Tiểu luận mặt trái của chuyển giao công nghệ và giải pháp

Mặt trái của chuyển giao công nghệ và giải pháp
Lời nói đầu
Phát triển kinh tế ở mỗi nớc là kết quả của việc sử dụng một cách đúng
đắn, hợp lý các nguồn nhân tài vật lực và tài nguyên thiên nhiên. Trong
công cuộc đổi mới kinh tế Đảng và Nhà nớc ta đã có chủ trơng Giải phóng
mọi năng lực sản xuất hiện có, khai thác mọi khả năng tiềm tàng của đất nớc và sử dụng có hiệu quả sự giúp đỡ quốc tế để phát triển lực lợng sản xuất
đi đôi với củng cố quan hệ sản xuất Xã hội chủ nghĩa, đó là một phơng
hớng cơ bản của chính sách kinh tế xã hội trong giai đoạn hiện nay. Để giải
quyết nhiệm vụ này không thể thiếu vai trò của công nghệ nh là một phơng
tiện để biến đổi các nguồn lực thành hàng hoá tiêu dùng và các yếu tố sản
xuất có giá trị. Trớc kia trong nền kinh tế quan liêu bao cấp công nghệ đa
vào nớc ta chủ yếu bằng con đờng viện trợ không hoàn lại trên tinh thần
giúp đỡ ít dựa vào cơ sở thơng mại công nghệ. Với tâm lý và quản lý của
nền kinh tế nông nghiệp, sản xuất nhỏ và lạc hậu chúng ta đón nhận công
nghệ một cách máy móc thụ động. Nhiều công nghệ chỉ vì họ cho mà ta
nhận thiếu sự tìm hiểu và điều tra, thiếu tính toán phân tích, thiếu cân nhắc
chọn lọc, thiếu chú ý tới mục tiêu và hiệu quả. Hậu quả để lại là tồn tại một
nền sản xuất với công nghệ đa dạng nhng không đồng bộ, có tính chất chắp
vá mà không có tính chiến lợc, mặt khác đa số công nghệ nhập là lạc hậu
đến nay càng lạc hậu hơn. Thời gian gần đây do chuyển từ cơ chế hành
chính quan liêu bao cấp sang hạch toán kinh doanh trong điều kiện kinh tế
thị trờng với nền kinh tế nhiều thành phần, mặt khác đòi hỏi thị trờng về thị
hiếu, sở thích, chất lợng, chủng loại, giá cả luôn biến động trong bối cảnh
hàng nhập theo con đờng chính tắc và nhập lậu tràn lan nên càng đòi hỏi sự
đổi mới về công nghệ. Tuy nhiên trong chuyển giao công nghệ có tính hai
mặt, nhà nớc phải có sự quản lý và điều chỉnh hợp lý phát huy những mặt
tích cực và hạn chế tối đa mặt tiêu cực của nó.
Bài viết này nhằm mục đích phân tích và chỉ ra chuyển ra chuyển giao
công nghệ nh con dao hai lỡi.
Nội dung bài viết gồm:
-

Chuyển giao công nghệ và mặt tích cực của nó
1


-

Tình hình chuyển giao công nghệ trên thế giới và thực trạng ở nớc ta

-

Mặt trái của chuyển giao công nghệ và giải pháp
Do trình độ và thời gian có hạn nên bài viết này còn nhiều hạn chế rất
mong đợc sự góp ý sửa chữa, xin chân thành cảm ơn.

