Tiểu luận xây dựng kinh tế thị trường định hướng XHCN ở VN

Lời mở đầu
Trong công cuộc đổi mới từ mô hình kế hoạch hóa tập trung quan liêu
bao cấp sang mô hình kinh tế hàng hóa nhiều thành phần vận động theo cơ
chế thị trờng có sự quản lý của nhà nớc đợc hình thành từng bớc thông qua
các kỳ đại hội lần thứ VI,VII, VIII.Và đến đại hội IX Đảng ta mới chính
thức sử dụng thuật ngữ kinh tế thị trờng định hớng xà hội chủ nghĩa.
Trong gần 20 năm thực hiện đổi mới, nền kinh tế thị trờng đà có
những bớc phát triển rất to lớn, đáng tự hào.Song nhìn lại thì so với yêu cầu
đặt ra thì những thắng lợi đó chỉ là bớc đầu và đang còn nhiều bất cập, cần
phải tiếp tục nghiên cứu làm sáng tỏ trên hai phơng diện là mặt lý luận và
mặt thực tiễn.
Trên cơ sở đó sau khi đà học xong môn kinh tế chính trị , để có nhận
thức và hành động đúng đắn về mô hình kinh tế thị trờng định hớng xà hội
chủ nghĩa trong thực tiễn, vì vậy mà em chọn đề tài : Xây dựng kinh tế thị
trờng định hớng xà hội chủ nghĩa ở Việt Nam để nghiên cứu làm đề án
môn kinh tế chính trị .

I.cơ sở lý luận về nền kinh tế thị trờng định hớng xà hội chủ
nghĩa

1.-Kinh tế thị trờng và tính tất yếu tồn tại kinh tế thị trờng dới chủ
nghĩa xà hội và ở nớc ta.
1.1-khái niệm kinh tế thị trờng và các khái niệm có liên quan
Để hiểu rõ thế nào là nền kinh tế thị trờng trớc tiên chúng ta sẽ tìm
hiểu những vấn đề liên quan xung quanh nền kinh tế hàng hóa.
Trong lịch sử phát triển của xà hội đà và đang trải qua hai kiểu tổ chức
kinh tế, đó là nền kinh tế tự cung tự cấp và nền kinh tế sản xuất hàng
hóa.Hai kiểu tổ chức hàng hóa đó song song tồn tại tuy nhiên tùy thuộc vào
từng thời kỳ ,những giai đoạn phát triển của khoa học và kỹ thuật mà kiểu
này biĨu hiƯn h¬n kiĨu kia.

1


Sản xuất tự cung tự cấp là kiểu tổ chức kinh tế mà sản phẩm do lao
động tạo ra nhằm để thỏa mÃn trực tiếp nhu cầu của ngời sản xuất.
Sản xuất hàng hóa là kiểu tổ chức kinh tế mà ở đó sản phẩm đợc sản
xuất ra nhằm để trao đổi hoăc bán trên thị trờng .
Sản xuất hàng hóa ra đời là sự kết hợp của hai điều kiện ,đó là sự phân
công lao động xà hội và sự tách biệt tơng đối về mặt kinh tế của những ngời
sản xuất nhỏ. Sản xuất hàng hóa ra đời là một bớc ngoặt căn bản trong lịch
sử phát triển của lịch sự loài ngời ngời,đà đa loài ngời thoát khỏi thời kỳ
mông mội đà xóa bỏ đợc nền kinh tế tự nhiên nhằm nâng cao hơn nữa hiệu
quả kinh tế của xà hội.
Về đại thể kinh tế hàng hóa phát triển qua ba giai đoạn tơng ứng với
ba giai đoạn phát triển của lực lợng sản xuất :sản xuất hàng hóa giản đơn,
kinh tế thị trờng tự do, kinh tế thị trờng hiện đại.
Kinh tế thị trờng là trình độ phát triển cao của kinh tế hàng hóa ,trong
đó toàn bộ các yếu tố đầu vào, đầu racủa sản xuất đều thông qua thị tròng .Kinh tế hàng hóa và kinh tế thi trờng không thể đồng nhất với
nhau,chúng có sự khác nhau về trình độ phát triển,song cơ bản chúng có
cùng nguồn gốc và cùng sự phát triển.
Kinh tế thị trờng tự do là nền kinh tế thị trêng trong ®ã mäi quy lt cđa
nỊn kinh tÕ ®Ịu vận hành theo mọi quy luật của thị trờng, không có sự quản
lý của nhà nớc. Còn kinh tế thị trờng hiện đại là nền kinh tế vận động theo
cơ chế thị trờng có sự quản lý của nhà nớc.Nhà nớc có vai trò đặc biệt quan
trọng trong việc quản lý kinh tế vĩ mô.
1.2- Bản chất của nền kinh tế thị trờng định hớng xà hội chủ nghĩa ở
Việt Nam
Kinh tế thị trờng đinh hớng xà hội chủ nghĩa là kiểu tổ chức kinh tế xÃ
hội phản ánh sự kết hợp giữa lực lợng sản xuất và quan hệ sản xuất , kiến
trúc thợng tầng xà hội chủ nghĩa; giữa kinh tế thị trờng với t cách là cái

