SKKN sử dụng tài liệu văn học trong dạy học lịch sử việt nam ở trường trung học phổ thông

Sáng kiến kinh nghiệm

Giáo viên: Nguyễn Thị Bích Liên

Huongdanvn.com –Có hơn 1000 sáng kiến kinh nghiệm hay
MỤC LỤC
A. PHẦN MỞ ĐẦU

Trang

I. Lý do chọn đề tài............................................................................................................2
II. Thực trạng và định hướng đổi mới phương pháp giảng dạy bộ môn lịch sử...................
............................................................................................................................................3
1.Thuận lợi:........................................................................................................................3
2. Khó khăn........................................................................................................................3
III. Giới hạn đề tài và phương pháp nghiên cứu:............................................................. 4
1. Giới hạn đề tài................................................................................................................4
2. Phương pháp nghiên cứu...............................................................................................4
B. NỘI DUNG...................................................................................................................4
I. Cơ sở lí luận và thực tiễn ..............................................................................................4
1. Cơ sở lí luận ..................................................................................................................4
1.1. Quan niệm chung về tài liệu văn học.........................................................................4
1.2. Các loại tài liệu văn học..............................................................................................5
1.3. Vai trò, ý nghĩa của việc sử dụng tài liệu văn học trong dạy học lịch sử ở trường phổ
thông...................................................................................................................................6
2. Cơ sở thực tiễn ..............................................................................................................6
2.1. Về phía giáo viên........................................................................................................6
2.2. Về phía học sinh..........................................................................................................7
II. Các biện pháp sử dụng tài liệu văn học trong dạy học lịch sử Việt Nam lớp
12.......................................................................................................................................7
1. Các bước chuẩn bị..........................................................................................................7

2.Phương pháp sử dụng tài liệu văn học trong dạy học lịch sử Việt Nam………......….7
2.1 Đưa vào bài giảng một đoạn thơ, văn ngắn nhằm minh họa cho những sự kiện, hiện
tượng, nhân vật lịch sử đang học, làm cho nội dung bài học thêm phong phú và giờ
học thêm sinh động……………………………………………………….......……..7
Trang 1


Sáng kiến kinh nghiệm

Giáo viên: Nguyễn Thị Bích Liên

2.1.1 Sử dụng tài liệu văn học để minh họa cho sự kiện lịch sử đang học khi giáo viên
muốn tường thuật…………………………………………………………….........…….7
2.1.2 Sử dụng tài liệu văn học để minh họa cho sự kiện lịch sử đang học khi giáo viên
muốn miêu tả……………………………………………………………........…………9
2.1.3 Sử dụng tài liệu văn học để tạo biểu tượng về nhân vật lịch
sử…………………….......................................................................................................9
2.2. Dùng tác phẩm văn học hay đoạn trích văn học ngắn để cụ thể hoá sự kiện, nêu ra kết
luận khái quát giúp học sinh hiểu sâu sắc hơn thời kì, sự kiện, hiện tượng, nhân vật lịch
sử…………………………………………………………………………......………..11
2.3. Tài liệu văn học được sử dụng để tổ chức những buổi sinh hoạt ngoại
khoá……….....................................................................................................................11
III. Kết quả khảo sát …………………………………………………….........…….....13
IV. Bài học kinh nghiệm……………………………………………………........….. 13
V. KIẾN NGHỊ……………………………………………………………........……...14
C. KẾT LUẬN………………………………………………………………........…. ..14

SỬ DỤNG TÀI LIỆU VĂN HỌC TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ VIỆT NAM
Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG
A. PHẦN MỞ ĐẦU

I. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI.
Chúng ta đều biết, các môn học trong nhà trường phổ thông là một hệ thống
hoàn chỉnh nhằm trang bị cho học sinh kiến thức thuộc tất cả các môn, các lĩnh vực
ở mức độ thấp, giúp cho học sinh có một hành trang cơ bản làm tiền đề cho các cấp
học cao hơn. Các môn học đó không chỉ liên quan chặt chẽ với nhau mà còn tạo
nên một hệ thống hoàn chỉnh. Cũng như các môn khoa học tự nhiên, các môn thuộc
khoa học xã hội như Văn học, Địa lí và nhất là Lịch sử cũng có vai trò hết sức quan
trọng trong việc hình thành và giáo dục nhân cách, đạo đức đối với học sinh. Vai
trò của người giáo viên trong các giờ học là phải giúp cho học sinh nắm được các
Trang 2


Sáng kiến kinh nghiệm

Giáo viên: Nguyễn Thị Bích Liên

sự kiện, hiện tượng lịch sử để thông qua đó rút ra quy luật lịch sử và bài học lịch
sử.
Lịch sử là một trong những môn khoa học cơ bản được giảng dạy ở trường
phổ thông. Tuy hiện nay lịch sử không được xem là môn chính như nhiều học sinh
quan niệm. Song nó vẫn giữ một vị trí quan trọng trong mục tiêu và chiến lược đào
tạo con người xã hội chủ nghĩa của Đảng và Nhà nước ta.
Các tác phẩm văn học có vai trò to lớn trong việc tạo biểu tượng lịch sử, giúp
học sinh hiểu sâu sắc về sự kiện, nhân vật. Hơn nữa tác phẩm văn học bằng hình
tượng cụ thể có tác động mạnh đến tư tưởng, tình cảm của người học, góp phần
quan trọng làm cho bài giảng thêm sinh động, hấp dẫn, nâng cao hứng thú học tập
cho học sinh.Tuy nhiên, việc tạo biểu tượng lịch sử cho học sinh là một vấn đề khó
khăn vì yêu cầu cơ bản của dạy học lịch sử là phải tái tạo lại những hình ảnh về các
sự kiện đúng như nó tồn tại, mà những sự kiện đó, học sinh không được trực tiếp
quan sát, xa lạ với đời sống hiện nay.

Chính vì vậy việc nâng cao chất lượng dạy và học môn lịch sử trong nhà
trường phổ thông là nhiệm vụ hết sức cần thiết trong việc góp phần nâng cao chất
lượng giáo dục nói chung và bộ môn lịch sử nói riêng. giai đoạn đổi mới hiện nay
của đất nước. Có nhiều phương pháp để giáo viên giúp học sinh tiếp cận các sự
kiện lịch sử ở một mức độ khái quát nhất. Sử dụng tài liệu văn học trong dạy học
lịch sử Việt Nam ở trường trung học phổ thông là một trong những biện pháp quan
trọng trong việc dạy và học lịch sử hiện nay, vì biện pháp này góp phần phát huy
được tính tích cực học tập của học sinh.
“Lịch sử là sự kiện”. Bản thân những sự kiện lịch sử vốn đã khô khan đặc
biệt là những bài, những chương viết về các trận đánh có rất nhiều con số về thời
gian hoặc những số liệu khác. Để chuyển tải cho học sinh những số liệu một cách
khô cứng như vậy, đòi hỏi người giáo viên phải linh hoạt và sáng tạo trong việc sử
dụng phương pháp. Thực tế cho thấy, một số giáo viên giảng dạy bộ môn Lịch sử
một cách khô khan, cứng nhắc, nặng về cung cấp kiến thức, sự kiện một cách đơn
Trang 3


Sáng kiến kinh nghiệm

Giáo viên: Nguyễn Thị Bích Liên

thuần, do vậy không gây hứng thú học tập cho học sinh trong việc tiếp thu bài. Qua
thực tế bản thân đi dự giờ các giáo viên trẻ, các bạn đồng nghiệp khi làm công tác
thanh tra, tôi thấy giáo viên lịch sử ở các trường phổ thông rất ít hoặc không sử
dụng tài liệu văn học trong dạy học lịch sử, mặc dù bài học có thể sử dụng được tài
liệu tham khảo này. Đó cũng là một hạn chế rất lớn cần phải được khắc phục để bộ
môn lịch sử hấp dẫn hơn, cuốn hút học sinh hơn, sửa chữa được quan niệm cho
rằng lịch sử là môn phụ, tẻ nhạt, học sinh không yêu thích lịch sử như hiện nay. Vì
vậy, sử dụng tài liệu văn học một cách hợp lý sẽ góp phần đổi mới nội dung,
phương pháp dạy học trong điều kiện hiện nay để phù hợp với sự phát triển kinh tế

