Luận văn tìm hiểu và đánh giá hệ thống kiểm soát nội bộ đối với ngân hàng thương mại do công ty VACO thực hiện

Lời mở đầu
Trong những năm qua, hệ thống ngân hàng Việt Nam đã đối mới một cách
căn bản về mô hình tổ chức, cơ chế điều hành và nghiệp vụ Có thể nói hoạt
động của hệ thống ngân hàng đã có những đóng góp đáng kể trong sự nghiệp đổi
mới và phát triển kinh tế đất nớc. Bên cạnh những kết quả đạt đợc, hệ thống ngân
hàng Việt Nam bộc lộ những yếu kém trong điều hành và hoạt động nghiệp vụ,
đặc biệt là việc quản lý hoạt động của các ngân hàng Thơng mại với các loại
hình sở hữu khác nhau. Những yếu kém đó là khó tránh khỏi khi các lý thuyết
cũng nh kinh nghiệm về quản lý các ngân hàng thơng mại trong quá trình
chuyển sang nền kinh tế thị trờng ở nớc ta cha đợc nghiên cứu đầy đủ.
Hoạt động kinh doanh ngân hàng là loại hình kinh doanh có rất nhiều rủi ro, dễ
bị tổn thơng khi có gian lận và sai sót, việc bảo đảm an toàn trong hoạt động
kinh doanh của ngân hàng thơng mại không những đợc các nhà kinh doanh ngân
hàng quan tâm mà còn là mối quan tâm của ngời gửi tiền, của các cơ quan quản
lý Nhà nớc, của toàn xã hội về sự phá sản của một ngân hàng có thể gây nên đổ
vỡ dây chuyền trong hệ thống tài chính ngân hàng, ảnh hởng rất lớn đối với
toàn bộ nền kinh tế. Để ngăn ngừa những tổn thất và các rủi ro có thể xảy ra
trong quá trình hoạt đông kinh doanh ngân hàng, ngoài các biện pháp thanh tra,
kiểm tra, giám sát của các cơ quan quản lý Nhà nớc, trớc hết đòi hỏi ngân hàng
thơng mại phải có những biện pháp hữu hiệu. Mà biện pháp quan trọng nhất là
ngân hàng thơng mại phải thiết lập đợc hệ thống kiểm soát nội bộ một cách đầy
đủ và có hiệu quả.Trong thời gian thực tập tại Công ty Kiểm toán Vaco, đợc
nghiên cứu thực tế quy trình kiểm toán. đặc biệt là quy trình đánh giá hệ thống
kiểm soát nội bộ tại Ngân hàng Thơng mại, kết hợp lý luận và thực tiễn đồng
thời nhận thức đợc tầm quan trọng của việc đánh giá hệ thống kiểm soát nội bộ
của các doanh nghiệp nói chung và đối với Ngân hàng thơng mại nói riêng, em
đã chọn đề tài: Tìm hiểu và đánh giá hệ thống kiểm soát nội bộ đối với Ngân
hàng Thơng mại do Công ty Vaco thực hiện .


Chuyên đề bao gồm 3 phần :

Phần I: Cơ sở lý luận về quy trình đánh giá Hệ thống kiểm soát nội bộ.
Phần II: Thực trạng về quy trình đánh giá Hệ thống kiểm soát nội bộ
đối với các Ngân hàng Thơng mại do Công ty Vaco thực hiện.
Phần III: Nhận xét quy trình đánh giá Hệ thống kiểm soát nội bộ của
Công ty Kiểm toán Vaco đối với Ngân hàng Thơng mại.
Để hoàn thành đợc Chuyên đề này em đã nhận đợc sự hớng dẫn rất nhiệt
tình của thầy giáo Chu Thành, anh Nguyễn Thơng- Kiểm toán viên Công ty
Kiểm toán Vaco, sự giúp đỡ của các anh chị của Công ty cùng với sự cố gắng nỗ
lực của bản thân. Tuy nhiên, do phạm vi đề tài rộng, thời gian nghiên cứu có hạn,
cùng với sự thiếu kinh nghiệm thực tế của sinh viên đang học nên trong Chuyên
để không tránh khỏi những sai sót hạn chế. Vì vậy em rất mong nhận đợc sự
đóng góp, bổ sung ý kiến của các thầy cô giáo, phía Công ty và các bạn


Phần I
cơ sở lý luận về quy trình đánh giá hệ thống
kiểm soát nội bộ
I. Hệ thống kiểm soát nội bộ.
1.1. Khái niệm về kiểm soát nội bộ (KSNB):
Kiểm tra,kiểm soát luôn là một chức năng quan trọng của quản lý và đợc
thực hiện bởi một công cụ chính yếu là hệ thống kiểm soát nội bộ của đơn vị.
Việc xác lập và duy trì một hệ thống kế toán thích hợp, kết hợp với quy chế kiểm
soát nội bộ khác để mở rộng kinh doanh và mở rộng loại hình kinh doanh thuộc
trách nhiệm quản lý của các nhà lãnh đạo doanh nghiệp. Các nhà quản lý cần
cung cấp cho các cổ đông( hoặc Chính phủ) một sự bảo đảm thích hợp về công
việc kinh doanh đợc kiểm soát chính đáng. Đồng thời, bộ phận quản lý còn có
trách nhiệm cung cấp cho các cổ đông, Chính phủ và những ngời đầu t tiềm
tàng(ngân hàng, chủ đầu t, ngời liên doanh) những thông tin tài chính trên cơ
sở hợp thời. Một hệ thống bao gồm rất nhiều chế độ và thể thức đặc thù đợc thiết
kế để cung cấp cho các nhà quản lý sự bảo đảm hợp lý là các mục tiêu và mục

đích quan trọng đối với doanh nghiệp. Những chế độ và thể thức này đợc gọi là
các quá trình kiểm soát, và kết hợp lại hình thành nên cơ cấu kiểm soát nội bộ
của doanh nghiệp.
Nh vậy hệ thống kiểm soát nội bộ là toàn bộ các chính sách, các thủ tục
kiểm soát do đơn vị thiết lập và duy trì nhằm điều hành toàn bộ các hoạt động
của đơn vị đảm bảo các mục tiêu sau:
- Bảo vệ tài sản và sổ sách kế toán.
- Bảo đảm độ tin cậy của các thông tin.
- Bảo đảm duy trì và kiểm tra việc tuân thủ các quy định pháp lý, các chính
sách có liên quan đến hoạt động của đơn vị.
- Bảo đảm hiệu quả hoạt động và hiệu năng quản lý.
Cụ thể là :


* Bảo vệ tài sản và sổ sách kế toán.
Tài sản của đơn vị hiểu theo nghĩa rộng bao gồm:
- Các tài sản ghi trên bảng cân đối kế toán( tài sản cố định, hàng tồn kho,
tiền mặt, tiền gửi, các khoản đầu t ngắn hạn, dài hạn, các khoản công nợ phải
thu..).
- Các tài sản phi vật chất không có hình thái cụ thể nhng có vai trò quan
trọng, tích cực trong việc nâng cao chất lợng hoạt động của đơn vị nh uy tín
doanh nghiệp, số lợng và quan hệ khách hàng, lợi thế thơng mại, bầu không khí
làm việc, quan hệ công tác, quan hệ trong bộ máy lãnh đạo, giữa lãnh đạo với
cán bộ công nhân viên, chính sách thống nhất trong công tác điều hành
Tài sản vật chất của đơn vị có thể bị trộm cắp, lạm dụng hoặc bị h hại tình
cờ nếu không đợc bảo vệ bởi các hệ thống kiểm soát thích hợp. Điều này cũng
đúng đối với tài sản phi vật chất nh các khoản công nợ phải thu, các tài liệu quan
trọng và sổ sách. Các thủ tục, quy trình, nghiệp vụ và nội quy bảo vệ phải dự
kiến các phơng tiện bảo vệ vật chất chống lại mất mát, h hao, ăn cắp, lãng phí
Các phơng tiện hoặc biện pháp này sẽ bảo vệ trực tiếp hoặc gián tiếp các tài sản

