Vận dụng hệ thống câu hỏi tích cực hóa hoạt động chiếm lĩnh tác phẩm văn chương cho học sinh trung học phổ thông trong dạy học bài thơ Vội Vàng của Xuân Diệu

Vận dụng hệ thống câu hỏi tích cực hóa hoạt
động chiếm lĩnh tác phẩm văn chương cho học
sinh trung học phổ thông trong dạy học bài thơ
"Vội Vàng" của Xuân Diệu
Trần Thị Trang Nhung
Trường Đại học Giáo dục
Luận văn ThS Chuyên ngành: Lý luận và phương pháp dạy học
Mã số 60 14 10
Người hướng dẫn: GS.TS. Nguyễn Thanh Hùng
Năm bảo vệ: 2010

Abstract. Cơ sở lý luận và thực tiễn của việc vận dụng hệ thống câu hỏi tích cực hóa
hoạt động chiếm lĩnh tác phẩm văn chương cho học sinh trung học phổ thông. Cách
thức vận dụng câu hỏi hướng dẫn học sinh làm việc chủ động, tích cực, sáng tạo để
chiếm lĩnh giá trị nội dung tư tưởng và hình thức nghệ thuật của bài thơ "Vội vàng".
Thiết kế thể nghiệm dạy học bài thơ "Vôi vàng" theo hướng vận dụng câu hỏi tích cực
hóa hoạt động chiếm lĩnh tác phẩm văn chương.
Keywords. Ngữ văn; Xuân Diệu; Phương pháp dạy học; Phổ thơng trung học.

Content
MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
1.1.Tình hình sử dụng câu hỏi trong giờ dạy văn hiện nay
Câu hỏi có vai trị quan trọng trong tiến trình dạy học của giáo viên nhưng thực tế hiệu quả
của việc sử dụng các câu hỏi này còn nhiều hạn chế. Bằng kinh nghiệm nghề nghiệp và hiểu
biết khoa học về câu hỏi trong dạy học Ngữ văn, một số giáo sư đều có chung một nhận định
rằng có câu hỏi tốt, biết nêu câu hỏi đúng lúc, biết xây dựng câu hỏi một cách hệ thống là
điểm yếu của sách giáo khoa Ngữ văn và đại đa số giáo viên từ trước đến nay. Khi đánh giá
lại sách giáo khoa do mình biên soạn, giáo sư Lê Trí Viễn cũng đã tâm sự „„Kinh nghiệm của

tơi, khiến cho tơi có chỗ chưa hài lịng về hệ thống câu hỏi hướng dẫn sách giáo khoa”
[23,tr.41] Phó giáo sư Đỗ Bình Trị, chủ tịch Hội đồng bộ môn Ngữ văn của Bộ giáo dục và
đào tạo (2000 - 2005) nói về chất lượng sư phạm của sách giáo khoa cho biết: „„Đáng lưu ý
hơn cả là vấn đề hệ thống thao tác, tiếp cận tác phẩm và hệ thống câu hỏi, bài tập... các câu
hỏi hầu hết đều là những câu hỏi tái hiện, tức là sơ đẳng nhất trong bảy cấp độ câu hỏi dành
cho học sinh” [23,tr.42]. Trong bài đăng trên báo Văn nghệ ngày 12-2-1998, đề cập đến vấn
đề cấp thiết của việc dạy học mơn Ngữ văn, GS. TS Trần Đình Sử cũng không quên nhấn
mạnh: „„Hiện nay nội dung cách đọc cũng đã được chú ý qua một số câu hỏi gợi ý hướng dẫn
học bài, nhưng chưa thành hệ thống, chưa có câu hỏi kiểm tra sự hiểu biết của học
sinh”[23,tr.42]. PGS. TS Nguyễn Viết Chữ đã khẳng định : „„Một thơng số có thể tin cậy
được là 70% số câu hỏi hướng dẫn chung chung, đại khái đơi khi cịn quá dài, quá khó, là kết
quả của cách dạy miêu tả, tái hiện, nội dung thường qua khó, quá lớn hoặc q dễ, q đơn
giản. Thậm chí có những câu hỏi như một đề tập làm văn thực sự, phải làm hàng nửa ngày
cũng không thoả mãn. Nội dung của phần lớn câu hỏi này nghiêng về phía khai thác nội dung
ý nghĩa văn học, đưa nội dung phản ánh thành mục tiêu số một của văn học”[11,tr.38].
Nội dung của phần lớn các câu hỏi nghiêng về khai thác nội dung ý nghĩa văn học, đưa
nội dung phản ánh thành mục tiêu số một của giờ học khiến học sinh cảm thấy mệt mỏi, tiết
học vừa căng thẳng vừa đơn điệu. Có nhiều giờ dạy câu hỏi được giáo viên sử dụng đã làm
cho bài học trở nên nhạt nhẽo, lãng phí thời gian, dấu ấn mờ nhạt trong trí não học sinh. Ví
dụ: câu hỏi khơng dựa trên nền kiến thức cũ, làm học sinh lúng túng và thường phản ứng bằng
cách đốn mị. Câu hỏi khơng định hướng làm học sinh khó xác định hoặc xác định sai yêu cầu.
Dạng câu hỏi này thực tế dẫn tới người giải quyết vấn đề lại chính là giáo viên. Câu hỏi q đơn
giản, khơng có giá trị phát huy trí lực của học sinh. Giờ học đưa ra quá nhiều câu hỏi làm cho
bài giảng nát vụn, mất tính hệ thống, kiến thức cốt lõi ít được nghiên cứu, phân tích, chưa kích
thích được học sinh làm việc một cách thực sự để tự mình chiếm lĩnh tác phẩm.
Nội dung câu hỏi, hình thức câu hỏi, diễn đạt trình bày câu hỏi bằng văn bản ( viết, nói)
và mơ hình cấu trúc câu hỏi đã phong phú và đa dạng vô cùng nhưng vấn đề quan trọng hơn
rất nhiều vẫn là làm sao sắp xếp xây dựng câu hỏi cho thành hệ thống chặt chẽ, hợp lí nhằm
tích cực hố hoạt động chiếm lĩnh tác phẩm văn chương của học sinh để đạt đến những yêu
cầu về kiến thức, kỹ năng, thái độ của bài học.