- xã hội của đất nước trong thời kì hội nhập.
Xuất phát từ những lý do nêu trên, tôi quyết định thực hiện đề tài: “Sử dụng
tài liệu văn học trong dạy học lịch sử Việt Nam ở trường trung học phổ thông”
nhằm góp phần nâng cao chất lượng dạy học lịch sử ở trường phổ thông và từng
bước đổi mới phương pháp dạy học lịch sử hiện nay. Bản thân tôi khi áp dụng
phương pháp này tôi thấy tiết học sinh động hẳn lên, cả lớp chăm chú lắng nghe và
tỏ ra thích thú. Để lại trong lòng các em những ấn tượng lâu bền, lưu lại kí ức các
em sẽ sâu hơn, lâu hơn.
II. THỰC TRẠNG VÀ ĐỊNH HƯỚNG ĐỔI MỚI PHƯƠNG PHÁP GIẢNG
DẠY BỘ MÔN LỊCH SỬ.
1.Thuận lợi.
Sự tiến bộ của khoa học - kỹ thuật, công nghệ cũng góp phần rất lớn trong việc
đổi mới phương pháp giảng dạy của đội ngũ giáo viên thông qua việc cung cấp các
trang thiết bị hiện đại hỗ trợ cho công tác giảng dạy theo phương pháp mới (giáo án
điện tử, mô hình mô phỏng….). Khoa học kĩ thuật phát triển cũng giúp cho việc tìm
kiếm tư liệu lịch sử đối với giáo viên và học sinh tương đối dễ dàng, giáo viên và
học sinh có thể tiếp cận thông qua mạng internet và qua các nguồn sách báo vô
cùng phong phú.

Trang 4


Sáng kiến kinh nghiệm

Giáo viên: Nguyễn Thị Bích Liên

Sự phong phú các nguồn thơ, văn, ca dao, dân ca…viết về lịch sử hoặc liên
quan đến lịch sử chính là những nguồn tài liệu văn học vô cùng quý giá giúp cho
giáo viên lịch sử vận dụng kiến thức văn học vào trong tiết dạy sẽ gây hứng thú cho
học sinh trong việc tiếp thu bài.

Gần đây Bộ giáo dục đào tạo đã xuất bản rất nhiều tài liệu tham khảo, tổ chức
nhiều cuộc hội thảo bộ môn lịch sử, chỉnh sửa sách giáo khoa với những kênh hình
và nội dung đổi mới cùng là một thuận lợi cho giáo viên khi sử dụng nhằm làm cho
bài học lịch sử thêm sinh động.
2. Khó khăn.
Bước sang những năm đầu của thế kỉ XXI, Đảng và nhà nước ta tiếp tục thực
hiện chủ trương đổi mới một cách toàn diện và sâu rộng. Nhờ đó bộ mặt kinh tế, xã
hội ngày càng phát triển không ngừng, từng bước hòa nhập với cộng đồng quốc tế.
Tuy nhiên, khi chúng ta mở rộng cửa hội nhập thì cũng phải hứng chịu ảnh hưởng
bên ngoài vào lớp trẻ đó chính là sự phổ biến tư tưởng hưởng thụ, lối sống thực
dụng. Cuốn theo dòng thác đổi mới và phát triển của đất nước, tư tưởng, lối sống
đó đã len lỏi vào tận học đường, gây không ít xáo trộn trong suy nghĩ và hành động
của học sinh.
Một thực tế là trong những năm gần đây, số học sinh dự thi vào các trường sư
phạm, các ngành khoa học xã hội thưa dân và tăng quá tải ở các ngành, các trường
tự nhiên , kĩ thuật…Một số lượng học sinh cho rằng nếu học ở các trường đó ra
trường dễ kiếm việc làm hơn, dễ kiếm tiền hơn. Thực trạng đó đã tác động lớn
hướng động cơ học tập của học sinh vào việc làm giàu, chạy theo đồng tiền. Phần
lớn học sinh có thái độ thờ ơ với các các môn thuộc khoa học xã hội nhất là lịch sử.
Khi đó nhu cầu hiểu biết về lịch sử, thơ văn, về cội nguồn, về truyền thống …dần
dần phai nhạt và mất dần trong suy nghĩ của các em. Đồng thời nhiều trường phổ
thông hiện nay còn thiếu thốn tài liệu nghiên cứu, tư liệu tham khảo… nói chung là
phương tiện phục vụ dạy và học. Vì thế, phần đông học sinh rất yếu kém về kiến

Trang 5


Sáng kiến kinh nghiệm

Giáo viên: Nguyễn Thị Bích Liên

thức lịch sử, học theo cách “đối phó” với thầy cô. Điều đó ảnh hưởng lớn đến chất
lượng giáo dục nói chung và môn lịch sử nói riêng.
Mặt khác, hiện nay trong đội ngũ nhà giáo vẫn còn nhiều giáo viên quá phụ
thuộc vào sách giáo khoa, chỉ truyền thụ cho học sinh hết nội dung chính của sách
giáo khoa là hết thời gian quy định, ít có cơ hội để tổ chức các hoạt động tìm tòi,
sáng tạo cho học sinh. Qua thực tế đi dự giờ một số đồng nghiệp tôi thấy giáo viên
rất ít sử dụng tài liệu văn học để khắc sâu kiến thức lịch sử phát huy được tính tích
cực của học sinh, làm cho học sinh nắm bắt các sự kiện lịch sử rất kém.
Với những thực trạng trên, giáo viên dạy môn lịch sử luôn tìm tòi đưa ra
những giải pháp cụ thể giải quyết vấn đề trên. Nếu như giáo viên có phương pháp
giảng dạy phù hợp, gây được sự hứng thú, say mê cho học sinh ở từng nội dung bài
học, chúng ta có thể hoàn toàn làm cho học sinh yêu thích bộ môn Lịch sử.
III. GIỚI HẠN ĐỀ TÀI VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU.
1. Giới hạn đề tài.
Trong chương trình và nội dung sách giáo khoa lịch sử lớp 12 phần lịch sử
Việt Nam giai đoạn từ 1919 - 2000 có rất nhiều bài học lịch sử cần sử dụng tài liệu
văn học để tham khảo vận dụng khi giảng dạy thì hiệu quả bài học nâng cao, học
sinh sẽ nhớ và hiểu sâu sắc về sự kiện lịch sử đang học.
Trong điều kiện chủ quan và khách quan cho phép tôi chỉ giới hạn phạm vi
nghiên cứu của đề tài là “Sử dụng tài liệu văn học trong dạy học Lịch sử Việt Nam
ở trường trung học phổ thông ” vào việc giảng dạy một số bài trong chương trình
lịch sử Việt Nam lớp 12.
2. Phương pháp nghiên cứu.
Ngay sau khi có ý tưởng thực hiện đề tài này tôi bắt đầu đi tìm tài liệu tham
khảo, tư liệu văn học có nội dung liên quan. Trong quá trình thực hiện đề tài, ngoài
việc vận dụng kiến thức chuyên ngành như phương pháp giảng dạy lịch sử, phương
pháp lịch sử, phương pháp lôgic…tôi còn vận dụng một số kiến thức khoa học khác
có liên quan như tâm lí học.
Trang 6

