Biến đổi xã hội ở việt nam trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa và hiện đại hóa (qua nghiên cứu nhóm doanh nhân)

VI~N KHOA HOC XA HQI VI~T NAM
VI~N XA H(>I HQC

BAa cAo
K

~

_

TOM TAT NHI~M VlJ CAP BQ

A.?

"

"

"

BIEN DOl XA HOI 0 VIET NAM TRONG THOI KY
-R
",..""
""
,
DAY M~NH CONG NGHI~P HOA VA HI~N D~I HQA
(QUA NGHIEN cUtJ NHOM DOANH NHAN)

Chu nhi¢m de'tili: PGS.TS. Trinh Duy Luan

Hit NQi

Thang 7 - 2006


DANH SACH cAc CAN

sO THAM

V

GIA NGHIEN ccru

1
2
3

Th.S. Db Minh Khue

Vi~n Xa hqi hQc

4

Th.S. Nguy~n Thi Phuong

Vi~n Xa hqi hQc

Th.S. Le thi Mqng Phuqng

Vi~n Xa hqi hQc

Th.S. D~ng Bao Khanh

Vi~n Xa hqi hQc

7

Th.S. Le m~nh Nam

Vi~n Xa hqi hQc

8

CN. D~g Thi Vi~t Phuong

Vi~n Xa hqi hQc

9

TS. Tr~n Hii'llQuang

Thill bao Kinh te Sai Gon

10

CV. Nguy~n Thi Chi

VCCI - HaNqi

11

CV. Dinh Thi Thanh Hoa

VCCI - HaNqi

12

CVCc. Bui Xuftn Huang

VCCI-tpHCM

13

TS. Tu Nhu Phuong

Dh KHXHNV - tp HCM

14

GV. Tr~n Bich Lien

Dh KHXHNV - tp HCM

15

..

Vi~n Xa hqi hQc

6

..

TS. Be Quynh Nga

5

;;,

PGS.TSKH Bui Quang Diing

Th.S. Huynh Thi Tuyet Nga

Dh KHXHNV - tp HCM

16

Th.S. Nguy~n Hong Xoan

Dh KHXHNV - tp HCM

Vi~n Xa hqi hQc


MUCLUC
.
.

Ma dau:
?

GIGI THI~U VE NGHIEN

coo

1. Dan nh~p
2. Cac ky thu~t khao sat
3. Chien luQ'cchQn mau
4. Nhihlg kh6 khan h~n che trong qua trlnh nghien

CUll

Chuang 1:

MOT
.

s6 VAN I>E LY LuAN
.

VE BIEN 1>61XA HOI
.

1. BiSn d6i xa hQi: khai ni~m va cac ySu tB gifti thich
2. Bien d6i xa hQi trong 19 lu~n xa hQi hQc
3. BiSn d6i xa hQi theo hu6ng hi~n d~i hoa va vai tro cua cac
,
giai tang m6i
4. Bien d6i xa hQi a Vi¢t Nam trong thai ky D6i mai

Chrrong 2:

cAc NHOM DOANH NHAN VI~T NAM vA NHUNG NET
I>~C TRuNG DI~N M~O CUA HQ
1. Doanh nhftn nhu mQt nh6m xa hQi mai trong co cau xa hQi
Vi¢tNam
2. Doanh nhftn nha nuac nhu mQt nh6m xa hQi Cll dang bien d6i
3. Phftn lo~i cac nh6m doanh nhftn nha nuac
4. Doanh nhftn tu nhftn nhu mQt nh6m xa hQi mai phat tri~n
5. Phftn lo~i cac nh6m doanh nhftn tu nhftn
6. MQt vai nh~n xet


Chuong 3:
MOT SO NHAN TO VAN HoA vA GIA TRl LIEN QUAN
K"
""
~
.;?
,,?
"
DEN NHOM DOANH NHAN VA BIEN DOl XA HOI 0 VI~T
NAMHI~NNAY
1. Van hoa kinh doanh, cac net van hoa truyen thong va hi¢n d~i
2. MOt so tac nhan chi phoi di¢n m~o va cac net van hoa kinh
doanh cua nhom tu doanh
3. Nghe kinh doanh va doanh nhan trong m~t c6ng chung
4. Ket lu~n.

KET LUA.N V A KIEN NGHI .

.

'A

?

TAl LI~U THAM KHAO


?

~

,

A

A.....

A

,

Md DAU : GIOI THleU VE NGHIEN CUU
1. D§n nh~p
Trong hai th~p ky D6i mm vtra qua, Vi¢t Nam dii dC;lt uQ'c nhfrng thanh
d
tl!U to Ian v~ kinh te. V~ phuong di¢n xii hQi, dat nuac ciing dang tnii qua
nhfrng bien d6i mC;lnhme trong co cau xii hQi, trong h¢ thong cac gia tl1 xii
hQi, trong cac khu6n mfiu hanh vi va loi song cua cac nhom xii hQi Vi¢t
Nam hi¢n nay. Do chinh la nhfrng bien d6i xli hi)i rat can blm ma xii hQi Vi¢t

Nam dang trai qua. D~ nh~n di¢n cac bien d6i xii hQi nay can co nhfrng
nghien CUll tren cac nhom xii hQi co ban hay trong cac linh Vl!c cua doi song
xii hQi, qua thai gian, se giup chung ta nh~n di¢n nhfrng bien d6i quan trqng
cua xii hQi Vi¢t Nam trong qua trinh D6i mm va phat tri~n.
Cach tiep c~n xii hQi hqc d~c bi¢t luu y tm sl! xuat hi¢n cua cac nh6m xci
h¢i mfJi va cac quan h¢ xci h¢i mfJi vm di¢n mC;lo nhi~u ro net, ben cC;lnh
it
cac
cac nhom xii hQi "cii". Sl,l xu§t hi~n mQt tdng lap doanh nhan ngay cang dong
dao Ia mQt trong nhiing net mm trong co c§u xii hQi Vi~t Nam 20 nam qua.
No phan anh mQt qua trinh biln dbi xii hOi sau s~c, trong b6i canh xii hQi
Vi¢t Nam con mang d~m tinh chat nong nghi~p truy€n th6ng.

a

2. Cae ky thu~t khao sat
Trong nghien Clm nay, nhom nghien Clm sir d\mg phuong phap thu
th~p thong tin dinh tinh v6'i caccuQc ph6ng vAn sau ca nhan theo nhCrng nQi
dung chinh sau:

1. Thong tin chung v€ nguai tra lai va doanh nghi~p;
2. Thong tin chi ti~t v€ doanh n~hi~p: Tinh hinh san xu§t kinh doanh,
moi truang kinh doanh, dai song xii hQi cua doanh nghi~p;
3. Thong tin chi ti~t v€ doanh nhan: trinh dQ chuyen mon, trinh dQ
quan 19, lich sir kinh doanh va vai tro d6i v6'i Sl,l t6n t~i va phat trien
cua doanh nghi~p trong n€n kinh t~ thi truang;
4. Quan h~ giCradoanh nhan va xii hQi: doanh nhan tham gia xii hQi va
cai nhin cua xii hQi d6i v6'i doanh nhan.

* Nh6m

nghien elm:

De dam bao cho vi~c thu th~p va phan tich thong tin co hi~u qua, mQt
dQi ngii chuyen gia co kinh nghi~m dii duQ'c huy dQng gom: can bQ nghien
Clm cua Vi~n Xii hQi hqc, D~i hqc KHXHNV thanh ph6 H6 Chi Minh, cac


chuyen vien, can b9 cua Phong ThuO'ng m~i va Cong nghiep Vi~t Nam, va
nhi€u c9ng tac vien khac.
1. ChQn m§u nghien cUu

Voi slJ ho trq cua Phong Thuang m~i va Cong nghi~p Vi~t Nam
(VCCI) nhom nghien CUll da ch<;m 25 doanh nghi¢p t~i thanh ph6 Ha N9i
ra
va 25 doanh nghi¢p tc;tihanh pho H6 Chi Minh d~ khao sat. Cac doanh nghi¢p
t
nay deu da thanh l~p ill 5 d€n 7 nam tr6 len tinh d€n thai di€m nghien Clm, co
chu y den hai tieu chi sau: i) Lo~i doanh nghi~p theo sO'hfru: doanh nghi~p
nha nuac, doanh nghi~p c6 ph§n hoa, doanh nghi~p tu nhan; ii) Lo~i hinh
cong nghi~p: cong nghi~p n~ng, cong nghi~p nh~ (xay d\lng, di~n tit vi~n
thong, d~t may, th\lc ph~m... )
D6i tUQTIg
ph6ng la lanh d~o (Giam d6c ho~c Ph6 Giam d6c) doanh
nghi~p. T6ng s6 m~u la: 25 nguai x 2 thanh ph6 = 50 nguai.


Chrrong 1:

. s6 VAN DE Li

MOT

.

LuAN VE BIEN DOl

xA HOI
.

1. Bi~D d8i xii hoi: khai Diem va cae y~u tA giai thich
Bien d6i la mQt nhclnt6 ph6 qmit trong dai s6ng xa hQi. Khong co xa
hQinao khong trai qua bien d6i. Do la qua trinh ma qua do cac gia tri, chu6n
m{rc, thidt chi, quan h? xa h{5iva h? th6ng phan tdng bidn d6i theo thai
gian". (Beth B.Hess, Elizabeth W. Markson, Peter J. Stein. 1992, tr. 429)
S\l bien d6i trong cae xa hQive ca ban di~n ra thong qua hai qua trinhkien t~o va truyen ba. Con cae nhclnt6 anh huemg den bien d6i xa hQithi bao
g6m nhung nhclnt6 co ngu6n g6c ben trong va ben ngoai:

2. Bien d6i xa h6i trong If luan xa h6i hoc
Trong the gim hi¢n d~i, nhii'ng bien d6i chinh tri, xii hQi va van hmi
di~n ra thuang xuyen. Cac ly thuyet v~ bien d6i xii hQi hi¢n nay bao trum mQt
ph6 rat rQng Ian cac lo~i bien d6i tir ngthl h~n den dai h~n, tir quy mo l6n den
quy mo nho, tir cap dQ toan cau den cap dQ gia dinh. Nhii'ng bien d6i kinh te
va cau true day Iqch tinh nhu dii di~n ra Dong Au va Lien Xo cft vao dau
nhii'ng nam 90 co th~ 130 mQt thi dl}minh ho~ cho s'! bien d6i xa hQi cap vi
mo. Cac nha xa hQi hQc cftng quan tam den nhii'ng bien d6i co tac dQng den
cac chuftn m,!c, cac gia triohanh vi, y nghia van hoa va cac quan h¢ xa hQi.
Theo Emil Durkheim, cac y tubng v~ bien d6i xii hQidUQ'c
xem xet tren
co sa ly thuyet ch~teniing ltu;ln, cac bien d6i co th~ duQ'cgiai thich nhu 130 hi¢n

tUQ'ngthuang xuyen di tim kiem tr~ng thai trung l~p (equilibrium). Ch~ng
h~n, n~n that nghi¢p hang lo~t co th~ t~o ra h¢ thong phuc lqi, ho~c xung dQt
s~c tQcco th~ t~o ra cac di~u chinh phap lu~t.
Quan di~m titn hoa lW;ln cua Hebert Spencer v~ bien d6i xii hQi trong
the ky XIX nhin nh~n xii hQinhu mQtqua trinh thich lIng ma co CQir~ duQ'cdi
truy~n qua h¢ thong gien. Nhin chung cac quan di~m chuc nang lu~n, tien hoa
lu~n hay xii hQi hQc v~ bien d6i xii hQi cho den luc nay d~u mang ham y bao
thu, th~ hi¢n nhu cau cua xii hQi va d~u bao v¢ tr~ng thai 6n dinh cua no han
130 cac u6c muon ca nhan.
Ly thuyet Mac-xit ve bien d6i xii hQi mang tinh tich qrc hon, khi nhan
m~nh kha nang cua con nguai co th~ anh huang tm so ph~n rieng cua hQ
thong qua hanh dQng chinh trio
Ve cac nghien CUuth'!c nghi¢m, cac so li¢u lich sir thi thuang xuyen
khong day du ho~c day dinh kien sai l¢ch. Nhii'ng nghien cUu dai h~n ve cac
bien d6i dang di~n ra thi qua ton kern va rat kho khan.
S,! dong nhat bien d6i vm tien b¢ trong the ky XIX gia day 130 khong
th~ chap nh~n. Bien d6i cftng co th~ 130 thoai bQ, 130 pha ho~i ho~c dao lQntr~t
t'! bai s'! tr~ van hoa. V6i s'! xuat hi¢n cua qua trinh "hi¢n d~i hoa t'! phat",

a

a


cac xii hqi cong nghi~p tien tien dang ngay cang duQ'c d~c trung bai sl! khong
chilc chiln ho~c cac rui ro thuang xuyen phat sinh. Di~u nay van con Ia mqt
cau hoi
cho den khi nao cac nha xii hqi hQc co th~ giai thfch ho~c dl! bao
duQ'c cac bien d6i xii hqi, ho~c den khi nao cac xii hqi co th~ khai dqng ho~c
ki~m soat ffiqt cach vftng chilc sl! bien d6i theo huang dang ffiong muon cho

xii hqi.

ma

3. Bi~n dBi xii hoi theo hUOng hien dai hoa va vai tro cua cae
giai tAng mm
3.1. Nhirng d{ic diim chung
Bi~n d6i xii hQi theo huang hi~n d~i h6a di~n ra khi mQt xa hQi truy€n
th6ng tfiii qua cong nghi~p h6a. Peter Berger (1977) luu '1 b6n age aiim ciia
huang bien d6i nay g6m:
Thu nh~t, d6 Ia Slf suy giiim cua cae cpng dang truyRn th6ng nho.
Thu hai, do Ia S\l miJ'rpng quyRn llfa ch(Jn cua ca nhiin hay Ia qua trinh ea
nhiin hoa. Thu ba Ia S\l da d(mg hoa cae khuon mOu niRm tin. Thu tu Ia S\l

djnh hlltlng tllO'nglai.
C6 th€ th~y "dnh ma" Ia mQt d~c trung n6i b~t ciia xa hQi hi~n d~i, n6
cho phep cac ca nhan co nhi€u I\la chQn han. Bia vi ca nhan thuang d\la tren
phAn thu&ng va n6 I\lc ca nhan, chu khong phai d\la tren dong d5i, gia dinh.
Trong xa hQi d6, uu th~ v€ ngh€ nghi~p duQ'c coi Ia mQt chi bao quan trQng
ciia di dQng xa hQi, Ia cO' So' d€ xac dinh vi th~ xa hQi ciia mQt ca nhan. M~t 1'1
do quan trQng ciia di dQng ngh€ nghi~p Ia cong nghi~p hoa co khuynh huang
khuy~n khich dong nh~p cu tir nong thon vao thanh ph6, t~o nen S\l bi~n d6i
trong c~u truc ngh€ nghi~p, tu do d~n d~n nhung bi~n d6i trong c~u truc phan
tAng xa hQi. Ti~p nua, h~ th6ng chinh tri thuang g~p trong cac xa hQi hi~n d~i
hoa d€u ma rQng quy€n chinh trj d~n nhi€u nguai hO'n, khi~n hQ tham gia dch
C\lC hO'nvao dai song xa hQi.

3.2.

S(f

xudt hiin cae giai ding nhlllil biiu hiin cua biin d6i xii hpi

Cac nha 1'1 thuy~t chuc nang coi phan tAng va b~t binh dAng nhu Ia
nhung net thuang tf\lC t~t y~u va khong tranh kh6i ciia cac xa hQi Ioai nguai.
HQ quan Him chii y~u d~n chuc nang ciia phan tAng xa hQi, dong g6p ciia n6
vao vi~c duy tri xa hQi. HQ cho r~ng b~t binh dAng th~m sau vao cac cac vai
tro ciia b~t ky xa hQi nao vi mQt s6 vai tro quan trQng hO'n va kho th\lc hi~n
hO'n, va r~ng d€ dam bao nhii'ng nguai dii tieu chudn se giu nhung vi tri quan
trQng nh~t, thi cAn danh cho vi tri ~y nhi€u quy€n IQ'iva uu th~ han cac vi tri
khac.
Cach ti~p c~n ti~n h6a cho r~ng vi trong cac xa hQi Ioai nguai, van h6a
Ia qua trinh tich lfiy dAn dAn, nen khong ai c6 th€ n~m vung toan bQ n€n van
h6a ciia mQt nh6m, hay mQt xa hQi. Tu d6 d~n d~n S\l chuyen mon h6a van


h6a, hay la sg ph an cong lao dong. Vi mot s6 nganh chuyen mon se duQ'c
~anh gia cao hO'n cac nganh khac nen mlY sinh b~t binh d~ng, hay la sg phan
tang.
Nhung '1 tUOng ma Marx va Weber phat tri€n tr6 thanh cO'sO'cho hAu
h€t nhung \,han tich xii ~oi h9c ve giai c~p va phan tAng xii h~i. ~hung h~ qua
cua phan tang xii hoi dan den vi~c hinh thanh nhung giai cap/tang lap m6i,
trong d6 nguai ta ghi nh?n sg phat tri€n m~nh cua tAng lap trung lUll.
Cac nha kinh t€ hQc dii t6ng hQ'Pl~i 6 d?c trung cua tAng lap trung lUll:
(1) Nen tang giao dl,lc cua hQ thuang r~t t6t (2) HQ c6 cO'sO'kinh t€ cO'ban va
tri thuc l?p nghi~p (3) HQ tuO'ng d6i giau c6, ch~p nh?n phat tri€n kinh t€, c6
kha nang loi keo, thuang thi c6 th€ dem den cO' hoi vi~c lam cho tAng lap
ngheo (5) HQ r~t d~ tr6 thanh mot lap chuyen gia va tAng lap c6 trinh do
chuyen nghi~p (6) HQ c6 mot phAn tai san c6 dinh.

3.3. S" xuat hi~n giai cap trung
hi~n if{lihod

IIlU

mui

u mpt sa quae gia trong qua trinh

,0 cac

nu6c tu ban phat tri€n, thong thuang ?guai ta phan bi~t hai IO,~i
giai cap trung lUll: giai cap trung lUll Cll va giai cap trung lUll m6i. Giai cap
trung luu Cll chu y€u chi nhfrng nha thAu khoan va chu nong tr~i, con giai c~p
trung luu mai la nhung ong chu va cac chuyen gia, ch~ng h~n nhu nh6m quan
1'1va chuyen gia.
Danh gia qua trinh cong nghi~p hoa 6 Lien XO, Markku Kininen' cho
r~ng n6 ham chua mot muc tang dot bien ve "lao dong tri 6c" va "dia vi giai
c~p trung lUll". C~u truc giai c~p duQ'c hinh thanh tren nhung tien de ve:
nh6m nong c6t cua giai c~p trung lUll mai, bao g6m t~t ca nhung nh6m nguai
c6 quyen tg quan ve chuyen mon, khoa hQc- ky thu?t, quan 1'1va hanh chinhquan lieu, b~t k€ vi tri quan 1'1cua nguai d6 la gi.
T~i Han Qu6c, co mot nh6m xii hOi m6i, d6ng vai tro nhu la mot nhan
t6 xii hOi chu ch6t quan trQng t~o nen suc s6ng cua xii hOi dan sg Han Qu6c
hi~n nay (Han Sang Jin, 2003). D6 la bO ph?n nang d(>ng nh~t trong tAng lap
trung lUll m6i cua xii hOi Han Qu6c, nhung nguai duQ'c sinh ra tit nhung nam
1960 tr6 l~i day voi 7 d?c trung. Thu nh~t, hQ Ian len va truOng thanh trong
moi truang chinh tri nhung nam 1980, nhu la mot 19c lUQ'ng xii h(>i dinh
hu6ng cai cacho Thu hai, hQ la mot b(>ph?n cua "nhan dan" ho?c cua "cO' sO'''
han la m(>tbo ph?n cua gi6i c6 quyen 19c. Thu ba, hQ chu '1 d?c bi~t den cac
quyen va phuc lQ'i cua con nguai n6i chung han la cua mot nh6m nh6 gi6i

thuqng luu quyen 19c. Thu tu, hQ c6 th€ hi€u ro hO'n tinh tr~ng cua cac nh6m
xii h(>ithi€u s6 nhu phl,l nu, lao d(>ngnu6c ngoai, nguai tan t?t, nguai ngheo,
va c6 g~ng thu hut chu khong lo~i trit nhung nh6m thi€u s6 nay. Thu nam, hQ
c6 tinh thAn chu quyen qU6c gia. Thu sau, hQ ung ho va ton trQng nhung
nguai liinh d~o tha giu vung nguyen t~c hO'n la th6a hi~p v6i nhung nhuQ'ng


b(> phi lY. Thu bay, hQ ua chu(>ng nhfrng cai cach c~u truc tuO'ng ung v6i
nhfrng tieu chuAn tofm c~u han la theo du6i chu nghia dia phuang va thien
ki~n dan t(>c. N6i t6m l?i, nh6m nay la nhfrng nguai dch ClJCnh~t trong vi~c
ddn d~t va h6 trq cac phong trao dan chu va cai cach xii h(>i Han Qu6c.