1.2. Định hướng đổi mới phương pháp dạy học
Những thay đổi không ngừng của xã hội theo xu thế tồn cầu hố và sự phát triển của khoa
học kỹ thuật và công nghệ thông tin là những thách thức lớn cho giáo dục trong việc phát triển


nguồn nhân lực có tri thức cao, thơng minh và sáng tạo. Đổi mới qui trình, chương trình đào
tạo và phương pháp dạy học đang là những vấn đề thời sự của tất cả hệ thống giáo dục. Rất
nhiều phương pháp và kỹ thuật dạy học mới được thử nghiệm và chuyển giao nhằm xây dựng
một xã hội học tập, hình thành năng lực tự học, học thường xuyên, học suốt đời, theo phương
châm “Học để biết, học để làm, học để chung sống, học để tự khẳng định mình ”
(Unesco,1998).
Định hướng đổi mới phương pháp dạy và học đã được xác định trong nghị quyết của
Đảng, được thể chế hoá trong luật giáo dục, được cụ thể hoá trong các chỉ thị của bộ Giáo dục
và Đào tạo.
Nghị quyết số 02- NQ/HNTƯ (khoá VIII) của Đảng về Định hướng chiến lược phát triển
giáo dục đào tạo trong thời kì cơng nghiệp hố, hiện đại hố và nhiệm vụ đến năm 2000 đã
cho thấy một tư tưởng đổi mới đúng đắn:“Đổi mới mạnh mẽ phương pháp giáo dục đào tạo,
khắc phục lối truyền thụ một chiều, rèn luyện thành nếp tư duy sáng tạo của người học”.
Luật giáo dục năm 2005, khoản 2 điều 28 cũng đã ghi: “Phương pháp giáo dục phổ thơng
phải phát huy tính tích cực tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh, phù hợp với đặc điểm
của từng lớp học, môn học; bồi dưỡng phương pháp tự học, khả năng làm việc theo nhóm,
đem lại niềm hứng thú trong học tập cho học sinh”.
Quan điểm dạy học hiện đại đã chi phối một cách toàn diện tất cả các khâu, các phương
diện của quá trình dạy học. Có thể khẳng định cốt lõi của đổi mới dạy và học là hướng tới
phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của người học, chống lại thói quen học tập thụ động
của học sinh. Chuyển từ cách dạy truyền thụ một chiều sang dạy và học tích cực. Trong cách
dạy và học này, giáo viên trở thành người thiết kế, tổ chức, hướng dẫn các hoạt động học tập
nhằm giúp học sinh phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo, rèn luyện thói quen và
khả năng tự học, tinh thần hợp tác, kĩ năng vận dụng kiến thức vào những tình huống khác
nhau trong học tập và trong thực tiễn; tạo niềm tin, niềm vui, hứng thú trong học tập. Làm cho

học là q trình kiến tạo, học sinh tìm tịi, khám phá, chiếm lĩnh nội dung học tập, chủ động
đạt các mục tiêu kiến thức, kĩ năng, thái độ theo yêu cầu của chương trình, có khả năng ứng
dụng những điều đã học vào thực tế cuộc sống. Phương pháp dạy học mới khơng chỉ nhằm
phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh trong quá trình học tập mà còn thực hiện
phương châm dạy học để thầy và trò cùng được học và tiếp tục phát triển. Điều này địi hỏi
giáo viên phải khơng ngừng tìm kiếm, thay đổi các phương pháp, kỹ thuật dạy học để thực
hiện tốt nhiệm vụ giảng dạy. Sử dụng hệ thống câu hỏi để kích thích q trình làm việc một