Sáng kiến kinh nghiệm

Giáo viên: Nguyễn Thị Bích Liên

Mặc khác, trong quá trình giảng dạy và dự giờ tôi cũng học hỏi được một số
kinh nghiệm từ các giáo viên để phục vụ công tác giảng dạy của bản thân.
Bên cạnh đó, tôi đã tiến hành giảng dạy phương pháp sử dụng tài liệu văn
học ở 2 lớp 12C4 dạy bằng phương pháp sử dụng tài liệu văn học và 12C5 dạy
bằng phương pháp truyền thống học kì II vừa qua. Sau đó, tôi tiến hành kiểm tra và
nhận thấy học sinh làm bài rất nghiêm túc theo yêu cầu, kết quả rất khả quan. Như
vậy, tài liệu văn học góp phần quan trọng làm cho bài giảng lịch sử mềm mại, hấp
dẫn, sinh động gây hứng thú học tập cho học sinh
B. NỘI DUNG
I. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN.
1.Cơ sở lí luận.
1.1. Quan niệm chung về tài liệu văn học.
Văn học và lịch sử có mối quan hệ gắn bó mật thiết với nhau. Vì thế trong
dạy học lịch sử, tài liệu văn học rất cần thiết cho việc tiếp thu tri thức học tập cho
học sinh, đồng thời làm cho bài giảng thêm sinh động hấp dẫn hơn.
Như vậy, ta thấy văn học là một tài liệu tham khảo quan trọng trong dạy học
lịch sử ở trường phổ thông. Do đặc trưng của việc học tập lịch sử, các loại tài liệu
tham khảo nói chung và tài liệu văn học nói riêng góp phần nhất định vào việc khôi
phục, tái hiện hình ảnh quá khứ.
Tuy nhiên, một vấn đề đặt ra song song với việc xác định tầm quan trọng
của tài liệu văn học là cần phải có quan niệm đúng đắn về việc sử dụng tài liệu văn
học trong dạy học lịch sử. Một số người cho rằng, trong dạy học lịch sử chỉ cần
cung cấp cho học sinh những kiến thức đã có trong sách giáo khoa, việc sử dụng tài
liệu tham khảo nói chung và tài liệu văn học nói riêng không cần thiết, không phù

hợp với trình độ và yêu cầu về trình độ của học sinh. Nhiều người lại sử dụng quá
nhiều tài liệu tham khảo này trong việc cụ thể hoá, làm sâu sắc thêm kiến thức lịch
sử. Điều đó đã dẫn đến tình trạng quá tải. Do vậy, việc xác định đúng mức của việc

Trang 7


Sáng kiến kinh nghiệm

Giáo viên: Nguyễn Thị Bích Liên

sử dụng tài liệu văn học trong dạy học lịch sử cũng là một việc làm hết sức quan
trọng.
Các tác phẩm văn học rất gần gũi với lịch sử vì mọi sáng tác văn học đều
phản ánh trực tiếp hay gián tiếp cuộc sống, số phận con người và hiện thực xã hội.
Nhưng văn học cũng có những đặc trưng khác biệt so với lịch sử. Nói tới văn
chương, người ta thường thiên về giá trị nghệ thuật. Vì thế không phải tất cả mọi sự
kiện, nhân vật lịch sử được phản ánh trong văn học đều chân thực, khách quan mà
đôi khi còn có yếu tố hư cấu, hoang đường để tạo nên sự hấp dẫn, cuốn hút, thể
hiện giá trị văn chương cho các tác phẩm đó. Cho nên khi sử dụng các tác phẩm
văn học trong dạy học lịch sử, giáo viên phải biết chắt lọc những tác phẩm, chi tiết
văn học phản ánh khách quan nhất, chân thực nhất hiện thực xã hội để minh họa
cho bài giảng thêm sinh động, hấp dẫn.
Quan niệm đúng đắn về tài liệu văn học trong dạy học lịch sử là một vấn đề
vô cùng quan trọng. Từ đó, tài liệu văn học mới phát huy được vai trò to lớn của nó
trong dạy học lịch sử, góp phần quan trọng vào việc nâng cao chất lượng dạy học
bộ môn.
1.2. Các loại tài liệu văn học.
Trong việc dạy học lịch sử ở trường phổ thông, giáo viên thuờng sử dụng
các loại tài liệu văn học sau: văn học dân gian, văn học hiện đại, các tác phẩm văn

học, tiểu thuyết lịch sử, hồi kí, thơ ca cách mạng.
Văn học dân gian ra đời sớm và rất phong phú, bao gồm nhiều loại: thần
thoại, truyền thuyết, truyện cổ tích, ca dao, dân ca... Đây là những tài liệu có giá trị,
phản ánh nhiều nội dung lịch sử quan trọng trong lịch sử dân tộc. Nếu gạt bỏ những
yếu tố thần bí, hoang đường chúng ta có thể tìm thấy nhiều yếu tố hiện thực về lịch
sử dân tộc. Các loại hình văn học dân gian không chỉ góp phần minh họa những sự
kiện lịch sử mà còn làm cho bài giảng thêm sinh động, tạo không khí gần gũi với
bối cảnh lịch sử, góp phần quan trọng vào việc giáo dục tư tưởng đạo đức cho học
sinh.
Trang 8


Sáng kiến kinh nghiệm

Giáo viên: Nguyễn Thị Bích Liên

Tiểu thuyết lịch sử có vai trò không nhỏ trong việc dạy học lịch sử vì các tiểu
thuyết lấy chủ đề từ cá sự kiện của lịch sử dân tộc, giúp học sinh khôi phục lại bối
cảnh lịch sử, hình ảnh các sự kiện và nhân vật của quá khứ. Xong cần lựa chọn và
xác định những tiểu thuyết những yêu cầu của dạy học, loại bỏ yếu tố hư cấu và
những yếu tố ảnh hưởng xấu đến nhận thức của học sinh.
Hồi kí cách mạng là một thể loại văn học ra đời không trùng với thời kì xảy
ra các sự kiện lịch sử nhưng lại có giá trị lịch sử rất lớn. Người viết hồi kí ghi lại
phần hiện thực mà tác giả chứng kiến dựa trên cơ sở những ấn tượng và hồi ức
riêng, trực tiếp mình trải qua.
Thơ ca cách mạng là những sáng tác văn học ra đời cùng thời với tiến trình
phát triển của cách mạng Việt Nam, trực tiếp hoặc gián tiếp phản ánh các sự kiện
lịch sử nên phần lớn phục vụ nhiệm vụ cáng mạng. Tuy nhiên khi sử dụng thơ ca,
giáo viên cần chọn lọc những bài thơ, câu thơ dễ hiểu, phản ánh trực tiếp tình hình
lịch sử, tránh sử dụng các tác phẩm, đoạn trích mang ý nghĩa trừu tượng làm cho

bài giảng không đạt hiệu quả.
Các loại tài liệu văn học đều có ưu thế nhất định trong dạy học lịch sử,
nhưng giáo viên cần phải biết kết hợp hài hoà các thể loại văn học. Trong một bài
học, một chương mục, giáo viên không nên sử dụng lặp đi lặp lại một tác phẩm văn
học, dễ gây nhàm chán cho học sinh, hiệu quả sử dụng tài liệu tham khảo trong dạy
học lịch sử không cao.
1.3. Vai trò, ý nghĩa của việc sử dụng tài liệu văn học trong dạy học lịch sử ở
trường phổ thông.
Các tác phẩm văn học từ xưa đến nay, trong lịch sử dân tộc cũng như lịch sử
thế giới, có vai trò to lớn đối với việc dạy học lịch sử ở trường trung học phổ thông.
Tài liệu văn học là một trong những nguồn tài liệu tham khảo rất cần thiết cho việc
nâng cao hiệu quả dạy và học bộ môn lịch sử ở trường phổ thông, nhằm phát huy
tính tích cực, tư duy độc lập, sáng tạo của học sinh.Tài liệu văn học cũng là một
căn cứ bằng chứng về tính chính xác, tính cụ thể, phong phú của sự kiện lịch sử, nó
Trang 9


Sáng kiến kinh nghiệm

Giáo viên: Nguyễn Thị Bích Liên

giúp học sinh khắc phục việc hiện đại hoá lịch sử hoặc hư cấu sai sự thật lịch sử.
Việc sử dụng tài liệu văn học còn giúp học sinh có thêm cơ sở để nắm vững bản
chất các sự kiện, hình thành khái niệm, hiểu rõ những quy luật, bài học quan trọng
của lịch sử, rèn luyện cho học sinh say mê tìm hiểu lịch sử, phát triển tư duy lịch sử
cho các em. Đặc biệt tài liệu văn học góp phần quan trọng làn cho bài giảng lịch sử
mềm mại, hấp dẫn, sinh động gây hứng thú học tập cho học sinh. Điều này lại có
tác dụng to lớn trong việc giáo dục tư tưởng tình cảm cho học sinh trong dạy học
lịch sử. Vì thế tài liệu văn học cũng thể hiện vai trò, ý nghĩa to lớn, đáp ứng được
mục tiêu giáo dục đề ra theo tư tưởng Hồ Chí Minh.