chung (gắn với các đặc trng chung của kinh tế thị trờng) và định hớng xà hội

2


chủ nghĩa với t cách là cái đặc thù ( gắn với sự dẫn dắt,chi phối bởi mục tiêu
và nguyên tắc của chủ nghĩa xà hội).
Trong sự kết hợp này, quan hệ sản xuất, tính chất nhà nớc và định hớng xà hội chủ nghĩa là bản chất và giữa vai trò chủ đạo.
1.3-Đặc trng chung của nền kinh tế thị trờng
Nền kinh tế thị trờng có bốn đặc trng cơ bản
Các chủ thể có tính độc lập ,có tính tự chủ trong sản xuất kinh
doanh.Điều đó đợc thể hiện rõ là cá nhân, tổ chức tham gia vào nền kinh tế
thị trờng đều có quyền tự quyết về hình thức kinh doanh và tự chọn ngành
nghề kinh doanh phù hợp.
Giá cả do thị trờng do thị trờng quyết định,hệ thống thị trờng đợc phát
triển đầy đủvà có tác dụng làm cơ sở cho việc phân phối các nguồn lực kinh
tế vào trong các ngành,các lĩnh vực của nền kinh tế.
Nền kinh tế vận động theo những quy lt vèn cã cđa nỊn kinh tÕ thÞ
trêng nh quy luật giá cả, quy luật cung-cầu,quy luât cạnh tranh..Tất cả sự
tác động của nền kinh tế thị trờng đó đà tạo nên cơ chế tự điều tiết của nền
kinh tế.
Trong nền kinh tế hiện đại còn có thêm đặc trng là có sự điều tiết vĩ
mô của nhà nớc thông qua hệ thống pháp luật kinh tế ,kế hoạch hãa, c¸c
chÝnh s¸ch kinh tÕ kh¸c.
1.4-TÝnh tÊt u cđa nỊn kinh tế thị trờng ở Việt Nam
Trớc đổi mới (trớc năm 1986)
Cần phải nhận thấy rằng nền kinh tế thị trờng định hớng xà hội chủ nghĩa
là một nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần, vận động theo cơ chế thị trờng có sự quản lý của nhà nớc, theo định hớng xà hội chủ nghĩa. Nói về tính
tất u cđa nỊn kinh tÕ thÞ trêng chóng ta sÏ nghiên cứu trên hai khía cạnh :
tính tất yếu của Việt Nam phát triển kinh tế thị trờng,và tính tất u cđa nỊn

kinh tÕ thÞ trêng ë ViƯt Nam cã sự quản lý của Nhà Nớc.
Trớc đây do nhận thức còn đơn giản về chủ nghĩa xà hội và con đờng đi
lên chủ nghĩa xà hội mà chúng ta thiết lập thể chế kinh tế kế hoạch và cơ
3


chế vận hành nền kinh tế là cơ chế quản lý tập trung quan liêu, bao cấp.Với
cơ chế này nhà nớc quản lý nền kinh tế bằng mệnh lệnh hành chính và chủ
yếu với hệ thống chi tiêu pháp luật từ trên xuống, cơ quan hành chính kinh
tế can thiệp quá sâu vào họat động sản xuất kinh doanh của các đơn vị kinh
tế cơ sở, nhng lại không chịu trách nhiệm gì về vật chất đối với các quyết
định của mình.Với những đặc điểm này cơ quan quản lý nhà nớc đà làm
thay chức năng quản lý kinh doanh của doanh nghiệp,còn doanh nghiệp bị
trói buộc vừa không có quyền tự chủ vừa ỷ lại vào cấp trên. Trong cơ chế
này bao cấp qua gía là hình thức phổ biến và nghiêm trọng nhất, nhà nớc
định giá tài sản ,thiết bị vât t hàng hóa thấp hơn giá trị của chúng.Với những
đặc điểm trên không có tiêu chuẩn khách quan đánh giá hiệu quả hoạt động
kinh tế bởi giá cả không có mối quan hệ gì với giá trị hàng hóa, cũng nh tơng quan cung-cầu,làm mất đi động lực của sự phát triển kinh tế, làm triệt
tiêu tính năng động sáng tạo của các đơn vị kinh tế, nó kìm hÃm sự phát
triển kinh tế-xà hội. Vì vậy mà chúng ta cần đổi mới t duy về kinh tế.
Từ đổi mới đến nay
Kể từ đại hội VI (năm 1986) đến nay ,t duy lý luận của Đảng ta đÃ
từng bớc đổi mới và có tiến bộ rõ rệt. Các quan điểm cơ bản của Đảng chỉ
đạo sự nghiệp đổi mới thể hiện lập trờng kiên định và sự vận dụng phát triến
sáng tạo chủ nghĩa Mác LêNin và t tởng Hồ Chí Minh vào điều kiện cụ thĨ
cđa ViƯt Nam trong thêi kú míi. §Ĩ thùc hiƯn đợc mục tiêu của chủ nghĩa
xà hội trong thời kỳ quá độ thì vấn đề quan trọng hàng đầu là phải xây dựng
đợc cơ sở vật chất-kỹ thuật của chủ nghĩa xà hội, muốn xây dựng đợc cơ sở
vật chất kü tht cđa chđ nghÜa x· héi th× nhÊt thiÕt phải phát triển đợc lực lợng sản xuất,giải phóng triệt để sức sản xuất, đồng thời xây dựng quan hệ
sản xuất phù hợp với tính chất và sự phát triển của lực lợng sản xuất. Muốn

phát triển lực lợng sản xuất kinh nghiệm thực tế cho thấy, không thể áp
dụng mô hình kinh tế kế hoạch hóa tập trung quan liêu bao cấp mà phải phát
triển kinh tế thị trờng định hớng xà hội chủ nghĩa, đẩy mạnh công nghiệp
hóa hiện đại hóa. Đa ra quan niệm phát triển kinh tế thị trờng định hớng xÃ
4


