ẢNH HƯỞNG CỦA CÁC YẾU TỐ KINH TẾ XÃ HỘI VÀ CÁC YẾU TỐ ĐÁP ỨNG ĐIỀU TRỊ CHĂM SÓC VÀ KÌ THỊ TỚI TÌNH TRẠNG SỨC KHỎE TRẺ EM NHIỄM HIV

46

Xãnhh hi h ng
c s c 1a(117),
các y2012
u t kinh t −xã h i và...

NH H NG C A CÁC Y U T KINH T −XÃ H I VÀ
CÁC Y U T
ÁP NG I U TR , CH M SÓC VÀ K TH
T I TÌNH TR NG S C KH E C A TR EM NHI M HIV
BÙI TH H NH ∗
F
7

Bài vi t này d a vào thông tin thu đ c t d án nghiên c u “Tr em nhi m HIV
Vi t Nam: các nhân t nh h ng t i ti p c n và ch m sóc y t ”. M c tiêu c a d án là
đánh giá nh h ng c a các nhân t kinh t −xã h i đ n hi u qu ch m sóc cho tr em
nhi m HIV (g m c ti p c n ch n đoán và đi u tr đi kèm v i vi c theo dõi y t ). Nghiên
c u này do 5 c quan h p tác th c hi n: Vi n nghiên c u phòng ch ng viêm gan siêu vi
trùng và HIV/AIDS (ARNS) - C ng hòa Pháp; B nh vi n Nhi đ ng 1; Vi n Phát tri n b n
v ng vùng Nam b - Vi n Khoa h c xã h i Vi t Nam (SISD-VASS); B nh vi n nhi
Trung
ng và Vi n Dân s và các v n đ xã h i - Tr ng đ i h c Kinh t qu c dân
(IPSS-NEU). Nghiên c u này s d ng c thông tin đ nh tính và đ nh l ng, th c hi n t
tháng 5/2009 đ n tháng 7/2010, t i 4 phòng khám ngo i trú dành cho tr em nhi m HIV
Hà N i (B nh vi n Nhi Trung ng) và thành ph H Chí Minh (B nh vi n Nhi đ ng 1,
B nh vi n Nhi đ ng 2 và Phòng khám An Hòa). T ng s có 699 ng i ch m sóc/ng i
đ a tr em nhi m HIV đ n khám đ nh k t i các phòng khám ngo i trú tr l i ph ng v n
tr c ti p b ng b ng h i thi t k s n (200 Hà N i và 499 thành ph H Chí Minh
(TP.HCM)). Trong nghiên c u có 64 ph ng v n sâu cá nhân (40 t i TP.HCM và 24 t i Hà

N i) đ c th c hi n đ i v i ng i ch m sóc/đ a tr đ n khám đ nh k t i các phòng
khám ngo i trú. Tr em đ c l a ch n trong m u nghiên c u c n có th i gian đi u tr t i
c s y t đ c kh o sát t 12 tháng tr lên.
Bài vi t này nh m mô t các đi u ki n kinh t −xã h i và gia đình c a tr em nhi m
HIV; đánh giá nh h ng c a các nhân t kinh t −xã h i và y t đ n s c kh e c a tr em
nhi m HIV, thông qua đánh giá nh h ng c a các nhân t trên đ n hi u qu đi u tr
ARV c a các tr em đ n đi u tr t i các phòng khám ngo i trú nói trên.
1. Kinh nghi m qu c t và trong n

c

1.1. Kinh nghi m qu c t
Hi n nay, trên th gi i có nhi u nghiên c u v nh h ng c a các y u t kinh t -xã
h i đ n s c kh e c a tr em nhi m HIV. Các nghiên c u này đ c th c hi n Châu Á
(Thái Lan), c n Sahara-Châu Phi (Nam Phi, Zambia, Uganda), châu Âu (Tây Ban Nha,
UK/Ireland). K t qu c a các nghiên c u này cho th y:
- Vi c đi u tr ART cho tr em đ c b t đ u mu n h n so v i ng i l n, nh ng đã
thu đ c k t qu t t. i u tr ART cho tr em còn đ c b t đ u mu n h n so v i ng i
l n và còn nhi u h n ch (Avina Sarna, Scott Kellerman, 2010). Cu i n m 2008, m c đ
∗

ThS, Vi n Dân s và các v n đ xã h i,

i h c Kinh t qu c dân.