Như vậy, tài liệu văn học rất cần thiết cho việc dạy học lịch sử nói chung và
lịch sử Việt Nam nói riêng ở trường phổ thông. Nếu biết khai thác và sử dụng một
cách hợp lí thì hiệu quả bài học nâng cao rõ rệt, học sinh sẽ nhớ và hiểu sâu sắc về
sự kiện lịch sử đang học. Đồng thời học sinh rèn luyện kĩ năng tư duy, đặc biệt là
làm cho bài giảng lịch sử của giáo viên thêm sinh động, hấp dẫn, góp phần nâng
cao chất lượng học tập bộ môn.
2. Cơ sở thực tiễn.
2.1. Về phía giáo viên.
Hiện nay chất lượng dạy và học bộ môn lịch sử ở trường phổ thông đang là
một vấn đáng báo động. Thể hiện rõ nhất ở kết quả thi tốt nghiệp phổ thông cũng
như thi tuyển sinh vào các trường cao đẳng và đại học trong những năm gần đây.
Những bài thi môn lịch sử điểm dưới trung bình trở nên phổ biến, đồng thời điểm 8
trở lên đối với bộ môn này thì lại vô cùng hiếm. Vì thế hơn lúc nào hết, ngành giáo
dục đang rất quan tâm tới việc nâng cao chất lượng dạy học bộ môn nói chung và
môn lịch sử nói riêng.
Khi đi dự giờ một số đồng nghiệp ở các trường phổ thông tôi nhận thấy có
rất nhiều nguyên nhân dẫn đến thực trạng học tập lịch sử nói trên, trong đó không
thể không nhắc đến nguyên nhân từ phía giáo viên. Giáo viên phổ thông rất ít sử
dụng các phương tiện dạy học nói chung và các loại tài liệu tham khảo trong đó có
Trang 10


Sáng kiến kinh nghiệm

Giáo viên: Nguyễn Thị Bích Liên

tài liệu văn học nói riêng trong dạy học lịch sử. Đây cũng là một nguyên nhân làm
ảnh hưởng đến chất lượng dạy và học bộ môn như hiện nay. Vấn đề đặt ra là giáo
viên cần phải không ngừng nâng cao năng lực bản thân, suy nghĩ tìm tòi ra những
biện pháp để nâng cao chất lượng bài giảng theo hướng phát huy tính tích cực, độc

lập, sáng tạo của học sinh. Trong đó việc sử tài liệu văn học vào trong dạy học lịch
sử cũng cần phải được quan tâm hơn nữa.
2.2. Về phía học sinh.
- Đa số các em học sinh rất thích giáo viên sử dụng tài liệu văn học trong
dạy học lịch sử. Điều này thể hiện tài liệu văn học có tác dụng rất lớn trong dạy học
lịch sử ở trường phổ thông. Việc giáo viên sử dụng loại tài liệu tham khảo này
trong bài giảng làm cho học sinh tiếp thu bài học tốt hơn, học sinh hứng thú học bộ
môn, tiết học trở nên nhẹ nhàng không mệt mỏi.
- Tuy nhiên có nhiều học sinh lại cho rằng, môn lịch sử là một môn phụ nên
không cần thiết phải học nhiều và cũng không cần thiết phải sử dụng tài liệu văn
học trong dạy học lịch sử.
Xuất phát thực tiễn dạy và học ở cả phía giáo viên và học sinh, chúng ta
càng thấy sự cần thiết phải sử dụng tài liệu văn học trong dạy học lịch sử để nâng
cao chất lượng dạy học của bộ môn.
II. CÁC BIỆN PHÁP SỬ DỤNG TÀI LIỆU VĂN HỌC TRONG DẠY HỌC
LỊCH SỬ VIỆT NAM.
1. Các bước chuẩn bị.
Trước hết cần phải nghiên cứu kĩ chương trình này, đặc biệt là các bài có thể
khai thác vận dụng được. Đây là thao tác rất quan trọng, góp phần xác định được
đúng mức độ vận dụng của đối tượng là học sinh lớp 12, tránh sa đà, ôm đồm.
Tiến hành sưu tầm các bài thơ, văn, dân ca…có nội dung sát với nội dung bài
học lịch sử thuộc phạm vi nghiên cứu của đề tài. Lưu ý, không phải một bài thơ
liên quan ta có thể khai thác hết mà nên lựa chọn những đoạn thơ sát nhất, đắt nhất
để sử dụng.
Trang 11


Sáng kiến kinh nghiệm

Giáo viên: Nguyễn Thị Bích Liên

Lựa chọn phân loại các kiến thức văn học phù hợp với yêu cầu, phương
pháp giảng dạy lịch sử theo từng mảng: thơ về tiểu sử, cuộc đời nhân vật lịch sử,
thơ văn về diễn biến các trận đánh hay biến cố lịch sử, tội ác của giai cấp thống trị,
của bọn xâm lược… Sau đó tiến hành sắp xếp nguồn tư liệu đó thành từng chủ đề.
Khai thác, vận dụng các kiến thức đó vào từng bài lịch sử đã giới hạn.
2. Các phương pháp sử dụng tài liệu văn học trong dạy học lịch sử Việt Nam.
2.1Đưa vào bài giảng một đoạn thơ, văn ngắn nhằm minh họa cho những sự
kiện, hiện tượng, nhân vật lịch sử đang học, làm cho nội dung bài học thêm
phong phú và giờ học thêm sinh động.
2.1.1 Sử dụng tài liệu văn học để minh họa cho sự kiện lịch sử đang học khi
giáo viên muốn tường thuật.
Trong dạy học lịch sử, tường thuật nhằm tái hiện cho học sinh hiểu về
những biến cố lịch sử quan trọng với đầy đủ tính cụ thể và gợi cảm của nó. Cấu tạo
của bài tường thuật lịch sử được xây dựng trên cơ sở các sự kiên chính xác, cơ bản
nhưng mang kịch tính. Nó gồm phần mở đầu, tình tiết phát triển, tình tiết phát triển
lên đến đỉnh cao, sự căng thẳng trong kết cấu, tình tiết giảm đi và kết thúc. Văn học
có thể hỗ trợ để nội dung tường thuật của giáo viên được sinh động, hấp dẫn hơn.
Nếu như trong tường thuật giáo viên không chú ý sử dụng nguồn tài liệu này thì bài
tường thuật sẽ trở nên khô khan, kém đi sự mềm mại là cho mục tiêu bài học không
đạt kết quả cao.
Ví dụ 1: Khi dạy bài 21: Xây dựng chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc, đấu tranh
chống đế quốc Mĩ và chính quyền Sài Gòn ở miền Nam (1954- 1965) ( SGK chuẩn
12) ở mục V. Miền Nam chiến đấu chống chiến lược “Chiến tranh đặc biệt” (19611965), phần 2. Miền Nam chiến đấu chống chiến lược “chiến tranh đặc biệt” của
Mĩ. Sau khi giáo viên tường thuật xong các thắng lợi của ta, để nhấn mạnh hơn sự
hy sinh anh dũng của các chiến sĩ cách mạng miền Nam, giáo viên có thể sử dụng
bài thơ sau về tấm gương hy sinh của anh hùng liệt sĩ Nguyễn Văn Trỗi khi anh
nhận nhiệm vụ đặt mìn ở cầu Công Lý (nay là cầu Nguyễn Văn Trỗi) để ám sát
Trang 12

