skkn sử dụng phương pháp dạy học trực quan nhằm nâng cao tính tích cực, chủ động của học sinh trong dạy học môn giáo dục công dân ở trường THPT sông ray

Đề tài: Sử dụng phương pháp dạy học trực quan nhằm nâng cao tính tích cực, chủ
động của học sinh trong dạy học môn GDCD ở trường THPT Sông Ray

SỬ DỤNG PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC TRỰC QUAN NHẰM
NÂNG CAO TÍNH TÍCH CỰC, CHỦ ĐỘNG CỦA HỌC SINH
TRONG DẠY HỌC MÔN GIÁO DỤC CÔNG DÂN
Ở TRƯỜNG THPT SÔNG RAY
I. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI
Xã hội ngày càng phát triển, quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa diễn ra
ngày càng mạnh mẽ, kéo theo đó giáo dục cũng phát triển không ngừng. Để đáp
ứng kịp thời những yêu cầu của quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa thì giáo
dục và đào tạo có vai trò to lớn trong việc trực tiếp tham gia bồi dưỡng nguồn lực
con người. Con người phát triển cao về trí tuệ, cường tráng về thể chất, phong phú
về tinh thần, trong sáng về đạo đức là động lực và mục tiêu của công cuộc xây
dựng chủ nghĩa xã hội ở nước ta. Chính vì vậy, trong văn kiện Đại hội đại biểu
toàn quốc lần thứ VIII của Đảng cộng sản Việt Nam đã nhấn mạnh: “Giáo dục và
đào tạo phải xác định rõ mục tiêu, thiết kế nội dung, chương trình đổi mới phương
pháp giáo dục, đào tạo, lựa chọn, những nội dung có tính cơ bản, hiện đại. Tăng
cường giáo dục công dân, giáo dục lòng yêu nước, chủ nghĩa Mác Lê - nin và tư
tưởng Hồ Chí Minh, giáo dục đạo đức và nhân văn, lịch sử dân tộc và bản sắc văn
hóa dân tộc, ý chí vươn lên vì tương lai của bản thân và tiền đồ của đất nước.
Từng bước áp dụng các phương pháp tiên tiến và phương pháp hiện đại vào quá
trình đào tạo.... ”
Đến đại hội X vẫn tiếp tục nhấn mạnh: “ Nâng cao chất lượng giáo dục toàn
diện, đổi mới tổ chức, nội dung, phương pháp và dạy học... ”
Phương pháp dạy học là một trong những yếu tố hàng đầu và có ý nghĩa then
chốt đối với việc nâng cao chất lượng giáo dục. Vì vậy đổi mới phương pháp dạy
học đang được đặt ra một cách cấp bách, yêu cầu này xuất phát từ thực tiễn giáo
dục Việt Nam.
Một trong những xu hướng cơ bản của đổi mới phương pháp dạy học là việc
nâng cao hiệu quả sử dụng phương pháp trực quan. Đây là phương pháp dạy học

đang được khuyến khích sử dụng trong dạy học ở nhiều bộ môn, vấn đề này lại
càng có ý nghĩa hơn đối với môn Giáo dục công dân. Bởi lẽ, môn Giáo dục công
dân là môn khoa học quan trọng góp phần hình thành thế giới quan và nhân sinh
quan tích cực, tiến bộ cho học sinh và cùng với những môn khoa học khác hình
thành và phát triển nhân cách con người. Tuy nhiên, môn học đang bị học sinh
xem là khô khan, khó hiểu, các em còn mang tính ỷ lại trong học tập và học theo
cách đối phó. Thậm chí có em còn sẵn sàng buông xuôi luôn để dồn thời gian vào
học các môn thi tốt nghiệp, đại học sau này.
Thực tế cho thấy hiện nay tình trạng “ dạy chay” trong các trường phổ thông
vẫn còn phổ biến, giáo viên ít sử dụng đồ dùng trực quan nên giờ học không sinh
động làm cho học sinh nhàm chán. Đa số học sinh quen với cách học thụ động,
thiếu năng lực tư duy độc lập, sáng tạo để vận dụng kiến thức, kĩ năng vào cuộc
sống thực tế. Vấn đề được đặt ra là: Phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động,
tư duy, sáng tạo của học sinh, bồi dưỡng năng lực tự học và lòng say mê học tập.
Tức là phải khắc phục lối truyền thụ kiến thức một chiều rèn luyện nếp tư duy
GVTH: Lại Thị Ngọc Xuyến
Đơn vị: Trường THPT Sông Ray

Trang 1


Đề tài: Sử dụng phương pháp dạy học trực quan nhằm nâng cao tính tích cực, chủ
động của học sinh trong dạy học môn GDCD ở trường THPT Sông Ray
sáng tạo cho người học, từng bước áp dụng các phương pháp tiên tiến và phương
pháp hiện đại vào quá trình dạy học mang lại hứng thú học tập cho học sinh.
Xuất phát từ những lý do trên và nhằm nâng cao chất lượng dạy và học môn
Giáo dục công dân ở trường THPT Sông Ray, để học sinh nhận thức về môn Giáo
dục công dân một cách hiệu quả hơn nên trong quá trình giảng dạy tôi đã áp dụng
nhiều phương pháp giảng dạy tích cực khác nhau trong đó có phương pháp dạy
học trực quan. Với phương pháp này, không những giúp giáo viên hướng dẫn hoạt

động nhận thức của học sinh, phát huy tính chủ động, sáng tạo của học sinh trong
việc chiếm lĩnh tri thức. Bên cạnh đó nó còn là nguồn phương tiện giúp học sinh
nắm vững các khái niệm, quy luật, hiện tượng, các vấn đề về kinh tế xã - hội, rèn
luyện cho học sinh kĩ năng, thái độ đúng đắn, hình thành cho học sinh nhân sinh
quan tích cực, tiến bộ.
Bằng những kinh nghiệm của bản thân và thu nhận một số ý kiến đóng góp từ
quý thầy cô trong tổ bộ môn cùng với việc tham khảo ở đồng nghiệp về chất lượng
học tập của học sinh nên tôi đã thực hiện đề tài: “ Sử dụng phương pháp dạy học
trực quan nhằm nâng cao tính tích cực, chủ động của học sinh trong dạy học
môn Giáo dục công dân ở trường THPT Sông Ray”.
II. TỔ CHỨC THỰC HIỆN ĐỀ TÀI

1. Cơ sở lý luận của đề tài
1.1. Khái niệm phương pháp dạy học
Thuật ngữ phương pháp dạy học có nguồn gốc từ tiếng Hy Lạp là
“Methodos”, có nghĩa là con đường, cách thức hoạt động nhằm đạt được mục đích.
Có khá nhiều khái niệm về phương pháp dạy học, tuy nhiên dù ở những
phạm vi quan niệm khác nhau tất cả đều cho rằng:
- Phương pháp dạy học phản ánh hình thức vận động của nội dung dạy học.
- Phương pháp dạy học phản ánh sự vận động quá trình nhận thức của học
sinh nhằm đạt được mục đích học tập.
- Phương pháp dạy học phản ánh cách thức hoạt động, thao tác, trao đổi thông
tin, dạy học giữa thầy và trò.
1.2. Tính chất chung của phương pháp dạy học.
Phương pháp dạy học có tính hai mặt: mặt khách quan gắn liền với đối tượng
của phương pháp và điều kiện dạy học; mặt chủ quan gắn liền với chủ thể sử
dụng phương pháp.
Phương pháp dạy học có những đặc điểm đặc biệt so với các phương pháp
khác là ở chỗ nó là một phương pháp kép, là sự tổng hợp của hai phương pháp:
Phương pháp dạy và phương pháp học. Hai phương pháp này có tương tác chặt

chẽ và thường xuyên với nhau trong đó hoạt động học vừa là đối tượng của
hoạt động dạy vừa là chủ thể của hoạt động học.
Phương pháp dạy học chịu sự chi phối của mục đích dạy học và nội dung
dạy học.
Hoạt động sáng tạo của người thầy về mặt nội dung là có giới hạn, không
được đi quá xa nội dung chương trình nhưng sự sáng tạo về phương pháp là vô
hạn. Phương pháp dạy học thể hiện trình độ nghiệp vụ sư phạm của giáo viên.
1.3. Phương pháp trực quan trong dạy học
GVTH: Lại Thị Ngọc Xuyến
Đơn vị: Trường THPT Sông Ray

Trang 2


Đề tài: Sử dụng phương pháp dạy học trực quan nhằm nâng cao tính tích cực, chủ
động của học sinh trong dạy học môn GDCD ở trường THPT Sông Ray
a. Quan điểm về phương pháp trực quan
Trực quan là phương pháp giảng dạy mà giáo viên sử dụng các phương tiện
dạy học tác động trực tiếp đến các cơ quan cảm giác của học sinh, hướng dẫn học
sinh quan sát, đặt câu hỏi để học sinh giải thích các hiện tượng quan sát được, từ
đó học sinh lĩnh hội kiến thức nhằm đạt hiệu quả dạy học cao.
Các phương pháp trực quan trong dạy học bao gồm”
- Các vật tượng trưng như: sơ đồ, bản đồ, bảng biểu.
- Các vật tạo hình như: tranh, sa bàn, phim ảnh, ti vi, máy tính...
Các phương tiện trực quan được sử dụng trong dạy học trong tất cả các môn ở
trường phổ thông. Nhưng tùy theo nội dung kiến thức, đặc điểm môn học và điều
kiện cụ thể mà giáo viên có cách vận dụng sáng tạo cho phù hợp.
Các phương tiện trực quan có thể bao gồm: phương pháp quan sát trực quan và
phương pháp trình bày trực quan.
- Quan sát trực quan được coi là phương pháp nhận thức cảm tính tích cực.