a

, T?i Trung QU6c, tac ~ia Ll,lc HQc Ngh~ (2°92) cho r~ng xii h(>i Trung
Quoc duang d?i c6 10 giai tang xii h(>iduqc phan tang theo ba tieu chi cO'ban
la: ngu6n IlJc t6 chuc (chinh trD, ngu6n IlJc kinh t~ va ngu6n IlJc van hoa. SlJ
phan hoa thanh nguai giau-nguai ngheo, t~ng lap c6 lqi th~-t~ng lap y~u th~,
deu can cu vi~c hQ khong c6, ho~c c6 m(>t,hai hay ca ba ngu6n IlJc nay v6i
cac muc d(> khac nhau. Nghien CUll cua tac gia nay la m(>t gqi y r~t quan
trQng d~ cac nha nghien CUllti~p tl,lCthlJc hi~n cac phan tich cua minh tren
cac linh VlJCphan t~ng xii h(>iva bi~n d6i cO'c~u xii h(>i a cac nu6c dang phat
tri~n.

a

ma

SlJ phat tri~n hay
r(>ng cua giai c~p trung luu, trong m(>t s6 truang

h<:>p,do nh~n, di~n giai c~p tra ne~ suy y~u han so v6i cac xii h(>i truyen
thong. Vi~c gan minh vao m(>tgiai dip xii h(>inao d6 khong duqc trq giup bai
m?ng lu6i truyen th6ng tir gia dinh hay dong doi. N6i m(>t cach khac, y thuc
giai c~p khong duqc ro rang nhu tru6c day.
Cho du xii h(>i c6 tra nen hi~n d?i v6i dnh ma tang len, c~u truc t~ng
loy c6 thay d6i, phan t~ng xii h(>ivdn t6n t?i du6i hinh thuc na~ d6 va n6 la
ket qua cua qua trinh phan tach. Tuy nhien, ciing phai nh~n thay h~ qua cua
nhfrng bi~n d6i trong c~u truc xii h(>ihi~n d?i c6 dnh dch ClJC.D6 chinh l~ vai
tro cua giai c~p trung luu trong vi~c thuc dAyphat tri~n va ti~n b(>xii h(>i.

S.,

3.4.
xujt hi~n cua ting 16'pdoanh nhan va vai tro cua hQ trong cae xii
hQi chuy~n dAi.
Khcii ni¢m doanh nhan
.
Khai, ni~m 'doanh nhan' c6 di~n, c~i nhfrn~ nguai ch~p nh~n m?o
hiem, b6 tien b?c cua minh ra kinh doanh de tim kiem lqi nhu~n tren thuang
truang, thlJc ra khong con thich dl,lng hoan toan v6i dieu ki~n hi~n d?i, khi
chuc nang quan tri va dieu hanh doanh nghi~p dii duqc tach kh6i quyen
hfru. Nhin chung, thu~t ngfr 'doanh nhan' hi~n nay con bao g6m ca d(>ingii
cac nha quan tri chuyen nghi~p trong khu VlJCcac doanh nghi~p lan, vi hQ la
nhfrng nguai thlJc t~ ho?ch dinh, t6 chuc, tri~n khai va dieu hanh ho?t d(>ng
kinh doanh cua cac doanh nghi~p d6.

sa

T?i Trung QU6c, cac t~ng lap mai, d~c bi~t la t~ng lap chu doanh
nghi~~, c6 vai tro quan trQng ?6i v6i vi~c 'fay dlJng ~hu nghia, xii h(>i mang

mau sac Trung Quoc. Thu nhat, n6 thuc day phat trien kinh te, tang cuang
suc m?ng t6ng hqp cua d~t nu6c. Thu hai, n6 lam giam suc ep vi~c lam, duy
tri 6n dinh xii h(>i. Thu ba, n6 dAy nhanh S1,1' truang thanh cua th~ ch~ kinh t~
thi truang xii h(>i chu nghia. Thu tu, n6 dAy nhanh ti~n trinh hinh nganh nghe


hoa nong nghi~p va thanh thi hoa nong thon. Thu nam, n6 da c6 d6ng g6p Ion
vao h~ th6ng phuc lQ'i xa hl)i qU6c gia. Tren th\fc t~, tAng lop xa hl)i moi
chinh la ch6 d\fa quan trQng cua phat tri~n kinh t~ Trung Qu6c.

a

Gi6ng nhu tinh hinh Trung Qu6c, cac tAng lop xa hl)i moi Vi~t Nam
d~u la san ph~m cua chinh sach
cua, d?c bi~t la tAng lOp chu doanh
nghi~p. Vi~c xay d\fllg ch~ dl) doanh nghi~p hi~n d~i khi~n cho ml)t s6 cong
nhan vien chuyen sang cac nganh ngh~ khac; cai cach k€t cclu ch€ dl) sa hfru
t~o di~u ki~n cho S\f phat trien cua kinh t~ tu nhan; va cai cach khoa hQc cong
ngh~, cai cach giao d\lc da lam cho lUQ'ng 100 nhan vien kg thu~t chuyen
nghi~p l\fa chQn ngh~ moi. C6 th~ n6i S\f ra dai cua cac tAng lOp xa hl)i moi
da hinh thanh tUng buoc, lcly chinh sach D6i m6'i,
cua lam thai co, lcly
chinh sach cua Dang lam huOOg d~n, lcly co ch€ thi truang lam dl)ng l\fc, lcly
dong luu dQng hQ'P ly lam bi~n phap.

ma

ma

4. Bien d6i xii hoi 0 Viet Nam trong thOi

4.1.

Boi cdnh cua

xU

ky £>6im6i

ht)i thOi ky D6i mUi, ddy m~nh CNH, HDH

Trong dieu ki~n Vi~t nam, bien d6i xa hQi bao ham nhieu yeu t6: tu
phat tri~n xa hQi, phat tri~n con ngum den nhfrng thay d6i trong co cau xa hQi,
trong h~ th6ng cac gia tri, trong cac khuon mi\u hanh vi, va nhfrng dilictrung
16i s6ng cua cac nh6m xa hQi khac nhau.
Nhi~u nghien CUll da dua ra nh~n dinh chung la kinh t~ thi truang cang
phat tri~n, S\f phan hoa giau ngheo cling nhu muc dl) phan tAng xa hl)i c6 xu
huOOg di~n ra m~nh me hon.

ma

Kinh t~ thi truang,
cua hQi nh~p va S\f phat tri~n rQng rai cac lo~i
hinh ho~t dl)ng san xuclt kinh dO~lllhda t~o ra nhi€u co may, v~n hl)i cho cac
ca nhan, cac nh6m xa hQi phat tri~n vuqt len len thanh cac nh6m giau c6, kha
gia. Ben c~nh d6, nhfrng ca nhan, nh6m xa hl)i nao khong n~m b~t duQ'c cac
co hl)i c6 th~ se chi d~t duQ'c muc s6ng trung binh, ch~m chi bi sut giam va
roi vao nh6m c6 muc s6ng ngheo d6i. C6 th~ gQi d6 la nhfrng nh6m xa hl)i
vuqt trQi ma S\f giau c6 len clia hQ c6 th~ lam doang rQng khoang cach giau
ngheo, nhung cling g6p phAn t~o ra dQng l\fc tang truang kinh t~, ti~n bl) xa
hQi.

Cling voi thai gian, cac nh6m xa hQi moi nay duQ'c dinh hinh, kh~ng
dinh vi tri va vai tro clia chung trong co cclu kinh t~-xa hQi. M?c dti day v~n
can la mQt nh6m thieu s6 nhung hQ da it nhi€u c6 anh huang d~n S\f thay d6i
di~n m~o xa hQi.

4.2. Nhfrng bien d6i trong

Clf

cau

xU

ht)i va phan ta'ng xU ht)i


Chuy~n sang kinh te thi truang, dc1ym~nh CNH, HDH- d6 la nhfrng tac
nhan quan trQng thuc dc1ynhfrng bien d6i trong cau truc xa hQi, duqc th~ hi~n
mQt cach di~n hlnh trong hi~n tuqng phan tfing xa hQi cac nh6m dan cu. Hem
the nfra, trong hi~n tuqng nay con chua d'!llg va phim anh rat nhieu bien d6i
xa hQi khac.
Thvc tr~ng phan tfing xa hQi (PTXH), phan hoa giau ngheo (PHGN)
trong thai ky D6i mm thvc ra khong phai la mQt cai gl mai. Cac nghien cUu
cho thay: PTXH da tUng ton t~i ca trong thai ky truac d6i mai. Qua trinh
chuy~n tu nen kinh te tl}p trung bao cap sang C(Jche thi truang chi t~o ra mQt
moi truang kinh te - xa hQi qua dQ d~c thu, chua d'!llg nhieu yeu to tac dQng
tn;rc tiep va gian tiep khien cho PHTX tro thanh bQt phat trong thl}p nien dfiu
tien cua D6i mai. MQt so cac yeu to nhu vl}yla: moi truemg phap ly chua duqc
hoan thi~n t~o dieu ki~n cho sV lien ket quyen Ivc VI lqi ich cua cac ca nhan
ho~c nh6m d~c thu, nhfrng lqi the so sanh, vi the d~c bi~t (dQc quyen) cua mQt

so nganh; tfnh nang dQng, sv chuc1n bi / san sang cua cac ca nhan, cac nh6m
xa hQi khac nhau khi buac vao kinh te thi truang. Va nhieu yeu to khac nfra.
Cac yeu to nay quy dinh muc dQ PTXH khac nhau khong chi GIUA cac tfing
lap, nh6m xa hQi, gifra cac vUng/ mien, cac nganh ma ca TRONG tUng bQ
phl}n cua co cau xa hQi.
Tit cach tie'p cg.n xd h9i h9C, chllng toi d{ic bi¢t quan tam nghien CUllsl!
xwl't hi¢n cac nhom xd hoi miti va cac quan he xti hoi miti, cac nhom xti h9i
niing d9ng nhat co khd niing gop pha'n tich cl!c VaG xu the' h9i nhg.p va phat
tri€n clla dal nuac.

4.3.

Thiel chl gia dinh va nhftng bien d6i xd hqi.

Nhfrng nghien cUu gfin day cho thay duang nhu cac ca nhan va gia dlnh
nong thon Vi~t Nam dang cau truc l~i chien luqc song cua hQ nh~m bao dam
va phat tri~n phuc l¢ ca nhan va gia dlnh trong dieu ki~n mm. Dieu nay duqc
bi~u hi~n qua nhfrng thay d6i trong phan cong lao dQng gia dlnh, trong cac
quan h~ kinh te gifra cac thanh vien trong gia dlnh va hQ tQC, va trong cac
quan h~ cua cac dan vi kinh te (thuang la hQ gia dlnh) vai nhau. Cling c6 th~
thay nhfrng thay d6i trong C(Jcau dfiu tu vao cac ho~t dQng kinh te, dfiu tu cho
nguon nhan Ivc gia dlnh, co cau sir dl;lng thai gian, v.v ...