hôị chủ nghĩa là một đột phá lý luận rất cơ bản và sáng tạo của Đảng ta,xuất
phát từ thực tiƯn cđa ViƯt Nam vµ tiÕp thu cã chän läc kinh nghiệm của thế
giới. Từ đại hội VI, Đảng đà dứt khoát từ bỏ mô hình kinh tế tập trung bao
cấp, chủ trơng phát triển nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần. Cơng lĩnh
xây dựng đất nớc trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xà hội (năm1991)
khẳng định :phát triển nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần theo định hớng xà hội chủ nghĩa, vận hành theo cơ chế thị trờng có sự quản lý của nhà
nớc. Đại hội VIII đa ra quan niệm mới rất quan träng vỊ kinh tÕ hµng hãa vµ
chđ nghÜa x· héi: sản xuất hàng hóa không đối lập với chủ nghĩa xà hội
,mà là thành tựu phát triển của nền văn minh nhân loại tồn tại khách quan,
cần thiết cho công cuộc xây dựng chủ nghĩa xà hội và cả khi chủ nghĩa xÃ
hội đà đợc xây dựng, nhng vào thời điểm đó chúng ta cha gọi là nền kinh tế
thị trờng . Đến đại hội IX, khái niệm kinh tế thị trờng mới chính thức đợc
nêu lên trong văn kiện của Đảng. Tuy nhiên, nền kinh tế thị trờng của ta
không phải là nền kinh tế thị trờng t bản chủ nghĩa và cũng cha phải là nền
kinh tế thị trờng xà hội chủ nghĩa ( bởi vì chúng ta đang trong thời kỳ quá
độ). Đại hội IX, đa ra khái niệm kinh tế thị trờng định hớng xà hội chủ
nghĩa, xem đó là mô hình kinh tế tổng quát trong suốt thời kỳ quá độ đi lên
chủ nghĩa xà hội ở Việt Nam.Kinh tế thị trờng định hớng x· héi chđ nghÜa
x· héi lµ mét nỊn kinh tÕ dựa trên cơ sở kết hợp u thế của chế độ kinh tế
năng động với u thế của chế độ chính trị tiên tiến, kết hợp mặt u thế của
kinh tế thị trờng với sự điều tiết vĩ mô của nhà nớc nhằm hạn chế mặt tiêu
cực của kinh tế thị trờng, kết hợp hài hòa giữa tăng trởng kinh tế với thực
hiện tiến bộ và công bằng xà hội. Trong nền kinh tế thị trờng định hớng xÃ

hội chủ nghĩa các thành phần kinh tế cùng phát triển trong đó kinh tế nhà nớc giữ vai trò chủ đạo, kinh tế nhà nớc và kinh tế tập thể dần dần trở thành
nền tảng,kinh tế t nhân ,là bộ phận quan trọng hợp thành của nền kinh tế
thị trờng định hớng xà hội chủ nghĩa.Vì vậy mà Đảng và Nhà Nớc ta nhiều
chủ trơng khuyến khích và các chính sách ,biện pháp tạo điều kiện để các
thành phần kinh tế cùng phát triển.Chúng ta cũng đà nhận thức sâu hơn
5


muốn thực hiện mục tiêu dân giàu nớc mạnh xà hội công bằng dân chủ, văn
minh, từ thực hiện công nghiệp hóa kiểu khép kín hớng nội không gắn với
hiện đại hóa, thiên về phát triển công nghiệp nặng chuyển sang thực hiện
công nghiệp hóa mở, chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hớng phát triển mạnh
công nghiệp hóa và dịch vụ, gắn công nghiệp hóa với hiện đại hóa và từng
bớc phát triển kinh tế tri thức.Thực tế cho thấy nhờ có chủ trơng đúng về
công nghiệp hóa, hiện đại hóa, áp dụng mô hình kinh tế thị trờng định hớng
xà hội chủ nghĩa mà nền kinh tế nớc ta đà có bớc phát triển khá nhanh,
mang lại hiểu quả rõ rệt.Tuy mới là bớc đầu nhng ,còn không ít hạn chế nhng có thể khẳng định phát triển kinh tế thị trờng định hớng xà hội chủ nghĩa
là chủ trơng đúng đắn, là phơng thức là con đờng đi lên chủ nghĩa xà hội.
2.Đặc trng kinh tế thị trờng định hớng xà hội chủ nghĩa Việt Nam
Nền kinh tế thị trờng ở Việt Nam có nghĩa là một nền kinh tế đà xóa bỏ
đợc bao cấp,quản lý theo kiểu tập trung quan liêu bao cấp nh trớc đây, nhng
cũng cha hẳn là một nền kinh tế thị trờng tự do theo kiểu các nớc t
bản,nghĩa là đó không phải là nền kinh tế thị trờng t bản chủ nghĩa nhng cha
hẳn hoàn toàn là nền kinh tế thị trêng x· héi chđ nghÜa.XÐt cho cïng bëi v×
chóng ta đang trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xà hội,còn chứa đựng sự
đan xen và đấu tranh giữa cái cũ và cái mới, vừa có nhng cũng vừa cha có
đầy đủ yếu tố xà hội chủ nghĩa xà hội.
Nền kinh tế định hớng xà hội chủ nghĩa ở Việt Nam vì vậy cũng có
đầy đủ tính chất đặc trng của nền kinh tế xà hội nói chung ,mặt khác kinh tế
thị trờng định hớng xà hội chủ nghĩa ở Việt Nam dựa trên cơ sở dẫn dắt chi

phối bởi nguyên tắc và bản chất của chủ nghĩa xà hội do đó nó còn có
những đặc điểm riêng.
Về mục tiêu phát triển kinh tế thị trờng
Để phân biệt nền kinh tế thị trờng ở nớc ta so với các nền kinh tế thị trờng khác,phải nói đến mục đích chính trị,hay mục tiêu kinh tế-xà hội mà
nhà nớc và nhân dân ta chọn lựalàm định hớng chi phối sự vận động phát
triển nền kinh tế.ở Việt Nam ,Đảng và nhà nớc ta xác định mục tiêu hàng
6