cách chủ động, tích cực của học sinh trong quá trình chiếm lĩnh tác phẩm trở nên vơ cùng cần
thiết để thúc đẩy quá trình dạy học nhằm đạt đến những mục tiêu dạy học đặt ra.
1.3. Sự thay đổi về yêu cầu của giờ dạy học tác phẩm văn chương
Trong giờ giảng văn truyền thống, yêu cầu giáo viên phải khám phá bài văn thật sâu sắc,
tự mình rung cảm thật sự để rồi truyền thụ tới học sinh sao cho hấp dẫn, để các em có thể
đồng cảm, ghi nhớ và biết làm theo khuôn mẫu cảm thụ, phân tích của thầy.
Phương pháp dạy học tác phẩm văn chương mới đổi khác về mục đích, về con đường đạt
đến mục đích, do đó cũng đổi khác về cơ chế hoạt động dạy học cùng hàng loạt vấn đề về tiến
trình tổ chức giờ dạy, phương pháp tiếp cận tác phẩm ở học sinh „„Mục đích giờ dạy tác phẩm
văn theo phương pháp mới không phải là giáo viên truyền thụ lời giảng của mình. Mục đích
cao nhất là dưới sự hướng dẫn của thầy, học sinh chủ động cảm nhận, khám phá, chiếm lĩnh
tác phẩm, do đó tạo được sự tự phát triển về trí tuệ, tâm hồn, nhân cách và năng lực. Vì vậy,
mọi phương pháp, biện pháp, hình thức hoạt động của thầy và trị đều nhằm làm sao thúc
đẩy được sự hoạt động trí tuệ của bản thân từng học sinh” [43,tr.281].
Sự hoạt động phải được tiến hành bằng một hệ thống những thao tác, những biện pháp
làm cho hoạt động được vật chất hoá. Giờ dạy học tác phẩm là một quy trình được thiết kế
bằng một hệ thống thao tác, hệ thống việc làm để học sinh thực sự có những hoạt động trí tuệ
theo con đường cảm xúc hố phù hợp với quy luật cảm thụ văn chương. “Chống áp đặt trong
cảm thụ nghệ thuật, khắc phục bệnh xã hội học dung tục, phát huy vai trị tích cực, chủ động
của học sinh trong tiếp nhận thẩm mĩ của ngành nghệ thuật ngơn từ là vấn đề bức xúc đang
đặt ra”[11,tr.32].

Có thể khẳng định giờ dạy TPVC trong nhà trường phổ thông hiện nay địi hỏi giáo viên
khơng chỉ cung cấp kiến thức mà cịn phải hình thành và rèn luyện kĩ năng cho học sinh, chú
trọng phát huy vai trò chủ động, tích cực, sáng tạo của các em trong quá trình học tập. Hệ
thống câu hỏi tích cực hố hoạt động chiếm lĩnh TPVC cho học sinh sẽ góp phần quan trọng
trong việc thực hiện yêu cầu đổi mới dạy học Ngữ văn hiện nay.
1.4. Vai trò, ý nghĩa của hệ thống câu hỏi tích cực hố hoạt động chiếm lĩnh tác phẩm văn
chương của học sinh trung học phổ thông
Câu hỏi không phải là một vấn đề mới trong lịch sử nghiên cứu khoa học cũng như khi đi
vào lí giải các hiện tượng đời sống. Câu hỏi là sự mở đầu cho con đường nghiên cứu khoa
học. Câu hỏi đánh thức sự tư duy của con người. Nói như Rubinxten: „„Tư duy con người chỉ


bắt đầu từ một vấn đề trong một câu hỏi, từ một sự ngạc nhiên hay thắc mắc, từ một mâu
thuẫn” [43, tr.201].
Đặt ra các câu hỏi cho học sinh trong những giờ lên lớp là một công việc rất quen thuộc
đối với giáo viên. Tuy nhiên thực tế giảng dạy cho thấy để đưa ra các câu hỏi có chất lượng,
kích thích tư duy, phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh không phải là
chuyện dễ dàng. Đề cập đến những vấn đề khó nhất trong dạy học Ngữ văn có lẽ ai cũng thừa
nhận rằng xây dựng được những câu hỏi có chất lượng trong một hệ thống nào đấy là vơ cùng
khó khăn và phức tạp.
Những câu hỏi trong dạy học tác phẩm văn chương gắn liền với mối liên hệ giữa con
người được phản ánh trong tác phẩm và thái độ hiện sinh của tác giả với tư cách là người
phản ánh. Đồng thời câu hỏi ấy không chỉ nhằm vào tác phẩm mà cịn được ni dưỡng trong
mối quan hệ giao tiếp sống động, là cách thức thúc đẩy con đường dạy học một cách hiệu quả.
Mặt khác câu hỏi còn là phương tiện nội dung gây hiệu ứng tìm tịi phát hiện chiều sâu và
công năng của tri thức. Việc chuyển đổi nội dung kiến thức bài học thành hệ thống câu hỏi
tích cực hố hoạt động chiếm lĩnh tác phẩm văn chương có tác dụng phát huy trí lực, sự chủ
động, sáng tạo của học sinh. Đồng thời khơi dậy sự tị mị tìm hiểu thế giới tự nhiên và xã hội,
từ đó khích thích học sinh làm việc nhiều hơn, có hiệu quả hơn, góp phần nâng cao kiến thức,
kỹ năng, thái độ cho học sinh. Học sinh chủ động khám phá kiến thức dưới sự hướng dẫn của

giáo viên, thực sự trở thành chủ thể của quá trình nhận thức.
Hệ thống câu hỏi tích cực hố hoạt động chiếm lĩnh tác phẩm văn chương còn giúp học
sinh hình thành và rèn luyện phương pháp tự tìm hiểu, tự khám phá và cảm nhận về một tác
phẩm văn học. Nó cịn giúp giáo viên xây dựng phương án dạy học tối ưu, thích hợp với hồn
cảnh và đối tượng dạy học.
Đổi mới phương pháp dạy học văn trong nhà trường theo định hướng coi học sinh là “Chủ
thể sáng tạo” phải là sự thay đổi toàn diện và đồng bộ trong đó có sự thay đổi của hệ thống
câu hỏi trong giờ dạy tác phẩm văn chương.
Hệ thống câu hỏi một mặt phải hấp dẫn, phong phú, kích thích trí tuệ và sự làm việc hiệu
quả, tích cực, sáng tạo của mỗi học sinh, mặt khác phải đảm bảo tính hệ thống, tạo nên những
kỹ năng cần thiết trong việc hình thành và rèn luyện kỹ năng tự tiếp nhận và “Năng lực sử
dụng Tiếng Việt, tiếp nhận văn học, cảm thụ thẩm mĩ; phương pháp học tập, tư duy, đặc biệt
là phương pháp tự học; năng lực ứng dụng những điều đã học vào cuộc sống” [3,tr.5].
1.5.Hiệu quả thực tế của việc dạy học bài thơ ‘‘Vội vàng”