2


Nội dung
I - Chuyển giao công nghệ và các mặt tích cực
Chuyển giao công nghệ đợc hiểu là quá trình truyền bá công nghệ từ
nớc này sang nớc khác ngoài nớc sản sinh ra nó hay nói cách khác đó là
quá trình chuyển và nhận công nghệ qua biên giới quốc gia. Trong đó bao
gồm: truyền bá tài liệu chuyên môn nghiệp vụ liên quan, toàn bộ thông tin
đặc biệt là bí quyết liên quan, máy móc trang thiết bị, kinh nghiệm trong
việc tổ chức khai thác điều hành và quản lý công nghệ. Trên thế giới có hai
thái cực đối lập nhau, một bên là các nớc phát triển nơi trình độ khoa học
phát triển rực rỡ có nhiều công nghệ đã đợc áp dụng và khai thác, đến giai
đoạn và thời điểm nhất định nó đã trở nên lỗi thời, lạc hậu; một bên là các
nớc đang phát triển có trình độ khoa học phát triển ở mức thấp, họ rất cần

đến công nghệ để giải quyết những vấn đề cấp bách trớc mắt của đời sống
kinh tế xã hội, để phát triển và tăng trởng bền vững. Do đó, luồng chuyển
giao công nghệ chủ yếu hiện nay là từ các nớc phát triển sang các nớc đang
phát triển trên nguyên tắc hai bên cùng có lợi. Cụ thể là:
Đối với bên công nghệ chuyển giao do có công nghệ chuyển giao mà
hoàn thiện công nghệ bởi môi trờng ở các nớc đợc chuyển giao nh dân trí,
trình độ, điều kiện tự nhiên làm bộc lộ yếu kém cả về phơng pháp, nguyên
tắc, nguyên lý công nghệ lẫn máy móc trang thiết bị công nghệ. Đó là cơ
hội để tích cực đầu t nghiên cứu hoàn thiện công nghệ đó, mở rộng chuyển
giao sang các nớc láng giềng. Hơn nữa do có chuyển giao công nghệ mà
các nớc phát triển có đợc nguồn thu nhập lớn đó là khoản thu trực tiếp từ
việc bán công nghệ và khoản thu gián tiếp thông qua nhỏ giọt bí quyết công
nghệ, cung cấp tài liệu có liên quan
Chuyển giao công nghệ tạo điều kiện cho các nớc phát triển mở rộng
thị trờng, mở rộng đợc khu vực ảnh hởng mà bằng các biện pháp khác nh:
bao vây, cấm vận, chính trị, quân sự đều không thực hiện đợc. Hơn nữa
các nớc phát triển có khả năng độc quyền thị trờng ở các nớc nhận công
nghệ, tận dụng đợc nguồn tài nguyên, nguồn lao động dồi dào, rẻ mạt ở các
nớc này và có thể tận dụng đợc những điều khoản có lợi trong hợp đồng
chuyển giao công nghệ.

3


Về phía bên tiếp nhận do tiếp nhận công nghệ mà đốt cháy đợc giai
đoạn vì thế trong thời điểm này phải có sự tiếp thu nhanh chóng những
thành công và hạn chế thất bại tiếp thu có phê phán, tránh tiếp thu một cách
ồ ạt nhằm đạt hiệu quả cao nhất. Mặt khác, tiếp nhận công nghệ làm thay
đổi cơ cấu ngành nghề trong nền kinh tế ngành công nghệ cao sẽ thay thế
các ngành nghề truyền thống hao phí nhiều vật t sức lao động ở các nớc

nhận chuyển giao. Hơn nữa nó tạo ra năng suất lao động cao hơn cùng với
sự phong phú về chủng loại sản phẩm tiện ích cho quá trình sủ dụng trở
thành vũ khí cạnh tranh của các nền kinh tế trong nền kinh tế toàn cầu hoá.
Công nghệ đợc tiếp nhận còn đóng vai trò quan trọng đối với vấn đề môi trờng trong quá trình khai thác, sử dụng tài nguyên thiên nhiên và nguồn lao
động một cách hợp lý, đạt hiệu quả cao nhất. Quốc gia tiếp nhận công nghệ
có điều kiện tiếp xúc với nền khoa học hiện đại, học hỏi đợc các kinh
nghiệm của bên đối tác và mở rộng thị trờng đẩy nhanh quá trình hội nhập
và phát triển
II.Mặt trái của chuyển giao công nghệ

