SKKN; phương pháp dạy tốt môn địa lí THCS

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM NĂM HỌC 2011-2012
MÔN: ĐỊA LÍ
Đề tài: “Phương Pháp Nâng Cao Chất Lượng Dạy Học Môn Địa Lí Ở

Trường THCS”
A/ PHẦN MỞ ĐẦU
I. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI
1. Cơ sở lý luận:
Môn Địa lí trong nhà trường THCS là môn học có nhiệm vụ trang bị cho học
sinh những kiến thức về đặc điểm, quy luật, quá trình phát triển, thay đổi của môi
trường tự nhiên, kinh tế, xã hội, về tình hình sử dụng các nguồn tài nguyên thiên
nhiên để phục vụ cho đời sống con người trên trái đất nói chung, ở Việt Nam cũng
như các địa phương nước ta nói riêng. Những kiến thức này rất cần thiết đối với mọi
công dân Việt Nam trong quá trình sống, xây dựng, bảo vệ và phát triển đất nước.
Qua môn Địa lí ở nhà trường THCS, sẽ giúp cho học sinh hình thành thế giới
quan khoa học, có tư tưởng, tình cảm đúng đắn, có những kĩ năng cơ bản, tư duy độc
lập để ứng xử phù hợp với môi trường xung quanh, phù hợp với xu thế phát triển
của thời đại. Đồng thời qua đó tạo nên mối quan hệ chặt chẽ, tôn trọng lẫn nhau giữa
người với người, giữa người với môi trường sống và tất cả những giá trị phi vật thể ở
xung quanh.
Hiện nay như chúng ta đã biết, vấn đề bảo vệ môi trường, gia tăng dân số và
bảo vệ nguồn tài nguyên thiên nhiên trên trái đất đang là vấn đề nóng bỏng ở khắp
mọi nơi, Ở đâu củng có những vấn đề cấp bách cần giải quyết. Nhiều công trình
nghiên cứu gần đây cho thấy, việc giáo dục bảo vệ môi trường, giáo dục dân số và
bảo vệ nguồn tài nguyên thiên nhiên cho học sinh THCS là hết sức cần thiết để tạo
điều kiện cho các em làm quen với môi trường xung quanh, căm ghét những hành
động tàn phá môi trường và có ý thức bảo vệ môi trường. Tất cả những nội dung này
nằm trong chương trình GD THCS ở Việt Nam, trong đó Địa Lí là môn học đề cập
chính đến những dung này.
Như vậy, chúng ta thấy rằng việc dạy và học Địa lí là một vấn đề rất cần thiết
và quan trọng đối với mỗi công dân Việt Nam. Tuy nhiên, hiện nay vấn đề học Địa

lí của học sinh, nhất là học sinh THCS và THPT ngày càng đi xuống, việc học Địa lí
giảm cả về chất lượng và thái độ học tập. Vì thế, nhiều ý kiến gần đây cho rằng, là
cần phải tăng cường việc dạy học Địa lí cho học sinh, tạo cho các em một ý thức học
tập cao, yêu thích môn Địa lí. Từ đó nâng cao ý thức bảo vệ môi trường, bảo vệ nền
văn hóa dân tộc, bảo vệ nguồn tài nguyên thiên nhiên, có cái nhìn đúng đắn và thái
độ vương lên trong cuộc sống ….. để đảm bảo cho sự phát triển bền vững của đất
nước ở hiện tại và tương lai.
1


2. Cơ sở thực tiễn:
Huyện Bù Gia Mập nói riêng và tỉnh Bình Phước nói chung, hiện nay nền
kinh tế - xã hội của ngày càng thay đổi, song song với sự phát triển đó là tình trạng
môi trường ngày càng ô nhiễm, tài nguyên ngày càng cạn kiệt, cơ cấu dân cư ngày
càng thay đổi theo chiều hướng tiêu cực, ảnh hưởng xấu đến sự phát triển bền vững
của đất nước. Do đó, việc hạn chế những ảnh hưởng trên là vấn đề cấp bách cần phải
khắc phục. Bên cạnh việc xử lý hành chính của các cơ quan chức năng thì việc tuyên
truyền giáo dục cho mọi tầng lớp nhân dân ở địa phương là điều có ý nghĩa quan
trọng. Trong đó giáo dục qua môn Địa lí cho các thế hệ học sinh ở nhà trường THCS
là một chiến lược lâu dài, vì đây là những củ nhân tương lai của đất nước.
Trong những năm học gần đây, chất lượng học tập môn Địa lí của học sinh
ngày càng đi xuống. Điều này thể hiện rõ qua việc vận dụng kiến thức vào thực tế và
kết quả học tập cuối năm của các em, tỉ lệ học sinh khá, giỏi ngày càng giảm đi đáng
kể. Ngược lại, tỉ lệ học sinh trung bình, yếu ngày càng tăng lên, số học sinh thi lại
môn Địa lí ngày càng tăng, trong khi đó nguồn ôn luyện HSG thì ngày càng hạn chế
cả về chất lượng lẫn số lượng. Đặc biệt là qua những kì thi tuyển sinh vào đại học,
cao đẳng những năm gần đây, chúng ta có thể thấy rõ ràng là tỉ lệ thí sinh đạt điểm
cao môn Địa lí rất ít, trong khi đó tỉ lệ thí sinh điểm kém rất nhiều.
Tất cả những vấn đề trên phản ánh một thực tế đang tồn tại ở nước ta đó là
chất lượng học tập môn Địa lí trong những năm gần đây đang trên đà đi xuống, mặc