đầu là giải phóng sức sản xuất,động viên mọi nguồn lực trong nớc và ngoài
nớc nhằm thực hiện công nghiệp hóa hiện đại hóa,xây dựng cơ sở vật chất
kỹ thuật của chủ nghĩa xà hội,nâng cao hiệu quả kinh tế xà hội,từng bớc cải
thiện đời sống nhân dân.Chúng ta thực hiện t tởng Hồ Chí Minh và đờng lối
đổi mới của Đảng, lấy sản xuất gắn liền với đời sống nhân dân, tăng trởng
kinh tế đi đôi với tiến bộ và công bằng xà hội.,khuyến khích làm giàu hợp
pháp, gắn liền với xóa đói giảm nghèo.
Nền kinh tế thị trờng bao gồm nhiều thành phần,trong đó kinh
tế nhà nớc giữ vai trò chủ đạo
ở nớc ta tồn tại ba loại hình sở hữu cơ bản,bao gồm sở hữu toàn
dân,sở hữu tập thể, sở hữu t nhân ( gồm sở hữu cá thể, sở hữu tiểu chủ ,sở
hữu t nhân t bản) và hình thành nên nhiều thành phần kinh tế,nhiều tổ chức
sản xuất kinh doanh.Các thành phần kinh tế bao gồm kinh tế nhà nớc,kinh
tế tập thể, kinh tế cá thể, tiểu chủ ,kinh tế t nhân t bản,kinh tế t bản nhà nớc,kinh tế có vốn đầu t nớc ngoài .Trong các thành phần kinh tế nói trên thì
kinh tế nhà nớc giữ vai trò chủ đạo.Các thành phần kinh tế nói trên tồn tại
một cách khách quan và là những bộ phận cần thiết của nền kinh tế trong
thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xà hội. Một câu hỏi đặt ra là tại sao chúng ta
lại phát triển nền kinh tế nhiều thành phần, nguyên nhân bởi vì phát triển
nền kinh tế nhiều thành phầnlà tất yếu ®èi víi chóng ta,cã nh vËy chóng ta
míi khai th¸c tốt mọi nguồn lực trong nền kinh tế,nâng cao đợc hiệu quả
kinh tế ,phát huy đợc tiềm năng của các thành phần kinh tế vào phát triển

chung nền kinh tế của đất nớc nhằm thỏa mÃn nhu cầu ngay càng tăng của
nhân dân.
Trong nền kinh tế nhiều thành phần ở Việt Nam, kinh tế nhà nớc giữ
vai trò chủ đạo.Việc xác lập vai trò chủ đạo của kinh tế nhà nớc là có tính
nguyên tắc,và là sự khác biệt có tính chất bản chất giữa kinh tế thị trờng
định hớng x· héi chđ nghÜa víi kinh tÕ thÞ trêng t bản chủ nghĩa.Bởi lẽ ,mỗi
chế độ xà hội đều có mét c¬ së kinh tÕ t¬ng øng víi nã, kinh tế nhà nớc
cùng với kinh tế tập thể tạo nền t¶ng cho x· héi chđ nghÜa míi- x· héi chđ
7


nghĩa ở nớc ta..Tuy thế không có nghĩa là xem nhẹ các thành phần kinh tế
khác, bên cạnh việc củng cố và phát triển các thành phần kinh tế dựa trên
chế độ công hữu còn phải khuyến khích các thành phần kinh tế dựa trên chế
độ công hữu phát triển để hình thành nền kinh tế thị trờng rộng lớn bao gồm
các đơn vị kinh tế thuộc chế độ t hữu,các hình thức hợp tác liên doanh giữa
trong và ngoài nớc..
Các thành phần kinh tế bên cạnh sự hoạt động thống nhất với nhau
còn có sự khác biệt và mâu thn khiÕn cho nỊn kinh tÕ thÞ trêng ë níc ta có
khả năng phát triển theo nhiều hớng khác nhau. Vì vậy kinh tế nhà nớc câng
phải xây dựng và phát triển có hiệu quả để thực hiện tốt vai trò chủ đạo của
mình, đồng thời nhà nớc phải thực hiện tốt vai trò quản lý vĩ mô kinh tế-xÃ
hội để đảm bảo cho nền kinh tế phát triển theo ®Þnh hìng x· héi chđ nghÜa.
 Trong nỊn kinh tÕ thị trờng định hớng xà hội chủ nghĩa, thực
hiện nhiều hình thức thu nhập ,trong đó lấy phân phối theo lao động là
chủ yếu.
Mỗi chế độ quản lý đều có chế độ quản lý tơng ứng với nó. Chế độ phân
phối do quan hệ sản xuất thống trị, trớc hết là do quan hệ sản xuất quyết
định. Phù hợp với trình độ phát triển của quan hệ sản xuất trong thời kỳ quá
độ lên chủ nghĩa xà hội, nhiều chế độ cùng tồn tại, mà mỗi chế độ lại có

nguyên tắc phân phối tơng ứng với nó,vì thế trong thời kỳ quá độ tồn tại cơ
cấu đa dạng về hình thức phân phối thu nhập.
Trong nền kinh tế thị trờng ở nớc ta tồn tại các hình thức thu nhập
phân phối theo lao động,phân phối theo theo vốn hay tài sản đóng
góp,phân phối theo giá trị sức lao động,phân phối thông qua các quỹ phúc
lợi tập thể và phúc lợi. Nhng ở nớc ta là nền kinh tế thị trờng định hớng xÃ
hội chủ nghĩa thì phân phối theo lao động là đặc trng bản chất, là hình thức
thực hiện về mặt kinh tế của chế độ công hữu. Chúng ta phát triển kinh tế thị
trờng là phơng tiện để đạt mục tiêu cơ bản xây dựng xà hội chủ nghĩa thực
hiện dân giàu nớc mạnh xà hội công bằng dân chủ văn minh, con ngời đợc