4.4.Bien d6i xd hqi trong cae doanh nghi¢p.
C6 th~ k~ den nhieu Hnh Vl!c, nhieu van de. Trong so d6, dang lUll y la
chu de quan h¢ xti h9i miti (sa huu, qudn ly, chll-thq, ...) va nhung nhom xCih9i
miti (chit doanh nghi¢p Vi¢t Nam va nuac ngoai, cong nhan lam thue) trong
cac xi nghi¢p lien doanh viti nlrac ngoai hi¢n nay.
D6i mm va mo cira da t~o dieu ki~n hlnh thanh nhieu lo~i hlnh doanh
nghi~p mai: Doanh nghi~p Tu nhan, Lien doanh vai nuac ngoai (vai cac muc

dQ khac nhau), cac Doanh nghi~p da duqc c6 phfin hoa, ... Kern theo d61a cac
van de xa hQi mai, d~c bi~t la doi vm cac doanh nghi~p c6 von dfiu tu nuac
ngoai. Ch~ng h~n, nhfrng khac bi~t van hoa lfin dfiu tien xuat hi~n t~i cac


doanh nghi¢p nay doi khi dii dan den nhfrng hi~u him, mau thuan, th~m chi
xung d¢t chu-thq.
4.5. Bien d6i xli h9i va sf! thay d6i cua tam lj xli h9i.
Co nhfrng van de bien d6i xii h¢i g~n v6i vi¢c thay d6i mang d~c tnrng
cua tam 19 xii h¢i trong giai do,:\nqua d¢ Wi kinh te thi truOng. Chimg h':\n,co
th~ noi ve m¢t tam 19 "cau an", hay UU tien baD dam s~( an tDim (safety first)
cho dai song ca nhan nhu la m¢t nguyen tde song va lmh huang cua no t6i sl!
thfch Ungvm qua trinh chuy~n d6i, va phat tri~n va hi¢n d':\ihoa Vi¢t Nam.
Tam 19 nay khong chi co nhfrng ngum lao d¢ng binh thuOng ma co Ie
con anh huang t6i ca nhfrng doanh ilhan, nhat la khi hQ g~p phai nhfrng kho
khan riii ro do boi canh va moi truang th~ che gay ra.

a

a

4.6. Bien d6i trong h¢ thong phuc l¢ va mt;lnglltOian sinh xli h9i.

Trong qua trinh chuy~n sang nen kinh te thi truOng, h¢ thong phuc lqi
xii h¢i va m~ng lum anh sinh xii h¢i dong vai tro nhu la nhfrng "d¢m do" cho
nhfrng "cu soc" do nhfrng cM cach chinh sach gay ra cho m¢t b¢ ph~n ngum
dan. Tuy nhien chung mm chi giup cho vi¢c kh~c phl;lCtru6c m~t nhfrng bat
c~p de dQa sl! 6n dinh xii h¢i trong boi canh chuy~n d6i. Ve lau dai, can co
m¢t h¢ thong phuc lqi va m~ng lu6i an sinh xii h¢i thfch Ung vm ca che thi
truOng (theo dinh huang XHCN)

4.7. Nhfrng bien d6i trong cac chudn m'!c gia tr! va mo hinh hanh vii mo
hinh van hoa, loi song
D6 co th~ la sl! chuy~n d6i tir cac quan ni¢m, nh~n thuc va Sl!v~n dl;lng
cac yeu to cua nhfrng h¢ gia tri khac nhau, tieu bi~u cho "qua khu - truyen
thong" va "hi¢n t~i - hi¢n d,:\i".Cfing co th~ la nhfrng yeu to cua h¢ gia tri
thien ve trach nhi¢m d~o duc va h¢ gia tri chuc nang. Va thong thuOng, cac
gia tri truyen thong thuOng g~n vm cac dinh kien bao luu cai cfi, cai hi¢n ton
trong khi cac gia tri hi¢n d~i thuOng nhan m~nh chat duy 19, chuc nang va cac
yeu to phat tri~n. Nhfrng Sl!chuy~n d6i mang tinh lien tl;lccua cac h¢ gia tq
nay thuang ch~m, song van co th~ nh~ thay duqc.
Hang lo~t cac linh Vl!ckhac cfing dang trong tinh tr~ng tuong tl! cua sl!
chuy~n giao cac yeu to cua h¢ gia tri cfi bang cac yeu to cua h¢ gia tri mm,
dan dan, tUng bu6c nhu la m¢t xu huang khong th~ tranh kh6i.

a


ChO'011g2:

cAc

NHOM DOANH NHAN VIET NAM vA NHUNG NET
D~C TRuNG DI~N M~O CUA HQ

1. SO'xu~t hi en cua doanh nhan nhu mot nhom xii hoi mOl
trong

CO

cau xii hoi Viet Nam

Hi~n nay 0 Vi~t Nam, doanh nhan d6i khi duqc gQitenphu m¢t lvc luqng,
m¢t d¢i ngli, m¢t nhom ho~c cao hon, nhu la m¢t tang lap xa h¢i. Nha xuat
bim th6ng ke cling da xuat bim hai t~p sikh ve "Doanh nhan Vi~t Nam xua va
nay" d~ giai thi~u 158 guong m~t donah nhan tieu bi~u trong thai ky D6i mai.
Can phai xac dinh ro hon khai ni~m doanh nhan va nh~n thuc day du vi tri
xa h¢i, vai trb va tam quan trQng cua hQ. Va khi da coi doanh nhan la m¢t
nhom / tang lap xa h¢i mm thi can xac dinh vi tri cua no trong thap phan tang,
trong cau truc xa h¢i, trong m6i lien h~ vm cac giai cap/ nhom/ tang lap xa
h¢i khac hi~n nay.
V6'i m\lC tieu tim hi~u doanh nhan nhu mQt nh6m, mQt tftng lap xa hQi
dang hinh thanh, tieu chi phan lo~i theo thanh phim xCih(5ixudt than cua cac
doanh nhan co Ie la mQt lVa ch<;m hQ'P.M~t khac cftn sir d\lng ca tieu chi
phu
Khu V\lCSo' hiiu - nhil nuac hay tu nhan. Bai Ie, tieu chi nay da tung la "v~ch
phan thuy" cho cac lo~i hinh doanh nghi~p, va ghi nh~n nhitng chuy~n 1?i€n
trong nhan thuc va trong th\lc t€ cua thai leY D6i m6'i.

2. DoaDh DhaD Dha DO'O'Chu mot nhom xu hoi Cll dang bien d6i
n
2.1.

vi kluii ni?m

doanh nhan nhd nulic

Tru6'c day thu~t ngit doanh nhan khong ap d\lng cho cac giam d6c
tr?ng khu V\lCnha nu6'c. N~uai ta,cfing kpong thua nh~n vai tro cua ong giam
doc, nguai ma trong ca che bao cap cfi van duqc hinh dung nhu mQtnhan v~t
chi bi€t "th\lc hi~n k€ ho~ch tren giao", la mQtvien chuc nha nu6'c han la mQt

nha kinh doanh. Khi chuy~n sang ca ch€ thi truang, vai tro ca nhan duqc d~
cao, khai ni~m "giam d6c nha nu6'c" m6'i duqc nh~c den.
Tuy nhien, cling khong th~ bac b6 tinh chelt d~c thu 'doanh nhan' nha
nu6'c, hQ khong gi6ng v6'i doanh nhan tu nhan cfing khong gi6ng cac nha
quan tri kinh doanh chuyen nghi~p trong cac n~n kinh t€ thi truang phat tri~n,
vi hQ khong phai la nguai lam thue, khong bi sa thai, khong sq meltvi~c. HQ
la 'cong chuc nha nu6'c' lam kinh doanh. D6 la veln d~ then ch6t khi xet d€n
'doanh nhan nha nu6'c' v6'i tu cach mQttftng lap xa hQi.
2.2.

sa lzr{fng doanh

nhan nhd mrlic


Sau nhi~u dqt cai cach, khu Vl,lCnha nu6'c hi~n con khoang 6.000 dO'n
vi doanh nghi~'p. Nhung trong thl,lc t€, nit nhi~u dO'n vi thu?ng ba~ g6m tu
vai chl,lc cho den hang tram cong ty tfl,lc thuQc, d~c bi~t la khoi cac tong cong
ty 90-91.
Nhung nguai di~u hanh cac 'cong ty con' do cling phai coi la 'doanh
nhan nha nu6'c'. Vi th€, n€u coi doanh nhan la nhung nguai chiu trach nhi~m
trl,lc ti€p t6 chuc va di~u hanh hOliltdQng kinh doanh cua cac dan vi tu nh6
d€n Ian nay, thi con s6 doanh nhan trong khu Vl,lCnha nu6'c se khong chi
dung con s6 6.000 nhan len vai l~n (cac chanh pho giam d6c va cac nhan Sl,l
kinh doanh), ma co Ie phai nhan len vai chl,lc l~n thi m6'i phan anh dung v~
quy mo cua dQi ngli nay trong thl,lc t€. S6 luqng doanh nhan 'nha nu6'c' hi~n
nay co Ie cling dong dao ch~ng kern doanh nhan 'tu nhan' .

a

2.3. Cae diJe trung nhtin khdu xii h9i
•

Trinh d(J ht;Jcvdn

Cac giam d6c nha nu6'c hi~n nay co hQc vfin va hi~u bi€t cao han nhi~u
so v6'i muc dQ trung binh trong xa hQi, co Ie chi kern so v6'i t~ng lap tri thuc.
Nhi~u nguai tung xufit ngolili, hQ ti€p thu tu nu6'c ngoai nhfrng ki€n thuc rfit
rQng v~ van hoa, xa hQi, t~p quan, dlilOduc, v.v ...
Vi~c cac giam d6~ n~;ay nay la nhung nguai co trinh dQ hQc vfin cao
phan anh m(Jt s~r thay d6i ve thang gia tri trang xii h(Ji. Ngay xua u6'c mO' tra
thanh ki su bac si, la co ve dang mong mu6n han la tra thanh giam d6c.
D(J tu6i va kinh nghi?m
Qua cac d6i tuqng duQ'c ph6ng vfin thi duang nhu nhom doanh nhan
nha nu6'c 'gia' han nhom doanh nhan tu nhan. Trong khi cac giam d6c tu
nhan ph6 bi€n dQ tu6i 30-40 thi cac chanh pho giam d6c nha nu6'c h~u h€t
trong dQ tu6i 40-50 va cao hO'n.

a

Day dliln kinh nghi~m la mQt d~c di€m n6i b~t cua lap doanh nhan nha
nu6'c m6'i. Do la kinh nghi~m lam an giua hai cO' ch€, trong cO' ch€ qua dQ.
Kinh nghi~m dUO'ng nhu la mQt phAm chfit nhfit thi€t phai co
cac doanh
nhan nha nu6'c hi~n nay, d~c bi~t la v6'i vi tri giam d6c. Co Ie trong tuang lai,
khi cO' ch€ kinh t€ m6'i duQ'c hoan chinh hO'n, nhfit quan han thi suc ep v~ kinh
nghi~m se giam b6't d6i v6'i cac doanh nhan trong khu Vl,lCnha nu6'c. Va nhu
v~y, co th€ se xufit hi~n mQt th€ h~ doanh nhan nha nu6'c m6'i, tre han va
nang dQng han thay th€ cho th€ h~ hi~n nay.

a

Giai tfnh
.