- Trình bày trực quan: khi trình bày trực quan, học sinh quan sát các phương
tiện trực quan dưới sự hướng dẫn của giáo viên.
b. Những cơ sở khoa học của phương pháp sử dụng phương tiện trực
quan
Bất cứ một sự vật, hiện tượng nào, khoa học nào đều có cơ sở thực tiễn của
nó. Phương pháp dạy học trực quan cũng có cơ sở khoa học, đó là:
* Xuất phát từ quy luật nhận thức
Xã hội loài người phát triển là vì nhu cầu của con người ngày càng nhiều,
muốn đáp ứng được nhu cầu đó con người phải nhận thức được đối tượng của nhu
cầu là gì. Như vậy, ta thấy, nhận thức xuất phát từ nhu cầu thực tiễn, chính môi
trường thực tiễn sẽ cung cấp những hình ảnh cụ thể, những sự vật, hiện tượng cụ
thể...Điều đó đáp ứng cho vế thứ nhất của bài toán nhận thức đó là “ trực quan
sinh động”. Rồi qua quá trình phân tích, tổng hợp, khái quát...là “ giai đoạn nhận
thúc lý tính” để cho ra những khái niệm, những quy luật, những phạm trù...Nếu
không có trực quan sinh động thì khái niệm sẽ không hình thành. Nếu trực quan
không đầy đủ thì khái niệm sẽ thiếu cơ sở thực tế và nó không phản ánh đầy đủ
được nội dung, bản chất của sự vật, hiện tượng.
Ở giai đoạn nhận thức cảm tính càng có nhiều cơ quan cảm giác tham gia vào
quá trình phản ánh sự vât hiện tượng càng làm cho biểu tượng chính xác, càng có
cơ sở cho giai đoạn nhận thức cao hơn – giai đoạn nhận thức lý tính.
Ở bậc trung học phổ thông, trình độ tư duy khái quát của học sinh đã phát triển
nhưng chưa cao. Do vậy, phương pháp này đóng vai trò quan trọng, tác động đến
trí nhớ của học sinh và giúp cho bài giảng trở nên sinh động hơn, thu hút sự chú ý
của người học. Nhà giáo dục Việt Nam Hồ Ngọc Đại đã cho rằng: trực quan sinh
động, thực tiễn sinh động, đây chính là cơ sở - động lực, tiêu chuẩn của quá trình
nhận thức.
* Dựa trên kết luận của thực nghiệm tâm lí học
Hệ thống giác quan của con người bao gồm: xúc giác, thị giác, khứu giác,
thính giác, vị giác. Tất cả đều có sự tham gia cũng như có vị trí cao trong quá trình
nhận thức các sự vật, hiện tượng khách quan của con người. Qua những điều tra

GVTH: Lại Thị Ngọc Xuyến
Đơn vị: Trường THPT Sông Ray

Trang 3


Đề tài: Sử dụng phương pháp dạy học trực quan nhằm nâng cao tính tích cực, chủ
động của học sinh trong dạy học môn GDCD ở trường THPT Sông Ray
thực tế của tâm lí học hiện đại cho thấy: nếu kết hợp nhiều giác quan một lúc khi
tham gia hoạt động nhận thức thì sự nhầm lẫn, sai sót sẽ giảm đi, kết quả và độ
bền vững của tri thức sẽ tăng lên.
Một cuộc điều tra khác của tổ chức giáo dục văn hóa, khoa học (UNESCO) của
Liên Hợp Quốc đã ghi nhận: người ta tiến hành đưa ra một lượng thông tin bằng
nhiều cách ở ba nhóm khác nhau, kết quả thu được:
- Nhóm truyền tải thông tin bằng hình ảnh thì thu nhận được 25% lượng thông
tin.
- Nhóm truyền tải thông tin bằng âm thanh thì thu nhận được 15% lượng thông
tin.
- Nhóm truyền tải thông tin bằng cả âm thanh lẫn hình ảnh cùng một lúc thì thu
nhận được 15% lượng thông tin.
Như vậy, qua hai kết quả thực nghiệm trên ta thấy rằng thị giác có ưu thế hơn
so với các giác quan khác trong quá trình nhận thức. Nếu có sự kết hợp giữa hai
giác quan thị giác và thính giác thì kết quả nhận thức thu được sẽ cao hợn.
* Dựa trên quan điểm Mác – Lênin
Phương pháp trực quan trong dạy học được dựa trên lý luận nhận thức của triết
học duy vật biện chứng “ từ trực quan sinh động đến tư duy trừu tượng và từ tư
duy trừu tượng đến thực tiễn – đó là nhận thức chân lý, của sự nhận thức hiện thực
khách quan” ( Bút ký triết học tr189, NXB Sự thật Hà Nội, 1963).
Trong dạy học, muốn tạo ra sự chuyển biến trong nhận thức của người học từ
cảm giác đến tư duy trừu tượng và từ tư duy trừu tượng đến thực tiễn thì phải xác

định mối quan hệ giữa cảm tính và lí tính, giữa cái cụ thể và cái trừu tượng trong
nhận thức của học sinh – trong đó mối quan hệ giữa cái cụ thể và cái trừu tượng
đóng vai trò đặc biệt quan trọng.
Vận dụng lý luận trên vào lĩnh vực dạy học, ta thấy: trong dạy học, muốn nhận
thức được đối tượng học tập thì người học phải có hình ảnh trực quan về chúng.
Mục đích của phương pháp dạy học trực quan là tạo ra những hình ảnh về biểu
tượng của đối tượng nhận thức cho học sinh, để từ đó, hình thành các khái niệm
khoa học. Nếu không có các hình ảnh về các biểu tượng đó thì học sinh không thể
có khái niệm về đối tượng học tập. Như vậy, dạy học phải bắt đầu từ cái cụ thể,
trực quan, đây là một nguyên tắc của lý luận nhận thức và dạy học. Tuy nhiên, có
thể sử dụng phương tiện trực quan hay không lại phải phụ thuộc vào người học đã
có hình ảnh biểu tượng về đối tượng nhận thức hay chưa (nếu người học chưa có
những hình ảnh, biểu tượng về đối tượng nhận thức thì nhất thiết phải có các
phương tiện trực quan để tạo ra các hình ảnh tương ứng của chúng. Nếu người học,
trong cuộc sống hay trong quá trình học tập trước đó đã hình thành hình ảnh trực
quan về đối tượng học tập thì không cần phải sử dụng phương tiện trực quan).
Tổ chức cho học sinh tiến hành các hoạt động thực tiễn với các phương tiện
trực quan trong dạy học không chỉ giúp các em hình thành những biểu tượng cảm
tính về đối tượng nhận thức, mà còn tạo điều kiện cho người học nhận ra được mối
quan hệ bản chất của đối tượng cần nắm vững. Hoạt động với các phương tiện trực
quan góp phần hoàn thiện các giác quan, hình thành những kĩ năng hoạt động cho
học sinh.
GVTH: Lại Thị Ngọc Xuyến
Đơn vị: Trường THPT Sông Ray

Trang 4


Đề tài: Sử dụng phương pháp dạy học trực quan nhằm nâng cao tính tích cực, chủ
động của học sinh trong dạy học môn GDCD ở trường THPT Sông Ray

b. Ưu điểm, nhược điểm của phương pháp dạy học trực quan.
* Ưu điểm
- Giúp học sinh có thông tin đầy đủ và sâu sắc về đối tượng hoặc hiện tượng
nghiên cứu trên cơ sở phát huy nhiều giác quan tham gia vào quá trình tri giác đối
tượng nhận thức.
- Làm thỏa mãn và phát triển hứng thú của người học.
- Làm cho tài liệu học tập vừa sức hơn đối với học sinh bằng tính trực quan
thông qua phương tiện dạy học.
- Tăng cường lao động của người học và bằng cách đó nâng cao nhịp điệu
nghiên cứu tài liệu học tập.
- Làm tăng khối lượng công tác tự lực của học sinh.
Nếu tổ chức và vận dụng đúng đắn về mặt sư phạm thì phương tiện dạy học
đóng vai trò như nguồn thông tin và giải phóng người giáo viên khỏi đống công
việc mang tính chất thuần túy trong tiết học như thông báo thông tin, giành nhiều
thời gian cho công tác hoạt động sáng tạo đối với học sinh.
* Khuyết điểm:
- Nếu tổ chưc không hợp lý sẽ làm cho học sinh phân tán sự chú ý, thiếu tập
trung vào những dấu hiệu bản chất, làm mất thời gian.
- Nếu quá lạm dụng phương tiện trực quan đôi khi phá vỡ logic khoa học của
bài học và hạn chế sự phát triển khả năng tư duy trừu tượng cử học sinh.
- Phương pháp này đòi hỏi phải sử dụng nhiều phương tiện dạy học hiện đại
nên không phải trường nào cũng thực hiện được.
2. Nội dung, biện pháp thực hiện các giải pháp của đề tài
2.1. Một số định hướng trong dạy học môn Giáo dục công dân ở trường
trung học phổ thông.
- Phương pháp day học môn Giáo dục công dân phải phát huy tính tích cực,
chủ động sáng tạo của học sinh; bồi dưỡng cho học sinh năng lực tự học, khă năng
thực hành, lòng say mê học tập và ý chí vươn lên; khắc phục thói quen học tập thụ
động theo kiểu: thầy giảng – trò nghe, thầy hỏi – trò trả lời; thầy đọc – trò ghi chép
và học thuộc.

- Quá trình dạy học bài Giáo dục công dân phải là quá trình học sinh được cuốn
hút vào các hoạt động do giáo viên thiết kế, tổ chức và chỉ đạo, để thông qua đó,
học sinh có thể khám phá và chiếm lĩnh nội dung bài học. Học sinh phải hứng thú,
thông hiểu và ghi nhớ những gì học sinh đã nắm được thông qua hoạt động chủ
động, nỗ lực của chính mình.
- Trong quá trình dạy học, giáo viên phải huy động, khai thác tối đa kinh
nghiệm sống của học sinh; tạo cơ hội và động viên, khuyến khích học sinh bày tỏ
quan điểm, ý kiến cá nhân về vấn đề đang học. Giáo viên cần khuyến khích học
sinh nêu thắc mắc trong khi nghe giảng; đặt câu hỏi cho thầy, cho bạn; trao đổi,
tranh luận, tạo nên mối quan hệ hợp tác trong giao tiếp giữa thầy và trò; trò với trò
trong quá trình chiếm lĩnh nội dung học tập.
Thông qua thảo luận, tranh luận trong tập thể, ý kiến cá nhân được bộc lộ, bác
bỏ hay khẳng định, sẽ giúp học sinh nâng cao được trình độ. Bài học cần vận dụng
GVTH: Lại Thị Ngọc Xuyến
Đơn vị: Trường THPT Sông Ray

Trang 5


Đề tài: Sử dụng phương pháp dạy học trực quan nhằm nâng cao tính tích cực, chủ
động của học sinh trong dạy học môn GDCD ở trường THPT Sông Ray
được vốn hiểu biết và kinh nghiệm của mỗi học sinh cũng như của cả lớp, không
nên dựa trên vốn hiểu biết và kinh nghiệm sống của giáo viên.
Hợp tác trong học tập sẽ làm tăng hiệu quả học tập, nhất là lúc phải giải quyết
những vấn đề gay cấn, lúc cần phối hợp giữa các cá nhân để giải quyết những
nhiệm vụ chung. Trong hoạt động hợp tác theo nhóm nhỏ, tính cách, năng lực của
mỗi cá nhân được bộc lộ, uốn nắn. Tình bạn, ý thức tổ chức, tinh thần tương trợ
được phát triển. Sự hợp tác trong học tập sẽ giúp học sinh quen dần với sự phân
công hợp tác trong lao động xã hội và hình thành năng lực hợp tác cho người công
dân sống trong một thế gới phát triển với những sự hợp tác song phương, đa