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c, www.ios.org.vn


Bùi Th H nh

47

bao ph c a ART các qu c gia có thu nh p th p và trung bình đ t kho ng 42% trong
t ng s 9,5 tri u ng i nhi m có nhu c u và có kho ng 257.700 tr d i 15 tu i nh n
đ c li u pháp đi u tr ART, chi m 38% s tr nhi m. Vi c đi u tr này giúp gi m t l
m c các b nh nhi m trùng c h i, gia t ng ch t l ng cu c s ng và quan tr ng h n c là
gi m đ c nguy c t vong cho tr em nhi m, tuy nhiên nó ph thu c r t nhi u vào vi c
tuân th đi u tr .
tu i b t đ u vào đi u tr ART c a tr em nhi m liên quan ch t ch v i m c
ch t c a tr em nhi m HIV.
tu i b t đ u đi u tr ART là y u t nguy c l n đ i v i t
l t vong c a tr nhi m HIV đi u tr ART khu v c c n Sahara-Châu Phi. Tr em
châu Âu đ c đi u tr ART s m h n tr em châu Phi, do đó k t qu đi u tr ART c ng
t t h n (Philippa M Musoke và c ng s , 2010). Các k t qu nghiên c u c ng cho th y
r ng nh ng tr b t đ u đi u tr ART đ tu i l n ho c đi u tr mu n, khi kh n ng mi n
d ch gi m m nh thì kh n ng đi u tr đ t đ c thành công s th p h n, do v y c n b t đ u
đi u tr ART s m đ đ m b o đáp ng mi n d ch đ y đ và t ng tr ng (Philippa M
Musoke và c ng s , 2010).
- S tuân th và duy trì đi u tr là thách th c l n đ i v i quá trình ch m sóc và đi u
tr cho tr em. Trong th i gian t n m 1999 đ n 2005, có kho ng 32 nghiên c u đã xu t
b n đ a ra c l ng v vi c tuân th đi u tr ART trong nhóm tr em, trong s đó có
h n hai ph n ba s nghiên c u đ c th c hi n t i M . K t qu ch ra r ng tuân th đi u
tr là nhân t quy t đ nh đ n hi u qu đi u tr ART. Có r t nhi u nhân t nh h ng đ n
vi c tuân th đi u tr , bao g m: (1)th i gian đi u tr : th i gian đi u tr dài, ph i tuân th
nghiêm ng t th i đi m u ng thu c trong ngày; (2) s khó s d ng c a thu c ART (thu c
viên đ ng, viên to khó u ng, thu c b t có s n và dính, thu c có nhi u tác d ng ph - bu n
nôn, phát ban…); (3) các y u t xã h i: hi u bi t c a ng i ch m sóc chính. Cu c s ng
c a tr em nhi m HIV hoàn toàn ph thu c vào hi u bi t và qu n lý thu c c a ng i
ch m sóc chính (Jane M. Simoni và c ng s ., 2007). Chính vì đòi h i r t cao s tuân th
trong đi u tr ART nên r t nhi u gia đình có tr em nhi m HIV đã b cu c. Có t i 30%

tr em thu c 5 t nh mi n B c c a Thái Lan đã không tuân th đi u tr sau 6 tháng đ u
tiên: các bi u hi n c th bao g m quên u ng thu c đúng li u, không u ng thu c đúng gi
và không tuân theo các ch d n đi u tr (Avina Sarna và c ng s , 2010).
- S s n có c a h th ng y t và s tin tu ng vào phác đ đi u tr là m t nhân t
quan tr ng nh h ng đ n vi c c i thi n tình tr ng s c kh e c a tr em trong quá trình
đi u tr ART. các n c đang phát tri n, vi c ti p c n v i đi u tr ART c a tr em th p
h n so v i ti p c n ART ng i l n (Theresa S. Betancourta và c ng s , 2010). Các y u
t liên quan đ n ch m sóc y t cho tr em nhi m HIV bao g m: (1) không dám đi u tr t i
c s y t công vì s ng i quen k th ; (2) không tin t ng vào thu c đi u tr mi n phí
các b nh vi n công; (3) m i quan h gi a ng i cung c p d ch v y t và ng i ch m sóc,
ch t l ng c a vi c ch m sóc; (4) các y u t khác (tình tr ng kinh t c a gia đình, giá
thu c, t v n v tuân th ) (Karthikeyan Paranthaman và c ng s , 2009).
- Chi phí ch m sóc y t c ng là m t rào c n l n đ i v i tr em nhi m HIV khi ti p
c n v i d ch v y t , đ c bi t là đ i v i các n c đang phát tri n, trong đó có chi phí đi
l i, t v n và thu c men (Avina Sarna và c ng s , 2010).
- K th liên quan đ n HIV bao g m 4 l nh v c: s k th cá nhân, t k th và thái

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c, www.ios.org.vn


48

nh h

ng c a các y u t kinh t −xã h i và...

đ c a c ng đ ng, là nh ng rào c n đ i v i vi c theo dõi tình tr ng b nh ch m sóc cho tr
em (Avina Sarna và c ng s , 2010).
- Công khai tình tr ng nhi m HIV c a tr : đ i v i nh ng tr không đ c công khai
v tình tr ng nhi m c a mình, chúng th ng đ c nh ng ng i ch m sóc cung c p m t

ph n thông tin ho c thông tin không đúng ho c không có thông tin gì liên quan đ n b nh.
M c đích c a vi c không công khai tình tr ng nhi m HIV là b o v tr , v i tình tr ng k
th liên quan đ n HIV c ng nh l ng tr c nh ng n i đau v tinh th n c a tr
(Nöstlinger C. và c ng s , 2004). Tuy nhiên, k t qu các nghiên c u trên không cho bi t
vi c công khai tình tr ng nhi m c a tr em có nh h ng tích c c hay tiêu c c đ n k t
qu đi u tr và kh n ng ph c h i s c kh e c a tr .
- i u ki n kinh t và ch m sóc dinh d ng t i h gia đình và tình tr ng m côi nh
h ng x u đ n k t qu đi u tr ART. Nh ng h gia đình có tr em nhi m HIV th ng có m c
thu nh p th p h n so v i nh ng h gia đình không có tr em nhi m HIV. Trong nh ng gia
đình này, nh ng chi tiêu cho ch m sóc s c kh e, th c ph m, ho t đ ng vui ch i, gi i trí c a
tr em gi m. Các h gia đình này ph i bán các đ đ c trong gia đình, gi m các kho n ti n g i
ti t ki m và nh n t ng v t t ng i thân trong gia đình ho c vay n . Tr em và tr v thành
niên s ng trong các h gia đình b nh h ng b i HIV th ng thi u dinh d ng h n nh ng
đ a tr trong h gia đình khác, s l ng b a n trong ngày c ng ít h n (Sarah E. và c ng s ,
2008). Tình tr ng m côi không có nh h ng x u đ n k t qu đi u tr ART trong ng n h n
nh ng có th s là m t nhân t nh h ng đ n vi c đáp ng đi u tr trong th i gian dài.
1.2. Kinh nghi m t i Vi t Nam
Vi t Nam, n m 2009, B Y t
c tính có kho ng 4.720 tr em d i 15 tu i đang
chung s ng v i HIV. Con s này d báo s t ng nhanh lên 5.700 em vào n m 2012 (C c
Phòng, ch ng HIV/AIDS - B Y t , 2009). Trong s này, có kho ng d i 1.500 em
(31%) hi n đang đ c đi u tr ART. Tuy nhiên, nh ng s li u này có th còn quá th p so
v i th c t b i vì các s th ng kê ch bao g m tr đ c đi u tr ART các c s có d án
h tr (ch y u là tài tr qu c t ). S li u v tác đ ng c a HIV/AIDS v m t s c kh e,
giáo d c và tâm sinh lý xã h i đ i v i tr em c ng r t hi m. Tr em s ng chung v i HIV
ph i đ i m t v i nhi u v n đ nh không đ c ti p c n đi u tr ART, ch m sóc s c kh e
không t t, t l đi h c th p do s c kh e y u ho c do s k th , phân bi t đ i x và nh ng
khó kh n trong hòa nh p c ng đ ng. S ch m tr đ n c s y t khám ch a b nh là m t
v n đ l n vì tr em có HIV th ng ch đ n c s y t khi đã có tri u ch ng suy gi m
mi n d ch nghiêm tr ng (UNICEF, 2010).

