Tài Liệu Ý thức chính trị của sinh viên ở nước ta hiện nay thực trạng và những vấn đề đặt ra

1

A. MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Việt Nam đang trong tiến trình đẩy mạnh cơng nghiệp hóa, hiện đại hóa,
với mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, cơng bằng, văn minh. Đây là một
sự nghiệp khó khăn, gian khổ, địi hỏi sự đóng góp của tồn Đảng, toàn dân.
Bên cạnh các giai cấp, các tầng lớp cơ bản trong xã hội, lực lượng thanh niên,
sinh viên có vai trị vơ cùng quan trọng. Bởi lẽ, họ là người có tri thức về khoa
học - kỹ thuật, có tinh thần và nhiệt huyết tuổi trẻ, dám nghĩ, dám làm, dám
chấp nhận khó khăn, hy sinh, cống hiến; họ sẽ là chủ nhân tương lai của đất
nước. Chính vì vậy, lực lượng sinh viên luôn được Đảng và Nhà nước quan
tâm, bồi dưỡng. Văn kiện Đại hội thứ XI của Đảng đã chỉ rõ: “Làm tốt công
tác giáo dục chính trị tư tưởng, truyền thống, lý tưởng, đạo đức và lối sống;
tạo điều kiện học tập, lao động, giải trí, phát triển thể lực, trí tuệ cho thế hệ
trẻ... hình thành lớp thanh niên ưu tú trên mọi lĩnh vực kế tục trung thành và
xuất sắc sự nghiệp cách mạng của Đảng, của dân tộc, góp phần quan trọng
vào sự nghiệp đẩy mạnh cơng nghiệp hố, hiện đại hố, xây dựng và bảo vệ
Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa” [38; tr 243]. Đại hội lần thứ XII của
Đảng tiếp tục khẳng định: “Đổi mới nội dung, phương thức giáo dục chính
trị, tư tưởng, lý tưởng, truyền thống, bồi dưỡng lý tưởng cách mạng, lòng yêu
nước, xây dựng đạo đức, lối sống lành mạnh, ý thức tôn trọng và nghiêm
chỉnh chấp hành Hiến pháp và pháp luật cho thế hệ trẻ…phát huy vai trò của
thế hệ trẻ trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ tổ quốc” [39; tr 162]. Có thể
nói đây là chủ trương đúng đắn bảo đảm cho mỗi sinh viên có niềm tin vững
chắc vào sự nghiệp đổi mới do Đảng ta lãnh đạo, là yếu tố quyết định tạo ra
động lực để mỗi sinh viên phát huy được khả năng của mình trong sự nghiệp
phát triển kinh tế - xã hội của đất nước.


2

Sự nghiệp đổi mới ở nước ta ngày càng đi vào chiều sâu, nền kinh tế
thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ngày càng được khẳng định trên thực
tế, việc mở rộng giao lưu, hợp tác quốc tế, đang là cơ hội cho mọi người Việt
Nam nói chung và sinh viên Việt Nam nói riêng, học tập, nâng cao ý thức
chính trị, đem tài năng và trí tuệ của mình ra phục vụ đất nước. Nhưng, bên
cạnh đó vẫn cịn một bộ phận sinh viên sống bng thả, thực dụng, xuống cấp
về đạo đức, phai nhạt về lý tưởng, thờ ơ với những vấn đề chính trị - xã hội
của đất nước… đây là một thách thức đặt ra phải quan tâm giải quyết.
Đặc biệt ngày nay, các thế lực thù địch đang không ngừng chống phá
cách mạng nước ta, thơng qua chiến lược "diễn biến hồ bình" trên lĩnh vực
tư tưởng văn hố, chúng vu cáo, nói xấu Đảng và Nhà nước ta; dựng lên cái
gọi là "vấn đề nhân quyền", "vấn đề dân chủ", "vấn đề tôn giáo", "tự quyết
dân tộc"; kích động bạo loạn chính trị… chúng hơ hào xóa bỏ chủ nghĩa Mác
– Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và vai trị lãnh đạo của Đảng, phủ nhận con
đường đi lên CNXH ở Việt Nam. Trước sự chống phá quyết liệt của kẻ thù,
có khơng ít sinh viên bị mất phương hướng, dao động, hoài nghi, có một bộ
phận sinh viên do khơng theo kịp những diễn biến nhanh và phức tạp của thời
cuộc trở nên lẫn lộn, mơ hồ về chính trị, thờ ơ, lãnh đạm với chủ nghĩa xã hội,
thiếu tin tưởng vào thắng lợi của công cuộc đổi mới, thiếu quan tâm đến các
vấn đề chính trị - xã hội và thậm chí dao động về mục tiêu, lý tưởng phấn đấu.
Bên cạnh đó cịn một bộ phận sinh viên ngày nay dường như ngại học
tập chính trị, thờ ơ với những vấn đề chính trị và lảng tránh những quan hệ xã
hội - chính trị. Đây là điều trái ngược hẳn với truyền thống dân tộc Việt Nam
trong lịch sử.
Thực trạng cơng tác giáo dục chính trị cho sinh viên hiện nay cũng đang
có vấn đề. Hạn chế lớn nhất là cơng tác giáo dục chính trị cho sinh viên cịn thiếu
chủ động, nhạy bén, nội dung giáo dục chậm đổi mới, không theo kịp những

3

thông tin cập nhật, nhất là đối với những vấn đề chính trị phức tạp, nhạy cảm
đang nảy sinh trong tình hình hiện nay. Phương pháp giáo dục chính trị cịn đơn
điệu, cứng nhắc, chưa khơi dậy được đặc tính ham hiểu biết của tuổi trẻ. Trong
chương trình đào tạo của một số nhà trường, nội dung giáo dục chính trị bị giản
lược đến mức tối thiểu, hoặc bị biến thành các kiến thức giáo dục công dân.
Trong hoạt động của các tổ chức chính trị - xã hội, kể cả tổ chức đoàn thanh niên,
hội sinh viên…, các cuộc sinh hoạt chính trị dần dần vắng bóng.
Những bất cập, hạn chế nêu trên đặt ra cho sự nghiệp giáo dục nhiệm
vụ hàng đầu không chỉ là đào tạo chuyên mơn, nghiệp vụ mà cịn cần thiết
phải giáo dục ý thức chính trị cho sinh viên, bảo đảm họ thật sự là nguồn
nhân lực chất lượng cao - cơ sở để đất nước có sự tăng trưởng về kinh tế và
ổn định, bền vững về mặt chính trị - xã hội. Đây là lý do chúng tôi chọn đề tài
“Ý thức chính trị của sinh viên ở nước ta hiện nay - thực trạng và những
vấn đề đặt ra” vừa là vấn đề cơ bản vừa hết sức cấp thiết.
2. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
2.1. Đối tượng nghiên cứu
Đề tài tập trung nghiên cứu ý thức chính trị của sinh viên ở nước ta
trong giai đoạn hiện nay.
2.2. Phạm vi nghiên cứu
- Về phạm vi thời gian: Đề tài nghiên cứu diễn biến ý thức chính trị
của sinh viên trong các trường đại học, cao đẳng từ năm 1991 đến nay.
- Về không gian nghiên cứu: Một số trường đại học, cao đẳng của Hà
Nội, Đà Nẵng và Thành phố Hồ Chí Minh.
3. Cơ sở lý luận và phƣơng pháp nghiên cứu
3.1. Cơ sở lý luận và thực tiễn
- Đề tài dựa trên lý luận của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí
Minh, các quan điểm, đường lối của Đảng và chính sách, pháp luật của Nhà
nước về chính trị và giáo dục ý thức chính trị, tư tưởng chính trị.