phương giữa các quốc gia và xu hướng quốc tế hóa, toàn cầu hóa ngày càng tăng.
- Dạy học môn Giáo dục công dân phải gắn với thực tiễn cuộc sống của học
sinh. Giáo viên cần tăng cường sử dụng các tình huống, các câu chuyện, các hiện
tượng thực tế, các vấn đề bức xúc trong xã hội để phân tích, đối chiếu, minh họa
cho bài giảng. Đồng thời cần hướng dẫn, khuyến khích, liên hệ, tự liên hệ; điều tra,
tìm hiểu, phân tích, đánh giá các sự kiện trong đời sống của lớp học, nhà trường,
địa phương, đất nước.
- Phương pháp và hình thức tổ chức dạy học môn Giáo dục công dân rất phong
phú, đa dạng, bao gồm các phương pháp truyền thông ( trực quan, giảng giải, vấn
đáp...) và các phương pháp hiện đại ( đóng vai, hoạt động nhóm, điều tra thực tiễn,
dự án...); bao gồm các hình thức: học theo lớp, theo nhóm và cá nhân; hình thức
học ở trong lớp, ngoài sân trường, vườn trường hoặc một địa điểm ngoài trường có
liên quan đến nội dung học tập.
Mỗi phương pháp và hình thức dạy học môn Giáo dục công dân đều có mặt
mạnh và mặt hạn chế riêng, phù hợp với từng loại bài, từng câu riêng của tiết dạy.
Vì vậy, không nên quá lạm dụng hoặc phủ định hoàn toàn một phương pháp hoặc
hình thức dạy học nào. Điều quan trọng là phải lựa chọn và sử dụng kết hợp các
phương pháp và hình thức tổ chức dạy học một cách hợp lí.
2.2. Một số hình thức trực quan trong dạy học môn Giáo dục công dân.
a. Sử dụng tranh ảnh, sơ đồ, biểu đồ
- Tranh ảnh: Tranh ảnh là một ưu thế. Nó giúp học sinh có ấn tượng sâu sắc
về các vấn đề chính trị xã hội, lòng căm thù giặc sâu sắc, tinh thần dân tộc, bảo vệ
môi trường... Đặc trưng của môn học là gắn với đời sống đạo đức, đường lối, chủ
trương của Đảng, với đời sống thực tiễn nên trong giảng dạy các bài học giáo viên
đều có thể khai thác, sử dụng tranh ảnh vào bài giảng.
Tranh ảnh về Bác Hồ, về đại hội Đảng, về các cuộc chiến tranh, về sự đổi mới
ở các vùng dân cư, về sự phát triển kinh tế, sự tàn phá môi trường,...là rất cần thiết
để phục vụ minh họa cho bài giảng.
Ví dụ: Khi giảng dạy bài 15 – GDCD 10, để giảng mục 1: Ô nhiễm môi trường
và trách nhiệm của công dân trong việc bảo vệ môt trường và bài 12 – GDCD –

11: Chính sách tài nguyên và bảo vệ môi trường. Giáo viên cho học sinh xem
những hình ảnh sau:

GVTH: Lại Thị Ngọc Xuyến
Đơn vị: Trường THPT Sông Ray

Trang 6


Đề tài: Sử dụng phương pháp dạy học trực quan nhằm nâng cao tính tích cực, chủ
động của học sinh trong dạy học môn GDCD ở trường THPT Sông Ray

Ô nhiễm không khí

Chặt phá rừng bừa bãi.

- Sơ đồ, biểu đồ: Bằng số liệu, biểu đồ khoa học giáo viên giúp học sinh thấy
được lôgic khách quan của quá trình hoặc so sánh một cách hiệu quả, đầy sức
thuyết phục một vấn đề nào đó.
+ Sơ đồ: Trong chương trình Giáo dục công dân lớp 10 giáo viên có thể sử
dụng sơ đồ, biểu đồ để dạy một số bài như:
Bài 3: Sự vận động và phát triển của thế giới vật chất, có thể sử dụng sơ đồ
Quan hệ giữa các hình thức vận động để giảng phần 1c. Các hình thức vận động
của thế giới vật chất.
Bài 11: Một số phạm trù cơ bản của đạo đức học, có thể sử dụng sơ đồ: Mối
quan hệ giữa nghĩa vụ, lương tâm, nhân phẩm, danh dự và hạnh phúc để củng cố
bài.

LƯƠNG TÂM

NGHĨA VỤ
NGHĨA VỤ

HẠNH PHÚC

NHÂN PHẨM

GVTH: Lại Thị Ngọc Xuyến
Đơn vị: Trường THPT Sông Ray

DANH DỰ

Trang 7


Đề tài: Sử dụng phương pháp dạy học trực quan nhằm nâng cao tính tích cực, chủ
động của học sinh trong dạy học môn GDCD ở trường THPT Sông Ray
Trong chương trình Giáo dục công dân lớp 11: Công dân với sự phát triển kinh tế
có thể sử dụng các sơ đồ như:
. Sơ đồ về mối quan hệ giữa ba yếu tố của quá trình sản xuất.
. Sơ đồ về các bộ phận hợp thành của từng yếu tố sản xuất.
. Sơ đồ về ý nghĩa của phát triển kinh tế đối với cá nhân, gia đình và xã hội.
Khi giảng bài 7 – GDCD 11: Thực hiện nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần
và tăng cường vai trò quản lí kinh tế của nhà nước. Giáo viên có thể sử dụng các
sơ đồ: Khái quát cơ cấu kinh tế nhiều thành phần ở nước ta.
Khi giảng bài 4 – GDCD 12: Quyền bình đẳng của công dân trong một số lĩnh
vực của đời sống xã hội. Để giảng nội dunh: bình đẳng giữa vợ và chồng, giáo
viên có thể sử dụng sơ đồ sau:
Quan hệ ợ chồng tr ng thời

h n nh n

Vợ chồng b nh đ ng ới nhau

Trong quan hệ nh n th n

qu ền

Tr ng quan hệ t i sản

ngh a ụ ngang nhau

+ Biểu đồ dùng để chỉ sự phát triển có thể là đồ thị, biểu đồ cột.
+ Biểu đồ dùng để chỉ cấu trúc, tỉ lệ có thể là biểu đồ tròn.
- Một số loại bảng:
+ Bảng thống kê số liệu: có tác dụng rất lớn đối với việc chứng minh cho một
kết luận hay một luận điểm khoa học nào đó.
+ Bảng tổng kết thường dùng để tóm tắt một chương hay một phần trong
chương trình. Giá trị của nó rất cô động súc tích. Học sinh có cách nhìn bao quát
cũng như nắm được kiến thức một cách thuận tiện.
Ví dụ: Bảng tổng kết về các thành phần kinh tế. Khi giảng xong mục 1, bài 7 –
GDCD 11: Thực hiện nền kinh tế nhiều thành phần và tăng cường vai trò quản lí
kinh tế của nhà nước, giáo viên có thể dùng bảng này để tổng kết kiến thức cần
nắm cho học sinh.

GVTH: Lại Thị Ngọc Xuyến
Đơn vị: Trường THPT Sông Ray

Trang 8

Đề tài: Sử dụng phương pháp dạy học trực quan nhằm nâng cao tính tích cực, chủ
động của học sinh trong dạy học môn GDCD ở trường THPT Sông Ray

CÁC THÀNH PHẦN KINH TẾ
THÀNH PHẦN KINH TẾ
KT NHÀ NƯỚC
KT TẬP THỂ
KT TƯ NHÂN
KT TƯ BẢN NHÀ NƯỚC
KT CÓ VỐN ĐẦU TƯ
NƯỚC NGOÀI

HÌNH THỨC SỞ HỮU

HÌNH THỨC BIỂU HIỆN

Sở hữu nhà nước

Doanh nghiệp nhà nước

Sở hữu tập thể

Hợp tác xã

Sở hữu tư nhân về TLSX

Hộ gia đình, công ty
TNHH

Sở hữu hỗn hợp về vốn

Xí nghiệp liên doanh

100% vốn đầu tư nước
ngoài

Doanh nghiệp nước ngoài

+ Bảng so sánh nhằm làm nổi bật sự giống và khác nhau giữa các quá trình,
các sự vật hiện tượng trong cuộc sống.
Ví dụ: Khi giảng bài 2 – GDCD 12: Thực hiện pháp luật. Để giúp học sinh
hiểu rõ phân biệt được sự giống và khác nhau giữa các hình thức thực hiện pháp
luật, giáo viên có thể lập bảng so sánh sau:
ác điểm giống và khác nhau giữa các hình thức thực hiện pháp luật
Sử dụng PL
Cá nhân,
tổ chức

Thi hành PL Tuân thủ PL Ap dụng PL
Cá nhân,
Cá nhân,
Cơ quan, công chức
Chủ thể
tổ chức
tổ chức
nhà nước có thẩm
quyền
động Không làm Cơ quan nhà nước
Mức độ Chủ động thực Chủ

quyền thực
hiện những việc chủ động ra quyết
chủ động hiện
việc nghĩa
vụ mà pháp luật định hoặc thực hiện
của chủ (những
được làm)
(những việc cấm
hành vi pháp luật
thể
phải làm)
(những việc
theo đúng chức
không được
năng, thẩm quyền
làm)
được trao
Nếu pháp luật không quy định thì cá nhân, tổ Bắt buộc tuân theo
Cách
chức có thẩm quyền lựa chọn, thoả thuận (ví các thủ tục, trình tự
thức
dụ: các bên có thể tự thoả thuận cách ký hợp chặt chẽ do pháp
thực
đồng mua bán tài sản, cách thức trao tài sản, luật quy định
hiện
thời gian giao trả tiền và tài sản, địa điểm thực
hiện)
b. Sa bàn, phim ảnh, máy vi tính
- Sa bàn: Là một hình thức thích hợp để tái tạo một sự kiện, một trận đánh
giúp cho bài giảng được cụ thể hóa, gây được hứng thú cho học sinh trong học tập

và rất sinh động.
Qua sa bàn giúp tái tạo lại trận đánh, giúp học sinh hiểu được truyền thống
hào hùng của dân tộc. Qua đó giáo dục lòng yêu nước cho học sinh. Sa bàn có thể
GVTH: Lại Thị Ngọc Xuyến
Đơn vị: Trường THPT Sông Ray

Trang 9


Đề tài: Sử dụng phương pháp dạy học trực quan nhằm nâng cao tính tích cực, chủ
động của học sinh trong dạy học môn GDCD ở trường THPT Sông Ray
sử dụng khi dạy bài 14 – GDCD 10: Công dân với sự nghiệp xây dựng và bảo vệ
Tổ quốc.