Hi n nay, Vi t Nam ch a có nhi u nghiên c u đánh giá nh h ng c a nh ng
y u t kinh t -xã h i đ n đi u tr ART, đ n vi c c i thi n tình hình s c kh e c a tr em
nhi m HIV. K t qu c a m t vài nghiên c u cho th y:
- Tuân th đi u tr có nh h ng rõ r t đ n s h i ph c s c kh e c a tr em nhi m
HIV: tr tuân th đi u tr t t thì cân n ng t ng và l ng t bào b ch c u CD4 c n thi t cho
h mi n d ch c ng t ng. Các y u t nh h ng đ n tuân th đi u tr bao g m: ki n th c v
HIV và ch m sóc cho ng i nhi m HIV; trình đ h c v n ph thông c a ng i ch m sóc
chính; ki u gia đình (có cha m đ hay không có cha m đ ); tình tr ng vi c làm c a
nh ng ng i l n s ng trong gia đình và m c thu nh p c a lao đ ng chính trong h
(Tr ng Hoàng M i và c ng s , 2009).

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c, www.ios.org.vn


Bùi Th H nh

49

- Các y u t xã h i nh tu i, gi i tính, dân t c, n i và tu i khi b t đ u đi u tr ,
ki u h gia đình (có cha m đ hay không) không nh h ng nhi u t i k t qu đi u tr
(Mai ào Ái Nh và c ng s , 2009).
2. Mô hình nghiên c u
Qua phân tích các nghiên c u có s n v các y u t nh h ng đ n tình tr ng s c
kh e c a tr em nhi m HIV, bài vi t này s d ng mô hình sau đ bi u di n m i quan
h gi a các y u t nh h ng đ n s c kh e c a tr em nhi m (xem S đ 1). Các y u
t nh h ng đ n tính tr ng s c kh e c a tr em có th chia làm hai nhóm chính: (1)
nhóm các y u t tác đ ng tr c ti p: áp ng ch m sóc v dinh d ng và đáp ng
ch m sóc đi u tr (tuân th th m khám, tuân th u ng thu c…); (2) nhóm y u t tác
đ ng đ n s c kh e c a tr em nh ng ph i qua nhóm y u t th nh t, có th g i đây là
nhóm y u t trung gian. Chúng tôi chia các y u t trung gian này thành hai nhóm nh

ch y u g m các y u t liên quan đ n đi u kinh t -xã h i c a gia đình, c ng đ ng và
các y u t thu c h th ng y t .
S đ 1: Mô hình bi u di n m i quan h gi a các y u t kinh t −xã h i,
y t và s c kh e c a tr em nhi m HIV

áp ng v ch m sóc v
dinh d ng

Thái đ ph c v c a
nhân viên Y t

Các y u t liên quan đ n h
th ng y t

S s n có c a d ch v
yt

Các y u t thu c v
c ng đ ng

Các y u t liên quan
đ n b n thân tr em

Các y u t thu c v
ng i ch m sóc
và gia đình

Các y u t li n quan đ n
kinh t −xã h i

áp ng v ch m sóc y t
Tuân th l ch khám,
tuân th u ng thu c

Tình tr ng s c kh e c a tr
em nhi m

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c, www.ios.org.vn


50

nh h

ng c a các y u t kinh t −xã h i và...

2.1. Nhóm các y u t liên quan đ n đi u ki n kinh t -xã h i
2.1.1. Các y u thu c v gia đình và ng

i ch m sóc bao g m:

a) các y u t liên quan đ n h gia đình n i tr em nhi m HIV sinh s ng bao g m: ki u
gia đình (gia đình có cha m s ng cùng v i tr nhi m HIV, gia đình ch có ng i già và tr
em nhi m HIV); thu nh p bình quân đ u ng i; kh n ng chi tr các d ch v tr c trong và
sau khi ch m sóc y t (Chi phí v n chuy n, chi phí n trong th i gian th m khám,…);
b) các y u t liên quan đ n ng i ch m sóc: tu i, gi i tính, ngh nghi p, quan h
v i tr em nhi m HIV, hi u bi t v HIV, hi u bi t v ph ng pháp đi u tr , tin t ng vào
ph ng pháp đi u tr ;
c) s k th trong gia đình đ i v i tr em nhi m HIV.
2.1.2. Nhóm y u t liên quan đ n tr em: tu i t i th i đi m đi u tr , gi i tính, tu i