4

- Cơ sở thực tiễn của đề tài là thực tiễn ý thức chính trị sinh viên trong
một số trường đại học, cao đẳng tiêu biểu ở nước ta từ năm 1991 đến nay.
3.2. Phương pháp nghiên cứu
Đề tài sử dụng phương pháp duy vật biện chứng và duy vật lịch sử của
chủ nghĩa Mác - Lênin là phương pháp luận chung nhất.
Ngồi ra, cịn sử dụng các phương pháp cụ thể khác như:
- Phương pháp phân tích tài liệu
Phân tích tài liệu thực chất là cải biến những thơng tin có sẵn trong tài
liệu để rút ra những thơng tin cần thiết cho một vấn đề nhất định. Để phục vụ
cho đề tài nghiên cứu này chúng tôi đã tiến hành tìm kiếm và phân tích một
số nguồn tài liệu sau:
+ Những báo cáo có liên quan đến sinh viên, ý thức chính trị, đạo đức
lối sống của Trung ương Đoàn, Ban Tuyên giáo Trung ương, Thành đoàn
một số thành phố và các nghị quyết của Đảng về thanh viên, sinh viên .
+ Luận án, luận văn, đề tài khoa học, bài viết trên báo và các tạp chí
có liên quan đến chính trị và ý thức chính trị của sinh viên.
Từ những nguồn tư liệu này chúng tôi phân tích và rút ra những thơng
tin cần thiết để phục vụ cho đề tài của mình.
- Phương pháp phỏng vấn sâu
Phỏng vấn là phương pháp thu thập thông tin của nghiên cứu xã hội
học thông qua việc tác động tâm lý - xã hội trực tiếp của người đi hỏi và
người được hỏi nhằm thu thập thông tin phù hợp với mục đích nghiên cứu.
Việc sử dụng phương pháp này trong nghiên cứu nhằm tìm hiểu sâu về các
đặc tính, tính chất của đối tượng nghiên cứu dựa trên những nhận định đánh
giá của người được phỏng vấn.
Để phục vụ cho đề tài nghiên cứu chúng tôi đã tiến hành phỏng vấn sâu

các đối tượng sau: sinh viên, các nhà hoạch định chính sách cho sinh viên, vv...


5

- Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi
Trong xã hội học việc điều tra bằng bảng hỏi với tư cách là thu thập thông
tin sơ cấp nhưng chiếm một vị trí chủ đạo trong nghiên cứu bởi tính ưu việt của
nó. Đây là một trong những phương pháp được đề tài vận dụng và triển khai
theo quy trình phù hợp với chun ngành. Để có kết quả và thơng tin mang tính
đại diện, khách quan, khoa học, chính xác nhóm nghiên cứu sẽ tiến hành chọn
ngẫu nhiên đối với các đối tượng sinh viên một số trường đại học, cao đẳng.
4. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
4.1. Mục đích nghiên cứu
Trên cơ sở làm rõ những vấn đề lý luận về ý thức chính trị của sinh
viên, thực trạng ý thức chính trị của sinh viên, luận án đưa ra những giải pháp
nâng cao ý thức chính trị cho sinh viên trong các trường đại học, cao đẳng ở
nước ta trong giai đoạn hiện nay.
4.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
Để đạt được những mục đích trên luận án tập trung giải quyết những
nhiệm vụ cơ bản sau:
- Tổng quan các cơng trình có liên quan đến đề tài luận án.
- Làm rõ những vấn đề lý luận về ý thức chính trị và ý thức chính trị
của sinh viên.
- Phân tích thực trạng ý thức chính trị của sinh viên trong các trường
đại học, cao đẳng ở nước ta trong giai đoạn hiện nay.
- Làm rõ những vấn đề đặt ra về ý thức chính trị trong sinh viên, đưa ra
những giải pháp cơ bản góp phần nâng cao ý thức chính trị cho sinh viên.
5. Những đóng góp mới về mặt khoa học của luận án
- Trên cơ sở hệ thống hoá, làm rõ khái niệm về ý thức chính trị, ý thức

chính trị sinh viên, tác giả luận án đưa ra những phương thức những biểu hiện
ý thức chính trị của sinh viên, trong đó nhấn mạnh tư tưởng yêu nước, tính


6

tích cực hoạt động chính trị - xã hội, thái độ với truyền thống dân tộc, tư
tưởng lập thân, lập nghiệp, hợp tác, khát vọng được cống hiến cho đất nước
trong sự nghiệp đẩy mạnh cơng nghiệp hóa, hiện đại hóa là đặc trưng nổi bật
về ý thức chính trị của sinh viên Việt Nam hiện nay.
- Trên cơ sở khảo sát và đánh giá một cách khoa học thực trạng ý thức
chính trị của sinh viên trong các trường cao đẳng, đại học. Luận án đã đề xuất
được các giải pháp nhằm nâng cao ý thức chính trị cho sinh viên Việt Nam
trong thời gian tới.
6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án
- Luận án góp phần nâng cao nhận thức việc xây dựng ý thức chính trị
cho sinh viên nói riêng và cho thế hệ trẻ Việt Nam nói chung.
- Cung cấp luận cứ khoa học cho các ngành, các cấp trong việc hoạch
định chính sách xây dựng ý thức chính trị cho sinh viên ở nước ta trong giai
đoạn hiện nay.
- Kết quả của luận án có thể dùng làm tài liệu tham khảo cho việc
nghiên cứu, giảng dạy các chuyên đề liên quan đến giáo dục chính trị, tư
tưởng cho sinh viên ở các trường đại học, cao đẳng.
7. Kết cấu của luận án
Ngoài phần mở đầu và kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, phụ lục,
luận án được kết cấu thành 4 chương và 10 tiết.


7

Chƣơng 1
TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU
CĨ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN
1.1. Tình hình nghiên cứu về ý thức chính trị và cơng tác giáo dục
ý thức chính trị cho sinh viên
Ý thức chính trị của sinh viên từ lâu đã là trung tâm chú ý của Đảng và
Nhà nước cũng như các đồn thể chính trị - xã hội và nhiều nhà khoa học ở
nhiều lĩnh vực khác nhau. Trên cơ sở khảo cứu các cơng trình liên quan đến ý
thức chính trị, ý thức chính trị của sinh viên có thể khái quát thành các vấn đề
cơ bản sau:
1.1.1. Quan niệm về ý thức chính trị
Liên quan đến ý thức chính trị có thể kể đến một loạt các cơng trình:
“Ý thức chính trị của giai cấp công nhân trong một số doanh nghiệp ở Hà
Nội trong giai đoạn hiện nay” của PGS.TS Phan Thanh Khôi, Nxb Chính trị,
năm 2003; “Những yếu tố động lực trong hệ thống chính trị ở Việt Nam”
GS.TS Nguyễn Duy Gia, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội, năm 1994; Dương
Thị Thanh Xn: “Ý thức chính trị của cơng nhân trong các doanh nghiệp có
vốn đầu tư nước ngồi ở nước ta hiện nay”, Luận án Tiến sĩ triết học, Học viện
Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh, Hà Nội, năm 2007; “Tun truyền, giáo dục
ý thức chính trị cho cơng nhân thuộc các doanh nghiệp ngoài quốc doanh” của
Vũ Quang Vinh; “Ý thức chính trị xã hội chủ nghĩa nguồn sức mạnh tinh thần
của nhân dân ta” của GS Đỗ Tư (1992); đề tài: “Phát triển ý thức chính trị
xã hội chủ nghĩa trong xã hội và Quân đội thời kỳ đổi mới” của GS.TS Lê
Văn Quang (2001); đề tài “Bản chất q trình phát triển ý thức chính trị xã
hội chủ nghĩa của sĩ quan cấp phân đội Quân đội nhân dân Việt Nam”,
Luận văn thạc sĩ của Trần Văn Bình, Học viện Chính trị Qn sự, Hà Nội,
1997; đề tài: “Q trình phát triển ý thức chính trị của học viên sĩ quan