Sa bàn chiến dịch Điện Biên Phủ
- Phim ảnh:
+ Các phim khoa học thường rất gần gũi với các nguyên lý của chủ nghĩa duy
vật biện chừng.
+ Các phim tâm lý xã hội thường hay gần gũi với chủ nghĩa duy vật lịch sử, các
vấn đề đạo đức về quan hệ giữa người với người.
+ Những phim tư liệu có nội dung lịch sử là phương tiện có hiệu quả. Trước hết
chúng phong phú về nội dung, kết hợp chặt chẽ giữa lời nói với hình ảnh, âm
thanh. Nó tác động đến cơ quan cảm giác của học sinh, cung cấp một khối lượng
thông tin lớn, hấp dẫn khó có một kiến thức nào sánh kịp. Hình ảnh, màu sắc âm
thanh, giúp học sinh có một biểu tượng sinh động về quá khứ, hiện tại như đang
sống cùng sự kiện.
Ví dụ: khi dạy bài 14 GDCD 10: Công dân với sự nghiệp xây dựng và bảo
vệ Tổ quốc, để giúp học sinh hiểu rõ hơn về truyền thống chống giặc ngoại xâm
của dân tộc Việt Nam, giáo viên có thể cho học sinh xem đoạn phim tư liệu về
chiến thắng điện biên phủ. Qua đó, giáo dục cho học sinh lòng yêu nước, giúp học

sinh thấy được trách nhiệm của mình trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.
- Máy vi tính: Ngày nay máy vi tính đã được sử dụng rộng rãi vào giảng dạy
như một công cụ của giáo viên. Máy vi tính có tác dụng trong việc rèn luyện tư
duy, tạo hứng thú trong học tập. Phần mềm dạy học tạo điều kiện để học sinh tìm
kiếm thông tin, tư liệu, giúp học sinh phát huy khả năng tự học, tự đánh giá, thực
hiện nhiệm vụ học tập một cách tích cực và chủ động.
Hiện nay công nghệ thông tin phát triển như vũ bão tạo điều kiện cho việc đổi
mới phương pháp dạy học. Công nghệ thông tin tạo ra những thay đổi của một
GVTH: Lại Thị Ngọc Xuyến
Đơn vị: Trường THPT Sông Ray

Trang 10


Đề tài: Sử dụng phương pháp dạy học trực quan nhằm nâng cao tính tích cực, chủ
động của học sinh trong dạy học môn GDCD ở trường THPT Sông Ray
cuộc cách mạng về giáo dục. Nhờ cuộc cách mạng này mà giáo dục có thể thực
hiện những tiêu chí mới: học mọi nơi, mọi lúc, học suôt đời, dạy cho mọi người và
mọi trình độ khác nhau.
Việc sử dụng giáo án điện tử Powerpoint sử dụng thời gian trên lớp một cách
có hiệu quả hơn. Với lượng thời gian ngắn ngủi của một tiết học, nếu biết điều
phối một cách hợp lí giữa kiến thức và tài liệu trực quan, người giáo viên có thể
truyền tải một lượng kiến thức đến học sinh, đồng thời có nhiều thời gian phát vấn
làm tăng tính chủ động của học sinh.
Với việc sử dụng phần mềm Powerpoint, người giáo viên có thể chủ động
thực hiện các ý tưởng của mình vào bài giảng một cách sinh động, hiệu quả bài
giảng được tăng lên đáng kể nhờ việc kết hợp đưa vào bài giảng các phương tiện
trực quan như: hình ảnh, phim, biểu đồ, sơ đồ, bảng số liệu,...Mặt khac, thông tin
cập nhật được từ internet là rất cần thiết cho việc dạy – học bộ môn, tạo nên sự
mới mẻ, cung cấp cho học sinh những kiến thức bổ ích từ thực tế cuộc sống. Với

việc sử dụng phần mềm dạy học này, giáo viên có thể dễ dàng đưa những thông
tin cập nhật được vào bài giảng thông qua những đường link, không phải in ra giấy
tốn kém. Bên cạnh đó, việc sử dụng giáo án điện tử vào trong giảng dạy giúp giáo
viên có thể lưu giữ thông tin lâu, có thể dễ dàng bổ sung, sửa chữa thông tin cho
phù hợp với từng thời điểm, từng đối tượng. Khảo sát hiệu quả tiếp thu từ phía học
sinh cho thấy: Nếu dùng phương pháp dạy học truyền thống với phấn trắng, bảng
đen thì hiệu quả mang lại chỉ 30%, trong khi hiệu quả của phương pháp
Multimedia ( nghe – nhìn ) lên đến 70%.
- Tham quan
Tham quan thực tế là cách khảo sát tình huống thông qua hiện trường để người
học rút ra được những bài học thực tế và những giả định, những hướng phát triển
trong tương lai.
Trong môn Giáo dục công dân để phục vụ đắc lực cho giảng dạy, thực hiện
nguyên lý gắn liền với thực tế theo phương châm “ tai nghe không bằng mắt thấy”
giáo viên có thể tổ chức cho học sinh tham quan các di tích lịch sử, các viện bảo
tàng, các điển hình tiên tiến, ...Trong điều kiện trường có rất nhiều khó khăn để
mua sắm, để phục vụ dạy học cho bộ môn thì việc tổ chức cho học sinh đi thăm
quan là rất cần thiết. Nó có tác dụng củng cố tri thức, phát triển óc suy luận, giáo
dục ý thức chính trị, truyền thống cách mạng, giáo dục đạo đức và thẩm mỹ cho
học sinh là rất cần thiết và có thể làm được. Để tham quan đạt kết quả tốt, giáo
viên cần vạch ra kế hoạch cụ thể, rõ ràng về thời gian và địa điểm, mục đích và
yêu cầu về nội dung. Sau khi tham quan nên tổ chức thảo luận hoặc viết thu hoạch
để đánh giá kết quả.
Ví dụ: Khi dạy bài: Thực hiện nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần và tăng
cường vai trò quản lí kinh tế của nhà nước – GDCD 11, giáo viên có thể tổ chức
cho học sinh đi tham quan một số nơi điển hình sản xuất tiên tiến để giúp học sinh
hiểu rõ hơn về các thành phần kinh tế.
Hay khi dạy bài: Công dân với sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc –
GDCD 10, để học sinh hiểu rõ hơn về truyền thống chống giặc ngoại xâm của dân
tộc ta, giáo viên có thể tổ chức cho học sinh đi tham quan các viện bảo tàng, các

GVTH: Lại Thị Ngọc Xuyến
Đơn vị: Trường THPT Sông Ray

Trang 11


Đề tài: Sử dụng phương pháp dạy học trực quan nhằm nâng cao tính tích cực, chủ
động của học sinh trong dạy học môn GDCD ở trường THPT Sông Ray
khu di tích lich sử như: Bảo tàng chứng tích chiến tranh, bảo tàng Hồ chí Minh,
địa đạo Củ Chi, Chiến khu D,...Qua đó, giáo dục lòng yêu nước cho các em và
các em thấy được trách nhiệm của mình trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ
quốc.

Học sinh tham quan trường Dục Thanh – Phan
Thiết

2.3. Vai trò của phương tiện trực quan trong dạy học.
J. A. Comenxky đã khẳng đinh: “ Không có gì trong trí não nếu trước đó
không có gì trong cảm giác”. Trong việc cụ thể hóa kiến thức, các tác giả thừa
nhận vai trò của các phương tiện trực quan, đồng thời nhấn mạnh cách sử dụng
phương tiện trực quan, cho đây là yếu tố quyết định hiệu quả giảng dạy.
Trong giảng dạy bộ môn Giáo dục công dân, các phương tiện dạy học (phương
tiện trực quan) có vai trò quan trọng. Khi các em bắt đầu học môn Giáo dục công
dân, các em đã tích lũy được một số biểu tượng ban đầu từ thực tiễn cuộc sống
hoặc do trao đổi, học tập mà có. Vì vậy để cho học sinh hiểu bài một cách sâu sắc
thì phải xây dựng các khái niệm, phạm trù, quy luật, các chuẩn mực đạo đức từ sự
quan sát trực tiếp các sự vật, hiện tượng. Nhưng trong lớp học không phải lúc nào
cũng có điều kiện quan sát, do đó giáo viên phải tạo ra cho các em quan sát hình
ảnh của các sự vật, hiện tượng và các quá trình xảy ra trong thực tiễn mà giáo viên
và học sinh không thể tiếp cận trực tiếp được, qua đó khắc phục được những

khoảng cách giữa lý thuyết và thực hành, làm dễ dàng hóa quá trình nhận thức của
học sinh, chuyển đối tượng mang tính chất trừu tượng sang cụ thể.
Phát triển kĩ năng thực hành: Phương tiện trực quan trong dạy học sử dụng để
kích thích hứng thú học tập của học sinh, giúp học sinh lĩnh hội kiến thức đầy đủ
và chính xác, đồng thời khắc sâu, mở rộng, củng cố và nâng cao những tri thức
được lĩnh hội, góp phần rèn luyện tri thức, rèn luyện những kĩ năng, kĩ xảo cần
thiết, phát triển năng lực độc lập nghiên cứu, tư duy tìm tòi sáng tạo của học sinh.
Phát triển trí tuệ: Khi sử dụng các phương tiện trực quan đúng lúc, đúng chỗ
của các phương tiện trực quan với những phương pháp và lời dẫn dắt thích hợp sẽ
giúp học sinh phát triển óc quan sát, khả năng phân tích, tổng hợp, so sánh.
Giáo dục nhân cách học sinh: Thông qua việc sử dụng các phương tiện trực
quan sẽ góp phần hình thành ở học sinh các khái niệm, quy luật, chuẩn mực đạo
đức và nhận thức về thế giới xung quanh. Trên cơ sở đó giải thích một cách khoa
GVTH: Lại Thị Ngọc Xuyến
Đơn vị: Trường THPT Sông Ray

Trang 12


Đề tài: Sử dụng phương pháp dạy học trực quan nhằm nâng cao tính tích cực, chủ
động của học sinh trong dạy học môn GDCD ở trường THPT Sông Ray
học các sự vật, hiện tượng xảy ra trong tự nhiên và xã hội. Điều đó giúp củng cố
niềm tin của học sinh vào hiện thực khách quan, vào khoa học và có tác động
hướng dẫn hoạt động.
Các băng hình, phần mềm mô phỏng, giáo án điện tử có cấu trúc phần hình
động...có thể sử dụng trong giờ giảng, giúp bài giảng trở nên sinh động hơn, ấn
tượng về bài giảng tốt hơn, học sinh dễ hiểu và khắc sâu những khái niệm, phạm
trù, quy luật, những vấn đề khó lẽ ra phải được tư duy trừu tượng lại được minh
họa rõ ràng.
Mặt khác, phương tiện trực quan còn có khả năng giúp giáo viên tiết kiệm

được thời gian trên lớp trong mỗi tiết học nhưng vẫn đảm bảo nội dung đầy đủ sâu
sắc và sinh động, giúp điều khiển quá trình nhận thức của học sinh có hiệu quả,
tiết học diễn ra nhẹ nhàng, thoải mái. Giáo viên còn nhiều thời gian hơn cho việc
nêu vấn đề, cắt nghĩa, giảng giải, học sinh mất ít công sức ghi bài mà tập trung
nhiều hơn vào nghe giảng, cùng giải quyết giải quyết những vấn đề đặt ra. Ngoài
ra còn tạo điều kiện cho giáo viên kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của học sinh
được chính xác và đầy đủ hơn. Giáo viên có thể kiểm tra một cách khách quan khả
năng tiếp thu của học sinh cũng như sự hình thành kĩ năng, kĩ xảo của học sinh
thông qua các phương tiện dạy học. Đồng thời giải phóng giáo viên khỏi một khối
lượng lao động chân tay, do đó làm tăng khả năng nâng cao chất lượng dạy học.
2.4. Ý ngh a của phương pháp dạy học trực quan trong dạy học môn
GDCD
Do được chứng minh bằng luận cứ khoa học nên không ai có thể phủ nhận vai
trò của phương pháp trực quan như thế nào đối với quá trình học tập của học sinh.
Việc sử dụng tranh ảnh, bản đồ, bảng biểu, sa bàn, phim ảnh,...vào trong quá trình
dạy học bộ môn sẽ đảm bảo chất lượng bộ môn, không những thế còn giúp phát
triển năng lực nhận thức, trí tuệ, khả năng quan sát cũng như tư duy của học sinh.
- Về mặt giáo dưỡng
Khi sử dụng phương tiện trực quan sẽ góp phần quan trọng trong việc tạo
biểu tượng. Biểu tượng là sự phản ánh các sự vật, hiện tượng của thế giới khách
quan vào bộ não thông qua các giác quan của con người. Cảm giác, tri giác, biểu
tượng là cơ sở hình thành khái niệm – hình thức biểu hiện của giai đoạn nhận thức
lí tính. Vì vậy, biểu tượng càng phong phú, đa dạng thì khái niệm càng chính xác,
vững chắc bấy nhiêu.
Đối với học sinh khi học môn Giáo dục công dân nếu được tri giác trực tiếp các
phương tiện trực quan thì thái độ học tập bộ môn sẽ nghiêm túc hơn, không khí
buổi học sinh động, sẽ gây hứng thú say mê học tập hơn cho học sinh.
Quá trình dạy học không phải chỉ dừng mức tạo ra biểu tượng phong phú, đa
dạng mà vấn đề là phải đạt hình thành các khái niệm khoa học, do đó trong quá
trình dạy học giáo viên phải biết sử dụng các phương tiện trực quan đúng lúc,