Sáng kiến kinh nghiệm

Giáo viên: Nguyễn Thị Bích Liên

phái đoàn quân sự chính trị cao cấp của Mĩ do bộ trưởng quốc phòng Robert
McNamara dẫn đầu. Công việc bị bại lộ, anh bị bắt và bị bắn tại nhà lao Chí Hoà:
“Có những phút giây làm nên lịch sử
Có cái chết hoá thành bất tử
Có những lời hơn mọi bài ca
Có những con người như chân lý sinh ra
Nguyễn Văn Trỗi
Anh đã chết rồi. Anh còn sống mãi
....
Phút giây thiêng anh gọi bác ba lần
Súng đã nổ, mười viên đạn Mĩ
Anh gục xuống. Không! anh thẳng dậy
Anh vẫn còn hô: Việt Nam muôn năm:!
Máu tim anh nhuộm đỏ đất anh nằm”.
( Hãy nhớ lấy lời tôi - Tố Hữu)
Với việc sử dụng bài thơ trên, hoạt động tường thuật của giáo viên có sức
cuốn hút, gây hứng thú học tập cho học sinh đồng thời các em hình thành được một
thái độ, lý tưởng cách mạng đúng đắn, biết cảm phục và trân trọng sự hy sinh của
các anh hùng cách mạng.
Ví dụ 2: Khi dạy bài 16: Phong trào giải phóng dân tộc và tổng khởi nghĩa
các mạng tháng tám (1939-1945). Nước Việt Nam dân chủ cộng hòa ra đời (SGK
chuẩn 12).Ở mục IV. Nước Việt Nam dân chủ cộng hòa được thành lập (2/9/1945).
Sau khi giáo viên tường thuật buổi lễ mít tinh lớn của hàng chục vạn nhân dân thủ
đô và các vùng lân cận, chủ tịch Hồ Chí Minh đọc bản Tuyên ngôn Độc lập thành
lập nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Giáo viên có thể sử dụng bài thơ sau về

niềm vui của toàn thể dân tộc ta khi giành được độc lập để khắc sâu sự kiện lịch sử
cho học sinh.
“Hôm nay sáng mồng hai tháng chín
Trang 13


Sáng kiến kinh nghiệm

Giáo viên: Nguyễn Thị Bích Liên

Thủ đô hoa, vàng nắng ba Đình
Muôn triệu tim chờ…chim cũng nín
Bỗng vang lên tiếng hát ân tình
Hồ Chí Minh! Hồ Chí Minh!”
( Theo chân Bác - Tố Hữu)
Việc sử dụng tài liệu văn học trong bài tường thuật lịch sử không những làm
cho giờ hoc thêm sinh động, cuốn hút sự tập trung chú ý của học sinh mà còn làm
cho các em hiểu được sâu sắc hơn về sự kiện, hiện tượng, nhân vật lịch sử. Từ đó
hính thành những tình cảm đạo đức đúng đắn cho học sinh.
2.1.2 Sử dụng tài liệu văn học để minh họa cho sự kiện lịch sử đang học khi
giáo viên muốn miêu tả.
Miêu tả là trình bày cụ thể những đặc trưng của một sự vật, một sự kiên lịch
sử để nêu lên bản chất chủ yếu, cấu tạo bên trong cũng như hính dáng bên ngoài
của nó. Miêu tả không có chủ đề mà chỉ có đối tượng để trình bày.
Ví dụ 1: Khi dạy bài 22: Nhân dân hai miền trực tiếp chiến đấu chống đế
quốc Mĩ xâm lược. Nhân dân miền Bắc vừa chiến đấu vừa sản xuất (1965 - 1973)
(SGK chuẩn lớp 12). ở mục I.2. Chiến đấu chống “chiến tranh cục bộ” của Mĩ. Sau
khi miêu tả hai cuộc phản công mùa khô (đông- xuân 1965 – 1966, đông- xuân
1966 – 1967) để tạo biểu tượng sâu sắc cho học sinh về sự trả thù tàn bạo của Mĩ –
Nguỵ, giáo viên có thể dùng đoạn trích trong tác phẩm Rừng Xà Nu của nhà văn

Nguyễn Trung Thành:
“ Bị giặc phục kích bắt được, Tnú nuốt thư vào bụng: Cộng sản ở đây nè! bị
giặc đốt mười ngón tay, Tnú không kêu. Anh căm giặc đến mất cảm giác đau đớn’’.
Hoặc nhân vật Dít: cô em vợ Tnú thì cũng gan góc không kém gì Tnú “Giặc bắt cô
đứng ra giữa sân, lên đạn bắn qua tai, qua tóc, cày đất quanh hai chân cô. Váy
rách từng mảng, Dít khóc. Nhưng đến viên thứ mười, cô đứng im, nhìn bọn địch
bình thản”. Cùng với đó là sự tàn phá ghê gớm của bom đạn kẻ thù đối với thiên
nhiên: “ Cả rừng Xà Nu hàng vạn cây, không cây nào không bị thương. Có những
Trang 14


Sáng kiến kinh nghiệm

Giáo viên: Nguyễn Thị Bích Liên

cây bị chặt đứt ngang nửa thân mình, đổ ào ào như một trận bão...nhựa ứa ra tràn
trề rồi dần dần đặc quyện lại thành từng cục máu lớn...”
( Rừng Xà Nu - Nguyễn Trung Thành)
Qua hình tượng nhân vật Tnú và Dít, học sinh có biểu tượng chân thực về cuộc
sống, chiến đấu của đồng bào các dân tộc Tây Nguyên kháng chiến chống đế quốc
Mĩ xâm lược. Cần hướng dẫn cho học sinh phân tích nội dung hiện thực của tài liệu
văn học để Tìm thấy giá trị thật phục vụ cho nhận thức lịch sử khách quan.
Ví dụ 2: Khi dạy bài 21: Xây dựng chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc, đấu tranh
chống đế quốc Mĩ và chính quyền Sài Gòn ở miền Nam (1954- 1965) ( SGK chuẩn
12). Ở mục II.1. Hoàn thành cải cách ruộng đất, khôi phục kinh tế, hàn gắn vết
thương chiến tranh 91954-1957)
Để miêu tả sau 1954 miền Bắc hoàn toàn giải phóng bắt tay xây dựng chủ nghĩa xã
hội, nông thôn miền Bắc phấn khởi trên con đường làm ăn tật thể.Giáo viên có thể
trích dẫn bài thơ:
“Dân có ruộng dập dìu hợp tác

Lúa mượt đồng ấm áp làng quê
Chiêm mùa, cờ đỏ ven đê
Sớm trưa tiếng trống đi về trong thôn”
(Ba mươi năm đời ta có Đảng- Tố Hữu)
Bằng những câu thơ trên giáo viên sẽ gợi được cho học sinh thấy được một không
khí xây dựng hừng hực ở miền Bắc nước ta với những thành tựu cụ thể từ đôi bàn
tay lao động miệt mài của con người xã hội mới-xã hội xã hội chủ nghĩa.
2.1.3 Sử dụng tài liệu văn học để tạo biểu tượng về nhân vật lịch sử.
Tài liệu văn học còn có ý nghĩa to lớn trong việc tạo biểu tượng về nhân vật lịch sử,
về không gian của các sự kiện
Ví dụ 1: Khi dạy bài 22: Nhân dân hai miền trực tiếp chiến đấu chống đế
quốc Mĩ xâm lược. Nhân dân miền Bắc vừa chiến đấu vừa sản xuất (1965 - 1973)
(SGK chuẩn lớp 12). Ở mục I.3. Cuộc Tổng tiến công và nổi dậy tết Mậu Thân năm
Trang 15