vật chất nh hàng tồn kho, thiết bị, tiền Các tài sản vô hình cần đ ợc bảo vệ và
giữ gìn bằng các biện pháp tổ chức, quy chế va những biện pháp kỹ thuật nghiệp
vụ.
* Bảo đảm độ tin cậy của các thông tin.
Thông tin kinh tế tài chính do kế toán tổng hợp xử lý và trình bày là căn cứ
quan trọng cho việc hình thành và lựa chọn các quyết định kinh tế của các nhà
quản lý. Nhà quản lý phải có các thông tin chính xác để điều hành các mặt của
hoạt động kinh doanh. Một lợng lớn thông tin đợc sử dụng để đề ra các quyết
định kinh doanh then chốt, do vậy thông tin phải bảo đảm không đợc lạm dụng
và sử dụng sai mục đích. Các thông tin đợc cung cấp phải bảo đảm:
- Độ tin cậy của các tài liệu tài chính, kế toán do bộ phận kế toán chuẩn
bị, do Giám đốc ký duyệt hoặc báo cáo với Ban Giám đốc, với Hội đồng Quản
trị.


- Tính thích đáng, phù hợp của các thông tin tài chính, kế toán. Các thông
tin này phải phản ánh đầy đủ, đúng và khách quan các nội dung chủ yếu của hoạt
động kinh tế.
* Bảo đảm duy trì và kiểm tra việc tuân thủ các quy định pháp lý, các
chính sách có liên quan đến hoạt động của đơn vị.
Nhà quản trị xây dựng các thể thức và nguyên tắc để thoả mãn các mục
tiêu của Doanh nghiệp. Cơ cấu kiểm soát nội bộ đợc thiết kế để mang lại sự bảo
đảm chắc chắn các quyết định và chế độ quản lý đợc thực hiện đúng thể thức,
đồng thời giám sát mức hiệu quả của các chế độ và các thể thức đó. Nhân viên
trong công ty phải tuân thủ các chính sách, quyết định nội bộ, cụ thể là:
- Phát hiện kịp thời những rắc rối trong kinh doanh để hoạch định và thực
hiện các biện pháp đối phó.
- Ngăn chặn, phát hiện các sai phạm và các gian lận trong kinh doanh.
- Ghi chép kế toán đầy đủ, chính xác và đúng thể thức về các nghiệp vụ
của hoạt động kinh doanh.

- Lập các báo cáo tài chính kịp thời, hợp lệ và tuân theo các yêu cầu pháp
định có liên quan.
* Bảo đảm hiệu quả hoạt động và hiệu năng quản lý.
Các quá trình kiểm soát trong mọi tổ chức nhằm ngăn ngừa sự lặp lại
không cần thiết các nỗ lực và sự lãng phí trong mọi lĩnh vực kinh doanh, nhằm
ngăn cản việc sử dụng kém hiệu quả các nguồn tiềm năng. Định kỳ, nhà quản lý
đánh giá kết quả hoạt động để nâng cao hiệu năng quản lý, đảm bảo cơ cấu bộ
máy đơn vị có đủ năng lực điều khiển, chỉ huy đơn vị.
* Các mục tiêu chi tiết và nguyên tắc của hệ thống kiểm soát nội bộ.
Đối với bất kỳ loại hình nghiệp vụ kinh tế nào trong một doanh nghiệp đều
có thể xảy ra một vài loại sai sót của quá trình ghi sổ. Có bảy mục tiêu mà một
cấu trúc kiểm soát nội bộ phải thoả mãn để ngăn ngừa các sai sót nh vậy.
Cụ thể là:


stt
1
2
3
4
5
6
7

Các mục tiêu chi tiết của hệ thống kiểm soát nội bộ
Các nghiệp vụ kinh tế phải có căn cứ hợp lý( tính có căn cứ hợp lý).
Các nghiệp vụ kinh tế phải đợc phê chuẩn đúng đắn( mục tiêu về sự phê chuẩn).
Các nghiệp vụ kinh tế phải đợc ghi sổ một cách đầy đủ( mục tiêu về tính đầy đủ).
Các nghiệp vụ kinh tế phải đợc đánh giá đúng đắn( mục tiêu về sự đánh giá).
Các nghiệp vụ kinh tế phải đợc phân loại đúng đắn( mục tiêu về sự phân loại).

Các nghiệp vụ kinh tế phải đợc phản ánh đúng hạn( mục tiêu về tính đúng kỳ).
Các nghiệp vụ kinh tế phải đợc ghi đúng đắn vào sổ phụ và đợc tổng hợp chính xác( mục
tiêu về tính chính xác cơ học).

Bảy mục tiêu trên đợc áp dụng cụ thể cho từng nghiệp vụ trọng yếu trong
cuộc kiểm toán.
Cùng với mục tiêu trên, hệ thống kiểm soát nội bộ phải đảm bảo thực
hiện các nguyên tắc sau:
stt
1
2
3

Các nguyên tắc trong kiểm tra, kiểm soát nội bộ
Nguyên tắc phân công phân nhiệm
Nguyên tắc bất kiêm nhiệm
Nguyên tắc uỷ quyền phê chuẩn

Tóm lại, kiểm tra- kiểm soát là những hệ thống có chức năng xác minh,
đánh giá, nhận xét về đối tợng kiểm tra- kiểm soát. Hoạt động kiểm tra kiểm soát
nảy sinh và phát triển từ chính nhu cầu của quản lý. Các yếu tố của hệ thống
kiểm tra- kiểm soát bao gồm tất cả các yếu tố đối chiếu, xem xét, xác minh đối tợng của quản lý. Tổ chức kiểm tra- kiểm soát thể hiện cả tính khoa học và tính
nghiệp vụ kỹ thuật về việc thực hiện các chiến lợc và bớc đi cụ thể trong hoạch
định chính sách và tổ chức bộ máy kiểm tra- kiểm soát ở cả tầm vĩ mô và vi mô
của nền kinh tế.

1.2. Các nội dung của hệ thống kiểm soát nội bộ.
Hệ thống kiểm soát nội bộ trong một doanh nghiệp thờng đợc xem gồm 4
yếu tố cấu thành nên, đó là:

(1)

Môi trờng kiểm soát

Hệ thống kế toán

(2)

Hoạt

(3)

động kiểm soát (4)Giám sát độc lập hoạt động kiểm soát.
Môi trờng kiểm soát (MTKS): Là thái độ, khả năng, sự nhận biết và các
hoạt động của ngời quản lý, các chính sách, thủ tục kiểm soát, tính trung thực và


giá trị đạo đức, cơ cấu tổ chức, sự phân công trách nhiệm, phân chia quyền lực,
chính sách về nhân sự. MTKS là thành phần quan trọng nhất trong bốn thành
phần của hệ thống KSNB, nếu thiếu MTKS hữu hiệu thì chắc chắn hệ thống
KSNB sẽ không có hiệu quả, kể cả khi ba thành phần khác của hệ thống KSNB
có chất lợng tốt. Hiệu quả của hệ thống KSNB luôn phụ thuộc vào quan điểm
của ngời quản lý cao cấp. Nếu ngời quản lý cao nhất coi trọng công việc kiểm
toán thì các nhân viên trong đơn vị sẽ tuân thủ nghiêm túc và thận trọng quy chế
quản lý của đơn vị đã đợc xây dựng và ngợc lại. Do vậy kết quả đánh gía về
MTKS nói chung và quan điểm của ngời lãnh đạo nói riêng có ảnh hởng lớn đến
đánh gía toàn bộ hệ thống KSNB. KTV phải nhận biết đợc từng nội dung, yếu tố
của MTKS đợc thiết lập và thực hiện theo các phơng pháp sau:
Cập nhật và đánh giá đúng mức tài liệu ( báo cáo khảo sát, báo cáo kiểm
toán ) và kinh nghiệm của các KTV đã thực hiện kiểm toán trớc đó. Bởi vì hệ