8


giải phóng khỏi áp bức bóc lột, có cuộc sống ấm no tự do hạnh phúc và có
điều kiện để phát triển toàn diện
Cơ chế vận hành là cơ chế thị trờng có sự quản lý của nhà nớc
xà hội chủ nghĩa
Nền kinh tế thị trờng định hớng xà hội chủ nghĩa cũng vận động
theo những quy luật vốn cã cđa kinh tÕ thÞ trêng, thÞ trêng cã vai trò quyết
định đối với việc phân phối các nguồn lực kinh tế vào các ngành các lĩnh
vực của nền kinh tế. Cần nhận thấy rằng trong giai đoạn hiện nay ,hầu nh tất
cả các nớc trên nền kinh tế đều có sự quản lý của nhà nớc để sửa chữa một
mức nào đó thất bại của thị trờng, đó là nền kinh tế thị trờng có sự quản lý
của nhà nớc, và ở nớc ta cũng vậy, nhng đó không phải là nhà nớc t sản mà
là nhà nớc xà hội chủ nghĩa,nhà nớc của dân do dân và vì dân dới sự lÃnh
đạo của Đảng Cộng Sản Việt Nam. Vai trò của nhà nớc xà hội chủ nghĩa rất
quan trọng, nó đảm bảo cho nền kinh tế hoạt động tăng trởng ổn định và đạt
kết quả cao đặc biệt là đảm bảo công bằng xà hội.Không ai ngoài nhà nớc
có thể giảm bớt sự chênh lệch giữa giàu và nghèo,giữa thành thị và nông

thôn,giữa các vùng trong nền kinh tế.
Nhà nớc quản lý nền kinh tế thị trờng định hớng xà hội chủ nghĩa theo
nguyên tắc kết hợp giữa kế hoạch với thị trờng.
-Nền kinh tế thị trờng định hớng xà hội chủ nghĩa cũng là nền
kinh tế mở, hội nhập
Dới sự tác động của cuộc khoa học và công nghệ đang diễn ra quá
trình quốc tế hóa đời sống kinh tế,sự phát triển của mỗi quốc gia trong sù
phơ thc lÉn nhau.V× vËy më cưa kinh tÕ ,hội nhập vào kinh tế thế giới là
tất yếu đối với nớc ta,bằng cách đó chúng ta mới thu hút đợc vốn, kỹ thuật
công nghệ hiện đại, kinh nghiệm quản lý tiên tiến của các nớc để khai thác
tiềm năng thế mạnh của nớc ta, phát huy nội lực đồng thời tranh thủ ngoại
lực để xây dựng và phát triển kinh tế thị trờng hiện đại. Trong giai đoạn tới
chúng ta cần phải mở rộng đa phơng hóa đa dạng hóa quan hệ kinh tế đối
ngoại, đẩy mạnh xuất khẩu , coi xuất khẩu là hớng u tiên và là träng ®iĨm
9


của kinh tế đối ngoại,chủ động tích cực thâm nhập thị trờng thế giới,tranh
thủ mọi cơ hội để mở rộng thị trờng mới, từng bớc cải thiện môi trờng đầu t
và bằng nhiều hình thức thu hút vốn đầu t nớc ngoài.
II.Thực trạng việc hình thành và phát triển kinh tế thị trờng định hớng xà hội chủ nghĩa nớc ta thời gian qua.

1-Trình độ phát triển nền kinh tế thị trờng ở nớc ta còn ở giai đoạn
sơ khai
Theo nh UNDP, Việt Nam đang ở trong trình độ công nghệ lạc hậu
2/7 của thế giới, lao động thủ công vÉn chiÕm tû träng lín trong tỉng sè lao
®éng x· hội.Ngoài ra kết cấu hạ tầng nh hệ thống đờng giao thông, bến
cảng, thông tin liên lạc còn lạc hậu kém phát triển; cơ sở vật chất kỹ thuật
còn ở trình độ thấp làm cho phân công lao động kém phát triển, sự chuyển
dịch cơ cấu kinh tế còn chậm, nền kinh tế vẫn cha thoát khỏi nền kinh tế

nông nghiệp sản xuất nhỏ.Tiếp theo là khả năng cạnh tranh của các doanh
nghiệp trên thị trờng trong nớc, cũng nh thị trờng nớc ngoài còn rất yếu.
2- Thị trờng dân tộc thống nhất đang trong quá trình hình thành nhng
cha ®ång bé
HiƯn nay trªn thÕ giíi cịng nh ë níc ta đang có nhiều khái niệm và
cách phân loại khác nhau, nhng cách phân chia hệ thống thị trờng theo
thuộc tính hàng hóa là một cách đầy đủ nhất về hệ thống thị trờng. Có năm
loại thị trờng ở nớc ta gồm: thị trờng hàng hóa dịch vụ, thị trờng lao động,
thị trờng bất động sản, thị trờng tài chính, thị trờng khoa học và công nghệ.
Các loại thị trờng này có quan hệ tơng tác và thúc đẩy lẫn nhau, tạo thành
một hệ thống thị trờng thống nhất. Trong đó thị trờng hàng hóa có vai trò
khởi đầu thức tỉnh và thúc đẩy các loại thị trờng khác phát triển. Nhận thấy
rằng thị trờng hàng hóa và dịch vụ đà hình thành phát triển và đang mở
rộng.Nhiều loại hàng hóa và dịch vụ đà có khả năng cạnh tranh trên thị trờng khu vực và thế giới, tuy nhiên khả năng cạnh tranh vẫn còn thấp.
Trên thị trờng lao động ở nớc ta mới bắt đầu hình thành và mang nặng
tính tự phát. Thị trờng phát triển không đồng đều và bị chia cắt giữa các
10