V6'i nhung nguai duQ'c ph6ng vfin thi co ve nhu khong co Sl,lphan bi~t
v~ gi6'i tinh trong dQi ngli doanh nhan nha nu6'c. Nu gi6'i cling co th€ thanh
dliltva cling co di~u ki~n thanh dliltkhong khac gi nam gi6'i. Nhung cling co
ve nhu
nhfrng t~ng cang cao thi cang it giam d6c nfr. Duang nhu trong

a


nh6m cac doanh nghi~p nha nu6'c hang dAu (cac t6ng cong ty 90-91) khong
c6 chu la nu (phl,l nu khong gi6i lam chinh tri nhu nam gi6'i khong ham h6
'quy€n h;lc' nhu nam gi6'i).

•

Vi thi

XQ

h9i

Cac doanh nghi~p nha nu6'c da s6 la nhfrng doanh nghi~p Ian nh~t
trong n€n kinh t~, chi~m hon mQt mia gia trj thu~ va cac khofm nQP ngan sach
cua cac doanh nghi~p. Cac doanh nghi~p nha nu6'c chi~m chua d~n 10% t6ng
s6 doanh nghi~p tren ca nu6'c, nhung thu hut gAn mQt mia s6 lao dQng hi~n

dang lam vi~c (T6ng Cl,lC
Th6ng ke 2001-2003). Cac doanh nghi~p nay cung
la d6i tac cua khoang 70% cac xi nghi~p thuQc khu vvc lien doanh v6'i nu6'c
ngoai, la khu vvc san xu~t ra 1/3 san lUQ1lgcong nghi~p (1998). M~c du cac
doanh nghi~p nha nu6'c phAn dong hi~n lam an thua 16 va cAn cai t6 khAn c~p
(c6 phAn, lien doanh, tu nhan h6a), nhung du sao, khu vvc nay v§n se ti~p tl,lC
gifr vai tro la xuong s6ng cua n€n kinh t~ trong mQt thai gian dai nfra. Va vi
th~ doanh nhan thuQc khu vvc nha nu6'c v§n c6 mQt vi tri d~c bi~t.
DQi ngu doanh nhan nha nu6'c hi~n nay thvc t~ dang la mQt trong
nhil'ng ngu6n quan trQng san sinh ra cac doanh nhan tu nhan (theo nghia la
mQt moi truang thvc t~p kinh doanh cho cac doanh nhan tu nhan sau nay).
TAng lap nay c6 vi th~ quan trQng, c6 quy€n hanh thvc sv trong xa hQi (ch~ng
h~, s6 d~i bi~u 'doanh nhan nha nu6'c' trong qu6c hQi c6le chi thua tAng lap
quan chilc trong chinh quy€n) han h~n tAng lap doanh nhan tu nhan, du bi~u
hi~n tren be n6i thi doanh nhan tu nhan n6i ti~ng hon.

•

"Phdm ch6t" giam d6c

Nang lvc 'lam chinh tri' c6 Ie la phAm ch~t quan trQng nh~t cua nhfrng
nguai lanh d~o doanh nghi~p nhil nu6'c hi~n nay. M~t khac, trong khi nhfrng
phAm ch~t khac nhi€u tinh chuyen mon han (quan ly kinh doanh, k~ ca tinh
toan cac chi~n lugc phat tri€n) c6 th€ dva vao cac thanh vien khac trong ban
lanh d~o, thi 'lelm chinh tri' duang nhu lellinh vvc d~c quy€n cua giam d6c.
2.3.

Mpt tOng lOp xii /tpi mui ?

K~t qua lel dang hinh thelnh mQt dQi ngu lanh d~o doanh nghi~p c6

ngu6n g6c xa hQi-chinh trj vel nhung phAm ch~t khac v6'i tru6'c, c6 th~ n6i lel
dang hinh thelnh mQt th~ h~ lanh d~o m6'i, khac v6'i th~ h~ lanh d~o cua thai
bao c~p tru6'c day. Cac giam d6c tru6'c day lel nhfrng nguai xu~t than tit h~
th6ng chinh trj, chinh quy€n, th1,l'chelnh chilc nang ki€m soat ho~t dQng cua
cong ty xi nghi~p theo k~ ho~ch nhel nu6'c, d6c cong nh_el u6'c. Phdm chdt
n
chinh trj dU(1cde cao han nang hrc chuyen man. Hinh mau cua ban lanh d~o
doanh nghi~p ngely nay lel nhfrng nguai dU(1cdao tgo chuyen man, co hiiu
biit v~ kinh d thi truemg va quem tri kinh doanh, nha di hQc vel nh~t lel nha
hQc h6i tit thvc ti~n kinh doanh. Tuy nhien, du c6 ve lel xu th~ ngely celng
nhi€u, nhung hinh m§u d6 chua phai lelph6 bi~n.


C6 th€ cho r~ng dOi ngli lanh d?o doanh nghi~p nha nu6c hi~n nay
dang tr6' thanh m6t 'tdng lap xiI h6i' mai vai nhfmg d(ic tnmg rieng bi?t. HQ
kh6ng con hoa l~n vao kh6i can bo nha nu6c d6ng dao th6ng thuOng, hQ c6
mot phuong thuc thu nh~p khac, c6 mot 16i s6ng khac, va nhin chung hQ c6
mot 'van h6a' khac kh6ng chi v6i nguai dan thuang ma ca v6i cac c6ng chuc
nha nu6c binh thuang.

3. Pha" loai cae "horn doaDh DhaD Dha DUO'C
3.1.

Nh6m doanh nhlin clip cao

Tren tht,rc t~, nh6m nay la cac ban lanh d?o cua cac t6ng c6ng ty 9091. Ho?~ don~ cua nh6m na:yg~n li~n v6i c~c coo quan nha nu6c chiu ,trach
nhi~m ve chien luQ'cphat trien nganh. HQ gi6ng nhu nhiing canh tay n6i dai
cua cac coo quan nha nu6c chu qulm, nhung quan chuc cao cApcua cac T6ng
C\lC
tru6c day han la nhiing nha kinh doanh. V6i nh6m nay, kinh doanh d6ng

nghia v6i lam chinh tri (thi~t k~ cac chuang trinh phat tri€n va v~n dong cac
ngu6n tai chinh va dAutu tir nha nu6c, v~n dong chinh tri d€ gianh thi phAn
doc quy~n).
3.2 Nh6m doanh nhlin thupc cae eong ty quy mo fun
Da s6 nh6m nay trt,rcthuoc cac t6ng c6ng ty 90-91 (trung uong) va mot
s6 c6ng ty 16n cua cac ban nganh doan th€ va cua dia phuong. Ho?t dong cua
hQph\l thuoc nhi~u vao st,rchi d?o va chi~n luQ'ccua cAptren (cac T6ng c6ng
ty). HQkh6ng duQ'choan toan tt,rchu quy~t dinh nhung ho?t dong cua doanh
nghi~p minh (trir cac c6ng ty dia phuong va c6ng ty ban nganh, doan th€)~
V6i nh6m nay, kinh doanh cling nghieng v~ lam chinh tri nhi~u hon,
v~n dong cAptren d€ gianh hQ'Pd6ng, v6n dAutu, v.v ... Do quy m6 tuong d6i
16n, l?i duQ'cdanh gia la quan trQng, nen vi~c d€ b?t can bo (d~c bi~t la chuc
danh giam d6c) con mang nhi~u d~c di€m b6 nhi~m cua coo ch~ quan lieu.
Giam d6c cua cac doanh nghi~p lo?i nay thuOng duQ'ccAptren chi djnh, tham
khao them y ki~n tir ben du6i. Nh6m doanh nhan nay mang d~m net cua c6ng
chuc lam kinh doanh.
Do d6, hinh anh an nen lam ra cua doanh nghi~p kh6ng h~n la th€ hi~n
dong coo lam giau cua mot giam d6c ma con th€ hi~n dong coo thang ti~n cua
anh ta.
Nh6m nay, xet 6' mot g6c dOnao d6, mang d~m hinh anh cua cac giam
d6c ki€u cli, c6 g~ng lam tron nhi~m V\ltren giao: dam bao luong va dai s6ng
can bo c6ng nhan vien, bao toan v6n, c6 g~ng c6 lai thi cang t6t. D6i v6i hQ,
vi~c dam bao ch~ do cho c6ng nhan vien c6 y nghia tien quy~t, n~u kh6ng,
chinh chuc giam d6c cua hQ cling kh6ng th€ tf\! l?i duQ'c.
3.3. Nh6m doanh nhlin thupc cae eong ty vita va nho


Day la nh6m dong dao nhftt, g6m cac cong ty con tl1Jc thuQc t6ng cong
ty hay cac cong ty 16n, va cac cong ty dQc l~p, cong ty dia phuong, c6 nhi~u
quy~n t\l chu trong kinh doanh han, d?c bi~t la cac cong ty dia phuang. La

mQt ngu6n thu cho ngan sach dia phuang, h<;>
thuOng ho~t dQng nhu nhiing
cong ty da nganh, la nh6m g:1n v6i doanh nhan tu nhan nhftt v~ phuang thuc
ho~t dQng (v~ sang ki€n kinh doanh, c~nh tranh, tuyen mQ nhan vien, nhung
duQ'c d\la vao ngu6n v6n cftp hay yay tir nha nu6c). Trong khi nh6m doanh
nha!1 thuQc cac cox;g ty quy mo 16n thuang ho~t dQng tron~ khuon kh6 mQt
chien luQ'c phat trien duQ'c ho~ch dinh tru6c tir ben tren (Tong cong ty, BQ),
cQng v6i vi~c phat huy S\l chu dQng ban than, thl nh6m doanh nhan nay l~i
thuOng hi nhiing cong ty nhc, khong duQ'c d\l ph:1n trong cac chuang trinh
phat trien nhu v~y, do d6 h<;>
h:1u nhu phai t\l xoay
(t\l tlm vi~c, tlm thi
truOng, tlm m?t hang, tlm hu6ng phat trien, v.v ... ) m6i t6n t~i duQ'c khi
chuyen sang kinh t€ thi truOng. Tir nhiing cong ty nhu th€ nay c6 the danh gia
chinh xac nhftt nang l\lc kinh doanh cua cac giam d6c nha nu6c.

xa

Khac v6i doanh nhan tu nhan, cac giam d6c nha nu6c khong nhftt thi€t
g~n b6 ~a dai v6i ~oanh nghi~p, nen c6 t~e xay ra ~ruOng hQ'(' nhiing c?ng ty
phat trien nhanh kieu nay chi la ban d~p de thang tien cua nhieu giam doc nha
nu6c (duQ'c dua len cftp cao han, len T6ng cong ty hay v~ nhiing cong ty 16n
han), ma h~u qua de l~i cho nhiing nguai k€ tl,lc nhi~u khi la kha n?ng n~. K€t
qua tich cyc hay tieu C\lCcua con dUOng nay, ngoai. nhiin~ y€u t6 khac, ph\!
thuQc nhieu vao tham v<;>ng, ang l\lC va nhiing pham chat van h6a cua cac
n
giam d6c nha nu6c.