thống và công việc kiểm soát thờng không thay đổi liên tục, thông tin này có thể
đợc cập nhật và đợc áp dụng phù hợp cho công việc kiểm toán những năm tiếp
theo.
Tiến hành trao đổi, phỏng vấn ngời quản lý cấp cao và các nhân viên quản
lý của đơn vị đợc kiểm toán về các nội dung của KSNB. Nội dung trao đổi cần đợc chuẩn bị chu đáo, có thể dới dạng các nội dung hoặc bằng câu hỏi trả lời
có, không, hoặc không sử dụng. Cần đặc biệt chú ý đến các nội dung:
- Đối với thái độ của ngời quản lý: Thể hiện bởi quá trình đào tạo và việc
nắm bắt các nội dung kiểm soát. nếu những ngời quản lý cao cấp đợc đào tạo
chính quy, đúng chuyên ngành, kết quả phỏng vấn cho thấy họ hiều biết công
việc kiểm soát cùng với hệ thống chính sách thủ tục kiểm soát đợc ban hành đầy
đủ, đó là biểu hiện của ngời quản lý có năng lực, quan tâm và coi trọng công tác
kiểm soát thì hệ thống KSNB hoạt động có hiệu quả.
- Tính trung thực và giá trị đạo đức: Thông qua việc đối chiếu kết quả trao
đổi với ngời quản lý cấp cao và kết quả trao đổi với các nhân viên kết hợp những
xem xét, quan sát khác để đánh giá tính trung thực và đạo đức của ngời lãnh đạo
đơn vi. Đây là yếu tố rất quan trọng ảnh hởng đến hành vi ứng xử, tính trung


thực của nhân viên trong công việc và độ tin cậy của các thông tin thu thập đợc
cũng nh độ tin cậy của hệ thống KSNB và báo cáo tài chính.
- Chính sách về nhân sự: Một chính sách đối đãi, thăng chức và đào tạo tốt
sẽ đảm bảo cho các hoạt động kiểm soát đợc thực hiện nghiêm túc và có hiệu
lực.
- Thu thập, nghiên cứu các tài liệu, ghi chép có liên quan đến MTKS :
gồm các chính sách, quy chế, thủ tục về KSNB đợc thiết lập: nh quy định về quy
trình, thủ tục, quan hệ giữa các bộ phận trong quản lý thu chi, sử dụng và bảo
quản tài sản... Một hệ thống các chính sách, quy chế, thủ tục về KSNB đầy đủ là
biều hiện của một MTKS có hiệu lực.
Quan sát: KTV có thể lựa chọn một số công việc kiểm soát xuyên suốt
mọi hoạt động của đơn vụ để quan sát thực tế, ví dụ: nghiệp vụ mua vật t, từ khi

lập kế hoạch, phê duyệt, thực hiện, thủ tục kiểm tra chất lợng hàng nhập kho,
bảo quản và xuất dùng.
Tổng hợp kết quả của bốn phơng pháp trên sẽ cho phép KTV sự hiều biết
đầy đủ về MTKS nội bộ của đơn vị đợc kiểm toán.
Hệ thống kế toán: Thực hiện nghiêm túc công tác kế toán đó chính là một
trong những điều kiện phát huy đợc tác dụng tự kiểm tra của kế toán. Nghiên cứu
hệ thống kế toán cần xem xét việc chấp hành quy định của Nhà nớc ở các nội
dung: chứng từ kế toán, tài khoản kế toán, sổ kế toán, báo cáo kế toán và quá
trình kiểm tra kế toán. Tơng tự nh phơng pháp để nhận biết môi trờng kiểm soát.
Tuỳ điều kiện cụ thể KTV có thể sử dụng một số hoặc tất cả phơng pháp đã nêu
ở trên để xem xết, xác định: (1)các nghiệp vụ kinh tế chủ yếu của đơn vị;

các

(2)

nghiệp vụ về kinh tế này đợc bắt đầu nh thế nào;(3)hiện đợc ghi vào những sổ
sách kế toán nào và bản chất của chúng là gì;

(4)

các nghiệp vụ kinh tế đợc xử lý

nh thế nào từ khi bắt đầu cho đến khi hoàn thành;

(5)

quá trình lập các báo cáo

của kế toán. Thông thờng việc nghiên cứu này đợc thực hiện bằng cách theo dõi

một số nghiệp vụ kinh tế chủ yếu xuyên suốt hoạt động của đơn vị. Bằng chứng
thu thập đợc từ việc tìm hiểu nghiên cứu tài liệu sẽ có độ tin cậy cao.
Hoạt động kiểm soát: Hoạt động kiểm soát là những chính sách và thủ tục
để đảm bảo những hoạt động cần thiết sẽ đợc thiết lập và thực hiện nhằm đạt


đựơc các kế hoạch, mục tiêu đã đề ra. Có ba loại hoạt động kiểm soát cơ bản sau:
(1)

Sự cách ly thích hợp về trách nhiệm,

(2)

sự phân chia quyền lực đúng dắn trong

quản lý và hoạt động, (3)bảo quản tài sản tài liệu, sổ sách và giữ bí mật các thông
tin.
Sự cách ly thích hợp về trách nhiệm (trớc đây ta thờng gọi là bất năng
kiêm nhiệm) là việc phân chia nhiệm vụ đảm bảo tách rời việc thực hiện những
công việc mà nếu cùng một ngời làm dễ xảy ra những sai sót và gian lận vì mu
lợi cá nhân.
+ Cách ly việc bảo quản tài sản với kế toán, nh thủ quỹ phải tách rời kế
toán thanh toán.
+ Cách ly quyền phê chuẩn các nghiệp vụ với việc bảo quản tài sản có liên
quan. Ví dụ kế toán trởng phải tách rời việc giữ kho hàng hoá.
+ Cách ly trách nhiệm điều hành với trách nhiệm ghi sổ nh: quá trình ghi
sổ tại các phân xởng thờng giao cho một bộ phận riêng biệt thuộc quyền kế toán
trởng.
- Sự phân chia quyền lực đúng đắn trong quản lý và hoạt động: Hoạt động
kiểm soát chỉ có nề nếp khi quyền phê chuẩn các nghiệp cụ kinh tế phải đợc quy

định rõ ràng. Ví dụ: việc bán hàng phải có bảng giá cố định đợc niêm yết, quy
định giới hạn đối với nợ của khách hàng...
- Bảo quản tài sản, tài liệu sổ sách và giữ bí mật các thông tin.
Bảo vệ và quản lý tài sản, tài liệu sổ sách sẽ giữ bí mật các thông tin là
những nội dung quan trọng của công việc kiểm soát. Một hệ thống kiểm soát tốt
phải có các nội dung, biện pháp cụ thể để bảo vệ an toàn, quản lý khoa học tài
sản và những ghi chép, nh nơi cất trữ an toàn, quy chế về sử dụng...
Giám sát độc lập hoạt động kiểm soát: Là sự xem xét lại cẩn thận và liên
tục hoặc theo giai đoạn ba nội dung trên của hệ thống KSNB . Để hoạt động này
có hiệu quả đòi hỏi nó phải độc lập với các hoạt động kiểm soát. Nhu cầu giám
sát này phát sinh do cơ cấu kiểm soát nội bộ có khuynh hớng thay đổi qua thời
gian, nhân viên có khả năng quên hoặc vô ý không tuân theo các thủ tục kiểm
soát, hoặc trở nên cẩu thả và gian lận trừ khi có ngời giám sát đánh giá việc thực
hiện của họ. Việc giám sát độc lâp hoạt động đảm bảo công việc kiểm soát đang