đúng chỗ, phù hợp với nội dung bài học từ đó giúp học sinh hiểu sâu sắc hơn bản
chất của các sự vật, hiện tượng, các khái niệm, phạm trù, quy luật.
Ví dụ: Khi giảng bài: Một số phạm trù cơ bản của đạo đức học – GDCD 10,
để giúp cho học sinh hiểu được khái niệm “ nghĩa vụ” là nét đặc trưng của xã họi
loài người, khác với loài vật chỉ mang tính bản năng, giáo viên có thể cho học sinh
GVTH: Lại Thị Ngọc Xuyến
Đơn vị: Trường THPT Sông Ray

Trang 13


Đề tài: Sử dụng phương pháp dạy học trực quan nhằm nâng cao tính tích cực, chủ
động của học sinh trong dạy học môn GDCD ở trường THPT Sông Ray
xem hai hình ảnh về hoạt động nuôi con của sói mẹ và hoạt động nuôi con của bố
mẹ, sau đó đặt câu hỏi gợi mở: “ các em quan sát hai hình ảnh trên và bằng hiểu
biết thực tế, hãy phân biệt sự khác nhau giữa hoạt động nuôi con của sói mẹ và
hoạt động nuôi con của bố mẹ” từ đó đi đến khái niệm nghĩa vụ là gì?
Sói mẹ nuôi con

Bố mẹ nuôi con

Sói mẹ nuôi con

Cùng với việc hình thành khái niệm và tạo biểu tượng, phương pháp trực
quan còn giúp phát triển khả năng quan sát, trí tưởng tượng tư duy và khả năng
ngôn ngữ của học sinh trong học tập bộ môn nói riêng và trong học tập nói chung.
Ví dụ: Khi dạy bài “ Quy luật giá trị trong lưu thông hàng hóa” – GDCD 11,
để phát triển khả năng quan sát và óc tư duy của học sinh, khi tìm hiểu tác động
của quy luật giá trị về sự phân hóa giàu nghèo trong nền sản xuất hàng hóa, giáo
viên có thể cho học sinh xem hình ảnh về đối nghịch giữa giàu có, sa hoa và sự

nghèo đói, bệnh tật. Sau đó vấn đáp học sinh “ hai bức ảnh trên nói lên điều gì?
Tại sao lại có tình trạng trên?, theo em Đảng và Nhà nước ta cần làm gì để góp
phần hạn chế mặt tiêu cực trên khi thực hiện nền sản xuất hàng hóa”.
- Về mặt giáo dục tư tưởng
Một ưu điểm của phương pháp trực quan là có thể giáo dục tưởng, tình cảm
cho học sinh, trong khi đó có nhiều phương pháp chỉ có thể thực hiện được chức
năng giáo dưỡng mà thôi. Phương pháp trực quan cũng góp phần hình thành cho
học sinh những phẩm chất đạo đức, thế giới quan duy vật, vô thần, lòng yêu
nước,...
Ví dụ: Khi dạy bài 7 – GDCD 11: Thực hiện nền kinh tế nhiều thành phần và
tăng cường vai trò quản lý của nhà nước. mục 1c: trách nhiệm của công dân đối
với việc thực hiện nề kinh tế nhiều thành phần, giáo viên đưa ra một số hình ảnh,
đoạn video nói về ngành nghề pháp luật cấm, sau khi học sinh quan sát, giáo viên
đặt tình huống có vấn đề “ nếu như bố mẹ có ý định bàn nhau kinh doanh những
mặt hàng bị pháp luật cấm, em sẽ làm gì?”. Học sinh sẽ vận dụng kiến thức, tư duy,
phân tích để giải quyết vấn đề, giáo viên nhận xét, kết luận. Qua đó đạt mục tiêu
giáo dục ý thức trách nhiệm của công dân với việc thực hiện nền kinh tế nhiều
thành phần.
GVTH: Lại Thị Ngọc Xuyến
Đơn vị: Trường THPT Sông Ray

Trang 14


Đề tài: Sử dụng phương pháp dạy học trực quan nhằm nâng cao tính tích cực, chủ
động của học sinh trong dạy học môn GDCD ở trường THPT Sông Ray
Với tất cả ý nghĩa về mặt giáo dục, giáo dưỡng như nêu trên, phương pháp trực
quan trong dạy học bộ môn tạo hứng thú cho học sinh, là cầu nối giữa lí luận và
thực tiễn, bảo đảm chất lượng dạy học bộ môn ở trường trung học phổ thông.
2.5. Một số lưu ý hi sử sụng phương tiện trực quan trong giảng dạy.

- Phương tiện trực quan có những ưu điểm là huy động các giác quan tham gia
vào quá trình nhận thức, tao điều kiện cho học sinh
- Dễ hiểu, nhớ lâu, tạo ra sự thoải mái, phát huy sự tư duy, sáng tạo, liên hệ giữa
lí thuyết và thực tế.
- Nhưng phương tiện trực quan có những hạn chế nhất định, vì vậy trong khi sử
dụng phương pháp này giáo viên cần phải chú ý:
Phải đầu tư suy nghĩ, lựa chọn một cách công phu các phương tiện và phương
pháp trực quan phục vụ cho nội dung bài giảng. Việc lựa chọn các phương tiện
trực quan phụ thuộc vào nhiều yếu tố như: nội dung của hoạt động nhận thưc, hiệu
quả của mỗi loại phương tiện, đối tượng học sinh, trình độ giáo viên, cơ sở vật
chất của nhà trường....Trong đó, nội dung của các hoạt động nhận thức và hiệu quả
của mỗi loại phương tiện là yếu tố có ảnh hưởng rất lớn đến việc lựa chọn và sử
sụng các phương tiện trong dạy học bộ môn.
Tài liệu phải điển hình, đưa ra đúng lúc, phù hợp với từng vấn đề trong bài
giảng, cần bảo đảm tính chính xác, chân thực, rõ ràng. Khi đưa ra các tài liệu trự
quan, giáo viên cần phải phân tích kỹ, kết luận đúng. Chỉ như vậy các tài liệu đưa
ra mới có sức thuyết phục. Giáo viên cũng có thể hướng dẫn học sinh phân tích,
tổng hợp, khái quát thành những vấn đề lý luận nhằm phát triển học thức cho học
sinh.
Khi đưa ra các phương tiện trực quan thì phải xác định độ dài sử dụng phương
tiện dạy học, suy nghĩ cẩn thận những biện pháp, cách thức chuẩn bị cho học sinh
tri giác tài liệu học tập cũng như việc nghiên cứu tài liệu sau khi quan sát tài liệu
đầy đủ ( xác định mục đích, nhiệm vụ quan sát, hướng dẫn quan sát, cách ghi chép
và rút ra kết luận đúng đắn, khái quát và biểu đạt dưới dạng văn nói hay văn viết
một cách rõ ràng, chính xác...)
Xây dựng kế hoạch tiết học có phối hợp sử dụng phương tiện nhằm phát huy
tính tích cực của học sinh trong việc lĩnh hội kiến thức.
Khi sử dụng tranh, ảnh cần lựa chọn. Đối với tranh ảnh châm biếm, giáo viên
cần nắm chắc chủ đề tư tưởng, tránh nhầm lẫn, nhất là đối với tranh có nhiều tư
tưởng, tránh nhầm lẫn, nhất là đối với tranh có nhiều biểu tượng.

Khi sử dụng sa bàn, sơ đồ phải đảm bảo tính chính xác, chân thực của sự vật,
hiện tượng được tái tạo, tái hiện.
Khi tham quan di tích lịc sử, điển hình tiên tiến, giáo viên phải chuẩn bị chu
đáo, có kế hoạch, có mục đích rõ ràng, tránh biến hình thức này thành buổi du lịch,
vui chơi, giải trí thuần túy...có khi phản tác dụng giáo dục
Các hình thức trực quan không chỉ có tác dụng minh cho bài giảng mà còn có
tác dụng đối với việc hình thành, phát triển và củng cố tri thức cho học sinh. Vì
vậy, giáo viên cần đề phòng học sinh chú ý vào những vấn đề, những khía cạnh
không chủ yếu.
GVTH: Lại Thị Ngọc Xuyến
Đơn vị: Trường THPT Sông Ray

Trang 15


Đề tài: Sử dụng phương pháp dạy học trực quan nhằm nâng cao tính tích cực, chủ
động của học sinh trong dạy học môn GDCD ở trường THPT Sông Ray
Trong khi sử dụng tài liệu trực quan cần tránh xu hướng tư duy máy móc, siêu
hình, xem xét sự vật hiện tượng trong sự tách rời cô lập với sự vật hiện tượng khác.
Trong suốt giờ học giáo viên có thể sử dụng các phương tiện trực quan để
phục vụ giảng dạy. Tuy nhiên, cần chú ý:
+ Nếu sử dụng nó vào đầu giờ dạy thường là để giới thiệu về bài học
+ Nếu sử dụng vào trong tiết học nhằm mục đích giảng dạy, minh họa cho bài
giảng
+ Nếu sử dụng vào cuối giờ nhằm củng cố bài giảng.
Phương pháp này đòi hỏi chuẩn bị công phu, tốn kém và không phải bài nào
cũng sử dụng nó một cách hiệu quả. Và mỗi loại phương pháp đều có những ưu
khuyết điểm riêng. Không có một phương pháp chung cho tất cả bài học. Vì vây,
giáo viên phải kết hợp nó với phương pháp khác một cách nhuần nhuyễn để phát
huy được ưu thế và khắc phục những hạn chế của phương pháp trực quan nói riêng,