Bên cạnh những mặt tích cực chuyển giao công nghệ cũng đem đến
những mặt không thuận lợi cho các bên tham gia chuyển giao.
Các nớc chuyển giao công nghệ sẽ có nguy cơ mất vị trí dẫn đầu về
khoa học công nghệ dẫn tới mất vị trí dẫn đâù vế thơng mại và thị trờng do
sản phẩm ở các nớc khác có thể cạnh tranh thậm chí nổi trội hơn về chất lợng công dụng ..chuyển giao công nghệ vô hình chung đã tạo ra những đối
thủ cạnh tranh mới làm mất đi vị thế độc quyền của các nớc có công nghệ
chuyển giao trên thị trờng quốc tế. Nguy cơ lớn nhất đối với các nớc có
công nghệ đợc chuyển giao là có thể bị mất đi những cán bộ kỹ thuật,
những chuyên gia giỏi của mình.
Phía các nớc tiếp nhận công nghệ (các nớc đang phát triển ) đang bị
phụ thuộc nặng nề về công nghệ do chính sách của các nớc phát triển. Các
nớc phát triển chỉ chuyển giao sang các nớc đang phát triển những công
nghệ có giá trị gia tăng thấp và cần nhiều lao động, những công nghệ hoặc
không còn phù hợp do ô nhiễm môi trờng hoặc không còn phù hợp. Họ còn
tạo ra sự phụ thuộc kinh tế một cách ting vi hơn từ tiêu dùng đến công nghệ
rồi chuyển sang sự phụ thuộc về thong tin, bòn rút tài nguyên từ ở các nớc
đang phát triển thông qua các ngành công nghiệp dễ làm và giá chuyển giao
4

không trung thực. Điều này dẫn đến sự lệ thộc về kĩ thuật, tài chính dẫn đến
sự lệ thuộc về văn hoá-xã hộivà các mặt khác ở các nớc tiếp nhận công
nghệ đối với các nớc có công nghệ chuyển giao. Mặt khác các nớc phát
triển tiến hành xây dựng các xí nghiệp với quy trình không hoàn chỉnh ở
các nớc đang phát triển khác nhau để duy trì u thế công nghệ, chuyển giao
công nghệ không đầy đủ tạo ra sụ cạnh tranh giã các nớc đang phát triển
thông qua cơ chế đầu t nhằm tạo lơị thế về đầu t và chuyển giao công nghệ,
các nớc đang phát triển buộc phải thoả hiệp với các nớc phát triển để nhận
đầu t với những bất lợi về nhiều mặt nh: giá nhân công rẻ mạt, đặc quyền
cho bên nớc ngoài, giảm thuế để tăng lợi nhuận cho các nhà đầu t.
Hơn nữa, các nớc phát triển còn tìm mọi cách để ngăn chặn các khả
năng phát triển công nghệ nội sinh của các nớc đang phát triển bằng cách
tạo ra các nhu cầu về nhập công nghệ làm nản chí các nhà khoa học, các
cán bộ nghiên cứu, triển khai của các nớc đang phát triển và lái các nhà đầu
t trong nớc đi theo hớng nhập khẩu, tiếp nhận công nghệ để gia công sản
xuất và xuất khẩu những nguyên liệu thô sang các nớc có công nghệ cao
hơn.
Các nớc đang phát triển nếu nh tiếp nhận công nghệ không tính toán,
cân nhắc kỹ lỡng thì sẽ có nguy cơ tiếp nhận những công nghệ không phù
hợp gây nên sự lãng phí rất lớn về sức ngời, sức của, thậm chí còn làm xói
mòn niềm tin. Tiếp nhận công nghệ con gây nên sự phát triển không hài hoà
cân đối giữa các vùng, khu vực kinh tế địa lý tạo nên mâu thuẫn trong nội
bộ nhân dân. Điều này ảnh hởng rất lớn đến tiến trình xây dựng và phát
triển đất nớc
III.Tình hình chuyển giao công nghệ và thực trạng ở nớc ta
và những giải pháp

Trong những năm gần đây thực hiện chủ trơng của Đảng và Nhà nớc
nhằm đẩy mạnh công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nớc, đẩy nhanh tiến trình
hội nhập và phát triển với các nớc trong khu vực chúng ta cũng đã tích cực

tham gia vào các hoạt động chuyển giao công nghệ trên nhiều lĩnh vực nh
sản xuất công nghiệp, dịch vụ, y tế, giáo dục, quốc phòng Là một nớc
đang phát triển nên chúng ta tham gia vào quá trình này phần lớn là trên phơng diện nhập khẩu công nghệ.