đợc tiến hành theo đúng quy định và có mục đích; có thể hạn chế đợc rủi ro và
thay đổi bổ sung kịp thời những khiếm khuyết của hệ thống KSNB thích hợp với
sự thay đổi họat động của đơn vị theo điều kiện cụ thể. Đối với những công ty
lớn hoạt động giám sát do phòng kiểm toán nội bộ thực hiện. Việc nhận biết hoạt
động kiểm soát và giám sát độc lập hoạt động kiểm soát có thể sử dụng các phơng pháp nhận biết MTKS đã trình bày ở trên.
Khi đã có đợc sự hiểu biết về hệ thống KSNB của đơn vị từ các bằng
chứng thu thập đợc.KTV tiến hành đánh giá những mặt mạnh, yếu kém, hiệu quả
hoạt động và độ tin cậy của hệ thống KSNB . Những yếu kém đợc nhận ra chính
là sự thiếu hụt hoạt động kiểm soát phù hợp mà có thể dẫn tới sai lệch thông tin
có liên quan trọng báo cáo tài chính. Có bốn bớc tiếp cận có thể sử dụng để nhận
thức đợc những yếu kém quan trọng.(1)KTV trớc tiên cần phải biết những hình
thức kiểm soát nào đang tồn tại;

(2)

những hoạt động kiểm soát mấu chốt thiếu

hụt; (3)hậu quả có thể đem lại do thiếu hoạt động kiểm soát quan trọng, mức độ
quan trọng của yếu kém;(4) xem xét liệu có các biện pháp bổ sung để bù lại sự
yếu kém. Khi nhận ra đợc yếu kém của kiểm soát có thể đánh giá rủi ro kiểm tra
ở các mức độ thấp, trung bình, hoặc cao cho từng nội dung kiểm toán. Từ đó có
thể xác định trọng yếu kiểm toán, là nơi rủi ro kiểm soát đợc đánh gía là cao và
các sai sót, gian lận có nhiều khả năng xảy ra.
Việc nghiên cứu hệ thống KSNB thực hiện tuỳ thuộc vào quy mô của đơn
vị đợc kiểm toán. Đối với những đơn vị nhỏ, việc thiêt lập một hệ thống KSNB
đầy đủ là tốn kém và không hiệu quả. Do vậy KTV chỉ nên nhận biết một số nội
dung của hệ thống KSNB đủ để xác định báo cáo tài chính có thể kiểm toán đợc
hay không. Việc thực hiện kiểm toán trên phải dựa cơ sở đánh giá đầy đủ mức độ
rủi ro kiểm soát. Mặt khác, tuỳ vào nội dung và loại hình kiểm toán mà nghiên
cứu hệ thống KSNB ở một mức độ và phơng pháp phù hợp. Không nhất thiết
phải dùng cả bốn phơng pháp cho mọi trờng hợp. Tuy nhiên, đánh giá hệ thống
KSNB phải đợc thực hiện cả trong giai đoạn khảo sát và tiến hành kiểm toán.
Nghiên cứu đầy đủ hệ thống KSNB của đơn vị đợc kiểm toán để phục vụ
cho việc xây dựng kế hoạch kiểm toán phù hợp là vấn đề rất khó; song để có một
báo cáo khảo sát và kết quả kiểm toán đảm bảo chất lợng nhất thiết phải thực


hiện tốt công việc này, qua đó mới có thể giúp đơn vị đợc kiểm toán hoàn thiện
công tác quản lý và nâng cao hiệu quả trong các hoạt động kinh tế.
1.3. Hệ thống kiểm soát nội bộ trong NHTM ở Việt Nam.
1.3.1.Khái quát về NHTM.
Ngân hàng là một trong những ngân hàng tổ chức tài chính quan trọng
nhất của nền kinh tế. Ngân hàng là ngời cho vay chủ yếu đối với hàng triệu hộ
tiêu dùng ( cá nhân, hộ gia đình) và vói hầu hết các cơ quan chính quyền điạ phơng ( thành phố, tỉnh...).Hơn nữa, đối với các doanh nghiệp nhỏ ở địa phơng, từ

ngời bán rau quả cho tới ngời kinh doanh ô tô, ngân hàng là tổ chức cung cấp tín
dụng cơ bản phục vụ cho việc mua hàng hoá dự trữ hoặc mua ô tô trng bày. Khi
doanh nghiệp và ngời tiêu dùng phải thanh toán cho các khoản mua hàng hoá và
dịch vụ họ thờng dùng phải thanh toán cho các khoản mua hàng hoá và dịch vụ
họ thờng sử dụng séc, thẻ tín dụng hay tài khoản điện tử. Và khi cần thông tin tài
chính hay cần lập kế hoạch tài chính, họ thờng tìm đến ngân hàng để nhận đợc
lời t vấn.
Trên toàn thế giới, ngân hàng là loại hình tổ chức trung gian tài chính
cung cấp các khoản tín dụng trả góp cho ngời tiêu dùng với quy mô lớn nhất.
Trong mọi thời kỳ, ngân hàng là một trong những thành viên qua trọng nhất trên
thị trờng tín phiếu và trái phiếu do chính quyền địa phơng phát hành để tài trợ
cho các công trình công cộng, từ những hội trờng, sân bóng đá cho đến sân bay
và đờng cao tốc. Ngân hàng cũng là một trọng tổ chức tài chính cung cấp vốn lu
động quan trọng nhất cho các doanh nghiệp và trong những năm gần đây, ngân
hàng đã tăng cờng mở rộng cho vay dài hạn đổi mới hay mua sắm máy móc thiết
bị mới. Với tất cả những lí do đó và hơn thế nữa, ngân hàng là một trong những
tổ chức trung gian tài chính quan trọng nhất của xã hội.
Ngân hàng là loại hình tổ chức tài chính cung cấp một danh mục các dịch
vụ tài chính đa dạng nhất- đặc biệt là tín dụng, tiết kiệm và dịch vụ thanh toánvà thực hiện nhiều chức năng tài chính nhất so với bất kỳ một tài chính kinh
doanh nào trong nền kinh tế.
1.3.2.Vai trò và chức năng cơ bản của ngân hàng.


Sơ đồ : Những chức năng cơ bản của ngân hàng đa năng ngày nay
Chức năng uỷ thác

Chức năng tín dụng

Chức năng lập kế hoạch
đầu tư

Chức năng bảo hiểm

Chức năng môi giới

Chức năng ngân hàng
đầu tư và bảo lãnh

Ngân hàng hiện đại

Chức năng quản lý tiền mặt

Chức năng thanh toán

Chức năng tiết kiệm

*) Vai trò của ngân hàng trong nền kinh tế.
Trong khi nhiều ngời tin rằng các ngân hàng chỉ đóng một vai trò rất nhỏ
trong nền kinh tế nhận tiền gửi và cho vay- thì trên thực tế hiện đã phải thực
hiện nhiều vai trò mới để có thực hiện để duy trì khả năng cạnh tranh và đáp ứng
nhu cầu của xã hội. các ngân hàng ngày nay có những vai trò cơ bản sau:
Vai trò trung gian: chuyển các khoản tiết kiệm, chủ yếu từ hộ gia đình,
các thành phần khác để đầu t vào nhà cửa, thiết bị và các tài sản khác.
Vai trò thanh toán: thay mặt khách hàng thực hiện thanh toán cho việc
mua hàng hoá, dịch vụ ( nh bằng cách phát hành và bù trừ séc, cung cấp mạng lới thanh toán điện tử , kết nối các quĩ và phân phối tiền giấy).
Vai trò ngời bảo lãnh: Cam kết trả nợ cho khách hàng khi khách hàng mất
khả năng thanh toán ( chẳng hạn nh phát hành th tín dụng).
Vai trò đại lý: thay mặt khách hàng quản lý và bảo vệ tài sản của họ, phát
hành hoặc chuộc lại chứng khoán( thờng đợc thực hiện tại phòng uỷ thác).
Vai trò thực hiện chính sách: thực hiện chính sách kinh tế của chính phủ,

góp phần điều tiết sự tăng trởng kinh tế và theo đuổi các mục tiêu xã hội.