8

pháo binh hiện nay”, Luận văn thạc sĩ của Phùng Văn Ngọc, Học viện
Chính trị Quân sự, Hà Nội, 1997.
Trong các cơng trình nêu trên đáng chú ý là cơng trình: “Những yếu tố
động lực trong hệ thống chính trị ở Việt Nam”, GS.TS Nguyễn Duy Gia cho
rằng: “ Ý thức chính trị là một bộ phận của ý thức xã hội, tồn tại trong xã hội
một cách khách quan do nhu cầu phát triển xã hội... xét về mặt nội dung, ý
thức chính trị là một phạm trù chính trị được biểu hiện qua các yếu tố tư duy
chính trị, tư tưởng, quan niệm của từng cá nhân và của giai cấp về những vấn
đề chính trị” [51; tr 43].
Theo tác giả nội dung của ý thức chính trị thuộc thượng tầng kiến trúc
của xã hội, nó có kết cấu phức tạp, bao gồm tư duy chính trị, học thuyết chính
trị, thái độ tình cảm, niềm tin chính trị cá nhân, tầng lớp và giai cấp trong xã
hội. Tác giả cho rằng ý thức chính trị ở dạng phổ quát nhất được phân chia
thành hai mức độ: mức độ tư duy lý luận chính trị và mức độ tâm lý chính trị
[51; tr 46].
“Giáo trình Triết học Mác- Lênin”, do Hội đồng Trung ương chỉ đạo
biên soạn giáo trình Quốc gia các môn Khoa học Mác- Lênin, tư tưởng Hồ
Chí Minh (2004), coi ý thức chính trị là một bộ phận của ý thức xã hội, tuy
không đưa ra khái niệm nhưng cơng trình đã chỉ ra ý thức chính trị là một
hình thái ý thức xã hội, nó xuất hiện trong các xã hội có giai cấp và nhà nước.
Nó phán ánh các quan hệ chính trị, kinh tế, xã hội giữa các giai cấp, các dân
tộc và các quốc gia, cũng như thái độ của các giai cấp đối với quyền lực nhà
nước. Đặc trưng của ý thức chính trị là thể hiện trực tiếp và tập trung lợi ích
của giai cấp [52; tr 587].
Cuốn sách khẳng định ý thức chính trị (đặc biệt là hệ tư tưởng chính
trị) có vai trị quan trọng đối với sự phát triển xã hội thơng qua tổ chức nhà
nước nó tác động trở lại cơ sở kinh tế và “có thể, trong những giới hạn nhất

9

định thay đổi cơ sở kinh tế”. Trong ý thức chính trị của giai cấp cơng nhân thì
hệ tư tưởng chính đó là chủ nghĩa Mác - Lênin, đây là hệ tư tưởng triệt để,
cách mạng và thật sự khoa học. Đối lập với hệ tư tưởng tư sản, hệ tư tưởng
Mác - Lênin dẫn dắt giai cấp công nhân và nhân dân lao động tiến hành cuộc
đấu tranh tự giác xóa bỏ chế độ người bóc lột người, xây dựng xã hội mới tốt
đẹp, công bằng xã hội chủ nghĩa, phù hợp với quy luật lịch sử [52; tr 588].
Tiếp tục khẳng định ý thức chính trị xã hội chủ nghĩa có vai trị quan
trọng trong cơng tác lãnh đạo của đảng cộng sản, trong cuốn:“Đảng lãnh đạo
quân đội Liên Xơ, Cu ba, Cộng hịa Dân chủ Đức, Triều Tiên” mặc dù các tác
giả chưa đưa ra quan quan niệm về ý thức chính trị, nhưng cuốn sách cũng
khẳng định: “Ý thức chính trị xã hội chủ nghĩa, đó chính là chủ nghĩa Mác Lênin, các nghị quyết của Đảng, phải làm cho những người lính xã hội chủ
nghĩa tin tưởng vào nó, từ đó xây dựng ý thức giai cấp, ý thức dân tộc và tinh
thần chiến đấu độc lập” [49; tr 42].
Trong đề tài nghiên cứu:“Các biện pháp quản lý nhằm tăng cường
giáo dục tư tưởng chính trị, đạo đức cho sinh viên Trường Cao đẳng Kinh tế
- Tài chính tỉnh Thái Nguyên”, tác giả Chu Mạnh Cường quan niệm: ý thức
chính trị là sự phản ánh các quan hệ trong xã hội, phản ánh những lợi ích căn
bản và địa vị của các giai cấp và mối quan hệ giữa các giai cấp đó trong quản
lý đất nước [18; tr 9].
Theo tác giả ý thức chính trị gồm: Ý thức về quyền dân tộc, sự toàn
vẹn lãnh thổ, sự giàu mạnh của đất nước; ý thức về thực hiện đường lối,
chính sách của Đảng và Nhà nước, về chiến lược phát triển đất nước; ý thức
về quyền lợi là nghĩa vụ công dân được thể hiện trong cuộc sống học tập, lao
động và hoạt động chính trị - xã hội về sự giàu mạnh của đất nước và hạnh
phúc của nhân dân; ý thức về nghĩa vụ quân sự xây dựng và bảo vệ Tổ quốc
chống mọi âm mưu thủ đoạn xâm phạm đến trật tự, an ninh, chủ quyền của
quốc gia [ 18; tr 9].

10

Ý thức chính trị trong học viên các trường quân sự cũng ln được
quan tâm, vì thế đề tài: “Đặc điểm ý thức chính trị trong thời kỳ quá độ ở Việt
Nam và vận dụng trong xây dựng ý thức chính trị xã hội chủ nghĩa cho học
viên ở Trường Quân sự Quân khu 5 hiện nay”, tác giả Vương Hồng Sơn quan
niệm: ý thức chính trị là hệ thống các quan điểm, tư tưởng, lý luận, tâm lý và
tình cảm của một giai cấp về địa vị vai trò lịch sử, về mục tiêu và nhiệm vụ
chính trị, về đường lối chiến lược và sách lược của giai cấp đó trong một giai
đoạn nhất định của lịch sử [118; tr 9].
Trong đề tài: “Cơng đồn trong việc nâng cao ý thức chính trị của
giai cấp cơng nhân ở nước ta hiện nay”, tác giả Nguyễn Cao Tiến cho rằng:
ý thức chính trị chính là sự hiểu biết, sự quan tâm đến những vấn đề chính
trị. Cụ thể hơn, ý thức chính trị là sự phản ánh các quan hệ kinh tế - xã hội,
phản ánh những lợi ích cơ bản và địa vị của các giai cấp và mối quan hệ
giữa các giai cấp đó trong việc giành hoặc duy trì quyền điều hành nhà
nước. Theo tác giả ý thức chính trị rất phong phú nhưng cái cốt lõi của nó là
những hiểu biết, những nhận thức của một giai cấp về địa vị lịch sử, về
đường lối, chiến lược, sách lược, những nhiệm vụ của giai cấp mình trong
sự phát triển của lịch sử [103; tr 8].
Trong đề tài: “Nâng cao ý thức chính trị cho đội ngũ công nhân tỉnh
Yên Bái trong thời kỳ đổi mới hiện nay”, tác giả Nguyễn Anh Tuấn đã đưa ra
quan niệm: “Ý thức chính trị là một hình thái ý thức xã hội, phản ánh mọi
mặt của đời sống xã hội, vì nó phản ánh mọi mặt của đời sống chính trị, đời
sống xã hội nên phải có cách nhìn nhận đánh giá về mức độ dân chủ, về cơ
chế hoạt động của nhà nước, ý thức chính trị cũng là sự nhìn nhận, thái độ,
đánh giá cơ cấu cơ chế hoạt động của nhà nước, hoạt động của các giai cấp(
nhà nước bao giờ cũng là của một giai cấp nhất định, chịu sự chi phối của
một đảng phái nào đó)” [104; tr 7].