vïng, c¸c khu vùc kinh tÕ. Mèi quan hƯ cung cầu về thị trờng lao động
còn bị chia cắt, khép kín ,thiếu thông tin và đang bị các hàng rào, lực cản
khác chi phối nh quy định về hộ khẩu , nhà ở.
Thị trờng tiền tệ, thị trờng vốn đà có nhiều tiến bộ nhng vẫn còn nhiều
trắc trở, nh nhiều doanh nghiệp, nhất là doanh nghiệp t nhân đang thiếu vốn
nhng lại không vay đợc vì mớng mắc thủ tục, nhiều ngân hàng thơng mại
huy động đợc tiền gửi mà không thể cho vay để ứ đọng trong két d nợ quá
hạn trong nhiều ngân hàng thơng mại đà đến mức báo động.Thị trờng chứng
khoán ra đời nhng cũng cha có nhiều hàng hóa để mua-bán.
3- Nhiều thành phần kinh tế tham gia trên thị trờng:
Cho đến nay thì nền kinh tế nớc ta gồm có sáu thành phần kinh tÕ .

NỊn kinh tÕ ë níc ta cã nhiỊu loại hình sản xuất hàng hóa cùng tồn tại đan
xen nhau trong đó sản xuất hàng hóa nhỏ phân tán còn phổ biến.
4-Sự hình thành thị trờng trong nớc gắn liền với mở rộng kinh tế
đối ngoại, hội nhập vào thị trờng khu vực và thế giới trong điều kiện nền
kinh tế nớc ta còn thấp so với hầu hết các nớc trong khu vực.
Toàn cầu hóa và khu vực hóa về kinh tế đang đặt ra chung cho tất cả
các nớc, nó là xu thế tất yếu khách quan vì vậy chúng ta phải chủ động hội
nhập, chuẩn bị tốt để tham gia vào khu vực hóa và toàn cầu hóa, tìm ra cái
mạnh tơng đối của đất nớc, thực hiện đa phơng hóa đa dạng hóa kinh tế đối
ngoại , tận dụng ngoại lực để phát huy nội lực, nhằm thúc đẩy công nghiệp
hóa hiện đại hóa nền kinh tế quốc dân, định hớng đi lên chủ nghĩa xà hội.
Một trong những thành tựu nổi bật có ý nghĩa trong công cuộc đổi mới của
nớc ta là từ thế cô lập về chính trị, cấm vận về kinh tế ngày nay chúng ta đÃ
có quan hệ ngoại giao với 170 nớc, quan hệ buôn bán với 221 thị trờng và
đầu t với 64 quốc gia và vùng lÃnh thổ. Ngoài ra nớc ta cũng là thành viên
tích cực cđa cđa nhiỊu tỉ chøc qc tÕ vµ khu vùc, nh hiệp hội các quốc gia
Đông- Nam á(ASEAN), diễn đàn hợp tác kinh tế kinh tế châu á-Thái Bình
Dơng(APEC), cơ chế hợp tác á-Âu (ASEM), phong trào không liên kết,
cộng đồng các nớc có sử dụng tiếng Pháp, Liên hợp quèc…
11


5-Vai trò quản lý vĩ mô của nhà nớc đối với kinh tế thị trờng định
hớng xà hội chủ nghĩa
Có thể nhận thấy vai trò quản lý của nhà nớc trong giai đoạn hiện
nay còn nhiều yếu kém. Trớc hết cần nhận thức rõ vai trò của nhà nớc trong
việc hình thành và phát triển các loại thị trờng. Nhà nớc không thể tạo lập đợc các yếu tố thị trờng, Nhà nớc không thể tự mình sáng tạo ra thị trờng.
Nhà nớc không đứng trên thị trờng, ngoài thị trờng, mà nhà nớc tham gia
vào thị trờng cũng nh một bộ phận cấu thành của thị trờng. Mặt khác nhà nớc thực hiện điều tiết thị trờng tạo điều kiện cho các loại thị trờng hoạt động
có tật tự, minh bạch bằng các công cụ và chính sách kinh tế vĩ mô để dẫn

dắt định hớng cho hệ thống phát triển hớng tới mục tiêu công bằng dân chủ
văn minh và vì lợi ích của ngời lao động. Nhìn chung thì hệ thống pháp luật,
cơ chế chính sách cha đồng bộ và nhất quán, thực hiện cha nghiêm. Công
tác kế hoạch hóa, quy hoạch xây dựng, quản lý đất đai còn nhiều yếu kém,
thủ tục hành chính còn rờm rà, quản lý xuất nhập khẩu có nhiều sơ hở, tiêu
cực.Bội chi phân sách và nhập siêu còn lớn, lạm phát tuy kiềm chế nhng cha
vững chắc.
III- các giải pháp cơ bản tiếp tục phát triển kinh tế thị
trờng định hớng xà hội chủ nghĩa.