Sáng kiến kinh nghiệm

Giáo viên: Nguyễn Thị Bích Liên

1968, ta đã đánh toàn diện vào các đô thị ở Miền Nam, các vùng nông thôn, ấp
chiến lược, sân bay Tân Sơn Nhất. Giáo viên có thể sử dụng bài thơ sau để tạo biểu
tượng cho học sinh về sự hy sinh anh dũng của anh hùng liệt sĩ Lê Anh Xuân:
“Anh ngã xuống đường băng Tân Sơn Nhất
Nhưng anh gượng đứng lên tì súng trên xác trực thăng
Và anh chết trong khi đang dứng bắn
Máu anh phun theo lửa đạn cầu vồng
Chợt thấy anh giặc hốt hoảng xin hàng
Có thằng sụp xuống chân anh tránh đạn
Bởi anh chết rồi nhưng lòng dũng cảm

Vẫn đứng đàng hoàng nổ súng tiến công
Anh tên gì hỡi anh yêu quý
Anh vẫn đứng lặng im như bức tường đồng
Như đôi dép dưới chân anh dẫm lên bao xác Mỹ
Mà vẫn một màu bình dị sáng trong...”
( Dáng đứng Việt Nam- Lê Anh Xuân)
Ví dụ 2: Khi dạy bài 12: Phong trào dân tộc dân chủ ở Việt Nam từ năm
1919 đến năm 1925 (SGK chuẩn 12). Ở mục II.1 Hoạt động của Phan Bội Châu,
Phan Châu Trinh và một số người Việt Nam sống ở nước ngoài. Sau khi kể tóm tắt
về tiểu sử và quá trình hoạt động cách mạng của Phạm Hồng Thái và tường thuật
cụ thế chi tiết vụ ám sát tên toàn quyền Méc lanh tại Sa Diện- Trung Quốc. Giáo
viên sử dụng đoạn thơ sau để khắc họa nhân vật lịch sử nói trên.
“Sống” làm quả bom nổ
“Chết” làm dòng nước xanh”
( Phạm Hồng Thái -Tố Hữu)
Ví dụ 3: Khi dạy bài 16: Phong trào giải phóng dân tộc và tổng khởi nghĩa
các mạng tháng tám (1939-1945). Nước Việt Nam dân chủ cộng hòa ra đời (SGK
chuẩn 12).Ở mục II.3 Nguyễn Ái Quốc về nước trực tiếp lãnh đạo cách mạng. Hội
Trang 16


Sáng kiến kinh nghiệm

Giáo viên: Nguyễn Thị Bích Liên

nghị lần thứ 8 Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Đông Dương ( 5/1941).
Nhằm khắc họa hình ảnh lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc và tình cảm của Người khi trở về
quê hương sau ba mươi năm bôn ba tìm đường cứu nước, giáo viên có thể khai thác
sử dụng đoạn thơ sau:
“…Ôi sáng xuân nay, xuân bốn mốt

Sáng rừng Việt Bắc trắng hoa mơ
Người về… Im lặng. Con chim hót
Thánh thót bờ lau, vui ngẩn ngơ…
Bác đã về đây, Tổ quốc ơi!
Nhớ thương hòn đất, ấm hơi Người
Ba mươi năm ấy, chân không nghỉ
Mà đến bây giờ mới tới nơi!”
( Theo chân Bác - Tố Hữu)
Qua ngôn ngữ của những bài thơ trên học sinh có một biểu tượng sâu sắc về
một chiến sĩ, anh hùng cách mạng, một lãnh tụ cách mạng đồng thời tạo cho các em
có một tình cảm đạo đức đúng đắn.
Việc tạo biểu tượng cho học sinh đối với nhân vật lịch sử là rất quan trọng,
từ đó các em lại ghi nhớ một cách sâu sắc hơn các sự kiện lịch sử, góp phần vào
việc nắm chắc nội dung bài học lịch sử.
2.2 Dùng tác phẩm văn học hay đoạn trích văn học ngắn để cụ thể hoá sự kiện,
nêu ra kết luận khái quát giúp học sinh hiểu sâu sắc hơn thời kì, sự kiện, hiện
tượng, nhân vật lịch sử.
Trong dạy học lịch sử, tài liệu văn học không những sử dụng để minh hoạ
cho sự kiện, hiện tượng lịch sử mà nó còn được sử dụng để cụ thể hoá về các sự
kiện hiện tượng lịch sử.
Ví dụ 1: Khi dạy bài 20: Cuộc kháng chiến toàn quốc chống thực dân Pháp
kết thúc (1953-1954) (SGK chuẩn 12).Ở mục II. 2 Chiến dịch lịch sử Điện Biên
Phủ (1954). Chiến dịch Điện Biên Phủ kết thúc thắng lợi có ý nghĩa lịch sử hết sức
Trang 17


Sáng kiến kinh nghiệm

Giáo viên: Nguyễn Thị Bích Liên

to lớn. Giáo viên có thể sử dụng đoạn thơ sau để minh họa, qua đó học sinh thấy
được đây là chiến thắng này đã giáng đòn quyết định vào ý chí xâm lược của thực
dân Pháp, chấm dứt hoàn toàn cuộc chiến tranh xâm lược, tạo điều kiện cho cuộc
đấu tranh ngoại giao của ta giành thắng lợi.
“Chín năm làm một Điện Biên
Nên vành hoa đỏ, nên thiên sử vàng”
(Hoan hô chiến sĩ Điện Biên - Tố Hữu)
Ví dụ 2: Khi dạy bài 22: Nhân dân hai miền trực tiếp chiến đấu chống đế
quốc Mĩ xâm lược. Nhân dân miền Bắc vừa chiến đấu vừa sản xuất (1965 - 1973)
(SGK chuẩn lớp 12). Ở mục IV. 2. Miền Bắc vừa chiến đấu chống chiến tranh phá
hoại, vừa sản xuất và làm nghĩa vụ hậu phương. Khi giảng về sự chi viện của hậu
phương lớn miền Bắc cho miền Nam đánh Mĩ , giáo viên nên tạo biểu tượng cho
học sinh bằng đoạn thơ ngắn sau:
“Hỡi miền Bắc đó nặng đôi vai
Gánh cả non sông vượt dặm dài
Xẻ dọc Trường Sơn đi cứu nước
Mà lòng phơi phới dậy tương lai!”
( Theo chân Bác – Tố Hữu)
Như vậy tài liệu văn học là loại tài liệu tham khảo quan trọng trong dạy học
lịch sử, có vai trò to lớn trong việc cụ thể hoá và nêu lên những kết luận khái quát
giúp học sinh hiểu sâu sắc kiến thức, đồng thời gây hứng thú học tập cho các em,
góp phần không nhỏ vào việc thực hiện mục tiêu bài học. Đây là một biện pháp sư
phạm rất cơ bản, tuy nhiên để biện pháp này thực hiện thành công phụ thuộc rất
nhiều vào năng lực của giáo viên. Các thầy cô giáo không những phải củng cố kiến
thức chuyên môn mà phải tích cự rèn luyện kĩ năng diễn đạt nói để thể hiện cảm
xúc văn học và cảm xúc lịch sử.
2.3. Tài liệu văn học được sử dụng để tổ chức những buổi sinh hoạt ngoại
khoá.
Trang 18