dù nhà nước, các cơ quan chức năng, BGH các trường và các giáo viên bộ môn đã
luôn tìm mọi cách để nâng cao chất lượng dạy và học môn này.
Từ những thực trạng trên, không chỉ riêng bản thân tôi mà tất cả các cơ quan
ban ngành luôn trăng trở tìm kiếm các phương pháp nâng cao chất lượng dạy – học
môn Địa lí, để từ đó góp phần đưa nền giáo dục của nước nhà đi lên, tạo tiền đề cho
sự phát triển kinh tế - xã hội bền vững trong tương lai.
Xuất phát từ những cơ sở trên, đồng thời qua nhiều năm áp dụng thực nghiệm
đạt hiệu quả tại trường THCS Bù Gia Mập nên tôi chọn đề tài “Phương Pháp Nâng
Cao Chất Lượng Dạy Học Môn Địa Lí Ở Trường THCS” làm đề tài sáng kiến kinh
nghiệm của mình năm học 2011-2012.
II. ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU:
Chương trình Địa lí ở trường THCS là phần củng cố lại và nối tiếp chương
trình môn Địa lí ở tiểu học. Do đó có nhiều thuận lợi cho giáo viên trong quá trình
giảng dạy, hình thành kĩ năng cho học sinh. Tuy nhiên trong một lớp học thì trình độ
học sinh không đồng đều nhau, từ đó làm cho khả năng nhận thức và mức độ tiếp
thu của học sinh cũng khác nhau. Vì vậy, để giúp cho tất cả các em có thể tiếp thu
một cách đầy đủ có thể tiếp thu một cách đầy đủ, phát triển theo xu hướng chung của
lứa tuổi là một vấn đề rất quan trọng. Cho nên trong đề tài này tôi chỉ đi sâu nghiên
cứu, tìm hiểu về các phương pháp dạy học môn Địa lí ở trường THCS, để từ đó đưa
ra những phương pháp tối ưu, những biện pháp hiệu quả trong quá trình giảng dạy
chung cho tất cả học sinh.
2


III. NHIỆM VỤ - PHẠM VI NGHIÊN CỨU:
1. Nhiệm vụ:
- Nghiên cứu cơ sở lý luận và phương pháp dạy học môn Địa lí của giáo viên
trường THCS Bù Gia Mập huyện Bù Gia Mập tỉnh Bình Phước.
- Tổng hợp tình hình thực tế, đánh giá chung về thực trạng và chất lượng dạy
học môn Địa lí ở các trường THCS trong huyện.

- Từ những tiết dạy của bản thân đồng thời rút kinh nghiệm qua các tiết dạy
của đồng nghiệp để từ đó đưa ra các phương pháp dạy học thích hợp, mang lại hiệu
quả cao.
- Đánh giá vai trò, trách nhiệm của các cơ quan, ban ngành có liên quan từ đó
đưa ra các kiến nghị, đề xuất nhằm mục đích nâng cao chất lượng dạy học môn địa
lí ở trường THCS.
2. Phạm vi nghiên cứu:
- Chương trình Địa lí ở trường THCS.
- Từng nội dung trong các vấn đề Địa lí như: Trái Đất, Địa lí tự nhiên, địa lí
kinh tế, xã hội, các thành phần nhân văn của môi trường….
- Các phương pháp dạy môn Địa lí của các đồng nghiệp ở trường THCS Bù
Gia Mập và trong huyện.
IV. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU:
Trong quá trình nghiên cứu tôi đã vận dụng quan điểm tiếp cận hệ thống trong
đó bao gồm các phương pháp như phân tích, hệ thống, phân loại, so sánh, nghiên
cứu lí thuyết, thực tiễn…..

B. NỘI DUNG
I. KHÁI NIỆM VỀ MÔN ĐỊA LÍ VÀ SỰ CẦN THIẾT PHẢI TĂNG CƯỜNG
GIÁO DỤC MÔN ĐỊA LÍ CHO HỌC SINH.
Địa lí học là hệ thống các khoa học có liên quan với nhau (khoa học tự nhiên
và khoa học xã hội), nghiên cứu về lớp vỏ địa lí, các lãnh thổ các quốc gia, cả về mặt
tự nhiên lẫn kinh tế - xã hội.
Địa lí học có thể chia ra làm hai lĩnh vực, gồm:
+ Địa lí tự nhiên: Địa mạo học, Khí hậu học, Thủy văn học, Thổ nhưỡng học,
Địa lí sinh vật học, Cảnh quan học…
+ Địa lí kinh tế - xã hội: Cơ sở địa lí kinh tế, Địa lí công nghiệp, Địa lí nông
nghiệp, Địa lí giao thông vận tải, Địa lí thương mại……
Những thông tin, kiến thức về địa lí có thể khái quát theo sơ đồ sau:

3


Du
lịch

Chín
h trị

kiến
trúc
Cứu
hộ

Địa
chất

Thủy
văn

Tự
nhiê
n
Giao
thôn
g
HỆ THỐNG THÔNG TIN
ĐỊA LÝ (GIS)
Hải
dương

….
Y tế

Viễn
thông

Thương
mại

Như vậy, chúng ta có thể thấy được, qua môn Địa lí sẽ cung cấp cho học sinh
một cái nhìn tổng quan về toàn bộ quá trình hình thành và phát triển của tự nhiên,
kinh tế và xã hội của loài người, những tác động của con người tới môi trường xung
quanh và những ảnh hưởng của môi trường tự nhiên, kinh tế, xã hội đến cuộc sống
con người ( cả tích cực và tiêu cực). Từ đó hình thành cho học sinh một thế giới
quan khoa học, những thái độ đúng đắn, tư tưởng, tình cảm gắn bó với quê hương
đất nước, những kĩ năng cần thiết để áp dụng vào cuộc sống, để xây dựng một cuộc
sống tốt đẹp và bền vững hơn cho hiện tại và những thế hệ sau.
Từ những vấn đề trên chúng ta có thể thấy được rằng, dạy học Địa lí là vấn đề
hết sức quan trọng và rất cần thiết đối với nền giáo dục của bất kì quốc gia nào trên
thế giới chứ không riêng gì ở Việt Nam.
II. THỰC TRẠNG
Như trên đã đề cập, hiện nay tình hình kinh tế - xã hội của đất nước ngày càng
thay đổi, đặc biệt là sự thay đổi của môi trường tự nhiên có tác động mạnh đến cuộc
sống của chúng ta, mà phần lớn là theo hướng tiêu cực: ô nhiễm môi trường, tài
nguyên thiên nhiên giảm sút….. Theo dự báo, thì Việt Nam là một trong những nước
chịu tác động mạnh nhất của hiện tượng biến đổi khí hậu: nhiệt độ tăng, nước biển
dâng lên sẽ nhấn chìm nhiều vùng đất, các cơn bão, sự thay đổi thất thường của thời
tiết…..sẽ tác động xấu đến sự phát triển kinh tế, xã hội của đất nước, mà những điều
này ở lứa tuổi học sinh THCS chúng chưa đủ trình độ để tự nhận thức được, chúng

chưa hiểu được những hậu quả mà con người phải gánh chịu trong tương lai. Vì vậy,
nhà giáo dục phải định hướng, vạch đường cho học sinh. Và nhiệm vụ quan trọng
này, trước hết là đặc lên vai của các giáo viên bộ môn Địa lí. Do đó, việc tăng cường
giáo dục, nâng cao chất lượng dạy học môn Địa lí là vấn đề cần hết sức chú trọng,
phải quan tâm và đầu tư kịp thời.
4


Tuy nhiên, qua thực tế những năm gần đây, chất lượng dạy học môn Địa lí
ngày càng đi xuống, đa sồ học sinh ít thích học môn này. Điều đáng lo ngại hơn là
một sồ giáo viên vì nhiều lí do nên không muốn đầu tư thời gian, công sức để giải
quyết vấn đề mà thường chấp nhận một cách giản đơn: do đây là môn phụ và rất khô
khan nên học sinh không thích học cũng là đương nhiên.
Để khắc phục thực trạng trên trong vấn đề dạy học Địa lí cho học sinh, người
giáo viên phải làm được những việc sau:
- Phải yêu nghề, yêu bộ môn, phải đầu tư nhiều thời gian, công sức cho công
việc.
- Phải xác định rõ nguyên nhân rồi từ đó đưa ra những phương pháp dạy học
phù hợp, lôi cuốn học sinh.
- Cần liên hệ và giáo dục sát với hoàn cảnh thực tế địa phương, những thông
tin, hình ảnh, sự kiện thực diễn ra trước mắt học sinh.
- Thường xuyên học hỏi, rút kinh nghiệm qua các tiết dạy của bản thân, đồng
nghiệp để nâng cao chuyên môn, nghiệp vụ.
Một khi làm được những việc trên thì người giáo viên mới có thể đem lại hiệu
quả giáo dục như mong muốn.
III. NGUYÊN NHÂN DẪN ĐẾN TÌNH TRẠNG CHẤT LƯỢNG DẠY HỌC
MÔN ĐỊA LÍ NGÀY CÀNG GIẢM.
Qua nghiên cứu lí luận và kinh nghiệm thực tiễn nhiều năm giảng dạy của bản
thân đã cho tối thấy được rằng, tình trạng chất lượng dạy và học môn Địa lí ngày
càng giảm là do những nguyên nhân chính sau đây:

+ Nguyên nhân tâm lí.
+ Nguyên nhân giáo dục.
+ Nguyên nhân gia đình và xã hội.
1. Nguyên nhân tâm lí:
Ở lứa tuổi học sinh THCS sự phát triển tâm lí của học sinh chưa được hoàn
thiện một cách tốt nhất, do đó thường dẫn đến một số sai lệch như sau:
- Những học sinh có tâm lí lười học: theo nguyên nhân này thì học sinh không
chỉ học yếu riêng môn Địa lí mà hầu như là học yếu tất cả các môn.
- Học sinh có tâm lí cho rằng môn Địa lí chỉ là môn phụ, học Địa lí chỉ nhằm
mục đích là để cuối năm đủ điểm lên lớp mà thôi. Đối với những học sinh này thì
chưa chắc là chúng học yếu môn Địa lí mà là do chúng chưa nhận thức được vai trò
của bộ môn này đối với bản thân cũng như xã hội loài người ở hiện tại và tương lai.
- Một phần học sinh có tâm lí ngại hay sợ học bài, ngại tiếp xúc với các bản
đồ, biểu đồ…sẽ làm cho học sinh mất hứng thú học tập ở lớp cũng như ở nhà, từ đó
làm cho kết quả học tập môn Địa lí ngày càng yếu hơn. Và khi đó học sinh sẽ chán
học môn Địa lí (bỏ học, trốn tiết..) hoặc có học cũng mang tính chất đối phó mà thôi.
2. Nguyên nhân giáo dục:
Đây là nguyên nhân quan trọng nhất có ảnh hưởng đến chất lượng học tập của
học sinh và có liên quan tới nhiều bộ phận khác nhau.
5


* Đối với giáo viên:
- Một số giáo viên thiếu kinh nghiệm lại không được trang bị đầy đủ kiến
thức, kĩ năng sư phạm cho nên khi lên lớp còn hạn chế về phương pháp, nội dung và
tâm lí, làm cho tiết học trở nên khô khan, nhàm chán, căng thẳng…. học sinh sẽ
không thích học, học không tập trung.
- Một số giáo viên bắt học sinh học quá nhiều, mặc dù đã có chuẩn kiến thức,
kĩ năng và chương trình giảm tải nhưng vẫn yêu cầu học sinh ghi nhớ nhiều nội
dung không quan trọng, tạo cho học sinh cảm giác nặng nề, sợ hãi khi học một tiết

Địa lí. Điều này thường gặp ở lớp 6, lớp 7 vì nội mơ hồ, khó hiểu.
- Một số giáo viên do điều kiện kinh tế, hoàn cảnh gia đình nên ít đầu tư công
sức, thới gian cho chuyên môn, lên lớp cho hết thời gian tiết học hay do chạy theo
bệnh thành tích làm cho chất lượng dạy học bộ môn ngày càng đi xuống.
* Đối với nhà trường:
- Một số nhà trường chưa đưa ra được những biện pháp cụ thể để giáo dục
chung cho học sinh về ý thức học tập, sự phát triển toàn diện, trách nhiệm, nghĩa vụ
của bản thân đối vời xã hội mà thường chỉ quy trách nhiệm về cho giáo viên bộ môn,
yêu cầu phải nâng cao chất lượng bộ môn mình phụ trách (điều này dễ dẫn tới bệnh
thành tích trong giáo dục).
- Một số trường do cơ sở vật chất, trang thiết bị còn thiếu thốn, vì thế những
tiết học Địa lí thường sẽ khô khan, đơn điệu, làm cho học sinh nhàm chán, không
thích học.
3. Nguyên nhân gia đình và xã hội:
- Gia đình là nơi chúng ta sinh ra, lớn lên và trưởng thành. Vì vậy, gia đình có
ảnh hưởng nhất định đến quá trình học tập của học sinh. Qua thực tế hiện nay cho
thấy, nhiều gia đình chưa nhận thức được rằng sự phát triển toàn diện của học sinh là
cơ sở cho sự thành công trong tương lai, vì thế họ có tâm lí hướng cho con em mình
tập trung vào những môn học như Toán, Lí, Hóa…., họ cho rằng môn Địa lí là môn
học phụ, không có quan trọng gì nên không khuyến khích con em học tốt môn này.
- Sự thờ ơ của xã hội với môn Địa lí, điều này thể hiện ở hai điều sau:
+ Một là theo quan niệm chung của xã hội, cũng cho rằng môn Địa lí là môn
học phụ, chỉ học cho có mà thôi….
+ Hai là như chúng ta thấy hiện nay, hàng loạt những ngành nghề quan trọng,
có thu nhập cao, dễ xin việc làm khi ra trường đều tập trung tuyển sinh ở những khối
như A, B, D…vì thế, hoc sinh sẽ có tâm lí học lệch, chúng sẽ tập trung vào những
môn học mà chúng cho là chính ngay từ cấp 2 để thuận tiện cho việc phân ban vào
cấp 3, rồi thi đại học. Điều này đồng nghĩa với việc suy giảm chất lượng các “môn
phụ”, trong đó có môn Địa lí.
Ngoài những nguyên nhân trên, một số nguyên nhân khác cũng ảnh hưởng

đến chất lượng dạy học môn Địa lí như:
+ Môn Địa lí là môn học khó vì nó vừa có kiến thức tự nhiên, vừa có kiến
thức xã hội, liên quan đến nhiều môn khác.
+ Chương trình môn học nặng, số tiết dạy ít, nội dung khô khan, ít thực
dụng…
6


+ Hình thức kiểm tra, đánh giá đôi lúc chưa phù hợp.
Để điều tra, tìm hiểu các nguyên nhân dẫn đến tình trạng chất lượng học tập bộ môn
ngày càng đi xuống, tôi xin giới thiệu một mẫu khảo sát đã được các giáo viên
trường tôi áp dụng để tìm ra nguyên nhân vấn đề và cho kết quả rất chính xác.