t i th i đi m phát hi n HIV, tình tr ng s c kh e t i th i đi m phát hi n HIV và công khai
tình tr ng nhi m đ i v i tr .
2.1.3. Các y u t thu c c ng đ ng bao g m: s hoàn thi n c a c s h t ng đo
l ng thông qua chi phí cho đi l i đ th m khám, chi phí cho n, ch th m khám; s k
th c a c ng đ ng; ho t đ ng tr giúp c a c ng đ ng đ i v i tr em nhi m HIV.
2.2. Nhóm y u t liên quan đ n d ch v y t
a) S s n có c a các d ch v y t t i đ a ph

ng;

b) Thái đ ph c v c a các nhân viên y t n i th m khám.
3. Thi t k bi n s
Nghiên c u này s d ng ph ng pháp phân tích các b ng chéo và s d ng ph ng
pháp phân tích đa bi n. Trong mô hình đa bi n, bi n ph thu c là hi u qu c a vi c đi u
tr ART. Cách thi t k bi n này nh sau:
đi
đ
l
đ

T s li u v chi u cao, cân n ng c a tr em t i th i đi m chu n đoán HIV và th i
m ph ng v n do nhân viên y t cung c p, s d ng ch s kh i l ng c th - th ng
c bi t đ n v i ch vi t t t BMI theo tên ti ng Anh Body Mass Index. G i W là kh i
ng c a m t ng i (tính b ng kg) và H là chi u cao (tính b ng mét), ch s kh i c th
c tính theo công th c:
W
BMI =

(H)2

So sánh ch s c th th c t c a tr em đã tính đ c v i ch s m u do WHO
công b tính đ c ch s z-score. Sau khi tính đ c ch s z-score cho t ng tr em, có th
x p lo i tr em thành các nhóm nh sau:
Tên nhóm
Nhóm 1
Nhóm 2
Nhóm 3

Z-score
(- 6 ) - (– 2,01)
(- 2 ) – (1,01)
(-1) – (0)

Tên nhóm
Nhóm 4
Nhóm 5
Nhóm 6

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c, www.ios.org.vn

Z-score
(+ 0,1) – (+ 1)
(+1,1) – (+2)
> (+ 2)


Bùi Th H nh

51

Ch s kh i l ng c th ch u nh h ng ch y u b i 2 y u t : (1) S phát tri n t
nhiên khi tr l n lên theo đ tu i và (2) S phát tri n kh i l ng c th do nh h ng c a
ch m sóc s c kh e nói chung, trong đó có hi u qu đi u tr ART cho tr .
xác đ nh
hi u qu c a ch ng trình đi u tr ART cho tr em, tr c h t c n lo i tr nh h ng c a
s phát tri n t nhiên theo tu i đ n s bi n đ ng ch s kh i c th . Cách xác đ nh c th
nh sau:
Nh ng tr em có tr s z-score c a ch s kh i l ng c th x p nhóm 1 t i th i
đi m chu n đoán, nh ng t i th i đi m ph ng v n, tr s z-score c a ch s tr ng l ng c
th x p nhóm 2 thì ngh a là vi c ch m sóc s c kh e đ i v i tr nhi m là có k t qu tích
c c, hay còn g i là có hi u qu . Nói m t cách t ng quát, khi so sánh tr s c a z-score t i
th i đi m ph ng v n và t i th i đi m ch n đoán, n u tr s t i th i đi m ph ng v n cao
h n giá tr t i th i đi m ch n đoán, thì s c kh e c a bé đã đ c c i thi n, công tác ch m
sóc s c kh e đ t hi u qu . N u tr s c a z-score t i hai th i đi m b ng nhau, ngh a là s c
kh e c a bé không đ c c i thi n, ch m sóc s c kh e có k t qu không thay đ i hay hi u
qu b ng không. N u tr s c a z-score t i th i đi m ph ng v n nh h n tr s z-score t i
th i đi m phát hi n HIV thì s c kh e c a tr em b gi m sút so v i tr c, công tác ch m
sóc s c kh e không đ t hi u qu mong mu n. V i cách thi t k này chúng tôi xây d ng
m t bi n m i mang tên là hi u qu đi u tr tính theo ch s kh i l ng c th . Bi n s này
đã mã hóa theo 3 giá tr (1=“ i u tr có hi u qu ”; 2=“Không có s thay đ i trong quá
trình đi u tr ” và 3=“ i u tr không có hi u qu ”)
Nghiên c u này s d ng phân tích h i quy logistic đ xác đ nh nh ng nhân t nh
h ng đ n tình tr ng s c kh e tr em t i th i đi m ph ng v n, hay nói m t cách chính xác
là xác đ nh nhân t ch y u nh h ng đ n hi u qu đi u tr . Hai mô hình phân tích s đ c
s d ng: Mô hình th nh t v i bi n ph thu c đ c xây d ng là đi u tr không hi u qu v i
mã hóa 1=“ i u tr không có hi u qu ” và 0=“Các tr ng h p khác”; Mô hình th hai đ c
xây d ng v i bi n ph thu c là đi u tr có hi u qu v i mã hóa là 1=“ i u tr có hi u qu ”
và 0=“Các tr ng h p khác”. Các bi n đ c l p s đ c đ a vào mô hình bao g m: (a) các
y u t thu c gia đình và ng i ch m sóc, (b) các y u t thu c v c ng đ ng, (c) các y u t
thu c v b n thân tr em, và (d) các y u t thu c kinh t -xã h i c a vùng.