4. DoaDh DhaD tll DhaD nhu mot nhom xii hoi moo phat tri~n
4.1. Qua trinh phat triin va nhitng tll)c trung

Cd

ban

Qua trinh ph7,lCh6i va phat triin
Qua trinh phat trien cua doanh nghi~p tu nhan Vi~t Nam c6 the bao
g6m 3 thai kY nhu sau:
Thai ky 1 tir d:1u th~p nien 1980 d€n 1992 ghi nh~n S\l ph\!c h6i mang
tinh t\l phat, tir suc ep cua khung hoang (thftt nghi~p, l~m phat, kinh t€ suy
thoai).
Thai ky 2 tir nam 1992 duQ'c danh dftu b~ng S\l ra dai cua Lu~t Doanh
nghi~p Tu nhan va Lu~t Cong ty C6 ph:1n, trong d6 thira nh~n kinh t€ tu nhan
nhu mQt bQ ph~n b6 sung cho kinh t€. Du con nhi~u h~n ch€, rang bUQc,
nhung nhiing Lu~t nay da
duang cho S\l phat trien cua khu V\lCtu nhan.
Ngay nam d:1u tien sau khi ban hanh Lu~t da c6 khoang 4000 DNTN m6i
duQ'c thanh l~p. Con s6 nay tang d~u d?n qua tirng nam, va tinh d€n nam
2000, 'Ian s6ng doanh nghi~p thu hai' nay da san sinh khoang 40.000 DNTN.

ma

Thai ky 3 b~t d:1u tir nam 2000 v6i vi~c ban hanh Lu~t Doanh nghi~p
v6i nhung thay d6i quan tr<;>ng
trong quan diem: cong nh~n quy~n t\l do kinh


doanh cua t§t ca cac cong dan trong nhung linh V\lCma lu~t phap khong c§m,
dIng tuc la cong nh~n quy€n t6n te;tiva phat tri€n cua kinh t~ tu nhan nhu ml)t
bl) ph~n c§u thanh cua n€n kinh t~.

Theo s6 li~u th6ng ke cua Trung tam Thong tin Doanh nghi~p cua Bl)
K~ ho~ch va BAu tu, k€ tu khi Lu~t Doanh nghi~p co hi~u l\lc vao dAu nam
2000, s6 IUQ11g
doanh nghi~p dang kY thanh l~p m6'i cho d~n cu6i nam 2003
nhi€u g§p hon hai IAn s6 IUQ11g
doanh nghi~p thanh l~p trong yang 10 nam
tru6'c d6, nang t6ng s6 doanh nghi~p te;tiVi~t Nam len khoang 128.000
Tuy nhien, theo di€u tra cua T6ng Cl,lC
Th6ng ke, s6 doanh nghi~p dang
hoe;ttdl)ng tinh d~n thai di€m cu6i nam 2003 chi' c6 khoang 55% so v6'i s6
doanh nghi~p da dang kY.
Ca nu6'c hi~n c6 khoang 92.000 doanh nghi~p tu nhan va 2,6 tri~u ca
san xu§t kinh doanh ca th€, thu dl,lng khoimg 5,7 tri~u lao dl)ng, tuc
khoang ml)t mia t6ng s6 lac dl)ng c6 vi~c lam thuemg xuyen trong n€n kinh
t~. Khu V\lCkinh t~ tu nhan-ca th€ hi~n san xu§t khoang 40% GDP cua n€n
kinh t~ qU6c dan. Khu V\lCnay ding d6ng g6p khoang 30% kim nge;tchxu§t
khAu. Tuy nhien, trong nhung d6ng g6p v€ GDP, v€ sir dl,lng lao dl)ng va kim
nge;tchxu§t khAu cua kinh t~ tu nhan-ca th€ thi khu V\lCdoanh nghi~p tu nhan
m6'i chi chi~m chua d~n 1/5, co nghia la du dja phat tri€n cua khu V\lCnay
v~n con r§t 100.

so

a. Nh(in xit bllUCil{;u

vi doanh

nhan tll nhan

Tre, chua co nhiJu kinh nghi~m thuang truang

Trong khoimg 92.000 DNTN hi~n nay, hon ml)t nira chi vua m6'i dugc
thanh l~p trong 2-3 nam tra le;tiday. Bon 50% s6 doanh nghi~p can le;tira dai
chua qua 5 nam. Ba s6 nhun~ do~mh nghi~p g?i la lau dai cling chi hoe;ttdl)ng
dugc khoang tren 10 nam. So doanh nghi~p von c6 thuong hi~u tu tru6'c, nay
tai l~p tra le;ti,c6 Ie chi la ml)t thi€u s6 dt it.

a

Tuong ung v6'i S\l hinh thanh doanh nghi~p tren, nhung doanh nhan
ra lam an s6m nh§t cling chua qua 25 nam, nhung d6 cling chi la s6 it, de;tida
s6 doanh nhan m6'i chi b~t dAu khai nghi~p trong khoang 7-10 nam tra le;ti
day. C6 nghia la de;tida s6 doanh nhan Vi~t Nam hi~n nay la nhung nguai chi
vua m6'i ra l~p nghi~p, hay n6i dung hon la v~n con dang trong qua trinh l~p
nghi~p.
Quy mo Vlfa va nh6
Be;tida s6 cac DNTN hi~n nay con r§t nh6, ca v€ v6n li~ng, lao dl)ng va
quy mo hoe;ttdl)ng. Theo th6ng ke v€ th\lc tre;tngdoanh nghi~p Vi~t Nam nam
2001, 2002, 2003 cua T6ng Cl,lC
Th6ng ke (2004) thi ml)t DNTN binh quan
chi c6 13,7 lac dl)ng, v6'i 1,09 tY d6ng v6n. Con s6 nay th§p han dang k€ so
v6'i con s6 421 lao dl)ng va 160 tY d6ng v6n cua doanh nghi~p nha nu6'c, va


299 lao dQng, 126 tY d6ng v6n cua doanhnghi~p co v6n dAu tu nu6'c ngoai.
Chi co 1,4% trong t6ng s6 hon 90.000 DNTN hi~n nay co v6n tren 10 tY
d6ng, trong do s6 doanh nghi~p Ian co v6n tren 100 tY d6ng chi co vai ba
chl,lc. Nhfrng doanh nghi~p gQi la 'lan' nhu v~y chi la mQt nhom r~t it. Con
l~i la cac doanh nghi~p nh6 chi€m tuy~t d~i da s6, ma trong do hon mQt mia
co v6n kinh doanh khong qua 500 tri~u d6ng, nghia la khong Ian hon mQt co
So'kinh doanh gia dinh bao nhieu.

Phiin

b6 kh6ng eMu a cac

vimg miJn

a

Khofmg 80% s6 DNTN n~m mi~n Nam, ma chu y€u la Nam BQ. Tuy
v~y, tY l~ tren khong co nghia la 4/5 dQi ngu doanh nhan hi~n nay la nguai
mi~n Nam. Ty l~ cua doanh nhan 'mi~n Nam' th~p hon con s6 noi tren, va co
Ie th~p hon kha nhi~u, vi nhfrng tu li~u thu th~p duQ'c cho th~y mQt s6 luqng
khong nh6 cac doanh nhan
mi~n Nam, nh~t la t~i cac thanh ph6 16'n, la
nhfrng nguai sinh truang
mi~n B~c vao mi~n N am l~p nghi~p b~ng nhi~u
con dUO'ngkhac nhau.

a

a

Va cung tuong tv nhu v~y la tY l~ phan b6 doanh nghi~p gifra thanh thi
va nong thon. Khofmg 80% s6 doanh nghi~p t~p trung vao mQt vai do thi Ian
va nhfr~g trung ta~ phat tri€n nhu thanh ph6 H6 Chi Minh, Binh Duong, Ha
N Qi, Dong N ai, Can Tho ... Nhung mQt so dong cac doanh nhan l~p nghi~p
cac do thi la v6n la dan nong thon di cu len thanh ph6 sinh s6ng va lam an,
hay khong phai la dan g6c thanh ph6 .

a

a

Vi trEva vai tro imh huang con hgn chi
81,1' trung ap dao cua dQi ngu doanh nhan t~i mQt vai trung tam phat
t~p
tri€n cua d~t nu6'c co th€ dem l~i mQt hinh anh d~ gay ngQ nh~n v~ quy mo va
vai tro xa hQi cua tAng lOp mly. Th1,1'c€ thi du da co S1,1' tang nhanh chong
t
gia
trong nhfrng nam gAn day, nhung G9i ngu doanh nhiin hi?n van fa m9t nh6m
reit nh6, chi chiim m9t tY f? reit it trong tJng s6 diin cu (khoimg tren duai
0,1%). N€u so v6'i nhfrng n~n kinh t€ phat tri€n, binh quan Cll 1000 dan co tir
10 cho d€n 50 doanh nghi~p, thi Vi~t Nam binh quan 1000 dan m6'i co 1
doanh nghi~p, nghia la kern vai chl,lc IAn.Ngay Trung Qu6c, mQt n~n kinh t€
dang trong qua trinh chuy€n d6i tuong tv nhu Vi~t Nam, cung co mQt dQi ngu
doanh nhan so v6'i t6ng s6 dan cu dong g~p 2 IAn Vi~t Nam. Ty l~ it 6i cua
tAng lap doanh nhan trong dan cu khi€n chung ta phai d~t v~n d~ v~ vai tro va
anh huang th1,1'c 1,1' hQ trong xa hQi (Ia "doanh nhan ben l~ xa hQi" theo lai
S cua
cua mQt doanh nhan), v6'i tu cach la mQt dQng 11,1'c S1,1'
cua
phat tri€n cung nhu
khi ho~ch dinh nhfrng chinh sach nh~m phat tri€n dQi ngu nay. Nhu v~y co
th€ th~y r~ng tAng 16'p doanh nhan Vi~t Nam v~n con dang trong qua trinh
khai nghi~p.

a

a

5. Fhan loai cac nhorn doanh nhan

tU'

nhan

Can cu vao cac tu li~u tu nhfrng cUQc di~u tra khao sat va tu cac
phuong ti~n thong tin d~i chung thi dQi ngii doanh nhan hi~n nay duong nhu
xueit than tir teit ca cae t6ng lap, cae thanh ph6n trong xii hrji. Chung toi t~m
phan lo~i theo nhfrng nhom chinh nhu sau:

5.1.