Sáng kiến kinh nghiệm

Giáo viên: Nguyễn Thị Bích Liên

Trong quá trình dạy học ở trường phổ thông hiện nay, việc tiến hành bài học
nội khoá là một hình thức dạy học cơ bản, nhưng ngoài ra các hình thức hoạt động
ngoài lớp cũng có vai trò quan trọng trong cấu tạo chương trình. Hoạt động ngoại
khoá có tác dụng tích cực đối với giáo dưỡng, giáo dục và phát triển toàn diện học
sinh, góp phần quan trọng cùng với các bài lên lớp, thực hiện tốt chức năng, nhiệm
vụ bộ môn. Hoạt động ngoại khoá có hai đặc điểm nổi bật: tính tự nguyện và sự
phát triển nhận thức tích cực độc lập, năng khiếu của học sinh trong lĩnh vực lịch
sử. Ngoại khoá có nhiều hình thức tổ chức như: đọc sách, kể chuyện, nói chuyện
lịch sử, trao đổi, thảo luận, đại hội, trò chơi lịch sử...Ở phương pháp này tôi hướng
dẫn học sinh đọc sách . Đây là hình thức phổ biến, đơn giản mà lại đạt hiệu quả cao
trong việc thực hiện mục tiêu về giáo dục và đào tạo. Trước tiên, giáo viên giúp học
sinh lập danh mục sách cần đọc trong giai đoạn lịch sử Việt Nam từ 1919 - 2000.
Sau đó giáo viên chia từng thời kì từ 1919 -1930, 1930 -1945, 1945 -1954, 1954
-1975, 1975 - 2000. Trong danh mục có những loại sách cần thiết phải đọc và
những loại sách đọc thêm nếu có thời gian. Để khơi dậy tính tích cực, hứng thú,
lòng ham hiểu biết của học sinh, giáo viên có thể tóm tắt sơ lược nội dung một số
cuốn sách. Cách giới thiệu có hiệu quả là dẫn ra một vài chi tiết, những đoạn nhỏ
hấp dẫn để khơi dậy ở học sinh hứng thú tìm đọc tiếp.
Có rất nhiều loại sách báo liên quan đến bộ môn lịch sử mà học sinh cần
phải đọc để nắm được nội dung kiến thức và tham khảo để hiểu sâu sắc hơn về sự
kiện, hiện tượng, nhân vật lịch sử đang học. Trong đó các sách về văn học cũng là
một bộ phận không thể bỏ qua. Đó là những tác phẩm văn học ra đời vào thời kì
xảy ra các sự kiện lịch sử hay có nội dung bắt nguồn từ cuộc sống hiện thực của các
nhân vật lịch sử. Đó còn là những hồi kí, kí sự cách mạng của những chiến sĩ đã
từng trực tiếp tham gia chiến đấu và ghi chép lại. Trong khi tổ chức hoạt động

ngoại khoá, đọc sách theo lớp học, theo nhóm hay theo từng cá nhân thì giáo viên
cũng không nên bỏ qua ngồn tài liệu văn học này.

Trang 19


Sáng kiến kinh nghiệm

Giáo viên: Nguyễn Thị Bích Liên

Ví dụ: Khi giảng dạy lịch sử Việt Nam từ 1954 -1975, với hoạt động đọc
sách vào giờ ngoại khoá, giáo viên cần phải giới thiệu cho học sinh biết các cuốn
sách cần đọc và nên đọc. Đối với sách văn học có liên quan đến giai đoạn lịch sử
này, giáo viên khuyến khích học sinh đọc những quyển sách sau đây để các em
hiểu sâu sắc hơn các sự kiện, nhân vật lịch sử của thời kì này. Những tác phẩm
trong các tập thơ sau của nhà thơ cách mạng Tố Hữu:Gió lộng (1961), Ra trận
(1962 – 1971), Máu và hoa (1977); Một số tác phẩm của nhà văn Nguyễn Khải:
Tác phẩm Mùa Lạc, Một số tác phẩm khác: Bài thơ “Đất nước” của Nguyễn Khoa
Điềm, Những đứa con trong gia đình (1966) của Nhà văn Nguyễn Thi.
Để kích thích lòng ham đọc sách của học sinh, giáo viên có thể giới thiệu
ngắn gọn nội dung của một số cuốn sách. Giáo viên có thể giới thiệu cho học sinh
tác phẩm: “Những đứa con trong gia đình”. Đây là truyện ngắn xuất sắc nhất của
Nguyễn Thi. Truyện kể về Việt và Chiến sinh ra trong một gia đình Nam Bộ, có
truyền thống yêu nước, căm thù giặc, thủy chung, son sắt với quê hương cách
mạng. Chính sự gắn bó ấy đã tạo nên sức mạnh tinh thần to lớn của người Việt
Nam, dân tộc Việt Nam trong thời kì kháng chiến chống Mĩ cứu nước.
Ngoài ra trong giờ học ngoại khoá, giáo viên có thể sử dụng tài liệu văn học
như một nguồn tài liệu để nêu lên các vấn đề mà học sinh cần thu hoạch sau khi
đọc sách. Ví dụ giáo viên nêu các vấn đề học sinh cần viết thu hoạch sau khi đọc
sách về giai đoạn 1954 – 1975 như sau:

- Sưu tầm các bài thơ, đoạn thơ, truyện ngắn, hồi kí về cuộc kháng chiến
chống Mĩ cứu nước của nhân dân ta trong giai đoạn 1954 - 1975
- Tác phẩm đó có nội dung chính là gì, bao gồm những nhân vật nào.
- Sự kiện được nhắc tới trong tác phẩm đó có gì liên quan tới các sự kiện
trong giai đoạn lịch sử 1954 - 1975 mà em học.
Như vậy tài liệu văn học sẽ rất hữu ích khi giáo viên tổ chức cho học sinh
đọc và tìm hiểu, giúp các em nắm chắc hơn các sự kiện lịch sử “khô khan” mà

Trang 20


Sáng kiến kinh nghiệm

Giáo viên: Nguyễn Thị Bích Liên

không hấp dẫn với các em. Từ đó sẽ nâng cao được chất lượng dạy và học đối với
bộ môn lịch sử.
III. KẾT QUẢ KHẢO SÁT.
Mục đích của việc tiến hành là kiểm tra hiệu quả, tính khả thi của những biện
pháp sử dụng tài liệu văn học trong dạy học lịch sử Việt Nam lớp 12.
Cách thức tiến hành như sau:
- Lớp 12C4 sỉ số 42: Lớp thực nghiệm, tôi áp dụng phương pháp sử dụng tài liệu
văn học trong dạy học lịch sử Việt Nam như đã tình bày trong đề tài.
- Lớp 12C5 sỉ số 42: Lớp đối chứng, dạy theo phương pháp thuyết trình, sách giáo
khoa là tài liệu duy nhất, không sử dụng tài liệu văn học trong bài giảng.
Sau đó tôi tổng hợp kết quả thu được và thống kê lại trình độ nhận thức của
học sinh sau tiết học như sau:

Giỏi (9-10đ)
Năm học

S.lượng

tỉ lệ

Lớp12C4

14

%
33,3

Lớp12C5

7

16,7

Khá (7-8đ)
S.lượng tỉ lệ

Trung bình( 57đ)
S.lượng tỉ lệ %

Yếu (< 5đ)
S.lượng tỉ lệ

18

%

42,8

%
10

23,9

0

0

21

50

12

28,5

2

4,8

Qua bảng tổng hợp kết qủa điều tra như trên cho thấy, việc sử dụng tài liệu
văn học trong dạy học lịch sử có ý nghĩa to lớn trong việc cung cấp tri thức và giúp
học sinh nhớ và hiểu về các sự kiện lịch sử.
Ở lớp 12 C4, qua kiểm tra cho thấy tỉ lệ học sinh đạt loại giỏi chiếm điểm
trung bình 33,3%, số học sinh đạt điểm khá là 42,8 %, học sinh đạt trung bình là
23,9%, không có học sinh yếu.