4. K t qu nghiên c u ch y u
4.1. Tình tr ng s c kh e tr em đang đi u tr ART trong m u kh o sát
Nh trên đã nêu, thông qua ch s kh i l ng c th th c t và ch s tiêu chu n c a
WHO, ta tính đ c z-score cho t ng tr em. N u tr em có z-score <- 2 có th coi là tình
tr ng s c kh e không t t. Theo s li u b ng 1, t i th i đi m phát hi n nhi m HIV, trong
t ng m u có t i 18% tr em đang đi u tr t i các b nh vi n hi n nay có tình tr ng s c
kh e kém.
T i th i đi m ph ng v n, t l tr em có tình tr ng s c kh e kém trong t ng m u đã
gi m xu ng ch còn 13,5%. Có th th y r ng th i gian đi u tr c ng có nh h ng nh t
đ nh đ n vi c c i thi n tình tr ng s c kh e c a tr em. N u th i gian đi u tr t i các c s
y t kh o sát đ c kho ng 1 n m thì t l tr em có tính tr ng s c kh e kém là 23,5%
(g n 1/4 s tr ). N u th i gian đi u tr đã đ c t 2 n m tr lên thì t l này ch còn dao
đ ng m c 16 đ n 18%.

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c, www.ios.org.vn


52

nh h

ng c a các y u t kinh t −xã h i và...

B ng 1: Tình tr ng s c kh e tr em tính theo z-score t i th i đi m ph ng v n
và t i th i đi m phát hi n HIV phân theo l a tu i (%)

Z-core BMI
(- 6 ) - (– 2,01)
(- 2 ) – (-1,01)
(-1) – (0)

(+ 0,1) – (+ 1)
(+1,1) – (+2)
> (+ 2)
N
P_value

10 - 14
PV PH
23,5
17,4
20,5
18,6
25,8
32,9
17,4
23,4
8,3
6,0
4,5
1,8
132
167
0,005

S tháng đi u tr c a tr em t
22 - 26
34 - 38
PV
PH
PV

PH
16,1
13,5
18,0
23,5
15,4
20,3
18,4
20,5
24,2
28,4
28,0
25,8
25,5
16,2
21,5
17,4
14,1
10,8
9,6
8,3
4,7
10,8
4,6
4,5
149
74
522
132

i b nh vi n
46 - 48
PV
PH
17,4
16,1
18,6
15,4
32,9
24,2
23,4
25,5
6,0
14,1
1,8
4,7
167
149

T ng
PV
PH
13,5
18,0
20,3
18,4
28,4
28,0
16,2
21,5

10,8
9,6
10,8
4,6
74
522

Vi c c i thi n tình tr ng s c kh e c a tr em do đi u tr ART ch đ
thông qua bi n s hi u qu đi u tr đã đ c thi t k (xem B ng 2).

c đo l

ng

B ng 2: Hi u qu đi u tr ART c a tr em nhi m HIV
phân theo n i đi u tr t i th i đi m ph ng v n (%)

Không hi u qu
Bình th ng
Hi u qu
N
P_Value

TP. HCM

Hà N i

T ng

23,9

30,5
45,6
397

26,3
43,2
30,5
118
0,000

24,5
33,4
42,1
515

Nhi đ ng 1
23,0
37,9
39,1
243

Nhi đ ng 2
25,9
18,9
55,2
143
0,008

An Hoa
18,2

18,2
63,6
11

Nhi
Trung
ng
26,3
43,2
30,5
118

S li u b ng 2 cho th y, có 42% tr em trong t ng m u đ c đi u tr có k t qu
t t, ch có 24,5% s tr trong m u đi u tra có k t qu đi u tr ch a t t. Trong đó, t l
đi u tr có k t qu t t t i TP.HCM cao h n Hà N i. N u TP.HCM có t i 45,6% s tr
đ c đi u tr có k t qu t t thì Hà N i con s này ch có 30%. S khác bi t gi a Hà N i
và TP.HCM v k t qu đi u tr có ý ngh a th ng kê rõ r t.
N u phân tích hi u qu đi u tr theo th i gian đi u tr t i các c s y t kh o sát, ta
th y trong th i gian đ u đi u tr , hi u qu đi u tr th hi n rõ r t h n các th i gian sau. T l
đi u tr có hi u qu c a tr đã đi u tr kho ng 1 n m là 50%, t l này ch còn là 40% khi
tr đi u tr đ c 2 n m; t l này là 35% khi tr đã đi u tr đ c 4 n m tr lên (Xem B ng
3). K t qu này c ng d hi u, b i vì khi m i đi u tr thu c kháng vi rút, s c kh e c a bé h i
ph c nhanh chóng, nh ng khi th i gian đi u tr càng dài thì kh n ng ph c h i s c kh e
khó h n giai đo n đ u. i u này thích h p v i hi u qu đi u tr m i b nh khác không ch
riêng đi u tr HIV. Do đó, các b c cha m /gia đình tr không nên n n chí khi th y trong
nh ng n m sau c a quá trình đi u tr s c kh e c a tr em không c i thi n nhi u.

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c, www.ios.org.vn

Bùi Th H nh

53

B ng 3: Hi u qu đi u tr phân theo th i gian đi u tr tính b ng tháng (%)
Th i gian đi u tr
Không hi u qu
Bình th ng
Hi u qu
N

10-14
tháng
20,8
28,5
50,8
130

22-26
tháng
19,6
39,9
40,5
163

34-38
tháng
26,8
33,6
39,6

149

46-50 và t 50
tháng tr lên
37,0
27,4
35,6
73

T ng
24,5
33,4
42,1
515

P_value
0,338
0,005
0,002

S li u b ng 4 cho th y, hi u qu c a đi u tr đ t m c r t cao đ i v i nh ng tr nhi m
HIV phát hi n đ tu i nh . Nh ng tr đ c phát hi n nhi m HIV tr c hai tu i đ c đi u tr
có k t qu t t chi m t i 63,2%, trong khi đó t l này tr phát hi n nhi m HIV trong vòng t
2 đ n 5 tu i ch có 27%. M t đi u r t khó gi i thích là t l đi u tr có k t qu t t tr phát hi n
nhi m HIV sau 5 tu i l i cao h n t l này tr phát hi n s m h n (t 2 đ n 5 tu i).
B ng 4: Phân b tr em đ c ph ng v n theo hi u qu đi u tr
và theo đ tu i phát hi n nhi m HIV (%)
tu i phát hi n b nh
Không hi u qu
Bình th ng