Doanh nhlin 'thll'O'ngnhlin'

Nhom doanh nhan xu~t than tu tAng lap buon ban la mQt trong s6
nhfrng nguai ra kinh doanh s6m nh~t tu sau D6i mai. Ngay tu truac do, cUQc
s6ng va cong vi~c lam an cua l?p n~uai nay d~ ph\l thuQc mQt phAn hay hoan
tom vao thi truang tg do. mien Bac, vai nhieu th~p nien thi truang tg do va
kinh doanh ca th~ bi phu nh~n, tAng lap nay hAu nhu khong con tfm t~i nfra.
Nhfrng nha buon 'm6i' chi xu~t hi~n tra l~i vao gifra th~p nien 1980. Con
mi~n Nam, cac 'chu chanh', 'chu vga' nh6 chi vua m6i bu6c chan vao con
duang lam an t~p th~, ma hinh thuc ph6 bi~n la cac t6 mua ban duQ'c t6 chuc
xoay quanh cac hQ nay. Vi th~ khi thi truang tg do duQ'c ph\lc h6i thi da s6
cac t6 nay da nhanh chong quay l~i vai thgc ch~t kinh doanh ca th~. HQ la lap
nguai huang lQ'i dAu tien va ciing la nhfrng nguai ph~t len s6m nh~t khi thi
truang tg do va kinh doanh ca th~ duQ'c khoi ph\lc vao gifra th~p nien 1980.

a

a

5.2.

Doanh nhlin 'tiiu chii'

sa

La nhom doanh nhan xu~t than tu chu cua cac ca
san xu~t nh6, hQ
ciing thuQc s6 nhfrng nguai dAu tien buac vao con duang lam an kinh do.anh
trong thai kY D6i mai.
mi~n Nam, nhi~u ti~u chti da tra l~i vai con duang
kinh doanh tu nhan ngay tu dAu th~p nien 1980, san xu~t (thuang la 'chui')
nhfrng san phAm thi~t y~u dang khan hi~m tren thi truang. Sg nghi~p kinh
doanh cua hQ da s6 b~t dAu thang ti~n tu vi~c tim ra mQt lo~i san phAm mai
(thuang la thay th~ hang nh~p khAu), 'dQc chi~m' duQ'c thi truang trong mQt
thai gian dai.

a

Lap doanh nhan 'ti~u chu' mi~n Nam kinh doanh ngoai chuy~n lam
giau con d~t n~ng y thuc sg nghi~p. HQ quan tam nhi~u d~n sg phat tri~n cua
cong ty (quan tam nhi~u d~n thuong hi~u, d~n quang cao ch~ng h~n) ma
khong qua chu trQng d~n lai 16. Con vai lap doanh nhan 'ti~u chu' mi~n B~c
thi kinh doanh v§n d~t n~ng vi~c lam giau (tich liiy cua cai b~ng ti~n) nhi~u
hon, ma mQt trong nhfrng ly do la hQ nh~y cam va th~n trQng han truac cac
chinh sach cua nha nu6c ban hanh co lien quan d~n cong vi~c lam an cua hQ.

Cac doanh nhan 'ti~u chu' co Ie la thanh ph An dong dao nh~t trong dQi
ngii doanh nhan hi~n nay. M~c du co mQt s6 doanh nhan thuQc tAng lap nay
d~c bi~t thanh cong, t~o dgng duQ'c nhfrng doanh nghi~p thuQc hang 'd~i gia',
nhung d~i da s6 hi~n v§n con dung cac doanh nghi~p vua nh6.

a

5.3.

Doanh nhlin 'vo san'


Nhom doanh nhan 'vo san' la nhiing nguai xufit than tu nhom dan
ngheo, khong tai san. HQ la cong nhan, xii vien dic hqp tac xii ti~u thu cong
nghi~p, thq lam thue hay nong dan ngheo... Trong cUQc khung hoang th~p
nien 1980, hQ chinh la nhiing t~ng l6'p bi anh hUOng tru6'c nhfit va n~ng n€
nhfit, va vi th~ cling thuQc s6 nhiing nguai gia nh~p thi truang tv do s6'm
nhfit. Nhung khac v6'i cac doanh nhan 'ti~u chu' ra kinh .doanh l6'n v6'i m\lC
tieu phat tri~n va lam giau, h~u h~t cac doanh nhan 'ngheo' dii kh6i S1Jcon
duang doanh nghi~p cua minh tho~t d~u la do suc ep cua cong cUQc muu
sinh.
Ra lam an v6'i dQng ca 'tv Clru minh', nhiing doanh nhan 'ngheo'
khong co nhiing 10 l~ng sq bi quy ch\lp hay co ngay mfit h~t nhu nhi€u nguai
trong cac nhom doanh nhiin hiiu san khac. MQt trong nhiing cau noi cua
mi~ng cua hQ la "tay tr~ng di len, co lam l~i tu d~u cling khong co gi phai
sq". Khong co ch6 d1Ja, khong co S1Jh6 trq tai chinh, hQc vfin thfip, thi~u tri
thuc ky thu~t ~lin$ nhu, kinh doanh,v.v ... , nhiing doanh nhan 'vo s~n' nay
thuang phai mat rat nhieu nam m6'i d\ffig nen ca nghi~p. Cling vi the ma hQ
hi~n di~n chu y~u trong nhom cac doanh nghi~p nh6, chi till mQt vai truang
hqp ca bi~t.

5.4.

Doanh nhlin {can bp'

Nhiing can bQ nha nu6'c nghi vi~c ra kinh doanh chi n6i len tu nuacu6i
th~p nien 90 tr6 l~i day. Nhung nhi€u nguai th1Jc t~ dii ra lam an du6'i danh
nghia nha nu6'c hay t~p th~ (cac xi nghi~p dai s6ng, K~ ho~ch 3) ngay tu cu6i
th~p nien 1980. Nhi€u xi nghi~p hay cong ty ki~u nay dii chuy~n thanh 'cac
DNTN sau khi co Lu~t Doanh nghi~p Tu nhan (1992). Khong chi la 'nguai
nha nu6'c' ma con thuQc t~ng lap n~m 6 nfic thang thang ti~n xii hQi cao han,
nhiing doanh nhan 'can bQ' nay vi th~ thuang ra kinh doanh 6 dQ tu6i mUQn
han, khi hQ dii phai can nh~c rfit nhi€u gifra vi~c lam 'nguai nha nu6'c' v6'i
vi~c tach ra 'lam nhiing vi~c cua minh' .
Co ve nhu lam giau chua bao gia la l1JachQn duy nhfit thuc dAy nhiing
nguai nay ra lam an, vi nhi€u gia dinh trong nhom nay thuang co mQt nguai
ra kinh doanh, mQt nguai v~n lam nha nu6'c. Ngoai ra, nhom doanh nhan can
bQ thuang co nhiing dQng ca khac, mang y nghia 'tinh th~n' nhi€u han,
nhung nhi€u khi l~i co y nghia quy~t dinh khi~n hQ ra kinh doanh.
Du chi la mQt nhom nh6 (co Ie khming vai %), nhung cac doanh nhan
xufit than tu thanh ph~n can bQ nha nu6'c, d~c bi~t la can bQ quan ly doanh
nghi~p hay lam vi~c trong nhiing ca quan co lien h~ ch~t che v6'i linh V1JC
kinh doanh, thuang co xu hu6'ng thanh con~ har} cac nhom khac trong !V1JC
kinh doanh quy mo Ian. R5 rang la nguon goc can bQ nha nu6'c, nhat la
can bQ kinh doanh, dii gop ph~n quan trQng VaG SlJ thanh cong cua nhiing
doanh nghi~p nay, giup chung tr6 thanh nhfrng doanh nghi~p hang d~u.


Khu Vl,l'C

nha nu6'c hi~n thu dl,mg d~i da sf> nhiing ca nhan Uti tu nh~t
trong xa hQi. Vi th€ theo da cai cach doanh nghi~p va cai cach hanh chinh,
nhom doanh nhan 'can bQ' co Ie se con xu~t hi~n dong dao han niia. V6'i
nhiing kinh nghi~m v~ quan Iy, v~ t6 chuc san xu~t kinh doanh, v~ thi truang
va S1,1' hi~u bi€t v~ cO' ch€ quan Iy kinh t€ cua nha nu6'c, hQ se la mQt trong
nhiing nhom doanh nhan quan trQng nh~t cua n~n kinh t€ trong nhiing nam
t6'i.