góp phần nâng cao chất lượng dạy – học bộ môn Giáo dục công dân ở trong
trường trung học phổ thông. Trong tình hình phát triển của khoa học như hiện nay,
dạy học nói chung và dạy học môn Giáo dục công dân nói riêng có điều kiện rất
lớn trong việc sử dụng các tài liệu trực quan, giáo viên không thể dạy chay như
trước đây. Trong một ý nghĩa nào đó, dạy học trực quan đang phát triển đến một
trình độ cao, tạo ra khả năng to lớn, đáp ứng một cách hiệu quả cho việc đổi mới
phương pháp dạy học, gây ấn tượng mạnh, có thể “tái tạo” lại hiện thực một cách
sinh động, gây hứng thú cho học sinh.
Phương tiện dạy học chính là phương tiện vật chất cần thiết giúp cho giáo viên
và học sinh tổ chức quá trình dạy học thực hiện mục tiêu giáo dục, giáo dưỡng.
Trong điều kiện đổi mới phương pháp dạy học như hiện nay, nó là một trong
những điều kiện cơ bản, không thể thiếu được để thực hiện mục tiêu dạy học.
2.6. Phối hợp lời nói và việc làm.
Lời nói của giáo viên đóng vai trò chủ đạo, hướng dẫn sự quan sát và chỉ đạo
suy nghĩ của học sinh để đi tới kết luận đúng đắn.
Khi đối tượng quan sát quá đơn giản, học sinh có thể rút ra những kết luận nhỏ
từ sự quan sát mà không cần suy lý, lời nói của giáo viên hướng dẫn sự quan sát.
Khi đối tương phức tạp, đòi hỏi phải tái hiện kiến thức cũ, biện luận mới giải
thích được nó, sự quan sát trực tiếp không giúp học sinh rút ra kết luận, muốn giải
thích được hiện tượng phải tìm ra những quan hệ tiềm ẩn. Trong trường hợp này
lời nói của giáo viên có ba chức năng:
+ Hướng dẫn sự quan sát
+ Gợi ý cho học sinh tái hiện kiến thức cũ
+ Hỗ trợ cho học sinh giải thích được cơ chế của hiện tượng và đi tới kết luận
Với những hiện tượng đơn giản, giáo viên có thể thông báo kết luận trước rồi
sau đó mới biểu diễn phương tiện trực quan, lúc này lời nói của giáo viên là nguồn
thông tin chính còn những phương tiện dạy học là những nguồn thông tin minh
họa, hỗ trợ cho bài giảng.
Nếu nội dung nghiên cứu phức tạp, khi đó giáo viên mô tả diễn biến của hiện
tượng, rút ra kết luận, còn phương tiện trực quan dung để xác nhận hay minh họa

cho lời giảng đó.
GVTH: Lại Thị Ngọc Xuyến
Đơn vị: Trường THPT Sông Ray

Trang 16


Đề tài: Sử dụng phương pháp dạy học trực quan nhằm nâng cao tính tích cực, chủ
động của học sinh trong dạy học môn GDCD ở trường THPT Sông Ray
Giáo viên cần lưu ý đến tính chất của nội dung nghiên cứu, trình độ lĩnh hội cần
đạt tới, thời gian cho phép, kỹ năng quan sát của học sinh mà lựa chọn biện pháp
phù hợp.
2.7. Để sử dụng phương tiện trực quan đúng, c hiệu quả sư phạm khi lên lớp
cũng như hi chuẩn bị bài ở nhà, cần chú ý các nguyên tắc sau:
- Sử dụng phương tiện dạy học đúng lúc: phương tiện dạy học phải được đưa ra
trình bày và hỗ trợ khi cần thiết vào thời điểm học sinh muốn được quan sát nhất
mà đánh dấu trạng thái tâm lí nhất mà trước đó giáo viên đã gợi mở, nêu vấn đề,
đưa ra các tình huống để học sinh chuẩn bị, suy nghĩ.
Hiệu quả của phương pháp dạy học sẽ rất cao khi nó xuất hiện vào đúng nội
dung bại học, đúng trình tự mà bài học đề cập đến nó. Tránh đưa các phương tiện
một cách dàn trải hoặc xếp bày quá nhiều trên bàn trong một giờ học làm phân tán
sự chú ý của học sinh, biến giờ học thành buổi triển lãm.
Cần bố trí kế hoạch giảng dạy sao cho việc sử dụng các phương tiện dạy học
một cách hợp lí, đúng lúc, thuận lợi cho quá trình tư duy, quá trình nhận thức của
người học, làm sao cho việc tiếp thu của người học đạt hiệu quả nhất.
- Sử dụng các phương tiện dạy học đúng chỗ: Không phải ở đâu hay chỗ nào, lúc
nào cũng có thể sử dụng phương tiện dạy học để dạy học. Trong lớp học, phương
tiện dạy học phải được bố trí sao cho mọi học sinh có thể quan sát được tất cả các
đặc điểm, tích cực của nội dung mà giáo viên cần giới thiệu trên phương tiện đó.
Điều này giúp học sinh tận dụng tối đa các giác quan của học trong quá trình học

tập.
- Sử dụng thiết bị dạy học phải đủ cường độ: phương pháp dạy học phải được
thiết kế sao cho phù hợp với đặc điểm nhận thức của người học, tâm lý lứa tuổi
của học sinh.
Mức độ sử dụng các phương tiện trong giờ giảng là khác nhau, không nên kéo
dài một loại phương tiện hoặc sử dụng trùng lặp phương tiện, như vậy sẽ gây giảm
sút hiệu quả của phương tiện.
Không nên sử dụng quá nhiều phương tiện trong một giờ giảng. Nếu sử dụng
quá thường xuyên các phương tiện nghe nhìn trên lớp sẽ dẫn đến quá tải thông tin
cho người học, ảnh hưởng xầu đến quá trình dạy học.
- Sử dụng phương tiện trực quan đủ chi tiết. Xây dựng phương tiện dạy học cho
một giờ giảng, giáo viên cũng cần chú ý đến yếu tố này. Đủ chi tiết có nghĩa là
phương tiện phải hoàn chỉnh, phù hợp với nội dung bài học khi dạy; trái lại, nếu
không đủ hoặc phương tiện không phù hợp sẽ gây nên nhận thức thiếu hụt, không
đồng bộ, không đồng nhất, dẫn đến chất lượng dạy học giảm sút.
III. HIỆU QUẢ CỦA ĐỀ TÀI
1. Nhận xét đánh giá của hoc sinh
Để khẳng định vị trí của phương pháp dạy học trực quan, tôi đã khảo sát lấy ý
kiến của học sinh các lớp trực tiếp giảng dạy trong năm học 2012 – 2013, về mức
độ yêu thích của các em khi giáo viên sử dụng phương pháp này trong dạy học bộ
môn, kết quả thu được như sau:

GVTH: Lại Thị Ngọc Xuyến
Đơn vị: Trường THPT Sông Ray

Trang 17


Đề tài: Sử dụng phương pháp dạy học trực quan nhằm nâng cao tính tích cực, chủ
động của học sinh trong dạy học môn GDCD ở trường THPT Sông Ray

 Khảo sát mức độ yêu thích của học sinh đối với phương tiện dạy học trực
quan.
Ý kiến học sinh
Rất thích
Thích
Bình thường
Không thích
%
Tần số
%
Tần số
%
Tần số
%
Tần số
36
61
37
62
23
39
4
6
 Ý kiến học sinh về vai trò của phương pháp dạy học trực quan đối với bộ
môn Giáo dục công dân.
Ý kiến học sinh
Câu
Rất quan
Không quan
hỏi

Quan trọng
Bình thường
PTTQ
trọng
trọng
Theo
%
Tần
%
Tần
%
Tần
%
Tần
em, các
số
số
số
số
phương Sa bàn,
tiện
phim
34.5
58
43.45
73
17.85
30
4.2
7

trực
ảnh
quan
Máy vi
29.2
49
39.29
66
23.80
40
7.71
13
đối với tính
môn
Tranh
30.36 51
43.45
73
20.83
35
5.36
9
học
ảnh
GDCD Các loại
có vai biểu đồ, 15.47 26
30.36
51
41.67
70

12.5
21
trò:
số liệu
Tham
40.48 68
28.57
48
20.83
35
10.12
17
quan
 Ý kiến học sinh về tác dụng của phương pháp trực quan đối với bộ môn
GDCD.
%
Câu hỏi
Tác dụng
TS
Theo
em, Giúp học sinh hiểu bài sâu, nhớ lâu.
62.5
105
nếu giáo viên Làm giảm đi tính trừu tượng của kiến thức.
65.48
110
sử dụng các Giúp học sinh cảm thấy hứng thú trong học
70.24
118
phương tiện tập bộ môn hơn.

trực quan khi Không khí lớp học sinh động, thoải mái.
63.09
106
giảng
dạy Học sinh tin tưởng vào lý thuyết hơn.
22.62
38
môn GDCD Rèn luyện cho học sinh óc quan sát, giải thích
sẽ có tác hiện tượng.
48.21
81
dụng:
Như vậy, kết quả khảo sát cho thấy, đa số các em đều thích khi giáo viên của
mình sử dụng các phương tiện trực quan vào trong giảng dạy ( tỉ lệ rất thích và
thích chiếm 73%) và các em cho rằng các phương tiện trực quan có vai trò quan
GVTH: Lại Thị Ngọc Xuyến
Đơn vị: Trường THPT Sông Ray

Trang 18


Đề tài: Sử dụng phương pháp dạy học trực quan nhằm nâng cao tính tích cực, chủ
động của học sinh trong dạy học môn GDCD ở trường THPT Sông Ray
trọng trong việc học tập, tiếp thu tri thức môn Giáo dục công dân ( tỉ lệ cho rằng sa
bàn, phim ảnh có vai trò từ quan trọng đến rất quan trọng chiếm 77.95%). Khi
được hỏi, sao các em lại thích giáo viên sử dụng phương pháp trực quan trong dạy
học Giáo dục công dân thì hầu hết các em đều cho rằng: khi giáo viên sử dụng các
phương tiện trực quan trong dạy học giúp cho các em hứng thú trong học tập bộ
môn hơn (70.24%). Tri thức môn Giáo dục công dân là những khái niệm, phạm trù,
quy luật, rất trừu tượng, các quy tắc chuẩn mực đạo đức gắn với tư tưởng xã hội.

Do đó, khi sử dụng các phương tiện trực quan vào trong dạy học giúp làm giảm đi
tính trừu tượng của kiến thức (65.48%), các em hiểu bài nhanh và nhớ bài sâu hơn.
Rèn luyện cho các em óc quan sát và giải thích hiện tượng (48.21%).
Khác với các phương pháp dạy học truyền thống, sử dụng phương pháp này
các em phát huy được vai trò tích cực của minh một cách chủ động, kich thích
hứng thú của các em đối với học tập. Nó giúp môn Giáo dục công dân đỡ khô
khan, nhàm chán hơn. Chính vì vậy, khi sử dụng phương pháp trực quan trong dạy
học có ảnh hưởng nhiều đến kết quả học tập của các em.
Như vậy, qua điều tra, khảo sát cho thấy học sinh đều yêu thích và mong muốn
giáo viên của mình sử dụng phương pháp trực quan vào trong giáo dục bộ môn.
Các em đánh giá cao vai trò của các phương tiện trực quan vào trong giảng dạy,
tăng sự chú ý, hứng thú, giúp các em nắm kiến thức một cách dễ dàng và sâu sắc.
Bên cạnh đó, các em không muốn bị động học tập, tiếp thu tri thức “ thầy giảng,
trò nghe” như trước đây mà mong muốn được làm chủ tri thức, học tập chủ động,
sáng tạo, lòng ham hiểu biết của các em về kiến thức thực tế, về cuộc sống xung
quanh ngày càng cao. Dạy học đã phát huy được tính tích cực, chủ động của các
em trong học tập,...nhiệt tình đóng góp ý kiến nhằm góp phần nâng cao hiệu quả,
chất lượng dạy và học bộ môn. Qua đó cũng cho chúng ta thấy rằng công cuộc đổi
mới giáo dục từ dạy học lấy giáo viên làm trung tâm sang dạy học lấy học sinh
làm trung tâm đã đạt được những chuyển biến tích cực. Các phương pháp dạy học
tích cực nói chung và phương pháp dạy học trực quan nói riêng đã góp phần
không nhỏ cho sự chuyển biến tích cực này.
2. Những thành tựu và hạn chế.
a. Thành tựu
Qua khảo sát cho thấy việc sử dụng phương pháp trực quan vào trong giảng
dạy bộ môn đã gây được sự tích cực, hứng thú của học sinh, giúp các em hiểu bài
nhanh, tiếp thu bài tại lớp, phát triển khả năng quan sát của các em,...Khi giáo viên
sử dụng các phương tiện trực quan trong giảng dạy bộ môn, giáo viên có hình thức
khuyến khích các em tích cực trong học tập, tạo không khí sôi nổi, nhẹ nhàng
thoải mái trong lớp. Đây là một trong những nguyên nhân làm cho học sinh yêu

thích bộ môn và nắm được ý nghĩa môn học đối với bản thân. Bên cạnh đó, còn
rút ngắn được thời giản giảng dạy trên lớp, giáo viên có nhiều thời gian hơn để
củng cố, giảng giải, khắc sâu thêm những kiến thức khó, trừu tượng. Điều này
không hề mâu thuẫn với giả thuyết bởi trong các phương pháp dạy học hiện nay,
trực quan là một trong các phương pháp phát huy được “ vị trí trung tâm” của
người học. Thông qua các phương tiện trực quan giáo viên tác động đến học sinh
giúp cho việc lĩnh hội kiến thức diễn ra một cách dễ dàng nhất. Phương pháp này
GVTH: Lại Thị Ngọc Xuyến
Đơn vị: Trường THPT Sông Ray