Bài thơ „„Vội vàng” của Xuân Diệu đã được nghiên cứu dưới nhiều góc độ khác nhau.
Trên thực tế nhiều giáo viên đã rất công phu khi xây dựng các phương án giảng dạy tác phẩm
này. Tuy nhiên trong các giờ dạy cũng như một số thiết kế bài giảng số lượng câu hỏi tái hiện,
khơng có giá trị phát huy trí lực, chưa kích thích được hứng thú của học sinh còn nhiều. Qua
việc quan sát một số giờ dạy tác phẩm này của giáo viên ở trường THPT Vĩnh Bảo, THPT
Nguyễn Khuyến và THPT Nguyễn Bỉnh Khiêm huyện Vĩnh Bảo thành phố Hải Phịng chúng
tơi nhận thấy nhiều giáo viên còn lúng túng trong việc sử dụng câu hỏi, học sinh chưa tích cực
tham gia xây dựng bài, vai trò chủ thể hoạt động học tập của học sinh chưa thực sự được phát
huy. Giờ học còn đơn điệu, thiên về thuyết trình của giáo viên. Do vậy, việc vận dụng những
câu hỏi có tác động đến sự làm việc chủ động, tích cực, sáng tạo của học sinh để chiếm lĩnh
giá trị nội dung và hình thức nghệ thuật của tác phẩm, để quá trình dạy học của giáo viên thực
sự trở thành quá trình tự nhận thức của học sinh là một việc làm vô cùng cần thiết.
Xuất phát từ những lí do trên và từ thực tế giảng dạy của người viết, chúng tôi chọn đề tài:
‘‘Vận dụng hệ thống câu hỏi tích cực hóa hoạt động chiếm lĩnh tác phẩm văn chương cho

học sinh trung học phổ thông trong dạy học bài thơ ‘‘Vội vàng” của Xuân Diệu.” nhằm
góp thêm tiếng nói về vấn đề đổi mới phương pháp giảng dạy môn Ngữ Văn nói chung và
việc giảng dạy tác phẩm „„Vội vàng” của Xuân Diệu nói riêng.
2. Lịch sử vấn đề
Sử dụng câu hỏi trong giờ học không phải là một vấn đề quá mới mẻ. Nhưng làm thế nào
để sử dụng nó một cách hiệu quả trong giờ Văn lại là vấn đề mang tính thời sự hiện nay.
Trong giờ dạy tác phẩm văn chương, hệ thống câu hỏi khơng chỉ có ý nghĩa khoa học nghiên
cứu giúp học sinh chiếm lĩnh chiều sâu tác phẩm mà cịn có ý nghĩa phương pháp giúp giáo
viên thực thi vai trò dẫn dắt, điều khiển của mình. Đã có rất nhiều cơng trình khoa học nghiên
cứu dưới góc độ phương pháp luận về câu hỏi trong dạy học.
Trước công nguyên Xôcrat ( 429 - 399) người Hy Lạp đã dùng câu hỏi để kích thích tính
tích cực, tự thân vận động của học sinh. Kỹ thuật đặt câu hỏi của Xôcrat dựa trên việc thực
hiện các cuộc đối thoại sâu sắc và có tính nguyên tắc. Theo Xôcrat, nguồn gốc của nhận thức
là tự nhận thức. Ơng quan niệm khơng có người học theo kiểu „„ăn sẵn”, nhận khối tri thức
vào đầu mình như nước rót bình. Bằng nhiều câu hỏi khác nhau người dạy đưa người học vào
tình huống có vấn đề, tạo ra được nhu cầu học tập, dưới sự hướng dẫn của thầy giáo thông qua
các câu hỏi mà người học có được tri thức mới. Đây là tiền đề của phương pháp dạy học đối
thoại, dạy học nêu vấn đề sau này.


„„Hệ thống câu hỏi phát triển tư duy người học” Benjamin Bloom(1956) quan niệm „„Câu
hỏi phải rèn cho học sinh khả năng tư duy logic, từ tái hện cụ thể về đối tượng đến khái quát
nâng cao vấn đề”. Ông đề xuất một thang 6 mức câu hỏi (6 loại câu hỏi) tương ứng với sáu
mức chất lượng lĩnh kiến thức: biết, hiểu, áp dụng, phân tích, tổng hợp, đánh giá. Muốn phát
huy tính tích cực học tập của học sinh, cần phát triển loại câu hỏi ở các mức từ 3 đến 6 (áp
dụng, phân tích, tổng hợp, đánh giá)
Ở Việt Nam, vấn đề câu hỏi đã được nhiều nhà nghiên cứu đề cập tới. Trước hết phải kể
đến cuốn giáo trình phương pháp dạy học Văn tập I do giáo sư Phan Trọng Luận chủ biên,
cảm thụ văn học, giảng dạy văn học của giáo sư Phan Trọng Luận. Trong các cơng trình
nghiên cứu của mình, tác giả đã phân loại thành câu hỏi tái hiện và câu hỏi sáng tạo, nhấn