Hi u qu
T ng
N
P_value

D

i 2 tu i
16,4
20,4
63,2
100
152
0,000

2-5 tu i
28,7
43,9
27,4
100
230

Trên 5 tu i
26,5
30,3
43,2
100
132

T ng

24,5
33,5
42,0
100
514

Phân tích m i quan h gi a k t qu đi u tr v i tu i c a tr em t i th i đi m ph ng
v n c ng cho th y, nh ng tr nhi m có đ tu i d i 2 tu i có k t qu đi u tr t t h n.
i u này c ng đ ng ngh a v i vi c tr em đ c phát hi n s m tr c 2 tu i và đ c đi u
tr ngay s có k t qu đi u tr t t h n.
B ng 5: Phân b tr em đ c ph ng v n theo hi u qu đi u tr
và theo đ tu i t i th i đi m ph ng v n (%)
tu i t i th i đi m PV
Không hi u qu
Bình th ng
Hi u qu
T ng
N
P_value

D

i 2 tu i
13,2
13,2
73,7
100
38
0,000

2-5 tu i
14,8
29,5
55,7
100
149

Trên 5 tu i
30,3
37,6
32,1
100
327

T ng
24,5
33,5
42,0
100
514

S li u b ng 5 c ng cho th y, t l đi u tr có k t qu t t t l ngh ch v i đ tu i
c a tr t i th i đi m ph ng v n. Tr em trên 5 tu i t i th i đi m ph ng v n có t l đi u
tr có k t qu t t th p nh t.
K t qu phân tích chéo gi a các y u t kinh t -xã h i, đáp ng đi u tr và k th t i
gia đình và c ng đ ng v i hi u qu đi u tr ART cho th y:

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c, www.ios.org.vn

nh h

54

ng c a các y u t kinh t −xã h i và...

- Trái v i suy lu n c a nhóm nghiên c u, nh ng tr em có kho ng cách t nhà đ n
n i đi u tr tính theo th i gian dài l i có k t qu đi u tr cao h n nh ng tr em kho ng
cách ng n. Thu nh p bình quân và chi cho n u ng bình quân c a h gia đình không nh
h ng đ n hi u qu đi u tr ART c a tr . i u này có th là do hi n nay các ch ng trình
đi u tr ART cho tr em v n đ c hoàn toàn mi n phí.
- Nh ng tr em đ c s
hi u qu đi u tr cao h n. i
qu đi u tr . K t qu này t
Nam trong các nghiên c u tr

ng cùng cha, m và có ng i ch m sóc chính là cha, m thì
u này có ngh a là tình tr ng m côi nh h ng x u đ n k t
ng đ ng v i k t qu đã tìm th y m t s n c và Vi t
c.

- K t qu đi u tr t t t l thu n v i m c đ tin t ng vào phác đ đi u tr và vào bác s
đi u tr . M i quan h gi a bác s và b nh nhân càng thân thi n thì hi u qu đi u tr càng cao.
- Nh ng tr em có ng i ch m sóc chính và các thành viên trong gia đình không s
nh ng ng i khác trong gia đình và xã h i k th thì hi u qu đi u tr cao h n rõ r t so
i k t qu đi u tr c a nh ng tr em có ng i ch m sóc chính và gia đình luôn luôn lo s
k th c a nh ng ng i xung quanh. i u này cho th y, đ nâng cao ch t l ng đi u
ART cho tr em thì công tác tuyên truy n ch ng k th c n đ c đ y m nh h n n a.

b

v
s
tr
h

4.2. Phân tích h i quy logistic xác đ nh t m quan tr ng c a các nhân t
ng đ n tình tr ng s c kh e c a tr em

nh

nh
qu
nh
nh

Tuân th mô hình lý thuy t đ c đ c p trên, nghiên c u này đ a vào mô hình
ng bi n s sau: Bi n ph thu c là hi u qu đi u tr v i 3 ph ng án: 1= Không hi u
; 2= Không thay đ i; 3= Hi u qu . Các bi n đ c l p đ c đ a vào mô hình bao g m
ng y u t đã mô t
ph n ph ng pháp nghiên c u. B ng d i đây ch trình bày
ng k t qu bao g m nh ng nhân t nh h ng có ý ngh a th ng kê.
B ng 6: K t qu ph ng trình h i quy đa bi n v các nhân t
nh h ng đ n hi u qu đi u tr ART cho tr em nhi m HIV
(Hi u qu đi u tr đ c đo b ng m c đ c i thi n c a ch s kh i l ng c th BMI)
Mô hình 1: Bi n ph thu c là
Không có hi u qu đi u tr

1

H ng s

Chi phí đi l i
D i 50 nghìn đ ng
50-100 nghìn đ ng
100-150 nghìn đ ng
Trên 150 nghìn đ ng
Tu i t i th i đi m ph ng v n
D i 2 tu i
T 2 đ n 5 tu i
Trên 5 tu i
Tu i t i th i đi m phát hi n
D i 2 tu i
T 2 đ n 5 tu i
Trên 5 tu i

M c ý ngh a th ng
kê

B

Exp(B)

-0,819

0,73845

1,005
1,019
-0,044
0,000

0,08500
0,05033
0,93320

2,732
2,769
0,957

0,640
1,150
0,000

0,25386
0,00112

1,896
3,159

-2,040
-1,426
0,000

0,01295
0,00192

0,130
0,240

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c, www.ios.org.vn

Bùi Th H nh

2

•

Nhóm đ i ch ng là nhóm 3 (nhóm đi u tr có hi u qu )