Trang 21


Sáng kiến kinh nghiệm

Giáo viên: Nguyễn Thị Bích Liên

Ở lớp 12C5 tỉ lệ học sinhđạt loại giỏi thấp hơn chỉ 16,7%, tỉ lệ học sinh đạt
điểm khá là 50%, số học sinh đạt điểm trung bìnhlà 28,5%, số học sinh đạt điểm
yếu là 4,8%
Qua việc điều tra về kết quả học tập của học sinh ở 2 lớp cho thấy việc sử
dụng phương pháp này rất hiệu quả góp phần quan trọng vào việc cung cấp tri thức
và giúp học sinh nhớ, hiểu về sự kiện lịch sử, nâng cao hứng thú học tập bộ môn
cho học sinh, từ đó nâng cao chất lượng dạy học lịch sử ở trường phổ thông.
IV. BÀI HỌC KINH NGHIỆM.
Như vậy, một lần nữa chúng ta cũng khẳng định sự cần thiết của việc sử
dụng tài liệu văn học trong dạy học lịch sử để đáp ứng yêu cầu về việc đổi mới
phương pháp dạy học và bộ môn lịch sử cũng như các bộ môn khác ở trường phổ
thông hiện nay. Tuy nhiên, để việc sử dụng tài liệu văn học trong dạy học lịch sử
đạt hiệu quả cao thì giáo viên cần phải kết hợp với việc sử dụng các loại tài liệu
tham khảo khác cũng như những con đường, biện pháp khác để nâng cao chất
lượng giờ học.
Một số lưu ý khi khi thác và vận dụng tài liệu văn học trong dạy học lịch sử:
- Thứ nhất, giáo viên hiểu cặn kẽ và thật tâm đắc những tư liệu mình đã lựa chọn.
- Thứ hai, không nên ôm đồm, quá tải trong việc vận dụng kiến thức văn học.
- Thứ ba, luôn luôn đảm bảo tính vừa sức của học sinh.
- Thứ tư, các tài liệu văn học sử dụng phải có nguồn gốc rõ ràng
- Thứ năm, khi đọc các đoạn trích thơ, văn giáo viên phải có cảm xúc, truyền cảm,
nếu không có năng khiếu này phải tập từ từ hoặc sử dụng các phương tiện hỗ trợ
công nghệ thông tin…

V. KIẾN NGHỊ.
Nhà trường cần trang bị thêm đồ dùng dạy học như đĩa phim, tư liệu hình
tranh ảnh và các tài liệu tham khảo.
Nếu có điều kiện nên tổ chức học sinh đi tham quan thực tế đến các bảo tàng,
di tích lịch sử…
Trang 22


Sáng kiến kinh nghiệm

Giáo viên: Nguyễn Thị Bích Liên

C. KẾT LUẬN.
Trong thời kì nào cũng vậy, giáo dục luôn là một vấn đề được chính quyền,
nhà nước quan tâm hàng đầu. Hiện nay yêu cầu đổi mới nền giáo dục được đặt ra
ngày càng cấp thiết gắn liền với yêu cầu nâng cao chất lượng dạy và học ở trường
phổ thông theo hướng phát huy tính tích cực, độc lập, tư duy sáng tạo của học sinh.
Đối với bộ môn lịch sử, vấn đề này càng cần được quan tâm, đẩy mạnh hơn nữa vì
bộ môn này đang dóng lên hồi chuông báo động về sự yếu kém, chất lượng học tập
của học sinh.
Để thực hiện được những yêu cầu đổi mới đó, giáo viên cần thiết phải quan
tâm tới việc nâng cao trình độ hiểu biết về kiến thức chuyên môn và đổi mới về
phương pháp dạy học theo đúng phương hướng mà ngành giáo dục đã đề ra. Hiện
nay một số giáo viên vẫn chưa sử dụng phương pháp này trong giảng dạy làm ảnh
hưởng không nhỏ đến kết quả học tập của học sinh cũng như chất lượng bộ môn.
Việc sử dụng tài liệu văn học trong dạy học lịch sử là một loại tài liệu tham khảo
rất quan trọng góp phần to lớn vào việc củng cố kiến thức, phát triển các kĩ năng
học tập và bồi dưỡng tư tưởng, tình cảm đúng đắn cho học sinh. Đây là phương
pháp đơn giản mà giáo viên nào cũng có thể làm được.
Một điều cần lưu ý khi sử dụng phương pháp này giáo viên cần lực chọn

những bài học sử dụng, tài liệu sử dụng, phương pháp tiến hành nhằm phát huy tính
tích cực học tập của học sinh mà lại ít tốn thời gian nhưng đạt hiệu quả chất lượng
cao. Chúng ta cũng đừng quên rằng dù có sử dụng biện pháp gì đi nữa thì sự hợp
tác của người học đóng vai trò quan trọng trong sự thành công của tiết học.
Do trình độ còn giới hạn kinh nghiệm còn thiếu, không thể không thiếu những
sai sót rất mong quí vị đồng nghiệp đóng góp ý kiến.
Xin chân thành gửi lời cảm ơn đến Ban Giám Hiệu nhà trường cùng các thầy
cô tổ Sử - Địa - GDCD đã giúp đỡ, tạo điều kiện cho tôi hoàn thành chuyên đề này.

Trang 23


Sáng kiến kinh nghiệm

Giáo viên: Nguyễn Thị Bích Liên

NGƯỜI THỰC HIỆN

Nguyễn Thị Bích Liên

TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Nguyễn Thị Côi- Trịnh Đình Tùng, Lại Đức Thụ, Rèn luyện kĩ năng nghiệp vụ
sư phạm môn lịch sử, NXB Đại học quốc gia Hà Nội 1995.
2. Phan Thế Kim: Giảng dạy lịch sử theo hướng tập cho học sinh tiếp cận lịch sử
từ những gốc độ khác nhau (Tài liệu giảng dạy chuyên đề: phương pháp dạy học
lich sử), khoa Lịch sử ĐHSP TPHCM.
Trang 24


Sáng kiến kinh nghiệm

Giáo viên: Nguyễn Thị Bích Liên

3. Nghị quyết của Đảng về cải cách giáo dục, NXB Giáo dục, Hà Nội 1997
4. Phan Ngọc Liên – Trịnh Đình Tùng – Nguyễn Thị Côi, Phương pháp dạy học
lịch sử, tập 1, NXB Đại học Sư phạm 2002.
5. Phan Ngọc Liên – Trịnh Đình Tùng – Nguyễn Thị Côi, Phương pháp dạy học
lịch sử, tập II, NXB Đại học Sư phạm 2002.
6. Phan Ngọc Liên – Trịnh Đình Tùng – Nguyễn Thị Côi – Trần Vĩnh Tường (đồng
chủ biên), Một số chuyên đề phương pháp dạy học lịch sử. NXB Đại học quốc gia,
Hà Nội 2002.
7. Phan Ngọc Liên – Vũ Dương Ninh - Trần Bá Đệ – Vũ Ngọc Anh – Đỗ Thanh
Bình – Lê Mậu Hãn - Nguyễn Quốc Hùng – Bùi Tuyết Hương – Nguyễn Đình Lễ Lê Văn Quang – Nguyễn Sĩ Quế, Sách giáo khoa lịch sử lớp 12, NXB Giáo dục, Hà
Nội 2008.
8. Phan Ngọc Liên – Vũ Dương Ninh - Trần Bá Đệ – Vũ Ngọc Anh – Đỗ Thanh
Bình – Lê Mậu Hãn - Nguyễn Quốc Hùng – Bùi Tuyết Hương – Nguyễn Đình Lễ Lê Văn Quang – Nguyễn Sĩ Quế, Sách giáo viên lịch sử lớp 12, NXB Giáo dục, Hà
Nội 2008.
9. Ngô Minh Oanh, Một số vấn để đổi mới nội dung và phương phap` dạy học lịch
sử ở trường THPT( tài liệu bồi dưỡng thường xuyên chu kỳ 2004 – 2007 ), ĐHSP
TPHCM 2006.
10. Sách giáo khoa văn học lớp 12(tập 2), NXB Giáo dục, Hà Nội.
11. Sử dụng một số đoạn thơ, văn trong văn học và các tư liệu tham khảo khác.

Trang 25