11

Trong các cơng trình về ý thức chính trị, thì cơng trình “ Ý thức chính
trị và sự biểu hiện của nó trong thực tiễn ý thức chính trị của giai cấp công
nhân nước ta hiện nay” của PGS.TS Phan Thanh Khơi là cơng trình cơng
phu hơn cả, tác giả đã trình bày rất chặt chẽ về ý thức và chính trị, từ đó đưa
ra khái niệm về ý thức chính trị. Theo tác giả: “Ý thức chính trị là thái độ
đối với các thể chế chính trị lớn (nhà nước, đảng phái...) là nhận thức về
những nội dung chính trị quan trọng (chế độ chính trị, đường lối, chính
sách...phát triển quốc gia); là sự hiểu biết về mình với tính cách là một giai
cấp trong mối quan hệ với các giai cấp, tầng lớp cơ bản ( kẻ thù, bạn đồng
minh...), dân tộc... nảy sinh trong quá trình xây dựng một chế độ chính trị xã hội của một đất nước” [69; tr 14].
Cùng chung quan điểm với PGS.TS Phan Thanh Khơi, trong đề tài:
“Xây dựng ý thức chính trị cho học sinh phổ thông trung học ở tỉnh Hồ Bình
hiện nay”, tác giả Nguyễn Thị Thìn cũng cho rằng: ý thức chính trị là nhận
thức thái độ của một giai cấp, tầng lớp đối với các vấn đề chính trị lớn của đất
nước, là biểu hiện quan điểm đối với những chính sách, đường lối của Đảng và
Nhà nước. Theo tác giả ý thức chính trị được tạo thành trong sự thống nhất bởi
những thành tố cơ bản, một là tri thức chính trị, hai là tình cảm và niềm tin
chính trị, ba là lý tưởng chính trị (lý lưởng xã hội) [114; tr 17-22].
Nói tóm lại, các quan niệm của các tác giả đều cho rằng ý thức chính
trị là một bộ phận của ý thức xã hội, nó xuất hiện cùng với giai cấp và nhà
nước, nó là sự tham gia vào các cơng việc của nhà nước, cũng như bất kỳ các
hình thái ý thức khác, thuộc phạm trù ý thức xã hội, ý thức chính trị khơng
hồn tồn phản ánh thụ động đời sống chính trị mà trong q trình phát triển
của mình, bằng cách này hay cách khác nó tác động trở lại đối với đời sống
chính trị, kinh tế, xã hội vv... Ý thức chính trị chia thành hai cấp độ, ý thức

12

chính trị lý luận và ý thức chính trị mang tính thực tiễn, đây là một trong
những nội dung quan trọng để nghiên cứu và làm sảng tỏ trong luận án.
1.1.2. Quan niệm về ý thức chính trị của sinh viên
Trong cuốn sách: “V.I.Lênin, các học sinh và cuộc cách mạng”, tác giả
Ninel Olessitch và Victor Privalov cho rằng ý thức chính trị của sinh viên
Nga khơng ai có thể phủ nhận, họ là lớp người có khả năng cách mạng lớn
lao, họ hăng hái tham gia vào các sự kiện cách mạng dân chủ tư sản ở Nga
lần thứ nhất (1905-1907). Để chứng minh nhận định đó, V.I.Lênin và Đảng
Cộng sản Bơnsêvích Nga đã tìm cách đưa lực lượng sinh viên cách mạng vào
hàng ngũ đồng minh với giai cấp công nhân trong các cuộc cách mạng và đã
chứng minh được tính đúng đắn của nó. Bởi sinh viên Nga có nghị lực khát
khao vươn tới những giá trị mới, họ có ý thức chính trị tốt nếu như định
hướng ngay từ đầu cho họ, họ sẽ là lực lượng đồng minh đáng tin cậy của
giai cấp công nhân trong cuộc đấu tranh chống chế độ cũ [82].
Vào những năm 80 của thế kỷ XX vấn đề thanh niên sinh viên trở
thành mối quan tâm hàng đầu của Viện nghiên cứu thế giới của Nhật Bản.
Trong cơng trình: “Nghiên cứu về sự phát triển ý thức của thanh niên đo
lường những chỉ báo về đời sống cá nhân, lao động, thái độ đối với những
vấn đề chính trị- xã hội; thu thập những chỉ báo về đời sống và lợi ích cá
nhân”, Viện nghiên cứu thế giới của Nhật bản đã chỉ đạo phòng nghiên cứu
thanh niên tiến hành khảo sát lấy mẫu 11 nước theo lứa tuổi từ 18-24: Bao
gồm Nhật Bản, Mỹ, Anh, Cộng hòa Dân chủ Đức, Pháp, Thụy Sĩ, Thụy Điển,
Nam Tư, Philippin, Hàn Quốc, Brazin, qua nghiên cứu người ta thấy rằng,
thanh niên hiện nay đóng vai trị có ý nghĩa trong việc ủng hộ, hướng dẫn các
phong trào xã hội vốn đã có cơ sở rộng rãi ở khắp các nước. Đó là một lực
lượng tiềm tàng để động viên tuổi trẻ và rất quan trọng đối với việc giải quyết
tình trạnh bất ổn trong tương lai [124; tr 15].

13

Dưới góc nhìn là một sỹ quan qn đội trong đề tài: “Đặc điểm ý thức
chính trị trong thời kỳ quá độ ở Việt Nam và vận dụng trong xây dựng ý thức
chính trị xã hội chủ nghĩa cho học viên ở Trường Quân sự Quân khu 5 hiện
nay”, tác giả Vương Hồng Sơn viết: “ Ý thức chính trị của học viên Trường
Quân sự Quân khu 5 là hệ thống những tri thức, nhận thức về chính trị, sự
giác ngộ lý luận chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm,
đường lối của Đảng Cộng sản Việt Nam, nhiệm vụ chính trị quân đội, của
quân khu và của nhà trường trong quá trình giáo dục rèn luyện để trở thành
người cán bộ, người chỉ huy cấp trung đội, tiểu đội, bảo đảm cho người học
viên thực sự là một chủ thể chính trị độc lập, có khả năng nhận thức đúng đắn
bản chất, mặt chính trị của các sự kiện, trong đời sống và trong hoạt động
thực tiễn, quân sự của học viên. Sự hiểu biết nắm bắt bản chất cách mạng,
khoa học chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, sự giác ngộ lý tưởng và nhiệm vụ của quân đội, nhà trường, nhiệm vụ học tập của người học
viên, để đáp ứng yêu cầu xây dựng Quân đội ta nói chung và các đơn vị trong
Qn khu nói riêng, trong tình hình hiện nay” [118; tr 20].
Tác giả nhận định ý thức chính trị xã hội chủ nghĩa của học viên trường
Quân sự Quân khu 5 là một quá trình tổ chức các hoạt động huấn luyện giáo
dục nhằm biến nhu cầu khách quan của nhiệm vụ đào tạo cán bộ trung đội và
hạ sĩ quan chỉ huy thành nhu cầu ý thức chính trị, ý chí và hành động tích cực
trong học tập, rèn luyện của người học viên nhằm thực hiện tốt mục tiêu, yêu
cầu đào tạo của nhà trường. Đó cũng chính là q trình chuyển hố từ đào tạo
thành quá trình tự đào tạo, nâng cao trình độ ý thức chính trị của học viên.
Người học viên vừa là khách thể của quá trình đào tạo, vừa là chủ thể tích
cực, chủ động trong q trình đào tạo, biến quá trình đào tạo của nhà trường
thành quá trình tự đào tạo của bản thân. Đây là sự kết hợp hữu cơ, chuyển
hoá giữa điều kiện khách quan và nhân tố chủ quan, giữa điều kiện bên ngoài