5


Theo đánh giá của Bộ Khoa học Công nghệ và Môi trờng, Bộ
Công nghiệp thì hiện nay ở nớc ta theo ớc tính chung có khoảng 80-90%
công nghệ hiện đang sử dụng có nguồn gốc xuất xứ từ nớc ngoài. Trong đó
một phần lớn công nghệ đợc nhập khẩu trớc năm 1987 từ Liên Xô cũ, Trung
Quốc và các nớc Đông Âu đến nay đã cũ kỹ lỗi thời và không mang lại hiệu
quả kinh tế cao. Từ năm 1990 trở lại đây do chúng ta có những chính sách
mở cửa và u đãi cho đầu t từ nớc ngoài vì thế rất nhiều công nghệ mới, hiện
đại đã đợc nhập khẩu qua con đờng đầu t trực tiếp. Cũng theo ớc tính của
Bộ Công nghiệp và Bộ Khoa học Công nghệ môi trờng thì công nghệ
nhập khẩu đã góp phần làm tăng trởng GDP của toàn ngành công nghiệp nớc ta tới vài ba chục phần trăm. Phải nói rằng trong những năm vừa qua việc
thúc đẩy quá trình chuyển giao công nghệ từ các nớc tiên tiến nh Nhật Bản,
Mỹ và một số nớc Tây Âu vào Việt nam đã làm cho bộ mặt của nền kinh tế
nớc ta có những chuyển biến rõ rệt hàng hoá sản phẩm của chúng ta sản
xuất ra ngày càng phong phú có chất lợng cao, mẫu mã đẹp, nhiều mặt hàng
đã có sức cạnh tranh cao trong thị trờng thế giới. Điển hình là trong các
ngành: sản xuất hàng tiêu dùng nh may mặc, chế biến thuỷ hải sản, sản xuất
nông sản thực phẩm, xây dựng, Sản xuất nông nghiệp trong 10 năm qua
khoa học công nghệ đã tạo ra khoảng 25% giá trị gia tăng, trong lâm nghiệp
áp dụng công nghệ mô-hom của Trung Quốc,cũng nh các tiến bộ khoa học
khác để phân giống bạch đàn và cây giống khác , góp phần quan trọng cho
việc triển khai dự án trồng 5 triệu ha rừng, trong thuỷ lợi đã vận dụng các
công nghệ tiên tiến kết hợp các các biện pháp nông lâm nghiệp chống cát
bay cát nhảy tại ven biển Trung Bộ, công nghệ nhận dạng lũ thợng du sông

Hồng dã dợc thử nghiệm và đa vao xử dụng để dự báo và điều khiển lũ ,
tích nớc tăng cờng khả năng sản xuất điện, Tuy nhiên cũng phải thừa nhận
rằng chuyển giao công nghệ cũng đem lại không ít những khó khăn cho
kinh tế xã hội Việt Nam trong những năm vừa qua. Là một nớc có 80% lao
động làm nông nghiệp, trình độ thấp việc nhập khẩu công nghệ mới hiện
đại đã làm cho vấn đề việc làm trở nên rất khó tháo gỡ đó là thực trạng một
số lợng lớn lao động không đủ trình độ tiếp xúc với công nghệ mới thì d
thừa nhng vẫn thiếu rất nhiều lao động có tay nghề cao hiểu biết về khoa
học công nghệ để tham gia vào sản xuất với những máy móc hiện đại đợc
nhập khẩu. Một vấn đề cũng gây ra những khó khăn và thiệt hại rất lớn cho
nền kinh tế Việt nam trong thời điểm hiện nay đó là về phía các nhà quản lý
những ngời trực tiếp quyết định những hợp đồng chuyển giao công nghệ từ
6