mạnh đặc điểm của câu hỏi sáng tạo, câu hỏi nêu vấn đề trong dạy học tác phẩm văn chương.
Tác giả phê phán loại câu hỏi trong hoạt động tái hiện thường vụn vặt, rời rạc và đưa ra những
u cầu có tính ngun tắc sau khi xây dựng câu hỏi:
Câu hỏi nói chung nhất thiết phải vạch ra được (hoặc định hướng) mối liên hệ hữu cơ giữa
những ý thức cụ thể với những vấn đề tổng hợp của bài văn.
Câu hỏi phải mang tính hệ thống liên tục.
Câu hỏi phải sát hợp với tác phẩm và khêu gợi hứng thú của bản thân học sinh.
Câu hỏi phải có tính chất rõ ràng, phải có màu sắc văn học, có khả năng khêu gợi tình cảm,
xúc động thẩm mĩ của học sinh.
Câu hỏi phải vừa sức học sinh, thích hợp với khn khổ một giờ học trên lớp, vừa có khả
năng gợi vấn đề suy nghĩ, tìm tịi, sáng tạo của học sinh.
Câu hỏi khơng tuỳ tiện, vừa được xây dựng thành một hệ thống lơgíc, vừa có tính tốn giúp
học sinh từng bước đi sâu vào tác phẩm như một chỉnh thể.
Câu hỏi nói chung căn cứ vào đặc điểm nội dung và nghệ thuật của bài văn.
GS.TS Nguyễn Thanh Hùng trong cuốn “Giáo trình phương pháp dạy học Ngữ văn ở trung
học cơ sở” đã đề cập đến phương pháp nêu câu hỏi trong dạy học Ngữ văn. Giáo sư khẳng
định: “ Đáng xếp phương pháp nêu câu hỏi trong dạy học Ngữ văn vào phương pháp dạy học
hiện đại, vì chẳng những nó phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh mà còn thực hiện
phương châm dạy học để thầy trò cùng đựợc học và tiếp tục phát triển”[23,tr.43].


PGS.TS Nguyễn Viết Chữ trong cuốn “Phương pháp dạy học tác phẩm văn chương trong
nhà trường” phần “Tìm hiểu tác phẩm văn chương qua hệ thống câu hỏi” cho rằng “Sự tuỳ
tiện đặt câu hỏi trong giờ dạy văn đến nay chưa thể khắc phục được... nếu câu hỏi không phù
hợp với việc phát huy chủ thể cảm thụ nghệ thuật là học sinh và thầy giáo (vì cả thầy và trị
đều là người đọc) thì sự khơng ăn khớp ấy có tác hại đáng kể, thậm chí có khi không gây
được cảm xúc và ấn tượng mạnh như được lây lan trong phương pháp diễn giảng trước
đây”[11, tr.39]. Tác giả đưa ra những cơ sở lí luận và thực tiễn cho việc đặt câu hỏi trong quá
trình dạy học tác phẩm văn chương. Phó giáo sư tiến hành xây dựng hệ thống câu hỏi trong
dạy học tác phẩm văn chương theo các tiêu chí:

Câu hỏi theo mức độ từ khó đến dễ.
Câu hỏi kích thích sự cảm thụ.
Câu hỏi có “diện” và có “điểm”.
Câu hỏi phải giúp cho người đọc phát hiện được hết chi tiết nghệ thuật có giá trị và toàn bộ
cấu trúc tác phẩm.
Tác giả cũng đề xuất hệ thống câu hỏi cảm thụ trong dạy học tác phẩm văn chương và vận dụng
cách thức đặt câu hỏi cho những thể loại văn học tiêu biểu.
Trong cuốn „„Để dạy và học tốt tác phẩm văn chương” (phần trung đại) trường phổ thông,
PGS.TS Nguyễn Thị Thanh Hương đã khẳng định „„Trong giờ dạy tác phẩm văn chương
giữa giáo viên và học sinh phải trao đổi đàm luận nhằm tạo bầu khơng khí văn chương và
phát huy khả năng tiếp nhận sáng tạo ở học sinh. Việc đặt câu hỏi trong một giờ văn do đó là
biện pháp không thể thiếu nhằm tạo ra sự băn khoăn, buộc học sinh phải tìm kiếm cách giải
quyết”[33, tr.40].
Tiến sĩ Nguyễn Thị Hồng Năm trong bài viết „„Thiết kế câu hỏi dạy học văn - một thử
thách với giáo viên”(tạp chí Giáo dục số 147 - 2006) đã khẳng định: „„Quan điểm giáo dục
hiện đại nhấn mạnh vai trò của người học với tư cách là người tham gia một cách chủ động,
trực tiếp vào quá trình dạy học để tìm kiếm kiến thức mới dưới sự hướng dẫn của giáo
viên”[49,tr.16]. Một trong những cách cơ bản là giáo viên thiết kế tình huống, nêu những câu
hỏi, những vấn đề cho học sinh giải quyết qua đó vừa lĩnh hội kiến thức vừa rèn luyện tư duy.
Mức độ phát triển tư duy của học sinh, một phần phụ thuộc vào câu hỏi của giáo viên. Thông
qua các thao thao tác trong giờ học kiến thức được học sinh thu nhận bằng con đường tích
cực: học bằng cách khám phá và học bằng cách làm.