PHIẾU KHẢO SÁT
Hãy cho biết ý kiến của em về việc học môn (Địa lí) theo mẫu sau:
1.Năm học trước kết quả học tập môn Địa lí của em đạt loại gì?
a. Giỏi
b. Khá
c. Trung bình
c. Yếu
d. Kém
2. Gia đình em có thái độ như thế nào về kết quả học tập môn Địa lí của em trong
năm học trước?.

3.Trong một tiết học Địa lí, bầu không khí của lớp làm em thấy thế nào?
a. Dẽ chịu
b. Khó chịu
c. Bình thường.
Lí do:

4. Trong một tiết học Địa lí, thái dộ học tập của em như thế nào?
a. Tích cực
b. Bình thường
c. Nói chuyện, không chú ý.
Lí do:

5. Em mong thầy cô giáo dạy môn Địa lí có những phẩm chất, đức tính và khả năng
gì?. Lí do?.:

6. Để học tốt môn Địa lí, em có những kiến nghị gì với thầy cô giáo bộ môn, với
nhà trường?

Trên cơ sở phiếu trả lời của học sinh, giáo viên tìm ra những nguyên nhân dẫn
đến chất lượng học tập của học sinh bị giảm sút từ đó đưa ra những biện pháp giải
quyết hợp lí, hiệu quả đối với từng môn học, từng lớp và từng đối tượng học sinh.
7


IV. PHƯƠNG PHÁP NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG DẠY HỌC MÔN ĐỊA LÍ Ở
TRƯỜNG THCS
Trên cơ sở nghiên cứu tài liệu, phân tích những nguyên nhân và qua thời gian
áp dụng vào thực tiễn có hiệu quả. Sau đây tôi xin giới thiệu một số phương pháp
giảng dạy Địa lí chung cho các đối tượng học sinh chứ không đi sâu vào từng trường
hợp cụ thể. Tuy nhiên, do mỗi địa phương thì điều kiện kinh tế - xã hội khác nhau,
từng đối tượng học sinh khác nhau. Vì vậy, tùy từng địa phương, tùy từng đối tượng
học sinh cụ thể mà giáo viên có thể lựa chọn những phương pháp phù hợp để áp
dụng vào địa phương mình, sao cho mang lại hiệu quả giáo dục cao nhất.
1. Phương pháp thay đổi tâm lí học sinh:
Đây là phương pháp mà giáo viên cần tạo ra những tình huống phù hợp, sát
với thực tế, có tính áp dụng cao để làm thay đổi tâm lí học sinh.

Đối với những học sinh học lệch, coi nhẹ môn Địa lí thì giáo viên cần tạo ra
các tình huống nhấn mạnh vào sự phát triển không đồng đều về tâm sinh lí học sinh,
sự thua kém bạn bè về việc nhận dạng những vấn đề địa lí xung quanh cuộc sống
hay là việc khống chế kết quả học tập của học sinh……từ đó học sinh có thể tự thấy
được những sai làm của mình để thay đổi thái độ, quan điểm học tập cho phù hợp
hơn.
Khi áp dụng phương pháp này người giáo viên phải nắm được thái độ, kết quả
học tập, cá tính, hoàn cảnh gia đình của học sinh để đưa ra mức độ, tình huống phù
hợp và giáo viên phải thực hiện một cách khéo léo vì đây là phương pháp có tính
chất hai mặt, nó có thể tác động tiêu cực làm cho học sinh hiểu nhầm là giáo viên
đang hù dọa học sinh, có thể gây nên tâm lí cho rằng giáo viên đối xử không công
bằng, học sinh tự ti, mặc cảm có thể dẫn đến việc bỏ học.
Trên cơ sở sự thay đổi tâm lí của học sinh giáo viên phải tiếp tục làm sao để
thay đổi về hành vi cho học sinh, chuyển từ tiêu cực sang tích cực để khơi dậy hứng
thú hứng thú học tập cho học sinh.
Từ sự thay đổi tâm lí học sinh, chúng ta cũng cần đồng thời đưa ra những
phương pháp phù hợp để thay đổi nhận thức của phụ huynh học sinh về vai trò và
tầm quan trọng của bộ môn Địa lí, những ảnh hưởng, tác động tích cực của việc nắm
rõ các yếu tố địa lí đối với cuộc sống của mỗi con người, từ đó làm cho phụ huynh
có cái nhìn tích cực về bô môn địa lí. Như vậy chúng ta sẽ có sự tác động từ hai phía
gia đình - nhà trường đến học sinh. Nếu kết hợp được song song hai vấn đề này với
nhau thì chắc chắn sẽ mang lại hiệu quả giáo dục cao.
Cùng với sự thay đổi tâm lí học sinh, phụ huynh học sinh là sự thay đổi về
tâm lí của giáo viên đứng lớp, đừng quá áp đặt hay gò bó học sinh mà phải tạo bầu
không khí thật sự vui vẻ, sinh động và luôn luôn đổi mới phương pháp giảng dạy để
thu hút học sinh đến với tiết học của mình. Để làm được điều này ngưới giáo viên
cần phải trang bị cho mình một kiến thức cơ bản để đáp ứng nhu cầu học tập của học
sinh, bởi vì học sinh có tin tưởng thì mới yêu quý thầy cô và thích môn học của
mình.