phía các đối tác nớc ngoài. Theo nhận định của những nhà chuyên môn cho
thấy có tới 25% số thiết bị công nghệ nhập từ nớc ngoài là các thiết bị đã
qua sử dụng, đợc tân trang lại và nâng cấp, không những thế một số công
nghệ nhập về còn mang tính cơ khí hoá thấp, dùng nhiều lao động thủ công.
Những hợp đồng chuyển giao công nghệ do không đợc cân nhắc kỹ lỡng
đến những điều bất cập mà chỉ chú trọng đến việc nhập đợc công nghệ dẫn
đến những điều khoản có lợi cho bên đối tác làm thiệt hại đến lợi ích của
nền kinh tế nớc nhà. Còn nhiều vấn đề vẫn còn cha đợc cân nhắc đến khi
tiến hành chuyển giao công nghệ đó là hầu hết các hợp đồng đợc ký để giải
quyết các vấn đề trớc mắt nh tăng năng suất, chất lợng mà không đợc xem
xét đến những hậu quả lâu dài của nó nh làm hạn chế sự phát triển nghiên
cứu công nghệ trong nớc. Chẳng hạn từ trớc năm 1995 lúa giống sản xuất
trong nớc hầu hết là từ các cơ quan nghiên cứu của Bộ Nông nghiệp, sau
năm 1995 một số giống lúa có nguồn gốc từ Trung Quốc đã đợc nhập khẩu
cho năng suất cao, chất lợng hạt tốt nên làm cho giống trong nớc không có

cơ hội phát triển. Hơn nữa, chuyển giao công nghệ còn làm cho tăng tỷ lệ
nhập siêu, dẫn đến thâm hụt cán cân thơng mại

7


Kết luận
Nói tóm lại trong bất cứ lĩnh vực nào, vấn đề đổi mới và chuyển giao
công nghệ đều hết sức cần thiết và quan trọng với công cuộc xây dựng,
công nghiệp hoá, hiện đại hoá ở nớc ta hiện nay, nh bài học thành công của
Công ty thiết bị đo lờng Điện (EMIC).Song không phải lúc nào
chúng ta cũng tiếp nhận đợc những công nghệ mang lại hiệu quả kinh tế
cao,phù với trình độ công nghệ của quốc gia. Trái lại, nhiều khi do chủ
quan hoặc do thiếu trình độ hiểu biết ta đã tiếp nhận về những công nghệ
không những đã quá cũ kỹ lỗi thời mà còn gây ra những hậu quả khác nh
tốn kém tiền của, thậm chí còn gây ra ô nhiễm môi trờng nh vụ nhập về
hàng nghìn tấn quặng sắt rác thải ở Thái Nguyên vừa qua. Điều đó thể
hiện sự kém hiểu biết của các chuyên gia kỹ thuật, sự phân tích không kỹ lỡng hay vì mục đích trục lợi nào đó. Điều này đã gây ra sự tổn hại về tiền
của Nhà nớc, sự mất lòng tin của nhân dân .
Ta không phủ nhận u điểm của chuyển giao công nghệ nhng cũng
không thể bỏ qua những nhợc điểm của hoạt động này. Đối với đất nớc Việt
nam ta cũng nh các nớc đang phát triển khác do còn hạn chế về điều kiện
kinh tế cũng nh trình độ khoa học kỹ thuật nên càng cần thiết phải xem xét
kỹ lỡng khi quyết định tiếp nhận công nghệ tiên tiến từ nớc ngoài.
Phải thấy rằng hoạt động chuyển giao công nghệ là một hoạt động
phức tạp, không hề đơn giản dễ dàng vì nó liên quan đến nhiều vấn đề về
kinh tế, chính trị, xã hội. Chính vì vậy ta có thể khẳng định một điều rằng
Chuyển giao công nghệ là con dao hai lỡi

8