•

Nh ng đi m b ng 0 là giá tr tham chi u

Mô hình 2: Bi n ph thu c là
hi u qu đi u tr không thay đ i
H ng s
T nh/thành ph
Hà N i
TP.HCM
Th i gian đi u tr
10-14 tháng
22-26 tháng
34-38 tháng
46 tháng tr lên
Tu i t i th i đi m ph ng v n
D i 2 tu i
T 2 đ n 5 tu i
Trên 5 tu i
Tu i t i th i đi m phát hi n
D i 2 tu i

T 2 đ n 5 tu i
Trên 5 tu i
Chi-Square

B
-14,104

M c ý ngh a th ng
kê
0,00000

55

Exp(B)

0,682
0,000

0,03041

1,978

0,619
0,725
0,573
0,000

0,19004
0,08246
0,16278

.

1,857
2,064
1,773

0,043
1,120
0,000

0,93326
0,00063
.

1,043
3,066

-1,681
-0,807
0,000
139,009

0,02256
0,04061
.
0,000

0,186
0,446

• Nhóm đ i ch ng là nhóm 3 (nhóm đi u tr có hi u qu )
• Nh ng đi m b ng 0 là giá tr tham chi u
K t qu h i quy đa bi n cho th y các nhân t kinh t −xã h i c a h gia đình g n
nh không tác đ ng đ n hi u qu đi u tr ART c a tr em nhi m HIV t i các b nh
vi n kh o sát.
K t qu mô hình 1: Bi n ph thu c là đi u tr không có hi u qu
K t qu đi u tr t l ngh ch v i chi phí v n chuy n. i u đó có ngh a là t l tr em
đi u tr không hi u qu s gi m cùng v i chi phí v n chuy n t ng lên. K t qu phân tích
đ nh tính và phân tích đ n bi n cho th y nh ng ng i có chi phí v n chuy n cao là nh ng
ng i s d ng ph ng ti n xe taxi đ đ a tr em đi khám và nh ng ng i xa b nh vi n
ph i s d ng ô tô công c ng v i quãng đ ng dài.
Nhân t th hai là đ tu i c a tr t i th i đi m ph ng v n. K t qu phân tích mô
hình đa bi n hoàn toàn trùng kh p v i k t qu phân tích đ n bi n. Tu i c a tr em t i th i
đi m ph ng v n càng nh , thì t l đi u tr không có hi u qu càng th p
Nhân t th ba là tu i c a tr em t i th i đi m phát hi n, k t qu c a mô hình c ng
cho th y r ng khi tr em đ c phát hi n đ tu i càng nh , thì t l đi u tr không có k t
qu càng th p.

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c, www.ios.org.vn


56

nh h

ng c a các y u t kinh t −xã h i và...

K t qu mô hình 2: Hi u qu đi u tr không thay đ i
K t qu h i quy đa bi n cho th y t i Hà N i t l đi u tr không có k t qu cao h n
TP.HCM.

Nhân t th hai là th i gian gián đo n đi u tr : k t qu mô hình cho th y nhóm có
th i gian đi u tr t 10 đ n 14 tháng có t l tr em s c kh e không thay đ i sau th i gian
đi u tr nh nh t, sau đó đ n nhóm trên 5 tu i.
Nhân t th ba là đ tu i t i th i đi m ph ng v n: k t qu mô hình cho th y xu
h ng là tu i c a tr t i th i đi m đi u tr càng nh thì t l tr có tình tr ng s c kh e
không c i thi n th p nh t.
Nhân t th t là đ tu i t i th i đi m chu n đoán: k t qu mô hình c ng cho
th y tu i t i th i đi m phát hi n càng th p thì t l tr em có s c kh e không thay đ i
càng th p.
5. K t lu n
K t qu phân tích c a nhóm nhiên c u cho th y các y u t kinh t -xã h i, đ c bi t
là các y u t xã h i nh lo i h gia đình, ng i ch m sóc chính, s k th trong gia đình
và xã h i, thu nh p bình quân và chi phí cho n u ng bình quân đ u ng i không nh
h ng rõ r t đ n k t qu tích c c c a vi c đi u tr . K t lu n này đã đ c kh o ch ng
thông qua c phân tích b ng b ng chéo và phân tích đa bi n.
K t qu này là đi u khá b t ng và có th gây tranh lu n. Tuy nhiên, c n th y r ng
hi n nay ch ng trình đi u tr ART cho ng i nhi m HIV và tr em nhi m HIV hoàn
toàn mi n phí. Gia đình ng i nhi m không ph i tr b t k chi phí nào cho vi c khám và
ch a b nh (th m khám đ nh k , thu c kháng th ARV và th m chí c m t s lo i thu c
ch ng nhi m trùng c h i). M t câu h i đ c đ t ra là: hi n nay Vi t Nam đã đ c th
gi i công nh n là thoát nghèo, ch c t ng lai không xa, Vi t Nam s không còn nh n
đ c tài tr cho ch ng trình phòng ch ng HIV n a. Trong tr ng h p này, nh ng ng i
nhi m HIV s ph i tr toàn b ti n d ch v và ti n thu c. V y h s nh th nào, nh ng
h nghèo có m c thu nh p d i 1.500.000 đ ng/tháng có đ kh n ng chi tr ti n thu c
đ t n h ng d ch v y t hay không?
H n ch c a nghiên c u này là ti n hành thu th p thông tin trên nh ng tr em đ c
đi u tr t i nh ng b nh vi n tuy n Trung ng. Vì v y, nh ng h nghèo, quá khó kh n v
m t kinh t và vì lý do nào đó không tham gia đi u tr t i các b nh vi n này đã b lo i tr
kh i m u đi u tra. i u này c ng có th gi i thích lý do t i sao nh ng ng i có chi phí
v n chuy n cao h n l i có t l tr em đi u tr có k t qu tích c c cao h n. Trên th c t ,

nh ng ng i t nh xa đ n đi u tr t i TP.HCM và Hà N i là nh ng ng i có quy t tâm
đi u tr cao. H s n sàng ch p nh n m i khó kh n, k c ti n b c và th i gian đ đi u tr
b nh cho con cháu mình.
Nghiên c u này không tìm th y nh h ng c a s k th đ n k t qu đi u tr . Trên
th c t , nh ng ng i nhi m HIV và tr em nhi m HIV b k th c trong gia đình và xã