1.3.3. Sự cần thiết của hệ thống kiểm soát nội bộ tại các ngân hàng thơng
mại Việt Nam.
Ngân hàng thơng mại và những trung gian tài chính, nói chung cũng giống
nh những doanh nghiệp khác trong nền kinh tế thị trờng: chúng đều đợc tổ chức
ra để kinh doanh kiếm lợi cho mình và cho chủ nợ. Để hoạt động kinh doanh các
ngân hàng thơng mại phải có vốn và phải bảo toàn, phát triển vốn của mình.
Trong tổng số nguồn vốn của các ngân hàng thơng mại , nguồn vốn huy động
chiếm một tỷ trọng lớn, xu hớng hoạt động luôn đợc mở rộng theo nhiều hớng :
huy động vốn tăng để mở rộng cho vay và đầu t.
Khác với các doanh nghiệp bình thờng, ngân hàng thơng mại là một loại
hình doanh nghiệp đặc biệt, hoạt động kinh doanh trong lĩnh vực tiền tệ tín dụng
thanh toán, liên quan đến toàn bộ nền kinh tế. Tuy hoạt động ngân hàng hiện
nay, bao gồm nhiều loại nguồn vốn nhng tựu trung lại đây là loại hình kinh
doanh tiền tệ, tín dụng của một hệ thống trung gian, tài chính đặc biệt quan trọng
trong nền kinh tế, dựa trên cơ sở thu hút tiền của khách hàng (dới hình thức nhận
tiền gửi, huy động bằng trái phiếu, kỳ phiếu, và đi vay..), với trách nhiệm hoàn
trả và sử dụng số tiền đó để cho vay, đầu t và các nguồn vốn thanh toán. nh vậy
ngân hàng thơng mại tiến hành các hoạt động nghiệp vụ của mình thông qua
việc, sử dụng không chỉ bằng nguồn vốn tự có mà chủ yếu bằng nguồn vốn huy
động vủa khách hàng. Nếu ngân hàng thơng mại không thu hồi đợc số nợ vay mà
họ đã cho vay ra, thì không những họ bị mất nguồn vốn tự có của bản thân, mà
còn có nguy cơ không thể hoàn trả đợc số tiền đã huy động của khách hàng.
Trong hoạt động ngân hàng thơng mại tổn thất trong kinh doanh là một tất yếu,
khó tránh khỏi. Việc đảm bảo an toàn vốn tiền gửi của khách hàng và đảm bảo
an toàn vốn đầu t không những đợc các nhà kinh doanh tiền tệ quan tâm đặc biệt
mà còn là mối quan tâm của toàn xã hội. Vì vậy, yêu cầu đầu tiên đặt ra nhằm
đảm bảo hoạt động bình thờng là ngân hàng thơng mại phải thờng xuyên thu hồi

đợc số vốn đã cho vay, để duy trì khả năng hoàn trả số tiền đã huy động của
khách hàng và bảo toàn nguồn vốn tự có của bản thân. Sự an toàn vững chắc
trong kinh doanh của ngân hàng thơng mại có thể đợc hiểu là sự đảm bảo an


toàn về mặt quyền lợi của ngời gửi tiền cũng nh đối với chính bản thân ngân
hàng.
Ngân hàng Thơng mại thờng dành riêng một lợng tiền lớn và những chứng
từ có giá để đảm bảo khả năng thanh toán. Lợng tiền này vừa đợc dùng làm dự
trữ, vừa đợc dùng để điều chuyển, thanh toán. Phần lớn tài sản của Ngân hàng là
tiền mặt và các giấy tờ có thể giao dịch đợc. Do tính chất của tài sản nắm giữ,
mà một Ngân hàng rất dễ bị tổn thơng khi có gian lận và sai sót. Đặc biệt là tính
chất chuyển đổi cao của tiền mặt, séc và các chứng từ có giá khác do nhân viên
Ngân hàng quản lý nên các Ngân hàng th ơng mại cần có các quy trình hoạt
động rõ ràng, phân cấp quản lý và điều hành cụ thể, xác định rõ trách nhiệm của
từng cá nhân và phải xây dựng một cơ cấu kiểm soát nội bộ thích hợp, đủ mạnh
để vừa đảm bảo cho các hoạt động có hiệu quả, vừa tránh gian lận, tham ô, lợi
dụng.
Ngân hàng Thơng mại thờng tham gia vào các giao dịch lớn, với số lợng
tiền tệ rất lớn nên cần sử dụng phơng pháp xử lý dữ liệu trên mạng máy vi tính.
Sự phát triển của hệ thống xử lý dữ liệu điện tử, trên thực tế đã nâng cao rất
nhiều năng lực kiểm soát của ngân hàng nhng điều này đang làm nảy sinh nhiều
loại rủi ro khác xuất phát từ lỗi của máy tính và gian lận máy tính gây nên. Từ đó
đặt ra yêu cầu phải có một hệ thống kế toán tốt và tổ chức hệ thống kiểm soát
nội bộ chặt chẽ, với đội ngũ cán bộ tinh thông nghề nghiệp để hạn chế mức tối
đa những rủi ro có thể xảy ra.
Các Ngân hàng Thơng mại thờng tổ chức hoạt động kinh doanh với một
mạng lới các Chi nhánh, các phòng giao dịch trải rộng theo các khu vực hành
chính. Vì vậy, việc phân cấp quản lý, điều hành kinh doanh, chi tiêu tài chính
là điều tất yếu; nhng cũng khó tránh khỏi tình trạng vợt quyền, sự tác động của

chính quyền địa phơng trong hoạt động kinh doanh, sự phân tán về hoạt động
hạch toán kế toán, hoạt động kiểm tra, kiểm soát.., từ đó dẫn đến khó khăn trong
việc duy trì tính đồng bộ, tính thống nhất của các hoạt động nghiệp vụ
Những hoạt động ngoài bảng cân đối tài chính cũng là vấn đề đáng quan
tâm. Một Ngân hàng Thơng mại có thể nhận đợc các giao ớc mà không có việc
chuyển tiền, chuyển hàng nào. Ngân hàng chịu trách nhiệm lu trữ, bảo quản


những giấy tờ có liên quan đến các hoạt động này; tuy nhiên, ngân hàng hoạt
động nh một đại lý hay ngời đợc uỷ thác, nên các hoạt động này không đợc nêu
trong báo cáo tài chính của Ngân hàng, trừ những khoản thu nhập và chi phí xuất
phát từ các hoạt động này. Những khoản này có thể đợc hạch toán vào sổ sách và
cũng có thể không. Trong khi các hoạt động này thờng dẫn đến việc thanh toán
phí cho ngân hàng, phải đợc tính toán và ghi sổ.
Từ những đặc thù đã nêu trên trong hoạt động kinh doanh của Ngân hàng
Thơng mại. Muốn uốn nắn và phát hiện sai sót kịp thời nhằm nâng cao chất lợng
kinh doanh ngân hàng, ngoài các biện pháp thanh tra, kiểm tra, giám sát của các
cơ quan quản lý nhà nớc trớc hết đòi hỏi ngân hàng thơng mại phải có những
biện pháp hữu hiệu, mà biện pháp quan trọng nhất là ngân hàng thơng mại phải
thiết lập đợc hệ thống kiểm soát nội bộ.
1.3.4. Hệ thống kiểm soát nội bộ của Ngân hàng Thơng mại.
Là một Ngân hàng nên HTKSNB và các thủ tục kiểm soát tơng đối chặt chẽ hơn
các doanh nghiệp khác. Cụ thể:
- Tổ chức hệ thống kiểm soát thành nhiều cấp: Ban Kiểm soát thuộc Đại
Hội đồng cổ đông, Phòng Kiểm soát trực thuộc Tổng Giám đốc.
- Cán bộ kiểm soát nội bộ đợc tổ chức theo ngành dọc( mỗi chi nhánh có
từ 1 đến 2 ngời kiểm soát làm việc tại Chi nhánh nhng là ngời đại diện của Trụ
sở chính thực hiện nhiệm vụ kiểm soát thờng xuyên tại mỗi chi nhánh).
- Mỗi bộ phận đều có hoạt động kiểm soát của mình, ví dụ nh Phòng tín
dụng.