Trang 19


Đề tài: Sử dụng phương pháp dạy học trực quan nhằm nâng cao tính tích cực, chủ
động của học sinh trong dạy học môn GDCD ở trường THPT Sông Ray
phù hợp với xu thế phát triển của xã hội và tâm sinh lý của học sinh. Vì vậy cho
nên, nó là phương pháp mà tất cả học sinh đều yêu thích.
Mặc dù mới áp dụng nhất định ở một vài hình thức trực quan đơn giản nhưng đã
mang lại một vài hiệu quả nhất định trong dạy học. Nó thật sự làm cho môn học
ngày càng thu hút sự quan tâm của học sinh. Nó làm tăng một số kĩ năng cho học
sinh như quan sát trao đổi nhóm, tích cực phát biểu xây dựng bài, khả năng tư duy
sắc bén và vận dụng các kiến thức đã học vào thực tiễn. Kết quả cũng cho thấy có
sự tăng số lượng học sinh khá giỏi và giảm số lượng học sinh yếu kém.
Với sự phát triển như vũ bão của công nghệ thông tin và yêu cầu của công cuộc
đổi mới giáo dục ở nước ta hiện nay, trong các trường trung học phổ thông đã có
sử dụng nhiều các phương tiện trực quan vào trong giảng dạy.
b. Hạn chế
Bên cạnh một số thành tựu đạt được khi sử dụng phương pháp trực quan vào
trong giảng dạy bộ môn, kết quả khảo sát cũng cho chúng ta thấy rằng, việc sử
dụng các phương tiện trực quan vào trong giảng dạy bộ môn Giáo dục công dân

còn một số khó khăn nhất định sau:
- Cơ sở vật chất của nhà trường còn hạn chế, chất lượng các phương tiện không
đảm bảo, thiếu đồng bộ, đa số giáo viên dạy nhiều lớp, các tiết lại sát giờ nhau nên
rất khó di chuyển các phương tiện cồng kềnh như sơ đồ, bảng biểu, bảng số
liệu...Ngại chuẩn bị và mất thời gian, ngại di chuyển từ lớp này sang lớp khác, từ
khối này sang khối khác, nhất là khi các dãy phòng học ở cách xa nhau.
- Ngoài ra, còn do nhà trường chưa có quy định, bắt buộc về việc sử dụng các
phương tiện trực quan, chưa có chế độ ưu đãi nhưng việc chuẩn bị lại mất rất
nhiều thời gian, do đó đã vô tình làm giảm hứng thú, nhiệt tình của giáo viên, nếu
làm hay không làm cũng không được ai khen chê, khuyến khích.
- Như trình bày ở trên, chúng ta thấy rằng thực trạng số lượng và chất lượng các
phương tiện trực quan chưa đảm bảo, thiếu đồng bộ cũng là một trong các nguyên
nhân khiến cho việc sử dụng các phương tiện trực quan vào trong dạy học còn hạn
chế khi ở trường có nhiều môn học, môn nào cũng có nhu cầu sử dụng, trong khi
đó số lượng lại ít, giáo viên muốn sử dụng phòng máy lại phải đăng kí trước một
tuần. Đăng kí được, đến khi sử dụng máy lại gặp trục trặc do chất lượng, công tác
bảo quản trang thiết bị chưa được tốt. Điều này có ảnh hưởng lớn đến tâm lí ngại
sử dụng của giáo viên trong giảng dạy bộ môn.
Như vậy, Trong giai đoạn hiện nay, với chủ trương đổi mới phương pháp dạy
và học nhằm phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh; chống lại
thói quen học tập thụ động theo kiểu cũ. Do đó, mỗi giáo viên phải tìm tòi, nghiên
cứu để tìm ra những phương pháp thích hợp cho từng bài giảng nhằm đạt kết quả
cao nhất.
Để có được tiết dạy hay, bổ ích và thực tiễn còn phụ thuộc vào nhiều yếu tố,
nội dung bài học là yếu tố cốt lõi để có được bài giảng thành công. Nhưng nếu chỉ
chăm chú đến yếu tố của nội dung bài học thôi chưa đủ, học sinh của ngày hôm
nay không chỉ muốn nghe và tiếp nhận kiến thức một chiều từ giáo viên, mà còn
muốn được tham gia vào bài học, muốn được bày tỏ quan điểm, chia sẻ những
vướng mắc cần tháo gỡ. Dù muốn hay không, nguyện vọng, mong muốn của học
GVTH: Lại Thị Ngọc Xuyến

Đơn vị: Trường THPT Sông Ray

Trang 20


Đề tài: Sử dụng phương pháp dạy học trực quan nhằm nâng cao tính tích cực, chủ
động của học sinh trong dạy học môn GDCD ở trường THPT Sông Ray
sinh phải được tính đến như một thước đo cho sự thành công của giáo viên bởi suy
cho cùng bài giảng chỉ hay khi những kiến thức giáo viên truyền tải, gần gũi và có
thể được áp dụng vào thực tiễn.
3. Kết luận
Hiện nay, với chủ trương đổi mới phương pháp dạy và học, “ lấy học sinh làm
trung tâm” dưới sự tổ chức, hướng dẫn của giáo viên nhằm phát huy tư duy độc
lập, sáng tạo của học sinh đã trở thành một đòi hỏi, yêu cầu đối với mỗi giáo viên
trong quá trình giảng dạy. Giáo viên phải sử dụng nhiều phương pháp dạy học, có
như thế mới phát huy được tính tích cực học, khả năng ham thích học tập và tìm
hiểu ở học sinh.
Một trong những xu hướng cơ bản của đổi mới phương pháp dạy học là việc
nâng cao hiệu quả sử dụng phương pháp trực quan. Đây là phương pháp dạy học
đang được khuyến khích sử dụng trong dạy học ở nhiều bộ môn, vấn đề này lại
càng có ý nghĩa hơn đối với môn Giáo dục công dân. Bởi vì giáo dục công dân là
một trong những môn học có vai trò quan trọng trong việc giáo dục đạo đức tư
tưởng cho học sinh, hướng học sinh vươn tới những giá trị cơ bản của người công
dân Việt Nam trong thời kì công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Đó là những
giá trị đạo đức tốt đẹp của dân tộc trong sự hòa nhập với tinh hoa văn hóa nhân
loại, thể hiện sự thống nhất giữa tính truyền thống với tính hiện đại.
Tuy nhiên, hiện nay, do còn một số hạn chế nên môn học chưa được coi trọng
đúng như vai trò, ý nghĩa của nó. Một số giáo viên và học sinh còn xem nhẹ môn
học này nên việc dạy và học bộ môn chưa mang lại hiệu quả cao. Chính vì vậy,
việc sử dụng các phương tiện trực quan vào trong giảng dạy bộ môn không những

giúp giáo viên hướng dẫn hoạt động nhận thức của học sinh, phát huy tính tích cực,
chủ động sáng tạo của học sinh trong việc chiếm lĩnh tri thức. Bên cạnh đó nó còn
là nguồn phương tiện giúp học sinh nắm vững các khái niệm, quy luật, hiện tượng,
các vấn đề về kinh tê – xã hội, rèn luyện cho học sinh kĩ năng, thái độ đúng đắn,
hình thành cho học sinh nhân sinh quan tích cực, tiến bộ.
Tóm lại: Phương pháp dạy học môn Giáo dục công dân rất phong phú, đa
dạng, bao gồm cả phương pháp truyền thống và phương pháp hiện đại. Mỗi
phương pháp đều có mặt mạnh và hạn chế riêng, phù hợp với từng loại bài riêng
và từng tiết dạy. Vì vậy, giáo viên không nên quá lạm dụng hoặc phủ định hoàn
toàn một phương pháp dạy học nào. Điều quan trọng là cần phải lựa chọn và sử
dụng kết hợp các phương pháp một cách hợp lý.
Song việc xác định phương pháp dạy học trong mỗi bài cần căn cứ vào năng
lực của giáo viên, đặc điểm đối tượng học sinh, tình hình cụ thể của từng lớp,
dung lượng kiến thức và thời lượng mỗi bài mà giáo viên có thể áp dụng các
phương pháp dạy học tích cực thích hợp, tránh hiện tượng cứng nhắc, máy móc để
giờ lên lớp có được những hiệu quả cao nhất. Tuy nhiên, để phát huy tính tích cực
học tập của học sinh, giáo viên nên sử dụng các phương pháp dạy học tích cực phù
hợp với bộ môn.
IV. ĐỀ XUẤT, KHUYẾN NGHỊ KHẢ NĂNG ÁP DỤNG
1. Giải pháp phát huy tính tích cực của giáo viên trong sử dụng phương
pháp giảng dạy trực quan.
GVTH: Lại Thị Ngọc Xuyến
Đơn vị: Trường THPT Sông Ray