14

và yếu tố bên trong của mỗi người học viên.Trong quá trình đào tạo, mục
tiêu, yêu cầu đạt được về các phẩm chất nhân cách nói chung, ý thức chính
trị nói riêng, nội dung, phương pháp hoạt động của các lực lượng sư phạm
trong nhà trường và các điều kiện khác là nhân tố khách quan giữ vai trò
chủ đạo trong q trình hình thành phát triển ý thức chính trị xã hội chủ
nghĩa của người học viên.
Trong đề tài: “Phát triển ý thức chính trị của sinh viên trường Đại học
Hàng hải Việt Nam”, tác giả Bùi Quốc Hưng, đã quan niệm: thứ nhất, ý thức
chính trị của sinh viên được thể hiện ở hệ thống tri thức về chủ nghĩa MácLênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước
ta; thứ hai, ý thức chính trị của sinh viên được thể hiện ở trình độ giác ngộ
giai cấp, giác ngộ dân tộc, có niềm tin vào chế độ xã hội chủ nghĩa, vào con
đường cách mạng mà Đảng và nhân dân ta đang xây dựng; thứ ba, ý thức
chính trị của sinh viên được thể hiện ở động cơ, thái độ học tập đúng đắn, có
ý thức và xu hướng nghề nghiệp rõ ràng, ham học cầu tiến bộ, khơng dung
hịa với những thói hư tật xấu [66; tr 13-14].
Từ những phân tích trên tác giả đưa ra nhận định: “Ý thức chính trị của
sinh viên Trường Đại học Hàng Hải Việt Nam là tồn bộ những tri thức, ý
chí, tình cảm của sinh viên về quyền lợi, địa vị của giai cấp công nhân, và
nhiệm vụ xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa; phản ánh
sự giác ngộ lý luận chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm
đường lối của Đảng và Nhà nước ta; về nhiệm vụ của trường và của mỗi sinh
viên trong quá trình học tập rèn luyện của họ tại Trường Đại học Hàng hải
Việt Nam” [66; tr 15].
Các cơng trình trên đã cung cấp một cách cụ thể về ý thức chính trị của
sinh viên, tuy nhiên vì đối tượng và phạm vi nghiên cứu khác nhau cho nên
nó khơng tránh khỏi cái nhìn đặc thù, nhưng những quan niệm của các tác giả

15

đã cung cấp cho luận án sự phong phú về quan niệm ý thức chính trị của sinh
viên. Đây là một điểm đáng lưu ý cho tác giả luận án nghiên cứu và làm sáng
tỏ ý thức chính trị của sinh viên Việt Nam.
1.1.3. Bàn về thực trạng và giải pháp nâng cao ý thức chính trị cho
sinh viên
Trong bài viết: “Cần phải làm gì để xây dựng ý thức chính trị cho sinh
viên Đại học Đà Nẵng hiện nay”, tác giả Lê Hữu Ái, Lâm Bá Hoà trường Đại
học Kinh tế, Đại học Đà Nẵng đánh giá ý thức chính trị của sinh viên Đại học
Đà Nẵng đã và đang có một thái độ rất lạc quan về tương lai của đất nước, sống
có lý tưởng, có ý thức phấn đấu vì độc lập dân tộc và mục tiêu “dân giàu, nước
mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh”. Không chỉ vậy, hầu hết sinh viên
vẫn luôn giữ được phong cách, truyền thống dân tộc và có lối sống lành mạnh,
chủ động trong việc hồ nhập với mơi trường văn hố quốc tế.
Bên cạnh những mặt tích cực nêu trên, các tác giả cũng nêu lên thực tế
vẫn cịn một bộ phận sinh viên, nói chung, sinh viên Đại học Đà Nẵng nói
riêng nhận thức về chính trị cịn kém, ít quan tâm đến tình hình của đất nước,
bàng quan với thời cuộc, không chịu phấn đấu rèn luyện, lập trường tư tưởng
không vững vàng, mờ nhạt về lý tưởng, lối sống buông thả, thực dụng, chạy
theo đồng tiền v.v… Một bộ phận thanh niên, sinh viên hiện nay vẫn rất dễ bị
lôi kéo vào con đường cờ bạc, rượu chè và các tệ nạn xã hội.
Các tác giả nhấn mạnh một trong những biểu hiện rõ nét nhất ở một bộ
phận sinh viên hiện nay là lối sống cá nhân thực dụng, xa rời đạo đức truyền
thống tốt đẹp của dân tộc. Sự suy giảm đạo đức, lệch lạc về lối sống ngày
càng có chiều hướng phát triển. Tình trạng vật chất hố các hành vi ứng xử,
coi nhẹ giá trị đạo đức truyền thống theo kiểu “văn minh vật chất”, “văn
minh tiêu dùng” ngày càng phổ biến. Khơng ít thanh niên, sinh viên có xu

hướng sùng ngoại, sùng bái đồng tiền, đua đòi ăn chơi, sống gấp, sống hưởng


16

thụ vượt quá khả năng của gia đình và thu nhập của cá nhân. Thậm chí có
khơng ít các bạn trẻ do chạy theo nhu cầu hưởng thụ quá mức đã đẩy họ đến
con đường phạm tội và huỷ hoại cả tuổi thanh xn của mình [53; tr 139].
Ngồi đánh giá thực trạng ý thức chính trị của sinh viên, các tác giả đã
đưa ra một số biện pháp giáo dục ý thức chính trị cho sinh viên Đại học Đà
Nẵng hiện nay như: đẩy mạnh công tác giáo dục chính trị, tư tưởng; giáo dục
ý thức chính trị cho thanh niên, sinh viên địi hỏi phải tồn diện; giáo dục ý
thức chính trị cho học sinh sinh viên thơng qua việc xây dựng đời sống văn
hóa tinh thần phong phú, lành mạnh, bằng tấm gương người tốt, việc tốt; giáo
dục lòng tự hào dân tộc trong lĩnh vực văn hóa, có nếp sống văn hóa, tác
phong văn minh, hiện đại chủ động hội nhập quốc tế về văn hóa là điều kiện
quan trọng hình thành nên ý thức chính trị cách mạng phù hợp với xu thế lịch
sử [53; tr 140-142 ].
Trong đề tài:“Các biện pháp quản lý nhằm tăng cường giáo dục tư
tưởng chính trị, đạo đức cho sinh viên Trường Cao đẳng Kinh tế - Tài chính
Tỉnh Thái Nguyên”, tác giả Chu Mạnh Cường nhận định: bên cạnh những mặt
tốt của đại đa số sinh viên thì vẫn còn một bộ phận sinh viên mơ hồ về lý
tưởng cách mạng, ngại tham gia các hoạt động xã hội, đồn thể, thờ ơ với
chính trị, với hoạt động chung của tập thể, của đất nước, ý thức phấn đấu chưa
cao; một bộ phận cịn lười học, có một số vi phạm pháp luật, vi phạm nội
quy, quy chế, thiếu trung thực trong học tập, gian lận trong thi cử, một
bộ phận nhỏ sinh viên chỉ đòi hưởng thụ, không nghĩ đến nghĩa vụ và
trách nhiệm cống hiến, ý thức chuẩn bị cho ngày mai lập nghiệp chưa cao;
một số ít sinh viên cịn biểu hiện lối sống thực dụng, đua địi, bng thả ăn
chơi sa đọa, sống tha hóa q với điều kiện cho phép, một số ít mắc vào

các tệ nạn xã hội [18; tr 4].
Bên cạnh thực trạng, tác giả cũng đã đưa ra các biện pháp quản lý,
nhằm tăng cường giáo dục tư tưởng chính trị, đạo đức cho sinh viên Trường