* Cơ cấu tổ chức KSNB.
a. Phòng KSNB :
+ Thực hiện các nhiệm vụ và quyền hạn chung của Tổ chức KSNB:
- Trực tiếp phối hợp với Ban kiểm soát tiến hành kiểm tra công tác quản
lý, điều hành, chấp hành
- Giám sát việc chấp hành các quyết định của NHNN để đảm bảo an toàn
trong hoạt động kinh doanh.


- Kiểm tra tính phù hợp, hiệu lực và hiệu qủa của hệ thống kiểm tra,
KSNB trong mọi lĩnh vực của ABC, rà soát hệ thống các quy định an toàn trong
kinh doanh, phát hiện, xử lý và kiến nghị bổ xung, sửa đổi các sơ hở, bất hợp lý,
các vi phạm trong quá trình quản lý và hoạt động của ABC.
- Kiểm tra xác nhận chất lợng, độ tin cậy của HTTT, số liệu và tài liệu
của các BCTC và các báo cáo phục vụ công tác quản lý, phòng ngừa rủi ro.
- Kiểm tra tuân thủ các nguyên tắc tổ chức và hoạt động chế độ chính
sách luật pháp và Nghị quyết của Đại hội cổ đông, HĐQT, các quy chế, quyết
định của ABC.
- Đánh giá mức độ đảm bảo an toàn và kiến nghị các biện pháp nâng cao
khả năng đảm bảo an toàn trong hoạt động kinh doanh, phân tích nguyên nhân
và dự báo rủi ro trong hoạt động quản lý và kinh doanh.
- Tham gia xây dựng kế hoạch kinh doanh, kế hoạch tài chính và các
quyết định khác.
- Phối hợp với các cơ quan pháp luật trong việc phòng chống, chống vi
phạm pháp luật và những quy định tại ABC.
- Là đầu mối làm việc với các đoàn thanh tra của NHNN các đoàn kiểm
tra hoặc kiểm toán.
- Thực hiện chế độ thông tin, báo cáo theo chức năng nhiệm vụ của hệ
thống KTNB theo quy định của NHNN và ABC.
+ Dự thảo trình TGĐ phê duyệt và triển khai thực hiện các chế độ, chính

sách, quy chế, quy định, quyết định trong lĩnh vực kiểm tra, KTNB.
Xây dựng chơng trình, và trình TGĐ phê duyệt và thực hiện triển khai chơng trình kế hoạch kiểm tra, KTNB, xử lý rủi ro và giải quyết khiếu tố trong hệ
thống ABC, phối hợp với trung tâm công nghệ thông Tin học ABC theo dõi,
quản lý hệ thống thông tin rủi ro.
+ Tổ chức kiểm tra, kiểm toán định kỳ hoặc đột xuất và báo cáo kết quả
kiểm tra.
+ Tham mu giải quyết khiếu nại, tố cáo


+ Kiến nghị với HĐQT hoặc TGĐ đình chỉ thực hiẹn, huỷ bỏ hoặc bãi bỏ
các văn bản hoặc việc làm sai phạm của các chi nhánh, phòng, ban ABC.
+ Đào tạo, hớng dẫn và quản lý nhân viên kiểm tra, KTNB, quản lý rủi ro.
+ Đề xuất lẫn kiến nghị về công tác đào tạo, tổ chức nhân sự, chính sách
chế độ và các nội dung khác có liên quan đến công tác KSNB.
+ Thực hiện nhiệm vụ khác khi HĐQT, BKS hoặc TGĐ giao.
b. Phòng KSNB chi nhánh.
- Nhiệm vụ:
+ Thực hiện các nhiệm vụ và quyền hạn chung của Tổ chức KSNB( nh
trên đây).
+ Chịu sự chỉ đạo về nghiệp vụ của Phòng KSNB ABC.
+ Xây dựng và trình Giám đốc duyệt và triển khai thực hiện chơng trình,
kế hoặch kiểm tra, KTNB và xử lý rủi ro tại chi nhánh.
+ Tổ chức kiểm tra, kiểm toán định kỳ hoặc đột xuất và báo cáo kết quả
với GĐCN và Phòng KSNB ABC.
+Theo dõi và trợ giúp GĐCN giải quyết các khiếu nại, tố cáo đối với chi
nhánh.
+ Thực hiện nhiệm vụ khác khi đợc Trởng phòng KSNB ABC hoặc GĐCN
giao.
Khi có các tài liệu hoặc văn bản mới, bộ phận văn th sẽ phân loại và trình
bày cho các lãnh đạo có liên quan( Tổng Giám đốc và Phó Tổng Giám đốc) sau

đó các văn bản này đợc chuyển cho bộ phận liên quan đến thực hiện. Tuỳ theo
mức độ quan trọng và áp dụng rộng rãi của văn bản này mà TGĐ/PTGĐ sẽ giao
cho bộ phận liên quan để soạn thảo văn bản hớng dẫn. Việc kiểm tra thực hiện
áp dụng các văn bản này sẽ do phòng KSNB và có thể phối hợp cùng với phòng
ban khác thực hiện.
Đó là HTKSNB và hoạt động của Ban Kiểm soát nhằm mục tiêu tham mu,
giúp việc cho TGĐ, Giám đốc chi nhánh, xử lý rủi ro và giải quyết các khiếu nại,
tố cáo trong hệ thống.
Hệ thống ABC đợc cấu trúc nh sau:


Trung tâm

Tổ chức
nhân sự

Phòng kế
toán

Sở giao
dịch

Chi nhánh
cấp 1

Phòng
tổng hợp

Chi nhánh
cấp 2

Phòng kiểm
soát nôi bộ

Phòng tin
học

Chi nhánh
cấp 3

Phòng xử
lý rủi ro

Văn phòng
đại diện

* Chế độ tài chính, kế toán.

- Chế độ tài chính:
+ABC chấp hành chế độ tài chính theo quy định của Chính phủ và hớng
dẫn của Bộ trởng Bộ tài chính.
+ Hội đồng Quản trị, Ban kiểm soát, Tổng giám đốc ABC chịu trách
nhiệm trớc pháp luật, trớc các cơ quan quản lý Nhà nớc về việc chấp hành chế độ
tài chính của ABC
- Sử dụng vốn:
+ ABC đợc sử dụng vốn để phục vụ hoạt động kinh doanh, đầu t xây dựng
mua sắm tài sản cố định theo quy định của pháp luật.
+ ABC đợc quyền thay đổi cơ cấu vốn và tài sản phục vụ cho việc phát
triển hoạt động theo quy định của pháp luật.
+ ABC đợc điều dộng vốn và tài sản giữa các Công ty trực thuộc có t cách

pháp nhân hạch toán độc lập.


