lư
Thuët ài trûúác vâ dùån "Ch , núi nây hay cố biïåt kđch. Nố thûúâng
ài tûâ phđa sûúân ni lïn". Nghe nối biïåt kđch, San vưåi chẩy vâo ngưìi
giûäa. Anh châng nây lâm nghïì chûäa mấy ẫnh, mấy quay phim, tđnh


BÏ TRỔC

23

rêët vư tû vâ rêët súå hưí, biïåt kđch. Chng tưi cûúâi êìm lïn vâ nối vâi
cêu nhẩo bấng San. Anh cûúâi hò hò.
Ngổn lûãa bûâng lïn sûúãi êëm cho Thuët. Chng tưi bùỉc mêëy ùng
gư lïn. Thêåt chấn, vò vưåi vậ, chng tưi àống cổc khưng cêín thêån nïn
cổc àưí lâm p cẫ ùng gư xëng. Khối bưëc m lïn. Lẩi phẫi xëng dưëc
lêëy nûúác khấc.
Nûúác sưi, chấo chđn. Tưi lêëy rëc hoâ vâo chấo mang túái cho
Thuët. Anh hp àûúåc vâi thòa.
Quấ trûa rưìi. Trúâi nùỉng vâ nống dûä. Chng tưi quët àõnh
khiïng Thuët ài. Tưi lêëy cêy gấnh ba lư cho Vûúång vâ Thânh. Côn
Thânh, Vûúång khiïng vộng. Gấnh cố hai ba lư mâ sao thêëy nùång
thïë, ngûúâi cûá lao àao, chi vïì phđa trûúác. Tưi ài sau nhû chẩy mưåt
cấch bõ àưång, àûúåc vâi chc thûúác lâ thúã hưìng hưåc vâ phẫi àùåt gấnh
xëng nghó. Côn Vûúång vâ Thânh khiïng múái vêët vẫ. Hai anh rm
vai vâ bûúác ài xiïu vểo...
May sao, ài àûúåc mưåt lc thò Thuët hưìi sûác. Anh xëng vộng,

ài bưå. Bổn tưi mang hïët àưì àẩc cho anh vâ kêm anh ài. Chûâng 5-10
pht lẩi nghó mưåt lêìn. Nống vâ mïåt quấ chûâng.
Gêìn tưëi, chng tưi túái trẩm. D sao cng àậ vûúåt àûúåc mưåt thûã
thấch lúán!
Ngây 27/6/1968
Chng tưi nghó tẩi àêy. Àưìng bâo mang hâng àïën àưíi. Chng
tưi àưíi àûúåc mưåt đt rau bđ, ngư non vâ sùỉn. Canh rau bđ thêåt ngổt
ngâo. Ngư àïí cẫ rêu, låc lïn, chng tưi lêëy nûúác êëy cho Thuët
ëng. Côn sùỉn låc thò ùn " thoẫ mận bêìn cưë ".
Bíi chiïìu, Thuët vâo trẩm xấ nùçm. Anh sệ nghó lẩi trẩm nây,
khi khỗi sệ ài tiïëp. Khi chia tay, anh khốc khưng dêëu diïëm, khốc hu
hu nhû mưåt àûáa trễ con...


PHẨM VIÏÅT LONG

24

Ngây 28/6/1968
Dưëc nhiïìu.
Lêìn àêìu tiïn chng tưi àûúåc vâo nhâ ca trẩm nghó vâ àûúåc
trẩm nêëu cúm cho ùn. Do vêåy àúä vêët vẫ.
Ngây 29/6/1968
Gêìn sấng, trúâi mûa xưëi xẫ. Cố lệ àêy lâ trêån mûa lúán nhêët tûâ
khi tưi àùåt chên lïn àêët Lâo. Nûúác xưëi âo âo, âo âo xëng rûâng ni,
chẫy tûâng dông theo cấc khe rậnh. May mâ nùçm trong lấn nïn
khưng bõ ûúát.
Qua sưng Nêåm-Bẩc bùçng thuìn. Sang sưng rưìi, chng tưi tiïën
vâo mưåt khu rûâng. Lc àố, mưåt mấy bay phẫn lûåc àen tri tri bay
sất ngổn cêy, rđt êìm êìm.