8


2. Phương pháp giáo dục:
Đây là phương pháp quan trọng, phụ thuộc vào toàn bộ kĩ năng, nghiệp vụ sư
phạm, trình độ chuyên môn của người giáo viên. Muốn nâng cao được chất lượng
học tập môn Địa lí thì yêu cầu người giáo viên phải đưa ra từng phương pháp phù
hợp cho từng nội dung cụ thể trong mỗi tiết học. Sau đây tôi xin đưa ra một vài cách
giải quyết để tham khảo như sau:
* Giáo viên cần có sự đổi mới trong kiểm tra, đánh giá chất lượng học tập của
học sinh:
- Thay đổi các hình thức kiểm tra sao cho đa dạng, phong phú hơn. Ví dụ như
kiểm tra bài cũ thì giáo viên không nhất thiết là tiết học nào cũng đọc câu hỏi rồi gọi
học sinh trả lời mà có thể thay đổi bằng các hình thức khác như cho học sinh tự ra
câu hỏi để kiểm tra chéo lẫn nhau, hoặc thay bằng các hình thức như trắc nghiệm,
nhận định một vấn đề thực tế hay giải quyết một vấn đề thực tế ở địa phương đang
diễn ra ( nạn phá rừng, xói mòn đất….). Giáo viên có thể lồng ghép việc kiểm tra
kiến thức cũ của học sinh vào nội dung các bài học mới để tạo sự khác biệt trong các
tiết dạy, tránh tình trạng lặp lại ở các tiết dạy, làm cho học sinh nhàm chán.
- Giáo viên có sự kết hợp đánh giá hài hòa giữa kiến thức kiểm tra và thái độ
học tập Địa lí của học sinh, cần làm cho học sinh thấy được rằng sự thay đổi tích
cực, chăm chỉ của mình đối với môn học là có giá trị như khen học sinh, cộng thêm
điểm phát biểu của học sinh, vở bài tập đầy đủ, chép bài đầy đủ, sạch sẽ….tránh tình
trạng đánh đồng thái độ học tập giữa các học sinh với nhau, làm như thế học sinh sẽ
nghĩ rằng có cố gắng thì cũng như không, sẽ làm mất thái độ tích cực của học sinh
đối với môn học. Tuy nhiên, giáo viên cũng phải biết khen thưởng, khuyến khích
đúng lúc, đúng chỗ, tránh tình trạng tràn lan, mất giá trị của phương pháp giáo dục.
* Giáo viên cần hướng dẫn học sinh kĩ năng dùng sách giáo khoa. Không chỉ
riêng môn Địa lí mà tất cả các môn học khác, học sinh muốn học tốt thì phải biết
khai thác kiến thức từ sách giáo khoa một cách hiệu quả, vì đây là phương tiện chính

cho hoạt động học của học sinh. Sách giáo khoa Địa lí là một trong những cuốn sách
có nhiều kênh kiến thức nhất: chữ, hình ảnh, bản đồ, biểu đồ, lược đồ…do vậy giáo
viên cần có hướng dẫn cụ thể cho học sinh trong việc khai thác kiến thức trong từng
kênh thông tin, hình thành cho học sinh kĩ năng sử dụng sách giáo khoa ngay từ
những năm đầu cấp. Ngoài ra, giáo viên cần hướng dẫn học sinh cách tìm kiếm, khai
thác kiến thức trên các phương tiện khác như ti vi, báo chí, mạng internet..… một
cách hiệu quả, khoa học, hợp lí.
* Giáo viên tăng cường sử dụng đồ dùng trực quan như tranh ảnh, bản đồ,
lược đồ và áp dụng công nghệ thông tin vào dạy học. Địa lí là môn học mang tính tư
duy, trừ tượng rất cao, do vậy khi dạy chúng ta cần có những minh chứng rõ ràng. Ví
dụ như khi dạy về Dân cư – xã hội châu Phi thì chúng ta cần cho học sinh xem video
cụ thể, từ đó kết hợp SGK để rút ra nội dung bài học, như vậy học sinh dễ hiểu bài
đồng thời tiết học cũng sinh động hơn. Tránh tình trạng chúng ta nói một cách thao
thao bất tuyệt, như thế sẽ không phát huy được tư duy, tính chủ động của học sinh,
tiết học cũng sẽ đơn điệu và nhàm chán. Tuy nhiên chúng ta phải ứng dụng công
nghệ tông tin cho từng tiết dạy một cách phù hợp, khai thác hết các kiến thức cơ bản,
9


phát huy tính tư duy của học sinh. Không nên lạm dụng việc chiếu chép thay cho
đọc chép hay ghi bảng. Khi sử dụng hình ảnh, video thì chúng ta phải chọn lựa sao
cho phù hợp với nội dung đang dạy. Hình ảnh, video phải rõ nét, đẹp và số lượng
vừa đủ. Cần tạo điều kiện cho các em nắm bắt kiến thức cơ bản qua giờ dạy chứ
không phải cho các em cưỡi ngựa xem hoa bằng việc trình diễn kĩ thuật với các hiệu
ứng rườm rà, lóa mắt và không phải tiết nào dạy giáo án điện tử hoặc trình chiếu
cũng mang lại kết quả tốt.
* Cần đẩy mạnh việc tham quan thực tế cho học sinh như thăm các vườn quốc
gia, các điểm du lịch sinh thái, các công trình thủy điện…. để qua đó cho học sinh tự
nhận thấy được các vấn đề địa lí-xã hội trong thực tế, những tác động của con người
đến môi trường xung quanh, hình thành cho học sinh kĩ năng sống, thế giới quan