17

Cao đẳng Kinh tế - Tài chính tỉnh Thái Nguyên bằng các kiến nghị đối với
nhà trường và Bộ Giáo dục và Đào tạo. Theo tác giả, chỉ có hai nhân tố này sẽ
quyết định nâng cao được tư tưởng chính trị cho sinh viên ở trường Cao đẳng
Kinh tế Tài chính Thái Nguyên giai đoạn hiện nay.
Trần Thị Ngọc Yến trong đề tài: “Vấn đề giáo dục ý thức chính trị xã
hội chủ nghĩa cho sinh viên ở tỉnh Hải Dương hiện nay” đã mạnh dạn chỉ ra,
thực trạng ý thức chính trị cho sinh viên ở thành phố này đang có vấn đề,
bằng chứng là cơng tác giảng dạy, giáo dục ý thức chính trị xã hội chủ nghĩa,
bao gồm nội dung chương trình, giáo trình, đội ngũ cán bộ, giáo viên giảng
dạy các môn học này đều được đào tạo bài bản, song còn trẻ và thiếu kinh
nghiệm thực tiễn. Về thực trạng học tập và rèn luyện ý thức chính trị xã hội
chủ nghĩa của sinh viên tỉnh Hải Dương cần phải được xem xét thấu đáo vì
thái độ học tập, phương pháp học tập các mơn khoa học Mác - Lênin khơng
đồng nhất, vì thế mà kết quả mang lại khơng được cao. Ngồi ra theo tác giả
ý thức chính trị của sinh viên ở tỉnh Hải Dương chưa tốt là do hoạt động của
Đoàn Thanh niên, Hội Sinh viên các trường còn bị xem nhẹ và chưa được
quan tâm một cách thỏa đáng [127; 48-58].
Đề giải quyết thực trạng trên tác giả đã đưa ra một số giải pháp chủ yếu
nâng cao hiệu quả giáo dục ý thức chính trị xã hội chủ nghĩa cho sinh viên ở tỉnh
Hải Dương. Đó là, nâng cao nhận thức về vị trí, vai trị của ý thức chính trị xã
hội chủ nghĩa cho sinh viên; nâng cao trình độ lý luận ý thức xã hội chủ nghĩa
cho sinh viên; phát huy tính tự giác, tính chủ động, tự giáo dục trong học tập,
rèn luyện ý thức chính trị xã hội chủ nghĩa của sinh viên [127; tr 75-99].

Trong đề tài: “Phát triển ý thức chính trị của sinh viên trường Đại học
Hàng hải Việt Nam”, tác giả Bùi Quốc Hưng nhận định về ưu điểm: Đa số
sinh viên có ý thức chính trị vững vàng, có nhận thức ngày càng sâu sắc chủ
nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh. Phần đơng sinh viên hiện nay


18

kiên định mục tiêu độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội, có trình độ giác ngộ
giai cấp, giác ngộ dân tộc, có niềm tin tuyệt đối vào đường lối, chính sách
của Đảng và Nhà nước ta trong sự nghiệp đổi mới và phát triển đất nước.
Sinh viên trường Đại học Hàng Hải Việt Nam hiện nay, đa số có động cơ
phấn đấu, thái độ học tập đúng đắn, có ý thức trách nhiệm đối với nhiệm vụ
học tập, rèn luyện và xu hướng nghề nghiệp rõ ràng, ham học cầu tiến bộ,
phấn đấu để trở thành cán bộ khoa học - kỹ thuật vừa “hồng” vừa “chuyên”
[66; tr 36-40].
Tác giả đánh giá, bên cạnh những ưu điểm về ý thức chính trị của sinh
viên, vẫn cịn những mặt hạn chế nhất định như: còn một số sinh viên chưa
nhận thức được sâu sắc chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, cịn
hồi nghi tính đúng đắn của học thuyết này. Một số ít sinh viên xa rời lý
tưởng và niềm tin cách mạng, ít chú ý đến tình hình chính trị đất nước, đến
vận mệnh dân tộc và tương lai của chủ nghĩa xã hội trên đất nước ta, có biểu
hiện lệch lạc, hồi nghi sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam, cũng như
con đường đi lên chủ nghĩa xã hội của chúng ta, ít hoặc không nghiên cứu
các nghị quyết đại hội Đảng và các nghị quyết Ban Chấp hành Trung ương
Đảng. Còn một bộ phận sinh viên chưa xác định được vai trị, trách nhiệm
của mình trong sự nghiệp đổi mới. Họ thụ động, ỷ lại, trông chờ vào thế hệ
cha anh, chưa hăng hái chủ động tham gia vào công cuộc đổi mới đất nước,
thiếu ý thức tự lực tự cường, sống thực dụng coi thường các giá trị xã hội
nhân văn, kỷ cương, đạo đức, mắc vào các tệ nạn xã hội, ngại tham gia các

sinh hoạt đoàn thể xã hội, họ chỉ quan tâm đến vấn đề kinh tế, lợi ích trước
mắt họ [66; tr 36-42].
Để giải quyết thực trạng trên tác giả đã đưa ra một số giải pháp phát
triển ý thức chính trị của sinh viên trường Đại học Hàng hải, đó là nâng cao
chất lượng giáo dục chính trị tư tưởng, đạo đức cách mạng cho sinh viên;


19

nâng cao chất lượng giáo dục, chất lượng đào tạo chuyên môn kỹ thuật cũng
như rèn luyện trong thực tiễn cho sinh viên; xây dựng mơi trường chính trị
lành mạnh trong sạch, tạo điều kiện thuận lợi cho việc nâng cao ý thức chính
trị của sinh viên [66; tr 59-83].
Bàn về thực trạng ý thức chính trị của sinh viên trong quân đội, trong
đề tài: “Đặc điểm ý thức chính trị trong thời kỳ quá độ ở Việt Nam và vận
dụng trong xây dựng ý thức chính trị xã hội chủ nghĩa cho học viên ở Trường
Quân sự Quân khu 5 hiện nay”, tác giả Vương Hồng Sơn cho rằng, phần lớn
học viên đào tạo ở Trường Quân sự Quân khu 5 có những hiểu biết cơ bản
về chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm, đường lối của
Đảng. Có niềm tin tuyệt đối vào sự lãnh đạo của Đảng và thắng lợi của sự
nghiệp cách mạng theo con đường mà Đảng, Bác Hồ và nhân dân ta đã lựa
chọn. Đại bộ phận học viên trong trường có động cơ phấn đấu, học tập rèn
luyện đúng đắn, có ý chí quyết tâm hồn thành tốt mọi nhiệm vụ được giao
[118; tr 33-36].
Nhưng bên cạnh những mặt tích cực tác giả cũng chỉ ra một số những
hạn chế của sinh viên trong trường, đó là sự hiểu biết của một bộ phận học
viên đào tạo ở trường về lý luận chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí
Minh, quan điểm, đường lối của Đảng chưa sâu sắc, chưa vững vàng trong
quá trình giáo dục - đào tạo, mặc dù được giáo dục về động cơ, thái độ,
trách nhiệm, nhưng vẫn cịn khơng ít học viên có nhận thức không đúng đắn

về động cơ phấn đấu học tập và rèn luyện. Cá biệt vẫn còn học viên cho
rằng động cơ học tập, rèn luyện là vì khơng muốn làm ảnh hưởng đến gia
đình. Khi tốt nghiệp ra ra trường cịn nhiều học viên có biểu hiện suy tính
thiệt hơn; ngại khó khăn gian khổ; chưa thực sự đặt lợi ích chung lên trên
lợi ích cá nhân [118; tr 36-39].
Tác giả đưa ra một số giải pháp cơ bản xây dựng ý thức chính trị xã
hội chủ nghĩa cho học viên ở Trường Quân sự Quân khu 5 trong những năm