Trang 21


Đề tài: Sử dụng phương pháp dạy học trực quan nhằm nâng cao tính tích cực, chủ
động của học sinh trong dạy học môn GDCD ở trường THPT Sông Ray
Để phát huy tính tích cực của giáo viên trong sử dụng phương pháp trực quan

vào trong giảng dạy môn Giáo dục công dân trước hết cần có sự quan tâm chỉ đạo
của lãnh đạo các cấp Bộ, ngành có liên quan. Ngành giáo dục và đào tạo cần cung
cấp đủ các đồ dùng dạy học cho các trường phổ thông, coi trong chất lượng, yêu
cầu kĩ thuật, mĩ thuật của đồ dùng dạy học và phù hợp với trình độ khoa học kĩ
thuật hiện đại và có biện pháp, giải pháp sử dụng và bảo quản tốt.
Ngành giáo dục và đào tạo cần có kinh phí đầu tư cho lĩnh vực nghiên cứu các
phần mềm dạy học, các phương tiện nghe nhìn như băng, đĩa,...ban hành các quy
định bắt buộc các trường phổ thông phải sử dụng phương pháp trực quan vào
trong dạy học bộ môn. Kiểm tra đánh giá và giám sát thực hiện. Hàng năm cần tổ
chức các hội thảo để giáo viên có thể trao đổi kinh nghiệm, đề xuất những thành
tựu và hạn chế để từ đó có biện pháp thích hợp trong việc nâng cao hiệu quả sử
dụng phương pháp trực quan.
Nhà trường nên có chế độ khuyến khích, đãi ngộ hợp lí khi giáo viên sử dụng
phương pháp trực quan vào trong giáo dục bộ môn.
Xác định rõ vai trò của giáo viên trong đổi mới phương pháp dạy học nhằm nâng
cao chất lượng giảng dạy bộ môn Giáo dục công dân. Mỗi giáo viên cần nâng cao
ý thức nghề nghiệp của mình. Đây là vấn đề có ý nghĩa then chốt, nếu mỗi giáo
viên có tinh thần trách nhiệm, tự giác giành thời gian để tìm tòi, nghiên cứu các
loại phương tiện trực quan phù hợp với tình hình cơ sở vật chất của trường, trình
độ nhận thức của học sinh để từ đó lựa chọn sử dụng các phương tiện trực quan
phù hợp với nội dung bài học thì hiệu quả sử dụng phương pháp nói riêng và hiệu
quả giảng dạy bộ môn sẽ được nâng cao.
Coi trọng môn Giáo dục công dân đúng như vai trò, vị trí của nó. Trong các cơ
sở giáo dục hiện nay vẫn còn hiện tượng xem môn Giáo dục công dân là môn phụ,
là môn không quyết định đến kết quả đầu ra của trường dẫn đến tâm lí coi thường
dạy học bộ môn ở một số giáo viên và học sinh. Chính vì vậy môn học vẫn chưa
được đầu tư thích đáng. Hiện nay, các phương tiện phục vụ dạy học bộ môn Giáo
dục công dân còn rất ít. Vì thế nên Bộ giáo dục, Sở giáo dục nên đầu tư thiết kế,
xuất bản các tài liệu, phương tiện trực quan để giáo viên có thể sử dụng trong
giảng dạy, nhất là đối với các giáo viên mới ra trường không hoặc ít sử dụng

phương tiện trực quan vào trong giảng dạy thì sẽ hình thành thói quen, tâm lí lười
sử dụng, chỉ thích dạy chay.
Nhà nước cần quan tâm chú ý đến vấn đề lương bổng của giáo viên, để giáo viên
an tâm, đầu tư thời gian thích hợp vào việc giảng dạy. Thực tế, do đời sống của
giáo viên còn khó khăn, nhiều giáo viên phải làm thêm hoặc dạy thêm để tăng thu
nhập.
2. Giải pháp phát huy tính tích cực của học sinh trong sử dụng phương
pháp giảng dạy trực quan.
Trước hết, giáo viên cần quan niệm các phát triển dạy học vừa là nguồn tri
thức, vừa là phương tiện truyền tải thông tin – yếu tố quan trọng của quá trình dạy
học. Vì vậy, việc sử dụng các phương tiện trực quan trong dạy học không thể chỉ
dừng ở mức độ biểu diễn, minh họa lời giảng của giáo viên mà phải sử dụng như
là phương tiện nhận thức, là nguồn tri thức giúp học sinh tự khám phá, tìm tòi,
GVTH: Lại Thị Ngọc Xuyến
Đơn vị: Trường THPT Sông Ray

Trang 22


Đề tài: Sử dụng phương pháp dạy học trực quan nhằm nâng cao tính tích cực, chủ
động của học sinh trong dạy học môn GDCD ở trường THPT Sông Ray
phát triển những kiến thức và rèn luyện kĩ năng học tập bộ môn, tạo điều kiện cho
các em “ học tập trọng hoạt động”.
Sau khi nhận dạy một lớp nào đó, giáo viên phải cố gắng tìm hiểu và nắm rõ
về đặc điểm tâm sinh lí và tình hình học tập của học sinh, từ đó giáo viên có
phương pháp dạy học phù hợp, lựa chọn các loại phương tiện phù hợp với trình độ
của học sinh, có như vậy hiệu quả giáo dục bộ môn sẽ được tốt hơn.
Hệ thống các phương tiện dạy học được khai thác sử dụng phải nhằm tích cực
hóa, hoạt động hóa hoạt động học tập của học sinh trong các bước của giờ lên lớp,
từ kiểm tra bài cũ đến dạy bài mới cũng như tổng kết, ôn tập, luyện tập. Để cho

học sinh làm việc trên lớp một cách chủ động, tích cực, đúng hướng, trong giảng
dạy, giáo viên cần phải phối hợp một cách hợp lý, nhịp nhàng, khoa học với các
phương pháp dạy học khác vì không có phương pháp dạy học nào là vạn năng,
mỗi phương pháp đều có những ưu khuyết điểm riêng. Vì vậy, việc kết hợp nhiều
phương pháp dạy học tích cực vào trong giảng dạy sẽ phát huy được tối ưu điểm
của các phương pháp nhằm nâng cao hiệu quả và chất lượng dạy học bộ môn.
Trong quá trình sử dụng các phương tiện trực quan, giáo viên nên đưa ra các câu
hỏi thích hợp nhằm khuyến khích học sinh tích cực quan sát các hiện tượng và sự
vật, phân tích, so sánh, phát hiện bản chất, rút ra được những khái niệm, phạm trù,
quy luật.
Xây dựng sổ tư liệu phục vụ dạy học. Trong thời đại công nghệ thông tin bùng
nổ, các nguồn tư liệu, thông tin phong phú, có tính thời sự là một yếu tố cuốn hút
học sinh học tập. Do vậy, giáo viên luôn cập nhật thông tin, lựa chọn thông tin khi
liên hệ thực tiễn là yêu cầu không thể thiếu khi giáo viên tổ chức dạy học.
Tăng cường các phương tiện trực quan phục vụ dạy học. Phương pháp trực
quan được sử dụng thích hợp sẽ hỗ trợ nhiều giáo viên khi dạy học và giúp học
sinh tiếp thu kiến thức không bị nhàm chán. Tuy nhiên, môn Giáo dục công dân
được trang bị các phương tiện dạy học rất ít, do vậy, giáo viên có thể làm phong
phú thêm các phương tiện bằng cách:
- Tự thiết kế hoặc sưu tầm sơ đồ, bảng thống kê số liệu cho những bài học
thích ứng với phương pháp này. Các sơ đồ, bài tập thực hành sau khi giáo viên sưu
tầm, tự thiết kế có thể phân công cho học sinh thiết kế trên giấy khổ rộng để sử
dụng làm đồ dùng trực quan. Việc phân công này có ý nghĩa tăng cường vai trò,
trách nhiệm, sự chủ động của người học.
- Lập phiếu học tập dưới hình thức trắc nghiệm, xây dựng các tình huống để
kiểm tra kiến thức của học sinh trên lớp.
- Sáng tạo và sử dụng cac tài liệu phục vụ dạy học, những mẩu chuyện, thơ,
câu danh ngôn hoặc đồ dùng trực quan khác.
Trong giảng dạy, cần có sự phối hợp giữa giáo viên và học sinh. Giáo viên có
thể yêu cầu học sinh về nhà sưu tầm, chuẩn bị các tư liệu liên quan đến nội dung

bài học. Khi học sinh tích cực, chủ động trong học tập, giáo viên nên có hình thức
khuyến khích, động viên phù hợp để phát huy hơn nữa tính tích cực của học sinh
trong học tập bộ môn.

GVTH: Lại Thị Ngọc Xuyến
Đơn vị: Trường THPT Sông Ray

Trang 23


Đề tài: Sử dụng phương pháp dạy học trực quan nhằm nâng cao tính tích cực, chủ
động của học sinh trong dạy học môn GDCD ở trường THPT Sông Ray
Trên đây là một số khuyến nghị, đề xuất với mong muốn phương pháp trực
quan sẽ được sử dụng thường xuyên và hiệu quả nhằm nâng cao chất lượng dạy –
học môn Giáo dục công dân ở các trường trung học phổ thông.
Với những kinh nghiệm và những ý kiến đóng góp nhỏ mà bản thân tôi đã
đúc kết được trong quá trình giảng dạy môn Giáo dục công dân với mong muốn
quý thầy cô có thể sử dụng phương pháp dạy học trực quan một cách dễ dàng, hiệu
quả, chất lượng hơn và học sinh có thể tiếp thu bài học tốt hơn, có khả năng tự rèn
luyện và hoàn thiện bản thân qua các kiến thức đã học được.
Để hoàn thành tốt một đề tài và mang tính hiệu quả cao không phải là một
việc dễ dàng. Chính vì vậy, có thể sẽ còn những thiếu sót, tôi rất mong nhận được
những ý kiến trao đổi, góp ý, bổ sung của quý thầy cô để tôi có thêm những kinh
nghiệm quý báu và hoàn thiện hơn về phương pháp giảng dạy của mình.
Tôi xin chân thành cảm ơn!
Cẩm Mỹ, Ngày 20 tháng 05 năm 2012
Giáo viên thực hiện
Lại Thị Ngọc Xuyến

V. TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Sách giáo khoa Giáo dục công dân 10, 11, 12 – Bộ giáo dục và đào tạo – Nxb
Giáo dục - 2007.
2. Sách giáo viên Giáo dục công dân 10, 11, 12 – Bộ giáo dục và đào tạo – Nxb
Giáo dục - 2007.
3. Phương tiện kĩ thuật và đồ dùng dạy học, giáo trình đại học – Nguyễn Cương –
Bộ giáo dục và đào tạo, Hà Nội – 1995.
4. Một số giải phóng ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học ở trường THPT
– Nguyễn Duy Bỉnh – Tạp chí giáo dục số 223 – 2009.
5. Những vấn đề còn bất cập trong dạy học môn Giáo dục công dân ở trường
THPT – Đào Đức Doãn – Tạp chí Giáo dục số 223 – 2009.
6. Sử dụng thiết bị dạy học đáp ứng yêu cầu đổi mới phương pháp dạy học ở
trường phổ thông – Trần Quốc Đắc – Tạp chí giáo dục số 5 – 2001.
7. Những kĩ năng và lời khuyên thực tế để cải tiến phương pháp giảng dạy –
Nguyễn Đào – Quý Châu – Nxb Lao động – xã hội, HN – 2007.
8. Vấn đề trực quan trong dạy học, tập 1: Cơ sở triết học của nhận thức trực quan –
Phan Trọng Nho – Nxb ĐHQG HN – 2000.
9. Phương pháp giáo dục Giáo dục công dân( tập đề cương bài giảng – lưu hành
nội bộ) – TS Phí Văn Thức – TP HCM – 2006.
10. Giáo trình môn phương pháp giảng dạy - Phan Long - Trường Đại học Sư
Phạm TPHCM – 2004.
11. Lý luận dạy học - Nguyễn An - NXB Giáo dục - Nguyễn An - 1996.

GVTH: Lại Thị Ngọc Xuyến
Đơn vị: Trường THPT Sông Ray

Trang 24