1.Quan điểm định hớng của Đảng
Đại hội lần thứ IX của Đảng Cộng sản Việt Nam đà xác định mô
hình kinh tế tổng quát của Việt Nam trong thời kỳ quá độ đi lên chủ nghĩa
xà hội, đó là nền kinh tế thị trờng định hớng x· héi chđ nghÜa, mµ thùc chÊt
lµ nỊn kinh tÕ hàng hóa nhiều thành phần vận động theo cơ chế thị trờng có
sự quản lý của nhà nớc theo định hớng XHCN. Xét về phơng diện lý luận,
mô hình trên đà khẳng định tính tất yếu của Việt Nam phải trải qua KTTT.
2.Giải pháp cơ bản tiếp tục phát triển kinh tế thị trờng.
Để phát triển nền kinh tế thị trờng xà hội chủ nghĩa, vì vậy cần thực
hiện đồng bộ nhiều giải pháp.
- Nhóm giải pháp về quan hệ s¶n xuÊt
12


Thứ nhất cần thực hiện nhất quán chính sách nền kinh tế nhiều thành
phần và tăng cờng vai trò chủ đạo của kinh tế nhà nớc. Khi chuyển sang
kinh tế hàng hóa vận hành theo cơ chế thị trờng, cần phải đổi mới cơ cấu sở
hữu cũ bằng cách đa dạng hóa các hình thức sở hữu, đa đến hình thành
những chủ thể kinh tế độc lập, có lợi ích riêng.Bằng hình thức đa dạng hóa
hình thức sở hữu vì vậy mà tất cả các thành phần kinh tế đều bình đẳng trớc

pháp luật, đều đợc khuyến khích phát triển.
Trong những năm những năm gần đây cần phát huy vai trò chủ đạo của
kinh tế nhà nớc, vì vậy cần phải tập trung nguồn lực phát triển có hiệu quả
kinh tế nhà nớc trong những lĩnh vực trọng yếu của nền kinh tế, cần củng cố
một số tập đoàn kinh tế mạnh trên cơ sở các tổng công ty nhà nớc, có sự
tham gia của các thành phần kinh tế.Đẩy mạnh đổi mới kỹ thuật, công
nghiệp trong các doanh nghiệp nhà nớc, thực hiện chế độ quản lý công ty
đối với tất cả các doanh nghiệp có vốn của nhà nớc.Mặt khác khuyến khích
phát triển kinh tế cá nhân, tiểu chủ phát triển ở thành thị và nông nghiệp.
Khuyến khích kinh tế t bản t nhân phát triển trong những ngành nghề sản
xuất kinh doanh mà nhà nớc không cấm. Phát triển kinh tế t bản nhà nớc dới
các hình thức liên doanh, liên kết.
Thứ hai là phát triển đồng bộ các loại thị trờng : Để xây dựng và phát
triển nền kinh tế thị trờng định hớng xà hội chủ nghĩa, chúng ta phải hình
thành và phát triển đồng bộ các loại thị trờng. Cần phát triển thị trờng hàng
hóa và dịch vụ thông qua việc đẩy mạnh sản xuất, thúc đẩy chuyển dịch cơ
cấu kinh tế, phát triển hơn nữa hệ thống giao thông và phơng tiện vận
tại.Hình thành thị trờng sức lao động có tổ chức để tạo nên sự di chuyển sức
lao động theo yêu cầu phát triển của nền kinh tế.Xây dựng thị trờng vốn,
từng bớc hình thành và phát triển thị trờng chứng khoán để huy động nguồn
vốn vào phát triển sản xuất. Cần quản lý chặt chẽ đất đai và thị trờng nhà ở,
xây dựng và phát triển thị trờng thông tin và thị trờng khoa học công nghệ.
Vừa hoàn thiện các thị trờng vừa xây dựng khuôn khổ pháp luật và thể chế,
tăng cờng vai trò quản lý của nhà nớc.
13


Nhóm giải pháp phát triển lực lợng sản xuất, xây dựng cơ sở
vật chất để nâng cao sức canh tranh của kinh tế thị trờng.
Cần đẩy mạnh sự phân công lao động xà hội mở rộng cơ sở trao đổi

và mở rộng thị trờng. Sự phát triển của phân công lao động xà hội do trình
độ phát triển của lực lợng sản xuất phát triển vì vậy cần đẩy mạnh công
nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nớc để xây dựng cơ sở vật chất kỹ thuật của
nền sản xuất. Đẩy mạnh chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế theo hớng theo hớng công nghiệp hóa, hiện đại hóa, tiếp tục ®ỉi míi vµ øng dơng nhanh tiÕn
bé khoa häc- kü thuật và công nghệ theo hớng hiện đại để nâng cao năng
lực cạnh tranh và hội nhập. Bên cạnh đó tiếp tục đầu t xây dựng kết cấu hạ
tầng kinh tế và xà hội.
- Nhóm giải pháp về môi trờng thể chế vĩ mô của nhà nớc
Thứ nhất cần giữ vững sự ổn định chính trị, hoàn thiện hệ thống pháp
luật. Sự ổn định về chính trị bao giờ cũng là nhân tố quan trọng đầu tiên để
phát triển.Để giữa vững sự ổn định hiện nay của nền kinh tế cần tăng cờng
vai trò lÃnh đạo của Đảng cộng sản Việt Nam, nâng cao hiệu quả quản lý
của nhà nớc, phát huy quyền làm chủ của nhân dân.
Thứ hai cần xóa bỏ triệt để cơ chế tập trung quan liêu bao cấp, hoàn
thiện cơ chế quản lý kinh tế của nhà nớc. Để nâng cao năng lực quản lý của
nhà nớc cần nâng cao năng lực của các cơ quan lập pháp và t pháp, thực hiện
cải cách hành chính quốc gia. Nhà nớc thực hiện đúng chức năng quản lý
nhà nớc về kinh tế và chức năng chủ sở hữu tài sản công, không can thiệp
vào chức năng quản lý kinh doanh để các doanh nghiệp có quyền tự chủ
trong sản xuất kinh doanh. Nhà nớc sử dụng biện pháp kinh tế là chính chứ
không phải mệnh lệnh, vì vậy phải tiếp tục đổi mới hoàn thiện chính sách tài
chính,chính sách tiền tệ, chính sách tiền lơng và giá cả.
Nhóm chính sách mở rộng và nâng cao hiệu quả kinh tế đối
ngoại
Cần phải đẩy mạnh hoạt động ngoại thơng. Trong điều kiện hiện
nay thì chỉ có mở cửa kinh tÕ, héi nhËp vµo kinh tÕ khu vùc vµ thÕ giíi, míi
14