khoa học… cho các em thấy được tác dụng của những kiến thức địa lí khi đi vào
thực tế cuộc sống hằng ngày, giúp các em yêu thích và tập trung vào môn học nhiều
hơn.
* Giáo viên tăng cường việc sử dụng bản đồ tư duy trong dạy học Địa lí, vì
các yếu tố địa lí có liên quan mật thiết và tác động qua lại với nhau, gắn kết với
nhau. Do đó trong dạy và học Địa lí thì việc dùng bản đồ tư duy để hình thành kĩ
năng tư duy, kĩ năng phán đoán, giải quyết một vấn đề là rất phù hợp. Đặc biệt là
trong các tiết ôn tập để cho học sinh có thể hệ thống hóa nội dung chương trình một
cách khoa học, dễ nhớ.
* Trong các tiết học giáo viên cần cố gắng lồng ghép các trò chơi vào nội
dung bài học để làm cho tiết học sinh động hơn. Tuy vậy, nội dung trò chơi phải phù
hợp, hướng vào nội dung bài học, cách thức tổ chức phải hợp lí và không làm mất
quá nhiều thời gian của tiết học, tránh ảnh hưởng đến tiến trình tiết dạy và các lớp
học bên cạnh. Theo tuần hoặc theo tháng, giáo viên phối hợp với chi Đoàn, Đội
thiếu niên tổ chức các hội thi như Đố vui để học, Nhà Địa lí nhỏ tuổi, thi vẽ bản đồ
trên mặt đất… để tạo một phong trào học tập Địa lí sôi nổi trong toàn học sinh.
* Giáo viên thường xuyên chú ý đến việc học bài, làm bài đối với các em học
trung bình, yếu, kịp thời nhắc nhở , động viên cho các em học tốt hơn. Đồng thời
cũng phát hiện, bồi dưỡng các em học sinh có năng khiếu học môn Địa lí. Khuyến
khích các em nâng cao ý thức học tập, làm cán sự nòng cốt cho bộ môn, tham gia đội
tuyển học sinh giỏi, đội giúp đỡ các bạn yếu môn Địa… từ đó tạo một thái độ tích
cực trong việc học tập bộ môn.
* Phải thường xuyên kết hợp với giáo viên chủ nhiệm để nhắc nhở, uốn nắn
những học sinh lười biếng trong học tập. Cùng với đó là sự kế hợp với phụ huynh
học sinh để nắm bắt tình hình học tập ở nhà của các em, giúp các em sắp xếp thời
gian học tập hợp lý, tránh tình trạng lười học, lười làm bài tập ở nhà của học sinh.
Nói tóm lại, trong phương pháp giáo dục ngoài việc phải tuân thủ theo nguyên
tắc của bộ môn thì giáo viên cần thiết phải có sự linh hoạt, đổi mới liên tục trong
một nội dung, một vấn đề sao cho phù hợp nhất để mang lại hiệu quả cao. Tránh tình
trạng giải quyết một cách trùng lặp gây cảm giác nàm chán cho học sinh. Ví dụ như

khi học về dân cư, xã hội ở mỗi châu lục thì giáo viên cần đưa ra những phương
pháp khai thác kiến thức khác nhau, tránh rập khuôn, máy móc theo một phương
10


pháp, hình thức nhất định. Như vậy học sinh sẽ nhàm chán với bài học, với bộ môn
và ngay cả với giáo viên bộ môn.
Trên đây là những phương pháp mà qua quá trình nghiên cứu các tài liệu và
áp dụng vào thực tế có hiệu quả. Tuy nhiên, để nâng cao được chất lượng dạy học
môn Địa lí ở trường THCS một cách tốt nhất thì cần phải có thêm nhiều yếu tố khác,
đó là:
- Người giáo viên bộ môn phải thật sự nhiệt huyết với nghề, phải đầu tư nhiều
thời gian, công sức và cả tiền bạc để nâng cao chuyên môn, nghiệp vụ sư phạm của
mình.
- Nhà trường – gia đình – xã hội cần tạo cho học sinh một môi trường phát
triển lành mạnh, toàn diện…
- Nhà trường phải đảm bảo về cơ sở vật chất, trang thiết bị cho việc dạy và
học như tranh ảnh, bản đồ, máy chiếu…..
- Phòng giáo dục, BGH các trường, các cơ quan ban ngành có liên quan nên
tạo điều kiện cho giáo viên, học sinh đạt thành tích tốt môn Địa lí được đi tham quan
để nâng cao kiến thức thực tế. Qua đó nhằm động viên, khích lệ kịp thời tinh thần
giáo viên và học sinh để nâng cao chất lượng giảng dạy và học tập bộ môn.
V. KẾT QUẢ:
Qua thời gian vận dụng các phương pháp trên trong việc dạy học Địa lí ở
trường THCS Bù Gia Mập thì kết quả thu được rất đáng kể:
- Gây được hứng thú học tập môn Địa lí cho học sinh, kích thích được khả
năng tư duy, nhu cầu nhận thức, óc tìm tòi, nghiên cứu về địa lí của học sinh.
- Đa số học sinh ý thức được tầm quan trọng và vai trò của môn Địa lí trong
học tập cũng như trong cuộc sống hàng ngày.
- Hình thành cho học sinh kĩ năng sử dụng sách giáo khoa, kĩ năng so