20

tới, đó là: nâng cao chất lượng giáo dục chính trị tư tưởng cho học viên ở
Trường Quân sự Quân khu 5; thường xun chăm lo xây dựng mơi trường
chính trị xã hội lành mạnh ở nhà trường quân sự; đổi mới nâng cao chất
lượng đào tạo và tự đào tạo của học viên tại Trường Quân sự Quân khu 5
[118; tr 42-53].
Trong bài viết: “Giáo dục ý thức chính trị cho sinh viên trong bối cảnh
hội nhập quốc tế”, Tiến sĩ Nguyễn Lương Bằng cho rằng: ý thức chính trị của
sinh viên Việt Nam hiện nay bị ảnh hưởng sâu sắc bởi tình hình quốc tế,
trong đó tác giả nhấn mạnh đến những tác động tiêu cực của những tư tưởng
ngoại lai, chủ nghĩa dân tộc cực đoan, đề cao lợi ích vật chất, các yếu tố này
sẽ ảnh hưởng sâu sắc đến ý thức chính trị của sinh viên. Vì thế, theo tác giả
cần phải có một hệ thống giải pháp đồng bộ thì mới nâng cao được ý thức
chính trị cho sinh viên: một là, phải giáo dục ý thức chính trị cho sinh viên
qua các mơn lý luận chính trị; hai là, coi trọng xây dựng đội ngũ cán bộ giảng
dạy mạnh về chuyên môn và tâm huyết với nghề giảng dạy các mơn lý luận
chính trị; ba là, đổi mới phương pháp giảng dạy, nâng cao vai trò tự chủ của
sinh viên [16; tr 51-54].
Tiếp cận dưới góc độ tư tưởng chính trị của sinh viên, tác giả Nguyễn
Đình Đức trong luận án Tiến sĩ triết học: “Những yếu tố khách quan và chủ

quan tác động đến tư tưởng chính trị của sinh viên - Thực trạng và giải
pháp”, đã chỉ ra thực trạng tư tưởng chính trị của sinh viên, giai đoạn trước
năm 1975 và giai đoạn từ khi đổi mới đến nay với những biểu hiện về chính
trị có tốt có xấu, nhưng sự lựa chọn con đường phát triển đất nước theo định
hướng xã hội chủ nghĩa vẫn là lựạ chọn hàng đầu. Tác giả đã đưa ra một loạt
các giải pháp: một là, tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với cơng tác giáo
dục chính trị tư tưởng cho sinh viên; hai là, nâng cao nhận thức công tác giáo
dục chính trị tư tưởng cho sinh viên; ba là, nâng cao chất lượng giáo dục


21

chính trị tư tưởng cho sinh viên; bốn là, xây dựng đội ngũ giáo viên MácLênin; năm là, xây dựng chính sách đào tạo và sử dụng phù hợp với tình hình
mới, vv… [28; tr 125-138], tất cả các giải pháp mà luận án hướng tới là tìm
hướng tháo gỡ và khắc phục những yếu tố tiêu cực đang tác động đến tư
tưởng chính trị của sinh viên.
Với luận án Tiến sĩ khoa học chính trị: “Hiệu quả cơng tác giáo dục
chính trị - tư tưởng trong học viên các học viện quân sự ở nước ta hiện nay”,
tác giả Lương Ngọc Vĩnh, đã đi sâu đánh giá thực trạng ý thức chính trị của
học viên qua các chỉ số giáo dục như: kết quả cơng tác giáo dục chính trị - tư
tưởng trong học viên; thực trạng huy động các nguồn lực cơng tác giáo dục
chính trị -tư tưởng trong học viên; sự tương quan giữa kết quả với mục đích
và sử dụng nguồn lực cơng tác giáo dục chính trị - tư tưởng trong học viên
các học viện quân sự hiện nay [126; tr 86-104]. Từ thực trạng tác giả đã đề
xuất một số giải pháp nâng cao hiệu quả cơng tác giáo dục chính trị - tư
tưởng nhằm nâng cao ý thức chính trị cho học viên các học viện quân sự ở
nước ta hiện nay, bao gồm: một là, phát huy trách nhiệm và tính tiền phong,
mẫu mực của các chủ thể tiến hành công tác giáo dục chính trị - tư tưởng
trong học viên; hai là, giáo dục định hướng và từng bước thỏa mãn, nhu cầu
lợi ích chính trị xã hội của học viên; ba là, đổi mới mạnh mẽ nội dung, hình

thức, phương pháp, huy động mọi nguồn lực để nâng cao hiệu quả cơng tác
giáo dục chính trị- tư tưởng; bốn là, xây dựng mơi trường giáo dục lành mạnh
góp phần nâng cao hiệu quả cơng tác giáo dục chính trị - tư tưởng trong học
viên [126; tr 143-195].
Cùng với việc nâng cao ý thức chính trị cho sinh viên tác giả Trần
Hùng tập trung vào việc nâng cao chất lượng giáo dục lý luận chính trị cho
sinh viên với đề tài luận án Tiến sĩ triết học: “Hiệu quả giáo dục lý luận
chính trị cho sinh viên các trường đại học tại thành phố Hồ Chí Minh- Thực


22

trạng và giải pháp”. Trên cơ sở phân tích thực trạng giáo dục lý luận chính trị
là u cầu khơng thể tách rời với giáo dục chuyên ngành cho sinh viên, là yếu
tố quan trọng cung cấp cho sinh viên một thế giới quan khoa học và đúng đắn
góp phần nâng cao ý thức chính trị cho sinh viên, đề tài cịn trình bày có hệ
thống cơ sở khoa học về hiệu quả giáo dục lý luận chính trị cho sinh viên và
các tiêu chí đánh giá hiệu quả đó, đưa ra phương hướng chỉ đạo và giải pháp
chủ yếu nhằm nâng cao hiệu quả của hoạt động đó ở các trường đại học ở
thành phố Hồ Chí Minh trong giai đoạn hiện nay [55].
Tác giả Trần Doãn Tiến trong luận án Tiến sĩ triết học: “Phê phán các
quan điểm sai trái về tư tưởng chính trị trên mạng internet góp phần bảo vệ
chế độ xã hội chủ nghĩa ở nước ta hiện nay”, với một góc nhìn hiện đại, tiếp
cận nghiên cứu tư tưởng chính trị trên bình diện của báo điện tử, đề tài đã đi
sâu phân tích thực trạng biểu hiện, tác hại của những quan điểm sai trái về ý
thức chính trị trên mạng internet trong giới trẻ hiện nay. Phê phán, bác bỏ,
góp phần thống nhất nhận thức và hành động đúng đắn của cán bộ, đảng viên
và thanh niên- sinh viên; nhằm bảo vệ chế độ XHCN, thực hiện thắng lợi
mục tiêu dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh.
Qua phân tích thực trạng và giải pháp của các tác giả về ý thức chính

trị của sinh viên, cho chúng ta cách nhìn nhận đúng hơn về nhận thức chính
trị của sinh viên ở một số trường đại học và cao đẳng ở nước ta trong giai
đoạn hiện nay, các giải pháp mà các tác giả hướng tới đã phần nào đáp ứng
được nhu cầu giáo dục chính trị, tư tưởng cho sinh viên.
1.2. Khái quát kết quả và những vấn đề cần tiếp tục nghiên cứu
1.2.1. Khái quát kết quả nghiên cứu
Ý thức chính trị chị của sinh viên là một vấn đề phức tạp, được nhiều
nhà khoa học, cũng như sự quan tâm của Đảng, Nhà nước và các ban, ngành,