Nguyễn Quang Cương trong luận án tiến sĩ „„Hệ thống câu hỏi trong sách giáo khoa văn
học bậc phổ thông trung học”- Đại học sư phạm Hà Nội 2000 đã nhấn mạnh „„Hệ thống câu
hỏi và bài tập văn học sẽ đóng một vai trị rất to lớn trong việc hình thành và rèn luyện kĩ
năng tự tiếp nhận, tự phân tích và đánh giá tác phẩm văn học - một kĩ năng hết sức cần thiết
cho học sinh cả khi còn ngồi trên ghế nhà trường cũng như khi đã bước vào đời”[7,tr.20].
Trong cơng trình của mình, tác giả đã nghiên cứu về hệ thống câu hỏi trong SGK văn học và

việc vận dụng chúng theo tinh thần đổi mới dạy học, hệ thống bài tập văn học và việc hình
thành năng lực tiếp nhận TPVC của học sinh...
Qua những cơng trình trên, các nhà nghiên cứu đã khẳng định vai trị vơ cùng quan trọng
của hệ thống câu hỏi trong giờ dạy văn, nó có ý nghĩa với cả học sinh và giáo viên, cả việc
học bài ở nhà và quá trình dạy học trên lớp. Câu hỏi có ý nghĩa với nhiều phương pháp dạy
học văn trong nhà trường phổ thông, đặc biệt là nhằm phát huy tính tích cực của học sinh
trong q trình học tập. Các tác giả cũng đề cập đến những mặt hạn chế cần khắc phục của
một số dạng câu hỏi. Tuy nhiên, việc xây dựng hệ thống những câu hỏi hướng dẫn học sinh
làm việc chủ động, tích cực để chiếm lĩnh giá trị nội dung và hình thức nghệ thuật của tác
phẩm văn chương cho học sinh trung học phổ thông chưa được đề cập đến một cách cụ thể.
Một số giáo án, thiết kế bài giảng tác phẩm „„Vội vàng” trong chương trình sách giáo
khoa Ngữ Văn 11 đã đưa ra thiết kế nhiều câu hỏi phục vụ việc giảng dạy của giáo viên,
nhưng còn nhiều câu hỏi tái hiện, chưa xây dựng được hệ thống câu hỏi tích cực hoá hoạt
động của học sinh.
3. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Tính tích cực,chủ động của học sinh trong hoạt động chiếm lĩnh tác phẩm văn chương.
Hệ thống câu hỏi hướng dẫn học sinh làm việc chủ động, tích cực để chiếm lĩnh giá trị nội
dung và hình thức nghệ thuật của tác phẩm văn chương.
Bài thơ „„Vội vàng” của Xuân Diệu.
3.2. Phạm vi nghiên cứu
Trong dạy học tác phẩm văn chương ở nhà trường phổ thơng, vấn đề câu hỏi được nghiên
cứu ở những góc độ khác nhau. Trong khn khổ luận văn của mình, chúng tôi tập trung


nghiên cứu loại câu hỏi có tác động đến sự làm việc tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh
trong hoạt động chiếm lĩnh tác phẩm văn chương.
Cách thức vận dụng hệ thống câu hỏi này trong hoạt động chiếm lĩnh tác phẩm văn chương.
Cách vận dụng hệ thống câu hỏi hướng dẫn học sinh làm việc chủ động, tích cực để chiếm
lĩnh giá trị nội dung và hình thức nghệ thuật bài thơ „„Vội vàng” của Xuân Diệu trong chương

trình Ngữ văn lớp 11.
4. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu
4.1. Mục đích nghiên cứu
Đề xuất hệ thống câu hỏi tích cực hố hoạt động chiếm lĩnh tác phẩm văn chương cho học
sinh trung học phổ thơng, góp phần xây dựng và hoàn thiện hệ thống câu hỏi trong giờ học tác
phẩm văn chương nhằm góp phần đổi mới phương pháp dạy học văn ở nhà trường trung học
phổ thông.
Vận dụng vào giảng dạy bài thơ „„Vội vàng” của Xn Diệu trong chương trình Ngữ văn
trung học phổ thơng.
4.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
Hệ thống câu hỏi có tác động đến sự làm việc tích cực, sáng tạo, có hiệu quả của học sinh
nhằm chủ động chiếm lĩnh giá trị nội dung và hình thức nghệ thuật của tác phẩm.
Bài thơ „„Vội vàng‟‟ của Xuân Diệu.
5. Đóng góp mới của luận văn
Xây dựng cơ sở lí luận và thực tiễn của việc vận dụng hệ thống câu hỏi nhằm tích cực hoá
hoạt động chiếm lĩnh tác phẩm văn chương cho học sinh THPT.
Giúp giáo viên nhận thức sâu sắc hơn về vai trò của hệ thống câu hỏi hướng dẫn học sinh
làm việc chủ động, tích cực để chiếm lĩnh giá trị nội dung và hình thức nghệ thuật của tác
phẩm văn chương.
Vận dụng hệ thống câu hỏi này trong dạy học bài thơ „„Vội vàng” của Xuân Diệu.