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c, www.ios.org.vn


Bùi Th H nh

57

h i. Có th là cha m , ông bà n i ngo i c a tr đã b o v tr b ng cách đ a tr đi khám và
ch a b nh xa đ hàng xóm và nh ng ng i xung quanh không bi t là tr b nhi m.
- Các nhân t nh h ng r t l n đ n hi u qu đi u tr là tu i t i th i đi m phát hi n.
N u tu i t i th i đi m phát hi n càng nh thì hi u qu đi u tr càng cao.
- Các phân tích v tu i t i th i đi m ph ng v n và th i gian đi u tr còn cho th y
t i th i đi m ph ng v n nh ng tr có đ tu i nh thì hi u qu đi u tr càng cao. i u
này cho th y nh ng tr có đ tu i t i th i đi m ph ng v n nh , t c là đ tu i lúc phát
hi n c ng nh .
- Hi u qu đi u tr th ng đ c th y rõ r t th i k đ u đi u tr (trong vòng t 10
đ n 14 tháng) Th i k đi u tr càng dài thì hi u qu đi u tr s không đ c c m nh n rõ
d t nh th i k đ u khi m i đi u tr .
K t qu c a nghiên c u này g i ra r ng c n phát tri n h n n a ch ng trình phòng
ch ng lây truy n t m sang con kh p m i mi n trong t qu c đ có th phát hi n và
đi u tr s m cho tr em nhi m HIV. Ch ng trình này có th k t h p ch t ch v i ch ng
trình sàng l c tr c sinh.
Tài li u trích d n
Avina Sarna, MBBS, MD, MPH; Scott Kellerman, MD, MPH. 2010. Access to

Antiretroviral Therapy for Adults and Children with HIV Infection in
Developing Countries: Horizons Studies, 2002-2008. Public Health Reports,
March-April 2010, Volume 125, 305-315.
C c Phòng, ch ng HIV/AIDS – B Y t Vi t Nam. 2009.
c tính và d báo nhi m
HIV/AIDS t i Vi t Nam 2007-2012, Hà N i, 54 trang.
Jane M. Simoni, Arianna Montgomery, Erin Martin, Michelle New, Penelope A. Demas
and Sohail Rana. 2007. Adherence to Antiretroviral Therapy for Pediatric HIV
Infection: A Qualitative Systematic Review With Recommendations for
Research and Clinical Management. Pediatrics 2007; Vol.119; e1371-e1383.
Karthikeyan Paranthaman, Nagalingeswaran Kumarasamy, Devaleenol Bella and Premila
Webste. 2009. Factors influencing adherence to anti-retroviral treatment in
children with human immunodeficiency virus in South India: a qualitative study.
AIDS Care, Vol. 21, No. 8, August 2009, 1025-1031
Mai Dao Ai Nhu, Doan Thi Ngoc Diep, Truong Huu Khanh. 2009. ánh giá tình hình tuân
th đi u tr thu c kháng Retrovirus b nh nhi nhi m HIV/AIDS t i B nh vi n Nhi
đ ng 1. Y Hoc TP. Ho Chi Minh, Vol. 13 – Supplement of No 1 - 2009: 212 – 218;
Nöstlinger C, Jonckheer T, De Belder E, et al. 2004. Families afected by HIV: parents'
and children's characteristics and disclosure to the children. AIDS Care 2004;
Vol.16: 641-648.

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c, www.ios.org.vn


58

nh h

ng c a các y u t kinh t −xã h i và...

Philippa M Musoke, Peter Mudiope, Linda N Barlow-Mosha, Patrick Ajuna, Danstan
Bagenda, Michael M Mubiru, Thorkild Tylleskar, and Mary G Fowler 2010.
Growth, immune and viral responses in HIV infected African children receiving
highly active antiretroviral therapy: a prospective cohort study. BMC Pediatrics.
2010 Aug 6;10:56.
Sarah E. Alkenbrack Batteh, Steven Forsythe, Gayle Martin and Ty Chettra. 2008.
Confirming the impact of HIV/AIDS epidemics on household vulnerability in
Asia: the case of Cambodia. AIDS 2008, 22 (suppl 1):S103 – S111.
Theresa S. Betancourta, Mary K.S. Fawzib, Claude Bruderleinc, Chris Desmondd and Jim
Y. Kime. 2010. Children afected by HIV/AIDS: SAFE, a model for promoting
their security, health, and development. Psychology, Health & Medicine, Vol.
15, No. 3, May 2010, 243-265.
Tr

ng Hoàng M i, Võ Th Kim Hoàn, ng Xuân i n. 2009. Kh o sát ki n th c ng i
ch m sóc tr nhi m HIV và các y u t nh h ng đ n tuân th đi u tr t i phòng
khám ngo i trú b nh vi n An Giang. Báo cáo nghiên c u khoa h c n m 2009,
B nh
vi n
An
Giang.
/>ON=9&p=3

UNICEF. 2010. Báo cáo phân tích tình hình tr em t i Vi t Nam 2010, 314 trang.

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c, www.ios.org.vn