Ngây 30/6/1968
Sấng súám, dêåy nêëu cúm ùn rưìi lẩi ài. Chng tưi cûá dổc theo
sưng Bẩc mâ tiïën. Nûúác sưng chẫy trân qua cấc tẫng àấ lúán, tung
bổt trùỉng xoấ dûúái nùỉng vâ rếo êìm êìm.
Àïën trẩm 32 nây lâ chùén 2 thấng trïn àûúâng rưìi!
Thûá 2 ngây 1/7/1968
Nghó lẩi trẩm 32. Hưm nay sinh nhêåt mònh. Tíi 22 úi, ngûúi
chûáng kiïën nhûäng ngây phêën àêëu ca ta trong cåc trûúâng chinh
lúán nây. Àốn ngây sinh thûá 22 trïn àêët Xa Van Na Khết (Lâo), lông
mònh khưng khỗi bưìi hưìi nhúá túái qụ hûúng.
Ngây 2/7/1968
Lïn, lïn mậi. Àïën àónh dưëc thêëy mêy m bao ph. Khưng khđ
êím ûúát vâ lânh lẩnh.


BÏ TRỔC

25

Ngây 3/7/1968
Dưëc, dưëc sët. Lïn cao mậi àïí xëng thêëp mậi. Lïn thêëy nùång
nïì mưåt cấch mïåt nhổc. Xëng thêëy chn chên, àêìu gưëi run bêìn bêåt.
Àûáng trïn àónh ni thêëy mêy bao ph dûúái chên. Con àûúâng thêåt
quấi ấc, khưng men theo triïìn ni mâ cûá nhùçm àónh ni mâ tiïën.
Trẩm 34 nây nùçm úã tónh Xa Ra Van.
Ngây 4/7/1968
Àïën trẩm 35. Àûúâng khấ bùçng. Thêëy dên Lâo àâo mûúng, lâm
thu lúåi thêåt vui. Lẩi nhúá àưìng bâo Têy Bùỉc. Àïën tónh Ta Vïn Ok
(Mùåt trúâi mổc).
Ngây 6/7/1968

Sấng lẩi ài. Àïën àêy thïm 3 ngûúâi nûäa nùçm lẩi trẩm vò ưëm. Thïë
lâ 7 ngûúâi rưìi! Àoân chó côn lẩi 13 ngûúâi.
Khi xëng dưëc, tưi vư sẫy chên, bõ ngậ mưåt cấi nhû trúâi giấng.
Àûúâng toân lïn dưëc mâ khưng xëng. Chng tưi àang trêo lïn
mưåt cao ngun lúán ca nûúác Lâo: cao ngun Bư Lư Ven.
Chng tưi vâo trẩm. Nhiïìu cùn nhâ nùçm lẩnh lng trïn àónh
ni giấ lẩnh nây vâ chòm trong sûúng m. M mõt vâ êím ûúát sët
ngây. Mùåt trúâi trưën biïåt vâ nïëu cố lc nâo àố chúåt lố ra thò nhûäng
tia nùỉng ëu úát cng khưng à sûác xun qua nhûäng lúáp lấ cêy xanh
rò cng nhûäng lúáp sûúng m dêìy àùåc. Ban chó huy trẩm tiïëp chng
tưi tẩi cêu lẩc bưå ca trẩm. Àố lâ mưåt cùn nhâ xinh xùỉn, cố lâm mêëy
dậy ghïë vâ trïn trêìn cố treo mêëy chiïëc d phấo sấng mâu trùỉng.
Chng tưi ngưìi nghe anh trẩm trûúãng phưí biïën àõch tònh trong cấi
êím ûúát vâ lẩnh ghï ngûúâi. Núi àêy, àõch àậ nếm bom vâo bậi khấch,
lâm chïët vâ bõ thûúng mưåt sưë ngûúâi. Chng cng thûúâng thẫ biïåt
kđch xëng. Ba bưën giao liïn àậ hy sinh trong mưåt cåc àổ sng bêët
ngúâ vúái chng tẩi mưåt àónh dưëc.