- Các quỹ đợc trích lập:
1. Quỹ dự trữ bổ sung Vốn điều lệ
2. Quỹ dự phòng tài chính
3. Quỹ đầu t phát triển nghiệp vụ
4. Quỹ dự phòng trợ cấp mất việc làm
5. Quỹ khen thởng
6. Quỹ phúc lợi
- Tự chủ về tài chính: ABC tự chủ về tài chính, tự chịu trách nhiệm về hoạt
động kinh doanh của mình thực hiện nghĩa vụ và các cam kết của mình theo quy
định của pháp luật
- Kế toán và thuế:
+ ABC thực hiện chế độ kế toán, thống kê theo quy định của pháp luật
+ Năm tài chính của ABC bắt đầu từ ngày 01-01 và kết thúc ngày 31-12
năm dơng lịch
- ABC lập sổ sách kế toán bằng tiếng Việt, ABC phải lập sổ kế toán theo
loại hình kinh doanh. Các sổ sách đó phải chính xác, cập nhật, có hệ thống và đủ
để chứng minh và giải trình các giao dịch
- ABC thực hiện hạch toán theo hệ thống tài khoản kế toán do Ngân hàng
Nhà nớc quy định.
II. quá trình đánh giá hệ thống kiểm soát nội bộ.
1. Mục đích nghiên cứu và đánh giá HTKSNB.
Các thủ tục kiểm soát do Ban Giám đốc đơn vị thiết lập và thực hiện nhằm
đạt đợc mục tiêu quản lý cụ thể. Việc nghiên cứu và đánh giá HTKSNB là rất
quan trọng đối với kiểm toán viên, đồng thời cũng thể hiện sự tuân thủ chuẩn
mực nghề nghiệp khi tiến hành kiểm toán. Trong đoạn 2 của ISA400-Đánh gía
rủi ro và kiểm soát nội bộ yêu cầu: Kiểm toán viên phải có hiểu biết đầy đủ
về hệ thống kế toán và hệ thống kiểm soát nội bộ để lập kế hoạch kiểm toán và

triển khai kiểm toán có hiệu quả. Các thủ tục kiểm soát chủ yếu bao gồm :
Lập, kiểm tra, so sánh và phê duyệt các số liệu, tài liệu liên quan đến
đơn vị;


Kiểm tra tính chính xác của các số liệu tính toán;
Kiểm tra chơng trình ứng dụng và môi trờng tin học;
Kiểm tra số liệu giữa sổ kế toán tổng hợp và sổ kế toán chi tiết;
Kiểm tra và phê duyệt các tài liệu kế toán.
Đối chiếu số liệu nội bộ với bên ngoài;
So sánh, đối chiếu kết quả kiểm kê thực tế với số liệu trên sổ kế toán;
Giới hạn việc tiếp cận trực tiếp với các tài sản và các tài liệu kế toán;
Phân tích, so sánh giữa số liệu thực tế với dự toán, kế hoạch.
Các thủ tục kiểm soát đợc thiết lập trong đơn vị dựa trên ba nguyên tắc cơ
bản: nguyên tắc phân công, phân nhiệm rõ ràng; nguyên tắc bất kiêm nhiệm; và
nguyên tắc uỷ quyền và phê chuẩn.
HTKSNB tuy là một công cụ quản lý trong đơn vị, nhng lại có những ảnh
hởng rất lớn đến công việc của KTV, cụ thể là:
+ Thông qua việc tìm hiểu về HTKSNB và các bộ phận cấu thành, KTV
đánh giá đợc những điểm mạnh và điểm yếu của HTKSNB nói chung cũng nh
trong từng bộ phận, từng khoản mục.
+ Trên cơ sở hiểu biết về HTKSNB, kiểm toán viên có thể xác định đợc
khối lợng và độ phức tạp của công việc, đánh giá sơ bộ về rủi ro kiểm soát. Từ
đó KTV xác định đợc phơng hớng và phạm vi kiểm tra, thiết kế các thủ tục kiểm
toán, dự kiến về thời gian và lực lợng nhân sự cần thiết trong kế hoạch và chơng
trình kiểm toán.
2. Trình tự đánh giá HTKSNB.
Trong kiểm toán Báo cáo tài chính, kiểm toán viên phải đánh giá hệ thống
kiểm soát nội bộ và rủi ro kiểm soát không chỉ để xác minh tính hữu hiệu của
kiểm soát nội bộ mà còn làm cơ sở cho việc xác định phạm vi thực hiệc các thử

nghiệm cơ bản trên số d và nghiệp vụ của đơn vị.
Sơ đồ dới đây trình bày khái quát các bớc tìm hiểu, đánh giá hệ thống
kiểm soát nội bộ và đánh giá rủi ro kiểm soát và việc liên hệ kết quả với các cuộc
khảo sát số d trên Báo cáo tài chính ( Sơ đồ :Khái quát việc nghiên cứu hệ thống


kiểm soát nội bộ của khách hàng và quá trình đánh giá rủi ro kiểm soát trong
kiểm toán Báo cáo tài chính).
Trong sơ đồ này, các bớc (1), (2), (3) là các bớc của quá trình thu thập
thông tin về hệ thống kiểm soát nội bộ và đánh giá rủi ro kiểm soát trong giai
đoạn lập kế hoạch kiểm toán. Các bớc còn lại là các bớc liên hệ các kết quả của
việc đánh giá đó với các trắc nghiệm kiểm toán.
Việc đánh giá hệ thống kiểm soát nội bộ đợc thực hiện theo một trình tự
nhất định và có thể khái quát qua bốn bớc cơ bản sau:(đợc khái quát theo sơ đồ)
Sơ đồ: Khái quát việc nghiên cứu hệ thống kiểm soát nội bộ của khách hàng
và quá trình đánh giá rủi ro kiểm soát trong kiểm toán báo cáo tài chính


(1)

Đạt đợc sự hiểu biết về HTKSNB của
khách hàng đủ để lập kế hoạch kiểm
toán BCTC

(2)

Đánh giá xem liiêụ các BCTC có kiểm
toán đợc hay không?

Không thể kiểm

toán đợc

ý kiến từ chối hoặc
rút ra khỏi hợp đồng

Có thể kiểm toán

(3)

Quy trình đánh giá rủi ro kiểm soát
3 khả năng

Mức tối đa

Mức đợc chứng minh bằng sự hiểu biết
dã có

Mức thấp hơn khả dĩ có thể chứng minh
đợc
Mở rộng sự hiểu biết nếu thấy cần thiết

Lập kế hoạch và thực hiện các thử
nghiệm kiểm soát.
Không thể giảm

Xác định liệu mức đánh giá về rủi ro
kiểm soát có đợc giảm hơn từ kết quả
của các thử nghiệm kiểm soát hay
không.

Rủi ro kiểm soát tăng hơn so với mức
đánh giá ban đầu hoặc ở mức tối đa.
rủi ro phát hiện giảm xuống và phải
lập kế hoạch các trắc nghiệm kiểm
toán để thoả mãn mức rủi ro phát hiện
thấp hơn này.

(7)

(4)

(5)

Rủi ro kiểm soát giảm xuống rủi ro
phát hiện tăng lên và phải lập kế
hoạch các trắc nghiệm kiểm toán để
thoả mãn mức rủi ro phát hiện tăng
lên này.

(6)

(1). Thu thập hiểu biết về hệ thống kiểm soát nội bộ và mô tả chi tiết hệ
thống kiểm soát nội bộ trên các giấy tờ làm việc.
(2). Đánh giá ban đầu về rủi ro kiểm soát để lập kế hoạch cho từng khoản mục.
(3). Thực hiện thử nghiệm kiểm soát( thử nghiệm tuân thủ).
(4). Lập bảng đánh giá kiểm soát nội bộ.
2.1. Thu thập hiểu biết về HTKSNB và mô tả chi tiết hệ thống kiểm soát
nội bộ trên các giấy tờ làm việc.
2.1.1. Tìm hiểu về những bộ phận của HTKSNB.