23

đồn thể xã hội, qua khảo cứu tình hình nghiên cứu các cơng trình đã trình
bày ở trên có thể khái quát như sau:
- Các tác giả đã trên cơ sở kế thừa những quan niệm mácxít về ý thức
chính trị, từ đó đưa ra những quan niệm, khái niệm về ý thức chính trị. Mỗi tác
giả có cách diễn đạt khác nhau, nhưng đa số đều có chung nhận định, ý thức
chính trị là một bộ phận của ý thức xã hội, nó phản ánh lợi ích giai cấp, đơi khi
nó chính là các quan điểm nhận thức của các tầng lớp giai cấp trong xã hội về ý
thức hệ tư tưởng, quan điểm đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà
nước, các tổ chức chính trị - xã hội, đơi khi ý thức chính trị cịn là những vấn
đề mang tính thực tiễn của thời đại và quốc gia.
Mỗi cơng trình nghiên cứu về ý thức chính trị, ý thức chính trị của sinh
viên là sự chứng minh cho sự phong phú, tương đối đa dạng của các tác giả, đó
là những đóng góp đáng ghi nhận, ở các khía cạnh khác nhau. Những cơng
trình nghiên cứu đó đã cung cấp những kiến thức gợi mở cần thiết, quan trọng
cho tác giả luận án đi sâu nghiên cứu làm rõ khái niệm ý thức chính trị và ý
thức chính của sinh viên Việt Nam. Nhìn chung các cơng trình đã cung cấp
những tư liệu q, những cơ sở quan trọng để tác giả luận án tham khảo, kế
thừa trong q trình hồn thành mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu của luận án.

- Khi đánh giá về thực trạng, các tác giả đều khẳng định ý thức chính
trị của sinh viên được hình thành trong q trình học tập và rèn luyện, là ý
thức của một tầng lớp có trình độ cao, mang màu sắc thực tiễn đậm nét, nó
đều là những nhận thức về chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh,
đường lối của Đảng, chính sách pháp luật của Nhà nước, việc học tập, lối
sống văn hóa và nét ứng xử trong sinh viên, hoạt động đồn thể chính trị - xã
hội, tư tưởng lập thân, lập nghiệp vv…Từ nhận thức đó các tác giả đánh giá
cao vai trò của sinh viên đội hậu bị của Đảng, nguồn nhân lực cơ bản để xây
dựng và phát triển đất nước.


24

- Để sinh viên ngày càng hồn thiện mình, nâng cao ý thức chính trị
của sinh viên, các tác giả đã đưa ra một số các giải pháp, kinh nghiệm trao
đổi nhằm nâng cao lý tưởng cách mạng, ý thức chính trị cho sinh viên Việt
Nam trong giai đoạn hiện nay. Tuy nhiên những đặc trưng và phương thức
biểu hiện ý thức chính trị của sinh viên trong thời kỳ đẩy mạnh cơng nghiệp
hố, hiện đại hố, các tác giả vẫn còn bỏ ngỏ. Đặc biệt, khi chúng ta phát triển
kinh tế thị trường, hội nhập quốc tế thì việc nâng cao ý thức chính trị cho sinh
viên càng cần tiếp tục triển khai nghiên cứu.
Nói tóm lại, với đặc điểm riêng, mỗi cơng trình khoa học đề cập đến
từng vấn đề như ý thức chính trị, ý thức chính trị của sinh viên. Đứng trước
thực tiễn đang diễn ra sôi động của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội
chủ nghĩa, sự tấn công chống phá của các thế lực thù địch, vv...ý thức chính
trị của sinh viên Việt Nam hiện nay đang có sự biến động mạnh mẽ, ảnh
hưởng không nhỏ đến nguồn nhân lực phát triển kinh tế - xã hội của đất
nước. Việc nghiên cứu ý thức chính trị của sinh viên - thực trạng và những
vấn đề đặt ra là cần thiết. Trên cơ sở đó có được những định hướng và giải
pháp đúng đắn, tích cực cho ý thức chính trị của sinh viên Việt Nam khơng

chệch hướng XHCN, góp phần quan trọng vào sự nghiệp phát triển kinh tế,
ổn định chính trị- xã hội nước nhà là mục tiêu mà đề tài luận án hướng tới.
1.2.2. Những vấn đề cần tiếp tục nghiên cứu
Do tiếp cận ở các góc độ khác nhau, nên kết quả nghiên cứu của các cơng
trình, tài liệu nói trên cịn một số vấn đề chưa rõ và chưa đồng nhất, cụ thể:
Thứ nhất: Về mặt lý luận
Từ trước đến nay chưa có một cơng trình nào nghiên cứu cơ bản và có
hệ thống về ý thức chính trị của sinh viên Việt Nam, một số cơng trình nghiên
cứu phục vụ cho nhu cầu giáo dục ý thức chính trị ở địa phương và một số


25

trường đại học và cao đẳng, tuy nhiên nó chỉ mang tính đặc thù khơng phải là
đại diện cho ý thức chính trị của sinh viên Việt Nam.
Thứ hai: Về mặt thực tiễn
Hầu hết các cơng trình khi chỉ ra thực trạng ý thức chính trị của sinh
viên, chưa dựa trên cơ sở điều tra khảo sát thực tiễn, chưa đưa ra được những
chỉ số cụ thể nào, vì vậy khó tránh khỏi tư tưởng chủ quan, hơn nữa những
biểu hiện ý thức chính trị về mặt lý luận hay là mang tính thực tiễn các tác giả
cũng chưa chỉ ra được. Bên cạnh đó các tác giả cũng chưa có một tiêu chí,
phương diện cụ thể nào về ý thức chính trị của sinh viên, đây là cái mà luận
án sẽ phải làm sáng tỏ.
Trên cơ sở kế thừa các kết quả đã nghiên cứu, với mục đích đã xác
định, luận án tiếp tục nghiên cứu và làm rõ các vấn đề sau:
Thứ nhất: Luận án sẽ xuất phát từ phạm trù chính trị, đây là vấn đề
trọng tâm giải quyết mối quan hệ giữa các giai cấp, dân tộc, các tầng lớp xã
hội trong giành giữ và thực thi quyền lực nhà nước. Luận án xem xét mối
quan hệ giữa chính trị và kinh tế, ý thức chính trị và văn hố chính trị, từ đó
làm rõ bản chất, nội dung và những phương thức thể hiện về mặt ý thức chính

trị của sinh viên, cũng như sự cần thiết phải nâng cao ý thức chính trị cho
sinh viên.
Thứ hai: Trong giai đoạn hiện nay, luận án sẽ bám sát các quan điểm
của chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và các quan điểm của
Đảng ta để phân tích sự tác động của các yếu tố khách quan và chủ quan tới ý
thức chính trị của sinh viên. Đó là các điều kiện kinh tế, chính trị, xã hội, văn
hố, tình hình quốc tế, chính sách việc làm, giáo dục và đào tạo cho sinh viên
vv... từ sự phân tích đó đề tài sẽ làm nổi rõ tình hình ý thức chính trị của sinh
viên trong giai đoạn hiện nay.