6. Phương pháp nghiên cứu


Để nghiên cứu các vấn đề trên chúng tôi sử dụng các phương pháp sau:
- Phương pháp tổng hợp, khái qt hố lí luận: Tổng hợp những cơng trình nghiên cứu, những
bài viết của những nhà lí luận, những nhà nghiên cứu về phương pháp và luận văn của các bạn
đồng nghiệp về hệ thống câu hỏi trong dạy học tác phẩm văn chương ở nhà trường và về bài
thơ „„Vội vàng” của Xuân Diệu.
- Phương pháp thực nghiệm sư phạm: khảo sát, điều tra thực tiến giảng dạy của giáo viên để

có cách nhìn nhận rõ ràng hơn về vai trị, vị trí quan trọng của hệ thống câu hỏi tích cực hố
hoạt động chiếm lĩnh văn chương và tiến hành thể nghiệm hệ thống này trong dạy học bài thơ
„„Vội vàng” của Xuân Diệu.
7. Cấu trúc của luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết kuận, tài liệu tham khảo, phụ lục, nội dung chính của luận vă được
trình bày trong 3 chương
Chương 1 Cơ sở lí luận và thực tiễn của việc vận dụng hệ thống câu hỏi tích cực hoá
hoạt động chiếm lĩnh tác phẩm văn chương cho học sinh trung học phổ thông
Chương 2: Cách thức vận dụng câu hỏi hướng dẫn học sinh làm việc chủ động, tích cực,
sáng tạo để chiếm lĩnh giá trị nội dung tư tưởng và hình thức nghệ thuật của bài thơ „„Vội
vàng ”
Chương 3: Thiết kế thể nghiệm dạy học bài thơ „„Vội vàng” theo hướng vận dụng câu hỏi
tích cực hoá hoạt động chiếm lĩnh TPVC
Reference
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Vũ Quốc Anh cùng nhiều tác giả. Hướng dẫn thực hiện chuẩn kiến thức môn Ngữ Văn
lớp 11. Nxb Giáo dục , (2010).
2. Lê Bảo. Xuân Diệu. Nxb Giáo dục, (1999).
3. Bộ Giáo dục và Đào tạo. Chương trình Giáo dục phổ thông môn Ngữ văn. Nxb Giáo dục,
(2006).
4. Bộ Giáo dục và Đào tạo. Tài liệu tập huấn giáo viên dạy học, kiểm tra đánh giá theo
chuẩn kiến thức, kĩ năng trong chương trình giáo dục phổ thơng, (2010).


5. Bộ Giáo dục và Đào tạo. Sách giáo khoa Ngữ văn 11 tập 2. Nxb Giáo dục, (2006).
6. Ngô Cẩn “Một cách đặt câu hỏi trong giờ Văn”, Nghiên cứu giáo dục 11-1972.
7. Nguyễn Quang Cương. Hệ thống câu hỏi trong sách giáo khoa Văn học. Đại học sư phạm
Hà Nội, (2000).
8. Nguyễn Hải Châu (chủ biên). Giới thiệu giáo án Ngữ văn 11 tập 2. Nxb Hà Nội, (2007).
9. Nguyễn Thị Châu. Sử dụng câu hỏi nhằm tích cực hố hoạt động nhận thức trên lớp mơn

Giáo dục học của sinh viên trường CĐSP Điện Biên. Luận văn thạc sĩ khoa học giáo dục. Đại
học sư phạm Hà Nội, (2007).
10. Lê Linh Chi. “Nhật kí văn học - một cách dạy học văn”, Báo Giáo dục TP HCM, (2009).
11. Nguyễn Viết Chữ. “Sức mạnh câu hỏi trong giờ giảng văn”, Kỉ yếu Hội thảo khoa học
„„Đổi mới phương pháp dạy học văn PTTH”, ĐHSP, 11-1995.
12. Nguyễn Viết Chữ. Phương pháp dạy học tác phẩm văn chương trong nhà trường. NXB
Giáo dục, (2009).
13. Phạm Minh Diệu (chủ biên). Thiết kế bài giảng Ngữ văn 11. Nxb Quốc gia Hà Nội,
(2007).
14. Hà Minh Đức. Văn học Việt Nam hiện đại. Nxb Hà Nội, (2001).
15. Hà Minh Đức cùng các tác giả. Lí luận văn học. Nxb Giáo dục, (2007).
16. Hà Minh Đức - Lê Bá Hán. Cơ sở lí luận văn học, tập 2. Nxb ĐHTHCH, (1985).
17. Nguyễn Thị Phương Hoa. Lí luận dạy học hiện đại. Tập bài giảng cao học. Đại học
Quốc gia Hà Nội, (2009).
18. Nguyễn Ái Học. Phương pháp tư duy hệ thống trong dạy học văn. Nxb GD, (2010).
19. Nguyễn Thuý Hồng. Đổi mới đánh giá kết quả học tập môn Ngữ văn của học sinh THCS,
THPT. Nxb Giáo dục. (2007).
20. Nguyễn Trọng Hoàn. Tiếp cận văn học. Nxb KHXH, HN, (2002).
21. Nguyễn Trọng Hoàn. Rèn luyện tư duy sáng tạo trong dạy học tác phẩm văn chương.
Nxb Giáo dục, (2003).