5.5. Doanh nhan 'hiin 4(1i'
Nh6m nay b~t d~u xu~t hi~n VaG giiia th~p nien 1990. HQ la nhiing
doanh nnan tre co tri thuc, da hQc qua d~i hQc, nhi~u nguai tUng du hQC
nu6'c ngoai. 'Tre'
day khong chi la v~ dQ tu6i, ma con ch6 nhiing nguai
nay thuang quy€t dinh cho minh con dUO'ng kinh doanh tu dt s6m; m~c du
tru6'c khi ra kinh doanh hQ co th~ da trai qua mQt thai gian lam vi~c t~i cac
cac cong ty Ian trong nu6'c hay nu6'c ngoai, hay trong cac cO' quan quan Iy
kinh t€ cua nha nu6'c, nhu mQt qua trinh d~ tich liiy kinh nghi~m va co th~ ca
vf>n li€ng niia. Chung ta gQi day la nhom doanh nhan 'hi~n d~i' khong chi vi
hQ thUO'ngkinh doanh trong cac nganh ngh€ m6'i, ma chu y€u la vi hQ ti€p thu
duqc nhiing tri thuc v~ kinh doanh, v~ t6 chuc va cong ngh~ hi~n d~i, va dang
tung bu6'c ung dl,mg chung, mQt cach co y thuc, VaG cong cUQc kinh doanh
cua minh. V6'i da sf> nhiing doanh nhan nay, kinh doanh khong chi la lam
giau.

a

a

a

Nhom doanh nhan 'hi~n d~i' nay khong che gi~u S1,1' tl,l'Y thuc v~ minh
nhu nhiing nguai a tren dinh cao tri thuc, ti€p c~n duqc v6'i tu duy t6 chuc va
cong ngh~ hi~n d~i, vi th€ hQ co nhiing tham vQng, dl,l'dinh, nhiing hoai bao
16'n lao hO'n h~n cac th€ h~ tru6'c. HQ I~p Cau I~c bQ 2030, cho cac doanh
nhan tre lua tu6i 20, ,30, d6n$ thai ham y d€n nam 2030 V:i~t Nam se co
nhiing doanh nghi~p tam cO'the gi6'i. HQ ciing la nhom hay xuat hi~n tren bao
chi, truy~n hinh, tham gia cac di~n dan. Theo mQt nghla nao do, day la nhom
'tri thuc' trong dQi ngii doanh nhan. Co cO' d~ tin r~ng nhom doanh nhan
'hi~n d~i' nay se con xu~t hi~n nhi~u va la mQt trong nhiing nhom quan trQng
nh~t trong dQi ngii doanh nhan tuang lai.

sa

5.6. Doanh nhan 'kl Sir'
Nhom nay g6m cac kI su, ki thu~t vien, nhiing nguai duqc dao t~o
chuyen mon v~ kI thu~t. HQ co th~ tung lam vi~c trong cac cO'quan hay cong
ty nha nu6'c hay tu nhan ra kinh doanh, ho~c co th~ ra kinh doanh th~ng tu
cac truO'ng d~i hQc. Vi~c kinh doanh cua hQ dl,l'a VaG nhiing hi~u bi€t v~
chuyen mon ky thu~t. HQ thuO'ng dam me v6'i mQt y tuang ky thu~t duqc th~
hi~n trong san phAm cua minh, nhung ciing thuang thi€u oc thl,l'c t€. Vi~t
Nam co Ie co mQt 'trii luqng' kha 16'n v~ cac nha ky thu~t nhu v~y. HQ se
thanh cong han nhi€u n~u lien k€t duqc v6'i cac nha d~u tu (mQt ben co y


tu6ng, c6 tri thuc ky thu~t, c6 dam me l~p nghi~p va m(>t ben c6 v6n) - m(>t
mo hinh ph6 bi€n 6 phuO'ng Tay thai ky cong nghi~p.
Tuy nhien, khac v&i nhiing nha ky thu~t 6 phuO'ng Tay v6n hi€u ra
rang v€ gia tri va Sl,l'c~n thi€t cua m(>t Sl,l'hQ'P tac xa h(>i nhu v~y, nhiing
doanh nhan Vi~t Nam nay, v&i ch~t 'ti~u nong' va d~u 6c 'chan chi hC:lt (>t'
b

cua minh, khong d~ dang d€ c6 th€ hQ'p tac v&i nguai khac, nh~t la nguai c6
ti€n, m(>tSl,l' Q'Ptac c6 ve nhu de dQa d€n 'ban quy€n' va ca tinh sang tC:lo
h
cua
hQ. HQ c6 ve sgn sang 'canh tac manh d~t rieng' nhi€u hua h~n cua minh d€
cha CO'h(>i,hoan toan thi€u '1 thuc v€ tinh thai gian.

5.7. Doanh nltan 'tre'
M(>t nh6m doanh nhan 'tre' khac la cac sinh vien t6t nghi~p dC:li va
hQc
bu&c th~ng vao con duang kinh doanh. V&i m(>t s6 nguai thi d6 la ll,l'achQn
ngay tu d~u cua hQ, nhi€u nguai th~m chi da t~p tanh kinh doanh ngay tu khi
con dang di hQc . M(>t s6 khac thi do th~t nghi~p ho~c vi~c lam khong nhu '1
ma nhay vao thuang twang , trong s6 nay nhi€u nguai xu~t than la cac con
em nong dan. Trinh d(>hQc v~n dC:li Qc dem lC:li
h
cho hQ nhi€u tham vQng han
so v&i cac thanh nien khac, nen hQ khong an ph~n v&i nhiing cong vi~c 't~m
thuang', khong c6 tuang lai. HQ cling c6 cach nhin '1'1 tu6'ng', 'lang mC:ln'v€
kinh doanh, nhung t~m nhin va muc d(> thanh cong thi khong b~ng nh6m
'hi~n dC:li'da kinh qua cac cong ty Ian.
Do xa h(>i khong dap Ung duQ'c nhiing ch6 lam vi~c '1'1 tu6ng' cho
nhiing thanh nien nhi€u tham vQng xu~t than tu n€n giao d\lc dC:li Qc dC:li.
h
tra,
nen trong tuO'ng lai c6 ve nhu se c6 ngay cang nhi€u thanh nien 10C:li ra
nay
kinh doanh. Tuy nhien, kha nang thanh cong cua nh6m nay cling c6 nhi€u
v~n d€. Khong duQ'c ren luy~n qua cac moi twang kinh doanh lan, v6n li€ng
it, suc b€n tinh th~n khong du (thi€u tung trai), hQ c6 ve la nhiing nguai d~

nan chi va b6 ngang nh~t m6i khi cong vi~c lam an g~p kh6 khan hay thua 16
(ngoai ra tu6i tre cling cho phep hQ re qua nga khac d~ dang hO'n). Bay c6 ve
cling la nh6m tr6i S\lt nhi€u nh~t. M(>t chuang trinh giao d\lc v€ kh6i nghi~p
c6 th€ giup nhi€u nguai trong nh6m nay ti€p t\lC nuoi duang tham vQng trong
k~i thu th~p kinh nghi~m va v6n li€ng 6 m(>tmoi twang khac d€ kh6i nghi~p
ve sau.
5.8.

Doanlt nltan 'nong thon'

Nh6m nay g6m nhiing doanh nhan lam an kinh doanh tC:li ia ban nong
d
thon, dC:li a s6 la nong dan hay lam an sinh s6ng 6 dia ban nong thon (cac
d
lang, ~p va cac thi tr~n nh6), v&i nhiing nganh ngh€, san phl1m dia phuang, sir
d\lng lao d(>ng nong thon. Hi~n tC:li h6m nay c6 Ie con chua phat tri€n l~m,
n
nhung se dong dao hO'n trong tuO'ng lai. Tuy nhien kha nang phat tri€n cua
nh6m doanh nhan hi~n con bi hC:ln
ch€ vi s6 hiiu ru(>ng d~t va Sl,l'ch~m phat
tri€n cua CO's6 hC:l
t~ng kinh t€ trong nong thon.


6. Mot viti nhan xct
DuOng nhu cac nh6m doanh nhan co xu hU6'ng quy t1,1
vao nhiing linh
Vl,l'C
kinh doanh rieng bi~t, nhiing linh Vl,l'C
phil h9'P nh~t v6'i nhiing di€u ki~n

v€ kinh nghi~m san xu~t hay kinh doanh, v€ trinh dQ hQc v~n, v€ v6n li~ng va
v€ nhiing quan h~ xa hQi ma hQ c6 dugc khi ra l?p nghi~p ..
Cac nh6m doanh nhan xu~t than tu cac thanh ph§n xa hQi 'cao hon', c6
hQc v~n hon nhu can bQ, tri thuc, nh6m doanh nhan 'hi~n d?i' ... c6 xu huang
thanh cong han cac nh6m khac trong khu Vl,ICkinh doanh hi~n d?i, quy mo
lan, cong ngh~ cao, g~n v6'i thi truOng xu~t kh~u, hay nhiing nganh kinh
doanh 'm6'i' ... Trong khi d6 cac nhom doanh nhan xu~t than tu nhiing thanh
ph§n 'th~p' nhu 'ti~u chti' l?i thuOng hi~n di~n trong khu Vl,l'C
san xu~t quy
mo nh6, cong ngh~ ky thu?t c6 s~n va dl,l'anhi€u vao thi truOng nQi dia.
Nhiing nghien CUu va ho?ch dinh chinh sach d6i v6'i khu Vl,l'C
doanh
nghi~p tu nhan vi th~ nen va c§n phai phan bi~t giiia hai phan nh6m Ian nay
(doanh nhan 'Ian'- v6'i cac thanh ph§n xa hQi 'cao' cho ffi1,1C hi~n d?i h6a
tieu
va hQi nh?p kinh t~, va doanh nhan 'nh6'- v6'i cac thanh ph§n xa hQi 'th~p'
v6'i m1,1c
tieu cong an vi~c lam, x6a d6i giam ngheo va 6n dinh xa hQi).
Vai tro ctia ~ac thanh ph§n xa h~i trong S\l ?hat tri~n ctia dQi ngii doanh
nhan dang thay doi do nhiing thay doi trong dieu ki~n kinh doanh va theo
muc dQ ctia cai cach. Khu Vl,l'C nu6'c c6 Ie vfin se la mQt ngu6n quan trQng
nha
san sinh ra cac doanh nhan m6'i. D6ng thai vai tro eua nhom tri thue 'tre' c6
ve nhu se gia tang nhanh ch6ng ca v€ s6 IUQ11g ch~t lugng trong qua trinh
va
nay. Trong khi do, vi tri ctia nhom 'vo san' duang nhu se ngay dmg giam di.
Nh6m doanh nhan nong thon co Ie se ngay eang dong dao han mQt khi cac
h~ th6ng thuang ffi?i, ch~ bi~n, khoa hQc ky thu?t va tai chinh vUQ1: a ngoai
r
gi6'i h?n cua cac thanh thi nhu hi~n nay d~ yuan v€ nong thon.

MQt di~m quan trQng khac la dUOng nhu dang c6 xu huang tre h6a
trong dQi ngii doanh nhan. Nguai ta u6'c tinh tren 2/3 s6 doanh nhan hi~n nay
o vao dQ tu6i du6'i 40. Con doanh nhan tre c6 hQc v~n d?i hQc chi~m khoang
1/4 t6ng s6. Th€ h? tre dang It,raeh(Jncon duong thanh dgt mai, khae vai con

duong 'lam quan' truyJn thc5ng.
DQi ngii doanh nhan Vi~t Nam hi~n nay g6m nhi€u t§ng lap xu~t than
tu cac thanh ph§n xa hQi khac nhau. HQ vfin con mang theo minh nhfrng cach
nhin nh?n, nhiing quan di~m, nhfrng tam ly va t?P quan ella cae thanh ph6n
xCi h(ji ma tir do h9 huae vao kinh doanh. HQ la mQt nh6m qua dQ chu chua
phai la mQt t§ng lap xa hQi d6ng nh~t.