sánh……. nhận định, liên hệ, giải quyết những vấn đề tiếp xúc trong thực tế hàng
ngày.
- Học sinh có ý thức bảo vệ môi trường, bảo vệ rừng, giữ gìn các giá trị văn
hóa, tinh thần của dân tộc….
Qua thực tế áp dụng qua hai năm học (2009-2010, 2010 – 2011) và học kì I
năm học 2012 ở trường THCS Bù Gia Mập thì tỉ lệ học sinh đạt điểm khá, giỏi tăng
lên rất nhiều so với các năm học trước. Các em đã có thái độ tích cực, hứng thú học
tập với môn Địa lí, không còn xem đây là môn học phụ. Điều này chứng tỏ rằng
những biện pháp mà giáo viên đã sử dụng là có hiệu quả trong việc nâng cao chát
lượng học tập Địa lí của học sinh.

C. PHẦN KẾT LUẬN
Trên cơ sở nghiên cứu tài liệu và qua thực tế sự phát triển kinh tế, xã hội ở địa
phương, sự thay đổi của môi trường, sự giảm sút của diện tích rừng và các nguồn tài
nguyên khác, cùng với thực tế nền giáo dục ở địa phương xã Bù Gia Mập, tôi thấy
11


rằng việc nâng cao chất lượng dạy học môn Địa lí cho học sinh là vấn đề hết sức
quan trọng, cần sự quan tâm và giải quyết của các cấp, các ngành.
Tùy vào hoàn cảnh thực tế của từng địa phương, từng đối tượng học sinh mà
giáo viên lựa chọn những phương pháp giảng dạy sao cho phù hợp nhất để mang lại
hiệu quả giáo dục như mong đợi. Theo tôi, trong quá trình dạy học Địa lí, người giáo
viên cần chú ý một số vấn đề sau:
- Về nội dung: cần đảm bảo tính chính xác, khoa học, đầy đủ nội dung nhưng
phải ngắn gọn, súc tích, có hệ thống cho học sinh dễ hiểu, dễ nhớ ( giáo viên cần
phải bám sat vào chuẩn kiến thức kĩ năng và chương trình giảm tải).
- Về phương pháp và tổ chức giáo dục: phải hết sức linh hoạt, mềm dẻo trên
cơ sở đảm bảo tính nguyên tắc, hệ thống, tính chính xác, khoa hoc của bộ môn.
- Cần tận dụng mọi khả năng, cơ hội học tập gắn với thực tế để học sinh có

được phương thức lĩnh hội kiến thức địa lí một cách cụ thể, chân thật nhất.
- Phải đa dạng hóa các hình thức dạy học và kiểm tra Địa lí.
Như vậy, chúng ta có thể thấy được rằng, giáo dục Địa lí cho học sinh không
chỉ đơn thuần là cung cấp những kiến thức địa lí cho học sinh mà nó còn có tác dụng
giáo dục tư tưởng, tình cảm , mối quan hệ với xã hội, với lao động sản xuất, ý thức
bảo vệ môi trường, bảo vệ tài nguyên thiên nhiên,…….cho học sinh. Tạo điều kiện
cho các em ra đời tham gia vào việc xây dựng và phát triển đất nước được tốt hơn.
Vì vậy, qua đề tài này cũng xin đề nghị các cấp lãnh đạo quan tâm sâu sắc hơn nữa
tới việc giáo dục Địa lí cho học sinh, tạo mọi điều kiện để giáo viên thực hiện các
hoạt động của mình, nhất là các hoạt động ngoại khóa tìm hiểu thực tế, cho phép
giáo viên được đổi mới các hình thức kiểm tra sao cho phù hợp với từng địa phương,
từng trường. Tạo các điều kiện về cơ sở vật chất cho các trường, tăng số tiết môn
Địa lí lên nhiều hơn, đưa chương địa lí địa phương vào các khối học sao cho hợp lí
và hiệu quả hơn. Tạo điều kiện cho giáo viên bộ môn Địa lí được đi thăm quan tìm
hiểu thực tế nhằm nâng cao kiến thức, đồng thời cũng khích lệ tinh thần giáo viên
nhiệt huyết hơn với công việc của mình.
Trong quá trình nghiên cứu, vận dụng, đề tài này chắc chắn không thể tránh
khỏi những hạn chế và thiếu sót. Kính mong Hội Đồng Khoa Học các cấp, các thầy
cô giáo đồng nghiệp góp ý, bổ sung để đề tài này ngày càng hoàn chỉnh hơn và chất
lượng dạy – học môn Địa lí ngày càng được nâng cao hơn.
Xin chân thành cảm ơn!
Người viết

Nguyễn Xuân Phúc
12


Bù Gia Mập, ngày 15 tháng 02 năm 2012
Nhận xét, xếp loại của Tổ Xã Hội

Nhận xét, xếp loại của Hội Đồng Khoa Học nhà trường

Nhận xét, xếp loại của PGD&ĐT

13