22. Nguyễn Thanh Hùng. Câu hỏi trong dạy học tác phẩm văn chương và những cách nhìn
hiện đại, 4.2010.
23. Nguyễn Thanh Hùng. “Đa dạng và hiệu quả của câu hỏi trong dạy học văn, Tạp chí
giáo dục”, số 148, 2006.
24. Nguyễn Thanh Hùng. Giáo trình phương pháp dạy học Ngữ Văn ở trung học cơ sở. Nxb
ĐHSP HN, (2008).
25. Nguyễn Thanh Hùng. “Bản chất dạy học văn ở phổ thông”, NCGD, số 11, 1989.
26. Nguyễn Thanh Hùng. “Phân tích chiều sâu của tác phẩm văn chương trong nhà

trường”, NCGD, số 6, 1990.
27. Nguyễn Thanh Hùng. “Định hướng phương pháp dạy tác phẩm trữ tình”, NCGD, số 3,
1991.
28. Nguyễn Thanh Hùng. “Đọc hiểu tác phẩm văn chương trong nhà trường”, NXBGD,
(2008).
29. Nguyễn Thanh Hùng. “Nghĩ về bước chuyển và hướng chuyển của phương pháp dạy học
Văn”, NCGD, số 5, 1994.
30. Nguyễn Thanh Hùng. Đọc và tiếp nhận văn chương, Nxb Giáo dục, (2002).
31. Nguyễn Thanh Hùng. Hiểu văn, dạy văn. Nxb Giáo dục, (2003).
32. Nguyễn Thanh Hùng – Lê Thị Diệu Hoa. Phương pháp dạy học ngữ văn THPT những
vấn đề cập nhật, Nxb ĐHSP HN, (2006).
33. Đỗ Việt Hùng, Nguyễn Thị Ngân Hoa. Phân tích phong cách ngơn ngữ tác phẩm văn
học.Nxb ĐHSP HN, (2003).
34. Nguyễn Thị Thanh Hương. Phương pháp tiếp cận tác phẩm văn học ở trường trung học.
Nxb Giáo dục, (1998).
35. Nguyễn Thị Thanh Hương. “Các điều kiện để nâng cao hiệu quả giờ dạy học văn,
NCGD, số 2, (1991).
36. Nguyễn Trọng Khánh. Phân tích tác phẩm văn học trong nhà trường từ góc độ ngơn
ngữ, Nxb Giáo dục, (2006).


37. Phan Trọng Luận. “Một quan điểm mới về cơ chế dạy học tác phẩm văn”, NCGD, số
10, 1986.
38. Phan Trọng Luận. “Cảm thụ văn học giảng dạy văn học”, Nxb Giáo dục, (1998).
39. Phan Trọng Luận. Văn chương bạn đọc sáng tạo, Nxb ĐHQG, HN, (2003).
40. Phan Trọng Luận. Con đường nâng cao hiệu quả giảng dạy văn. Nxb Giáo dục, ( 1978).
41. Phan Trọng Luận. Văn học nhà trường nhận diện tiếp cận đổi mới. Nxb ĐHSP, (2009).
42. Phan Trọng Luận. Phân tích tác phẩm văn học trong nhà trường, Nxb Giáo dục, (1997).
43. Phan Trọng Luận - Trương Dĩnh - Nguyễn Thanh Hùng. Phương pháp dạy học văn
tập 1, Nxb ĐHSP, (2008).

44. Phan Trọng Luận. Thiết kế bài học Ngữ văn 11. Nxb Giáo dục, (2008).
45. Phan Trọng Luận và các tác giả. Sách giáo khoa Ngữ văn 11.Nxb Giáo dục, (2006).
46. Phan Trọng Luận và các tác giả. Sách Giáo viên Ngữ văn 11. Nxb Giáo dục, (2006).
47. Nguyễn Đăng Mạnh. Phân tích- bình giảng tác phẩm văn học 11.Nxb Giáo dục, (2007).
48. Nguyễn Đăng Mạnh. Con đường đi vào thế giới nghệ thuật của nhà văn. Nxb Giáo dục,
(2007).
49. Nguyễn Thị Hồng Năm. “Thiết kế câu hỏi dạy học văn- một thử thách với giáo viên”,
Tạp chí giáo dục, số 147, (2006).
50. Cao Tố Nga. “Vài suy nghĩ về hệ thống câu hỏi trong bài giảng văn trên tinh thần đổi
mới”. Tạp chí Ngơn ngữ, số 12, (2001).
51. Nguyễn Thị Hồng Ngân. “Đặc điểm câu hỏi của giáo viên trên lớp học”. Tạp chí Ngơn
ngữ, số 3, (2010).
52. Nguyễn Thị Ngân. Câu hỏi nêu vấn đề trong giảng văn. Tiểu luận thạc sĩ. Đại học sư
phạm Hà Nội, 1996.
53. Lữ Huy Nguyên. Xuân Diệu thơ và đời. Nxb VH, 2004.
54. Hoàng Phê (chủ biên). Từ điển Tiếng Việt. Nxb Đà Nẵng, 2005.


55. Đỗ Huy Quang “Giờ học đối thoại con đường giải quyết một nghịch lí trong giảng văn,
NCGD, 1995.
56. Trần Đình Sử. “Mơn văn thực trạng và giải pháp”. Báo Văn nghệ, số 7, (1998).
57. Trần Đình Sử, Phan Huy Dũng, La Khắc Hồ, Lê Lưu Oanh. Lí luận văn học. Nxb
Đại học sư phạm, (2008).
58. Đinh Thị Kim Thoa. Tâm lí học dạy học. Chương trình thạc sĩ LL & PPDH, (2009).
59. Phạm Tồn. Cơng nghệ dạy văn. Nxb Đại học quốc gia Hà Nội, 2000.
60. Phạm Quang Trung. Cảm xúc văn chương và vấn đề dạy văn ở trường phổ thông. Nxb
Giáo dục, (1998).
61. Đỗ Ngọc Thống. “Đổi mới phương pháp dạy học văn ở trường phổ thông”, Nghiên cứu
giáo dục, số 9, (1997).
62. Trịnh Xuân Vũ “Những biện pháp tích cực hố hoạt động tiếp nhận của học sinh”,

Nghiên cứu giáo dục, (1993).