Trong giai đoạn này KTV tìm hiểu về HTKSNB của đơn vị trên hai mặt
chủ yếu: thiết kế kiểm soát nội bộ bao gồm thiết kế về qui chế kiểm soát và thiết
kế về bộ máy kiểm soát hoạt động liên tục và có hiệu lực của KSNB.
Sự hiểu biết này của KTV sử dụng để:
+ Đánh giá xem liệu có các Báo cáo tài chính có thể kiểm toán đợc hay
không?
+ Nhận diện và đánh giá các sai phạm tiềm tàng.
+ Quyết định về mức đánh giá thích hợp của rủi ro kiểm soát ảnh hởng
đến rủi ro phát hiện.
+ Có kế hoạch thiết kế các cuộc khảo sát thích hợp.

Tìm hiểu về môi trờng kiểm soát.
KTV phải có đầy đủ kiến thức để hiểu biết về các nhân tố trong MTKS đã
trình bày ở trên, trong đó quan trọng nhất là sự hiểu biết về thái độ nhận thức và
hành động có liên quan đến MTKS của nhà quản lý. Quan trọng là KTV phải tập
trung vào thực chất, nội dung của các quá trình kiểm soát hơn là hình thức của
nó. Ví dụ nh các qui định về đạo đức sẽ chẳng có gía trị gì nếu các nhà quản lý
cao cấp nhất có những hành động trái đạo lý.

Tìm hiểu về thông tin và truyền thông.
Để tìm hiểu về hệ thống kế toán, KTV cần thực hiện theo trình tự sau:
+ Tìm hiểu các loại nghiệp vụ chính trong đơn vị.
+Xem xét việc xử lý các nghiệp vụ: các nghiệp vụ đợc bắt đầu nh thế nào?
Những sổ sách kế toán có liên quan? Các phơng pháp xử lý các nghiệp vụ?
+ Tìm hiểu tiến trình lập báo cáo tài chính, gồm cả các chính sách kế toán
và phơng pháp để xác định các ớc tính kế toán.
Trong qúa trình tìm hiểu HTKT và các hoạt động kiểm soát có liên quan
của khách hàng, KTV có thể tiếp cận theo hai cách phổ biến sau:
+ Phơng pháp tiếp cận theo khoản mục.

+ Phơng pháp tiếp cận theo chu trình nghiệp vụ.
Theo phơng pháp này, KTV xem xét các chính sách, thủ tục kiểm soát đến
từng chu trình nghiệp vụ. Ví dụ HTKT trong một doanh nghiệp sản xuất có thể


phân ra thành những chu trình nghiệp vụ sau đây: chu trình bán hàng và thu tiền;
chu trình mua hàng và thanh toán; chu trình sản xuất; chu trình tiền lơng; chu
trình tài chính; chu trình đầu t
Việc xác định các chu trình nghiệp vụ phụ thuộc vào tính chất hoạt động
kinh doanh của đơn vị và KTV cũng có thể lựa chọn để xác định các chu trình
nghiệp vụ theo các cách khác nhau.

Tìm hiểu về hoạt động kiểm soát.
Để đạt đợc sự hiểu biết này, KTV phải cân nhắc những kết quả đạt đợc
trong quá trình tìm hiểu về những bộ phận khác nhau của HTKSNB (MTKS,
đánh giá rủi ro, thông tin và truyền thông) xem liệu có cần phải tìm hiểu thêm về
MTKS không? Bởi vì KTV đã có những hiểu biết về các hoạt động kiểm soát của
khách hàng thông qua quá trình tìm hiểu trớc đó.

Tìm hiểu về việc giám sát.
Cuối cùng, KTV cũng cần phải có tìm hiểu những hoạt động giám sát của
đơn vị có liên quan đến việc lập BCTC và những hoạt động giám sát này đã ảnh
hởng đến HTKSNB nh thế nào? Việc trao đổi với các nhà quản lý là phơng pháp
thờng đợc sử dụng để tìm hiểu vấn đề này. Ngoài ra, các KTV độc lập cũng phải
nghiên cứu công việc của các KTVNB vì họ đã có những đóng góp đáng kể vào
việc tăng cờng tính hữu hiệu của HTKSNB.
2.1.2. Phơng pháp để tìm hiểu hệ thống kiểm soát nội bộ.
Các phơng pháp để KTV tìm hiểu HTKSNB gồm:
- Dựa vào kinh nghiệm trớc đây của KTV với khách hàng.
Hầu hết các cụôc kiểm toán của một công ty đợc một công ty kiểm toán

thực hiện hàng năm. Do vậy, KTV thờng có một khối lợng lớn thông tin về
HTKSNB của khách hàng đã thu thập từ các cuộc kiểm toán trớc. Ví dụ, những
kết luận của năm trớc về những điểm mạnh, điểm yếu của HTKSNB có thể đợc
sử dụng nh là điểm xuất phát để KTV thực hiện cuộc phỏng vấn về những thay
đổi của HTKSNB trong năm hiện hành. Trong hồ sơ kiểm toán năm trớc cũng có
những thông tin về những loại sai sót đã phát hiện trong cuộc kiểm toán năm trớc


và nguyên nhân của chúng. KTV cần phải tiếp tục theo dõi xem những sai sót đó
có đợc sửa chữa cha?
- Phỏng vấn các nhà quản lý, nhân viên của công ty khách hàng.
Công việc này giúp cho KTV thu thập đợc những thông tin ban đầu(đối
với khách hàng mới) hoặc nắm bắt đợc những thay đổi trong HTKSNB của
khách hàng(đối với khách hàng thờng niên ) để cập nhật thông tin cho cuộc kiểm
toán ở năm hiện hành.
- Kiểm tra lại các tài liệu, sổ sách.
Những tài liệu của khách hàng mà KTV cần phải kiểm tra gồm: sơ đồ tổ
chức, sổ tay chính sách, sơ đồ hạch toán, sổ nhật ký, sổ cái, các báo cáo trình
bày những dữ liệu thực tế và kế hoạch Qua kiểm tra, KTV có thể hiểu rõ đ ợc
các thủ tục, chế độ liên quan đến HTKSNB đang đựơc áp dụng và việc vận hành
chúng tại công ty khách hàng.
- Quan sát các mặt hoạt động và quá trình hoạt động của đơn vị khách hàng.
Quan sát việc thực hiện một vài hoạt động kiểm soát rất cần thiết để biết
rằng chúng có thực hiện trên thực tế hay không? Công việc này củng cố thêm sự
hiểu biết và kiến thức về thực tế sử dụng các thủ tục và chính sách kiểm soát nội
bộ tại công ty khách hàng.
2.1.3. Thủ tục để chứng minh cho sự hiểu biết.
Sau khi đã tìm hiểu về HTKSNB của khách hàng KTV phải tài liệu hoá
những thông tin đã thu thập để chứng minh đã tìm hiều về HTKSNB trong hồ sơ
kiểm toán. Hình thức và phạm vi của tài liệu này phụ thuộc vào quy mô và sự

phức tạp của các nghiệp vụ cũng nh các loại thủ tục KSNB của khách hàng. Các
tài liệu thờng đợc thực hiện và hoàn thành dới dạng bảng tờng thuật, bảng câu
hỏi về kiểm soát nội bộ hoặc lu đồ.

Bảng câu hỏi về hệ thống kiểm soát nội bộ: là một bảng liệt kê các câu
hỏi đợc chuẩn bị trớc theo mục tiêu chi tiết của HTKSNB đối với từng lĩnh vực
đợc kiểm toán. Các câu hỏi đợc thiết kế dới dạng Có hoặc Không, hoặc
Không áp dụng. Câu trả lời Có biểu thị điều kiện thuận lợi, ngợc lại, câu trả
lời Không sẽ cho thấy sự yếu kém của HTKSNB và những sai sót tiềm tàng có