thu hút đợc vốn và kỹ thuật công nghệ hiện đại nhằm khai thác tiềm năng

thế mạnh của vùng. Nhng khi mở rộng quan hệ kinh tế đối ngoại phải quán
triệt nguyên tắc bình đẳng, cùng có lợi, không can thiệp vào nội bộ của
nhau, mở rộng kinh tế đối ngoại theo hớng đa phơng hóa đa dạng hóa các
hình thức kinh tế đối ngoại.
Cần đẩy mạnh xuất khẩu, coi xuất khẩu là trọng điểm của kinh tế đối
ngoại, giảm dần nhập siêu, u tiên nhập khẩu t liệu sản xuất để phục vụ sản
xuất. Tranh thủ thu hút vốn đầu t trực tiếp của nớc ngoài, cần chủ động tham
gia tổ chức thơng mại quốc tế, các diễn đàn, các tổ chức, các định chế quốc
tế một cách có chọn lọc với những bớc đi thích hợp.
IV. Kết luận
Có thĨ nãi r»ng díi chđ nghÜa x· héi nãi chung và ở nớc ta nói riêng,
kinh tế thị trờng tồn tại là một tất yếu khách quan.Đảng và nhà nớc ta chủ
trơng chuyển từ nền kinh tế kế hoạch hóa tËp trung sang nỊn kinh tÕ thÞ trêng, song nỊn kinh tế ấy phải gắn với mục tiêu xây dựng chủ nghĩa xà hội,
nền kinh tế thị trờng ở Vịêt Nam là nền kinh tế thị trờng định hớng xà hội
chủ nghĩa.Bản chất của nền kinh tế thị trờng định híng x· héi chđ nghÜa do
tÝnh chÊt x· héi chđ nghÜa cđa quan hƯ s¶n xt, tÝnh chÊt x· héi của nhà nớc, mục tiêu và nguyên tắc xây dng xà hội chủ nghĩa quy định.Chúng ta cần
có nhận thức đúng và thực hiện đồng bộ các giải pháp cơ bản đà đợc nêu ở
trên, đó là những giải pháp sẽ góp phần xây dựng thành công mô hình kinh
tế thị trờng định hớng xà hội chủ nghĩa mà chúng ta đang xây dựng .

Phụ lục
Lời mở đầu--------------------------------------------------------------------------1
I :Cơ sở lý luận về nền kinh tế thị trờng định hớng XHCN--------------------1
1 KTTT và tính tất yếu tồn tại KTTT dới CNXH và ở nớc ta-----------------1
1.1 Các khái niệm------------------------------------------------------------------1
1.2 Bản chất nền KTTT định hớng XHCN ở VN-----------------------------2
15


1.3 Đặc điểm chung nền KTTT định hớng XHCN ở VN---------------------3

1.4 Tính tất yếu của nền KTTT-----------------3
2 Đặc trng chung của nền KTTT định hớng XHCN-----------------------------6
ãMục tiêu phát triển KTTT-------------------------------------------------------6
ãNền KTTT bao gồm nhiều thành phần, trong đó kinh tế nhà nớc
đóng vai trò chủ đạo------------------------------------------------------------------7
ãTồn tại nhiều hình thức phân phối trong đó phân phối theo lao
động là chủ yếu---------------------------------------------------------------------8
ã Cơ chế vận hành là cơ chế thị trờng có sự quản lý của nhà
nớc XHCN------------------------------------------------------------------------9
ãNền kinh tế thị trờng định hớng XHCN cũng là nền kinh tế
mở, hội nhập----------------------------------------------------------------------9
II .Thực trạng việc hình thành và phát triển KTTT định hớng XHCN ở nớc
ta trong thời gian qua---------------------------------------------------------------10
1 Trình độ phát triển nền KTTT còn ở giai đoạn sơ khai-------------------10
2 Thị trờng dân tộc thống nhất đang trong quá trình hình thành
nhng cha đồng bộ----------------------------------------------------------------10
3 Nhiều thành phần kinh tế tham gia thị trờng-------------------------------11
4 Sự hình thành thị trờng gắn liền với mở rộng KT đối ngoại
hội nhập vào khu vực và thế giới-------------------------------------------11
5 Vai trò quản lý vĩ mô của NN đối với KTTT------------------------------12
III Giải pháp cơ bản tiếp tục phát triển KTTT định hớng XHCN-----------12
1. Quan niệm đờng lối của Đảng---------------------------------------------12
2.Giải pháp cơ bản phát triển KTTT ------------------------------------------13
ã Giải pháp về quan hệ sản xuất----------------------------------------------13
ã Giải pháp về lực lợng sản xuất,xây dựng cơ sở vật chất để
nâng cao sức cạnh tranh của KTTT----------------------------------------14
ã Giải pháp về môi trờng pháp chế vĩ mô của nhà nớc--------------------14
ã Nhóm giải pháp chính sách mở rộng và nâng cao hiệu qu¶
16

kinh tế đối ngoại-------------------------------------------------------------15
IV. Kết luận--------------------------------------------------------------------------15

17


Phụ lục sách tham khảo

Giáo trình kinh tế chính trị Mác - LêNin
Tạp chí cộng sản số 3 tháng 2 năm 2005
Tạp chí cộng sản số 16 tháng năm 2005
Nghiên cứu kinh tế số 334 tháng 3 năm 2006
Nghiên cứu kinh tế số 333 tháng 2 năm 2006
Sách phát triển nền kinh tế thị trờng định hớng xà hội chủ nghĩa ở Việt
Nam
Một số vấn đề về kinh tế thị trờng định hớng x· héi chđ nghÜa ë ViƯt
Nam - NXB ChÝnh trÞ quèc gia.

18